Rolnictwo ekologiczne i wsparcie PROW w Polsce w okresie programowania 2007-13 Jarosław Stalenga Józef Tyburski IUNG-PIB Puławy UWM Olsztyn Kluczbork, 11.04.2012
Powierzchnia UR w gospodarstwach EKO na świecie (1999-2009) H. Willer 2011
UR w gosp. EKO na poszczególnych kontynentach (Willer 2011)
Użytki rolne w gospodarstwach ekologicznych w 2009 r. (FiBL i IFOAM 2011) Kontynent mln ha Użytki rolne % ogółu UR Europa 9,25 1,9 w tym UE 8,35 4,7 Australia i Oceania 12,15 2,8 Ameryka Południowa 8,56 1,4 Ameryka Północna 2,65 0,7 Azja 3,58 0,3 Afryka 1,03 0,1 Świat 37,23 0,9
Struktura (%) użytkowania gruntów w rolnictwie ekologicznym w 2008 r. (FiBL i IFOAM) Kontynent GO TUZ Plantacjet rwałe Pozostałe Europa 41 43 11 5 Australia i Oc. 0,0 97 1 2 Ameryka Pł. 6 77 12 5 Ameryka Pn. 43 44 2 11 Azja 3 23 34 30 Afryka 8 12 43 37 Świat 15 65 10 10
Rynek światowy żywności EKO w 2009 r - mld USD
Udział w rynku żywności EKO -2009 r.
Wartość obrotów żywnością EKO w 2009 r. w mln euro (Willer 2011)
Udział żywności EKO (%) w rynku (Willer 2011)
Wydatki na żywność EKO - euro/mieszkańca w 2009 r. (Willer 2011)
Rynek żywności EKO (mln euro) i na 1mieszkańca w euro w 2009 r. E. środ.- wschodnia
Użytki rolne EKO w Europie - mln ha (FiBL i IFOAM)
Struktura użytkowania gruntów w gosp. EKO. w Europie Grunty orne TUZ Plantacje trwałe Pozostałe
Udział TUZ Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach EKO* 2007 r. Kraj 30,3% UE -27 rolnictwo ogółem 47,1% UE -27 gospodarstwa EKO > 85% Irlandia, Czechy, Słowenia 60-85% W. Brytania, Słowacja, Portugalia, Austria, Holandia, Belgia 40 60% Hiszpania, Niemcy, Grecja, Łotwa */UE organic sector 2010
Użytkowanie gruntów (%) w 2007 r. Wyszczególnienie Rolnictwo ogółem Gospodarstwa EKO UE-15 UE-12 UE-15 UE-12 TUZ 31,6 26,9 45,1 56,5 Uprawy trwałe 8,2 2,4 9,2* 2,9 Grunty orne, w tym 56,6 69,9 40,2 37,5 Rośliny pastewne 11,4 7,7 17,4 12,4 Warzywa 1,2 1,2 1,4 0,5 */oliwki 50%, winogrona 15%, orzechy 20%, cytrusy 4%, pozostałe 20%. UE organic sector 2010
Udział gospodarstw ekologicznych w pogłowiu zwierząt ogółem w 2007 r. Wyszczególnienie UE - 15 UE - 12 UE - 27 Udział UR (%) 4,5 2,8 4,3 Bydło ogółem 2,7 2,5 2,7 Krowy 2,7 1,0 2,3 Trzoda chlewna 0,6 0,1 0,5 Owce 3,6 2,8 3,5 Kozy 5,7 1,0 5,0 UE organic sector 2010
Liczba i powierzchnia gospodarstw EKO w Polsce Lata Liczba gospod. UR tys. (ha) UR ha/gosp. 1990 27 0,3 11,1 1998 282 4,5 15,0 1999 513 7 13,6 2001 1 787 39 21,6 2003 2 286 50 21,8 2004 3 760 83 22,0 2005 7 182 167 23,2 2006 9 188 217 23,6 2007 11 887 286 24,2 2008 14 869 315 21,2 2009 17 423 367 21,1 2010 20 582 519 25,2 2011 23 431 574 24,5 OKRES I II III
Kraje UE o największym udziale UR EKO w 2010 r Kraj UR tys. ha % UR Austria 544 19,7 Szwecja 439 14,1 Estonia 113 12,5 Czechy 448 10,6 Łotwa 166 9,4 Słowacja 175 9,0 Włochy 1 114 8,7 Finlandia 169 7,4 Słowenia 31 6,3 Dania 163 6,1 Niemcy 991 5,9 Hiszpania 1 457 5,9
Kraje UE o mniejszym udziale UR EKO w 2010 r Kraj UR tys. ha % UR Litwa 144 5,4 W. Brytania 700 4,3 Grecja 310 3,7 Belgia 46 3,6 Polska 522 3,4 Francja 845 3,1 Węgry 128 3,0 Holandia 46 2,4 Rumunia 183 1,3 Irlandia 48 1,1 Bułgaria 26 0,8 Polska pow. UR - 9, a udział UR EKO 22 miejsce w UE
Liczba gospodarstw ekologicznych (2010) Zachodniopomorskie Liczba gosp. powyżej 1900 1000 do 1900 500 do 1000 do 500 2414 Lubuskie 846 Pomorskie Kujawsko-pomorskie 327 Wielkopolskie 744 Dolnośląskie 1 232 POLSKA 20 626 645 Opolskie 75 Warmińsko-mazurskie Łódzkie 411 Śląskie 219 2285 Mazowieckie 1 740 Świętokrzyskie 1 248 Małopolskie 2 137 Podlaskie 2032 Lubelskie 1 957 Podkarpackie 2131
UR (%) w gospodarstwach EKO - 2010 Udział [%] pow. 8,0 2,5 4,5 1,5 2,5 do 1,0 Zachodniopomorskie 11,3 Lubuskie Wielkopolskie 8,1 1,6 Dolnośląskie 4,3 Pomorskie 3,1 Kujawsko-pomorskie Opolskie 0,4 0,7 POLSKA 3,25% Warmińsko-mazurskie Łódzkie Śląskie 0,9 0,6 8,2 Mazowieckie Świętokrzyskie Małopolskie 2,7 2,3 1,6 Podlaskie 3,8 Lubelskie 2,2 Podkarpackie 4,4
Struktura użytkowania gruntów (%) Wyszczególnienie Polska Gospodarstwa eko 2004 2008 T UZ 19,7 47 49 Uprawy rolnicze 56,7 40 22 Sady i jagodniki 2,1 3,9 19,1 Warzywa 1,6 1,0 1,1
Struktura zasiewów (%) w 2007 r. Wyszczególnienie Polska Gospodarstwa eko z certyfikatem przestawiane Zboża 74 51 36 Pastewne 9 43 48 Ziemniak 4,8 1,5 1,0 Warzywa 1,6 1,7 0,9 Zioła - 1,5 1,7 Ugory i odłogi 2,4 4,7 Obsada zwierząt SD/ha 0,43 0,31 0,10
Obsada zwierząt DJP/ha UR w gosp. EKO Zachodniopomorskie 0,08 DJP/ha UR ponad 0,30 0,20 do 0,30 0,10 do 0,20 do 0,10 Lubuskie 0,07 Pomorskie 0,17 Kujawsko-pomorskie 0,24 Wielkopolskie 0,07 Dolnośląskie 0,12 POLSKA 0,20 Opolskie 0,22 Warmińsko-mazurskie 0,27 Łódzkie 0,17 Śląskie 0,15 Mazowieckie 0,24 Świętokrzyskie 0,38 Małopolskie 0,57 Podlaskie 0,35 Lubelskie 0,27 Podkarpackie 0,19
Udział sadów (% UR) w gospodarstwach EKO posiadających certyfikat (2007) Zachodniopomorskie Sady (% )gospodarstwa z certyfikatem > 9 6 do 9 3 do 6 0 do 3 4,9 Lubuskie 4,3 Pomorskie Warmińsko-mazurskie 2,0 1,7 Podlaskie 3,5 Kujawsko-pomorskie 14,5 Wielkopolskie 9,6 Dolnośląskie 2,2 POLSKA 5,3 Opolskie 8,4 Łódzkie 29,4 Śląskie 1,9 Mazowieckie 6,5 Świętokrzyskie 3,5 Małopolskie 3,5 Lubelskie 13,7 Podkarpackie 3,2
Udział (% UR) i powierzchnia (tys. ha) sadów w gospodarstwach w okresie przestawiania (2007) Sady (% )gospodarstwa przestawiane > 50 30 do 50 15 do 30 0 do 15 Zachodniopomorskie 39/12,9 Lubuskie 24/2,7 Pomorskie Warmińsko-mazurskie 12/0,8 14/2,0 Podlaskie Kujawsko-pomorskie 14/1,2 55/ 1,9 Wielkopolskie 42/5,8 Dolnośląskie 25/2,5 Łódzkie 59/1,2 Opolskie Śląskie 30/0,2 41/0,9 POLSKA 28,5 % /42,6 tys. ha Mazowieckie 25/3,2 Świętokrzyskie 25/0,8 Małopolskie 18/0,9 Lubelskie 36/4,3 Podkarpackie 15/1,5
Sady ekologiczne inaczej, czyli Polak potrafi.
SADOWNICTWO EKOLOGICZNE W EUROPIE, w tys. ha Hiszpania Polska Włochy Francja Portugalia Niemcy Litwa Grecja Bułgaria Węgry Wielka Bryt. Czechy
Właściciele innowacyjnych - łąk bez zwierząt, - pseudo sadów, to główni beneficjenci patologizacji rolnictwa ekologicznego. Ludzie ci w istocie rzeczy nie są rolnikami, nie pracują na roli (to głównie mieszkańcy dużych miast, prawnicy, lekarze, urzędnicy itd.).
Struktura zasiewów (2007) Grupa obszarowa gospodarstw < 2 2-5 5-10 10-20 20-50 >50 Zboża 62 57 61 64 57 55 Pastewne 8 28 27 28 38 42 Ziemniak 19,0 8.4 6,2 3,7 1,8 0,7 Warzywa 4,7 2,3 2,1 1,9 1,7 1,4 Truskawki 6,0 3,0 3,0 1,6 1,0 0,5 SD/ha 0,30 0,43 0,46 0,40 0,33 0,16
Ekonomiczna efektywność produkcji ekologicznej
Plony wybranych gatunków roślin i ceny zbytu gosp. FADN (Nachtman 2009) Gatunek Liczba pól Plon dt Cena zbytu zł/dt Eko GUS Eko GUS Pszenica oz. 19 28,4 39,7 78 64 Pszenżyto oz. 27 33,8 33,7 53 53 Żyto 23 22,6 23,0 67 52 Owies 31 22,7 23,9 47 50 Ziemniaki 22 189 191 67 39
Koszty bezpośrednie i nadwyżka bezpośrednia w zł/ha gosp. FADN (Nachtman 2009) Gatunek Liczba pól Koszty zł/ha Nadwyżka zł/ha Eko Konwenc. Eko Konwenc. Pszenica oz. 19 328 1138 1901 2046 Pszenżyto oz. 27 200-1592 - Żyto 23 151 620 1381 849 Owies 31 159 656 910 519 Ziemniaki 22 2329 3053 10 337 6 364
Porównanie gosp. EKO i konwencjonalnych Niemcy 2008/09 Wyszczególnienie Gosp. EKO Gosp. Konw. Liczba gosp. 382 7 792 UR w ha 103 71 Zatrudnienie - osoby 2,2 1,7 Obsada zwierząt DJP100ha 66 144 Plony: pszenica dt/ha 34 78 ziemniak 243 395 Mleko kg/szt. 5 585 7 096 Ceny zbytu: pszenica /dt 41 16 ziemniak 34 10 mleko 100 kg 43 30
Porównanie gosp. EKO i konw. Niemcy 2008/09 Wyszczególnienie Gosp. EKO Gosp. Konw. Dochody ogółem /ha 2 213 3 324 Produkcja roślinna 435 656 Produkcja zwierzęca 893 1 754 Dopłaty ogółem 537 420 Koszty ogółem /ha 1 677 2 789 - nawozy 15 163 - środki ochrony 2 95 - zwierzęta 52 313 - pasze 149 453 - usługi 151 72 Dochód /ha 536 535 Dochód na gospodarstwo 55 258 37 776 Różnica do 2008 r. % -4-24
Podsumowanie 1. Na całym świecie wzrasta zainteresowanie rolnictwem ekologicznym. W ostatnim 10-leciu powierzchnia UR EKO wzrosła z 15 do 37 mln ha. 2. W latach 2000-2009 wartość obrotów żywnością EKO w skali światowej wzrosła z 18 do 54 mld USD. Głównymi konsumentami takiej żywności są Europa (48%) i Ameryka Płn. (48%). 3. W UE (27 państw) powierzchnia UR EKO wzrosła z 3,0 do 8,3 mln ha, co stanowi 4,7% ogółu UR UE.
Podsumowanie c.d. 4. W krajach o gorszych naturalnych warunkach siedliskowych (Austria, Szwecja, Estonia, Czechy, Łotwa, Włochy, Słowacja i Finlandia) udział UR EKO wynosi 7-18%, natomiast w krajach o korzystniejszych warunkach (Francja, Holandia, Belgia, W. Brytania, Węgry) udział ten waha się od 2 do 4%. 5. Polska na tle krajów UE wyróżnia się niedużym areałem UR EKO - 574 tys. ha w 2011 r., czyli 3,7% ogółu UR. Również rynek żywności EKO jest w początkowej fazie rozwoju. 6. Przeciętna wielkość gospodarstwa ekologicznego, tak średnio w kraju jak i poszczególnych województwach, jest 3-krotnie większa od średniej wielkości gosp. rolnego w Polsce.
Podsumowanie c.d. 7.Ustabilizowane gospodarstwa ekologiczne (z certyfikatem) są lepiej dostosowane do zasad rolnictwa EKO od gospodarstw będących w okresie konwersji (użytkowanie gruntów, struktura zasiewów, obsada zwierząt itp.). 8. Problemem są większe gospodarstwa pseudoekologiczne, które koniunkturalnie traktują ten sposób gospodarstwa ( użytki zielone bez zwierząt, sady bez owoców itp.) 9. Analiza trendów rozwoju rolnictwa ekologicznego w ujęciu światowym oraz europejskim wskazuje na duże potencjalne możliwości jego dalszego rozwoju w Polsce.
Jednakże: Znaczącą część polskiego rolnictwa ekologicznego opanowała patologia Znaczna część środków na rozwój rolnictwa ekologicznego nie trafia na wieś do uczciwych producentów rolnych, lecz finansuje patologię i szerzy demoralizację Największy udział w tej demoralizacji mają właściciele pseudo sadów oraz łąk bez zwierząt
Głównym problemem jest wadliwy system wsparcia rolnictwa ekologicznego W nowym PROW największe wsparcie należy skierować do racjonalnie prowadzonych gospodarstw ekologicznych o zachowanej równowadze paszowo-nawozowej, typu ERA Farm (np. 4-krotnie większa płatność niż do gospodarstw nie spełniających w/w warunku) Należy wesprzeć działania na rzecz naprawy systemu wsparcia (eliminacji nieuczciwych beneficjentów) poprzez wypracowanie Zasad Dobrej Praktyki w Rolnictwie Ekologicznym, w tym szczególnie w sferze sadownictwa.
Dziękuję za uwagę
Struktura produkcji zwierzęcej (gosp. EKO) 2,2% 0,2% 5,2% 7,5% 7,6% 15,7% 61,6% konie bydło owce i kozy trzoda drób króliki inne
Udział (%) gospodarstw o różnej wielkości ekonomiczne w ESU UE -27 (2007) Wielkość ekonomiczna w ESU Rolnictwo ogółem Gospodarstwa EKO do 2 ESU 61,5 13,1 2 4 11,2 11,8 4-8 8,8 18,1 8-16 6,5 18,2 16-40 5,9 21,4 40-100 3,9 11,6 powyżej 100 2,2 6,0 Średnia wielkość w USU 11,0 32,1 UE organic sector 2010