Armin Mikos von Rohrscheidt Szlak Piastowski w przebudowie Struktura, zarządzanie, oferta kulturowo-turystyczna PROKSENIA Kraków 2013
18 Publikacja z serii Monografie o tematyce turystycznej Realizacja badań terenowych, których wyniki w znacznej części stanowią empiryczne podstawy dla analiz w rozdziale drugim i trzecim niniejszej książki (audyt obiektów i przestrzeni Szlaku Piastowskiego oraz badania turystów), była współfinansowana ze środków Urzędów Marszałkowskich Województwa Wielkopolskiego oraz Województwa Kujawsko-Pomorskiego w ramach podjętych wspólnie działań na rzecz przebudowy Szlaku Piastowskiego. W tym miejscu autor dziękuje obydwu Urzędom za to wsparcie, które umożliwiając wykonanie badań w większym zakresie przyczyniło się do stworzenia tak szerokiej podstawy faktograficznej. Recenzenci: Korekta tekstu: Projekt okładki: dr hab. Jacek Sójka, prof. UAM dr hab. Zygmunt Kruczek Marek Chadziński Oleksiy Artyshuk Ilustracje na okładce: Oznaczenie Szlaku Piastowskiego stosowane w województwie wielkopolskim Ostrów Lednicki baptysterium (fot. powl69) źródło: www.polskiekrajobrazy.pl Mieszko I (autor: Jan Matejko) Katedra poznańska (fot. Armin Mikos von Rohrscheidt) Bolesław Chrobry (autor: Jan Matejko) Insygnia królewskie w MPPP w Gnieźnie (fot. Zdrach) źródło: www.rodzinna-turystyka.pl Święty Wojciech źródło: www.diecezja.gda.pl Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej Biesiada Piastowska (2003) źródło: www.muzeum.kalisz.pl Obraz z ekranu GPS (fot. PC World) źródło: www.tech.wp.pl Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego wycinek z oficjalnej prezentacji źródło: www.youtube.com Multimedialny audioprzewodnik MOVI Guide źródło: www.oferta www.movitech.pl Wydawca: Wydawnictwo PROKSENIA ul. Sarego 23/2, 31 047 Kraków, tel./fax: + 48 12 421 63 80 www.proksenia.pl, e-mail: proksenia@proksenia.pl
Spis treści Wprowadzenie... 7 Problematyka szlaków kulturowych w badaniach naukowych...8 Kontekst badań i opracowania... 11 Cele opracowania...13 Metodologia badań i pochodzenie wykorzystanych danych cząstkowych...14 Struktura pracy...16 1. Kontekst, przedmiot i metodologia badań Szlaku Piastowskiego... 19 1.1. Szlaki tematyczne jako formy popularyzacji walorów kultury i produkty turystyczne...19 1.1.1. Szlaki tematyczne jako sposób udostępniania dziedzictwa i organizacji uczestnictwa w kulturze...20 1.1.2. Szlaki tematyczne jako przestrzeń edukacji pozaszkolnej...24 1.1.3. Ekonomiczny aspekt funkcjonowania szlaku kulturowego...29 1.1.4. Problem poziomu organizacji i trwałości oferty polskich szlaków kulturowych...32 1.2. Znaczenie zarządzania humanistycznego w kontekście funkcjonowania szlaków kulturowych...33 1.2.1. O potrzebie zarządzania humanistycznego w sferze kultury...34 1.2.2. Główne problemy humanistycznego zarządzania kulturą...40 1.2.3. Elementy humanistycznego zarządzania w strategii szlaku kulturowego...41 1.2.4. Humanistyczne podejście w szczegółowych aspektach zarządzania szlakiem kulturowym...47 1.3. Szlak Piastowski prezentacja systemu...55 1.3.1. Stary Szlak Piastowski...55 1.3.2. Ruchome dziedzictwo geneza i historyczne zmiany przestrzeni Szlaku Piastowskiego...58 1.3.2.1. Prahistoria szlaku i koncepcja Jana Kilarskiego...59 1.3.2.2. Koncepcja milenijna (1960 1966) i początki zagospodarowania turystycznego...60 1.3.2.3. Koncepcja totalna (1968) i drugi etap zagospodarowania...63 1.3.2.4. Ósemka Łęckiego i jej kolejne wersje...66 1.3.2.5. Okres od 1989 do 2008 r.: poszerzanie i redukcje przestrzeni szlaku...68 1.3.2.6. Nowa sytuacja i nowa organizacja (1994 2010)...71 1.3.2.7. Struktura szlaku na podstawie inwentaryzacji z 2008 i badań z roku 2010...75 1.3.2.8. Zbiorcza dokumentacja zmian przestrzeni szlaku...77 1.3.2.9. Podsumowanie badania dziejów szlaku...80 1.3.3. Badanie potencjału turystycznego Szlaku Piastowskiego z roku 2010 i jego wyniki...81 1.3.4. Przebudowa przestrzeni i reorganizacja oferty nowy Szlak Piastowski...83 1.4. Koncepcja metodologiczna badań...92 1.4.1. Całościowa koncepcja badań...92 1.4.2. Koncepcja i przebieg audytu Szlaku Piastowskiego...99 1.4.2.1. Cele audytu...99 1.4.2.2. Instrumenty badawcze audytu...100 1.4.2.3. Procedury badawcze w realizacji audytu...102 1.4.2.4. Wykonawcy, etapy i segmenty badań...105 1.4.2.5. Dokumentacja badań...107 1.4.3. Badanie turystów w obiektach szlaku...108 1.4.3.1. Szczegółowe cele i zakres badania...108 1.4.3.2. Metoda badawcza... 110 1.4.3.3. Instrumenty badawcze... 114 1.4.3.4. Wykonawcy badań... 117 1.4.3.5. Przebieg badania turystów... 118 1.4.3.6. Próba badawcza...120 1.4.3.7. Ewaluacja i dokumentacja badań...121 1.4.4. Ogólne ramy czasowe realizacji badań Szlaku Piastowskiego...123 2. Wyniki audytu Szlaku Piastowskiego... 125 Wstęp...125 Przestrzeń objęta badaniem...126 2.1. Obiekty szlaku...131 2.1.1. Stan obiektów...131 2.1.2. Stan tematyzacji obiektów...132
2.1.3. Ranga obiektów szlaku...133 2.1.4. Różnorodność obiektów...135 2.1.5. Dostępność faktyczna obiektów dla turystów...137 2.1.6. Oznaczenie obiektów...137 2.1.7. Oferta turystyczna obiektów...145 2.1.7.1. Wystawy w obiektach i w przestrzeni szlaku...145 2.1.7.1.1. Wystawy tematyczne w obiektach szlaku...145 2.1.7.1.2. Wystawy częściowo zgodne z profilem w obiektach i przestrzeni szlaku...148 2.1.7.1.3. Pozostałe wystawy stałe w przestrzeni szlaku...150 2.1.7.1.4. Typy wystaw w obiektach szlaku...151 2.1.7.2. Oferta zajęć edukacyjnych w obiektach szlaku...152 2.1.7.3. Mikroeventy w obiektach szlaku...154 2.1.7.4. Usługa przewodnictwa w obiektach...157 2.1.7.5. Gastronomia w obiektach i ich bezpośrednim otoczeniu...157 2.1.7.6. Sklepy i kioski obiektowe, materiały dla turystów...158 2.1.7.7. Personel obsługi turystów...159 2.1.8. Aktywna obecność obiektów w zasobach internetu...161 2.2. Przestrzeń szlaku...162 2.2.1. Pozostały potencjał turystyczno-kulturowy w otoczeniu obiektów...162 2.2.1.1. Gminy w przestrzeni szlaku...162 2.2.1.2. Aktualna organizacja turystyki w przestrzeni szlaku...164 2.2.1.3. Udział szlaku w potencjale turystyczno-kulturowym mikroregionów...165 2.2.2. Infrastruktura noclegowa...167 2.2.3. Infrastruktura gastronomiczna...170 2.2.4. Pozostała oferta spędzania czasu wolnego w przestrzeni szlaku...172 2.3. Koordynacja szlaku...174 2.3.1. Typ i status koordynatora...174 2.3.2. Zakres koordynacji...175 2.3.3. Aktualny model koordynacji...177 2.3.4. Współpraca z obiektami w ramach szlaku...178 2.3.5. Promocja szlaku...179 2.4. Życie szlaku...180 2.4.1. Obsługa turystów poza obiektami...180 2.4.1.1. Informacja turystyczna...180 2.4.1.2. Usługi przewodnickie w miejscowościach...180 2.4.1.3. Pakiety turystyczne...180 2.4.2. Lokalne tematyczne trasy turystyczne o profilu kulturowym...181 2.4.3. Eventyzacja przestrzeni szlaku...181 2.4.4. Grupy animacji historii działające w przestrzeni szlaku...185 2.5. Dostępność komunikacyjna...188 2.5.1. Zwartość szlaku...189 2.5.2. Przejezdność dróg...189 2.5.3. Oznaczenia szlaku na trasach...192 2.5.4. Dojazd kolejowy do obiektów...193 2.5.5. Dostępność obiektów dla publicznej komunikacji autobusowej...193 2.5.6. Trasy alternatywne w ramach szlaku...197 Podsumowanie...198 3. Turyści na Szlaku Piastowskim. Profile, zachowania, opinie... 199 Wstęp...199 3.1. Profil, zachowania i opinie turystów kulturowych zwiedzających Szlak Piastowski jako linearny tematyczny system penetracji turystycznej...199 3.1.1. Moduł A Selekcja...200 3.1.2. Moduł B Motywacje...201 3.1.3. Moduł C Preferencje turystyczne...206 3.1.4. Moduł D Pobyt i aktywność turystyczna...213 3.1.5. Moduł E Ocena Szlaku Piastowskiego...217 3.1.6. Moduł F Wydatki turystów...222 3.1.7. Moduł G Organizacja pobytu i źródła informacji...223 3.1.8. Moduł H Metryczka...228 3.2. Profile, zachowania i opinie turystów kulturowych zwiedzających pojedyncze obiekty Szlaku Piastowskiego (TO)...232 3.2.1. Moduł A Selekcja...232 3.2.2. Moduł B Motywacje badanych...233 3.2.3. Moduł C Preferencje turystyczne...238
3.2.4. Moduł D Pobyt i aktywność turystyczna...241 3.2.5. Moduł F Wydatki turystów...247 3.2.6. Moduł G Organizacja pobytu i źródła informacji...248 3.2.7. Moduł H Metryczka...251 3.3. Profil i opinie zwiedzających pojedyncze obiekty Szlaku Piastowskiego osób zamieszkałych w bliskiej okolicy...255 3.3.1. Moduł A Selekcja...256 3.3.2. Moduł B Motywacje badanych...256 3.3.3. Moduł D Ocena oferty obiektu i obsługi turystycznej...259 3.3.4. Moduł H Metryczka...262 3.4. Dane uzupełniające...266 4. Propozycje modyfikacji i korekty systemu... 267 4.1. Ogólne postulaty modernizacji koncepcji i oferty szlaku...268 4.1.1. Adresaci: dostosowanie oferty szlaku do profilu i preferencji turystów...268 4.1.2. Magnesy szlaku...275 4.1.2.1. Obiekty modernizacja i modyfikacja oferty...275 4.1.2.2. Eventy tematyczne...278 4.1.2.3. Lokalne trasy tematyczne...280 Propozycja 1. POZNAŃ Trasa Piastowska...281 Propozycja 2. GMINY ŻNIN I GĄSAWA Trasa Nasza Ziemia za Piastów...285 4.1.2.4. Spójny program nowoczesnych wystaw...286 4.1.2.5. Tematyczne oferty dla rodzin z dziećmi...288 4.1.3. Kanały szlaku...289 4.1.3.1. Pakiety indywidualne i grupowe...289 4.1.3.2. Oferty tras przekrojowych...291 4.1.3.3. Trasy alternatywne...297 4.1.3.4. Lokalna oferta grup animacji historii i rekonstrukcji historycznej...298 4.1.4. Silniki szlaku...300 4.1.4.1. Projekt zwiedzania Szlaku Piastowskiego...301 4.1.4.2. Tydzień na Szlaku i inne kalendarze eventów...302 4.1.4.3. Doroczny konkurs lub gra tematyczna na Szlaku Piastowskim...303 4.1.4.4. Stały system rabatowy Szlaku Piastowskiego...304 4.1.5. Bezpieczniki szlaku...305 4.1.5.1. Rada Szlaku jako gwarant realizacji celów szlaku...305 4.1.5.2. Procedura wpisu obiektu na listę szlaku...306 4.1.5.3. Gwarancja dostępności obiektów i usług na szlaku...307 4.1.5.3.1. Standardy udostępnienia obiektów...307 4.1.5.3.2. Porozumienia o udziale w szlaku i udostępnianiu obiektu...309 4.1.5.3.3. Monitoring dostępności obiektów... 311 4.1.5.3.4. Procedury naprawcze. Zawieszenia i wyłączenia... 311 4.1.5.4. Gwarancja oznaczenia obiektów szlaku...313 Oznaczenia szlaku...313 Tablice szlaku...313 4.1.5.5. Gwarancja jakości oferty: kompletny system monitoringu produktu...314 4.1.5.5.1. Bieżący monitoring wewnętrzny...314 4.1.5.5.2. Bieżący monitoring zewnętrzny...315 4.1.5.5.3. Audyt systemowy...316 4.2. Zalecenia szczegółowe...316 4.2.1. Zalecenia w odniesieniu do szlaku jako systemu...316 Rozstrzygnięcia przynależności obiektów i wykonanie wcześniejszych zaleceń...316 Poprawa zwartości szlaku...321 4.2.2. Zalecenia w odniesieniu do obiektów...323 Zagwarantowanie dostępności faktycznej obiektów...323 Parkingi przy obiektach szlaku...325 Oznaczenie obiektów własnymi znakami i tablicami Szlaku Piastowskiego...325 Urządzenia sanitarne i ich udostępnienie...325 Poprawa dostępności komunikacyjnej niektórych obiektów...326 Yield management w obiektach Szlaku Piastowskiego...327 Strony i portale internetowe obiektów interaktywność oraz integracja z portalem szlaku...328 Ekspozycje w obiektach...328 Powszechna dostępność usługi przewodnictwa w obiektach...330 Sieciowanie i pakietyzacja oferty obiektów szlaku...330 4.2.3. Zalecenia w odniesieniu do usług w przestrzeni szlaku...331 Wprowadzenie tematycznej oferty kulinarnej...331
Informacja o noclegach...332 Usuwanie białych plam na mapie usług gastronomicznych...332 Uzupełnienie bazy noclegowej...333 Lokalna informacja turystyczna: korekta czasu funkcjonowania i poprawa kompetencji...335 Stały przepływ informacji...336 Lokalne pakiety szlaku...336 4.2.4. Zalecenia w zakresie eventyzacji szlaku...337 Model Święta Szlaku...337 Tworzenie i wspieranie nowych eventów w obiektach. Integracja eventów z ofertą szlaku...338 4.2.5. Zalecenia okresowe...340 Zespoły zadaniowe...340 Konieczne dostosowania prawne...341 4.3. Koncepcja zarządzania Szlakiem Piastowskim...341 4.3.1. Koordynacja szlaku...342 4.3.1.1. Zakres koordynacji i jej wykonawcy...343 Zebranie Członków Szlaku Piastowskiego (walne zebranie organizacji)...343 Rada Szlaku Piastowskiego...345 Koordynator szlaku...347 4.3.1.2. Proponowany zakres koordynacji Szlaku Piastowskiego...349 4.3.1.3. Proponowany model koordynacji Szlaku Piastowskiego...351 4.3.1.4. Możliwości finansowania koordynacji szlaku...355 4.3.1.5. Proponowane etapy instalacji komórek zarządczych...363 4.3.2. Partnerstwo dla szlaku sformalizowana i stała współpraca...364 4.3.3. Dystrybucja usług...367 4.3.4. Informacja...369 4.3.5. Promocja...372 Założenia...374 Adresaci...374 Wykonawcy...374 Instrumenty...374 Kanały...375 4.3.6. Personel...375 Szkolenia personelu obiektów...376 Szkolenia przewodników po szlaku (tzw. terenowych)...376 Pracownicy informacji turystycznej...377 Inni...377 Zakończenie... 379 Podsumowanie wyników badań i wnioski...379 Możliwości wykorzystania wyników badań...384 Sugestie dalszych badań turystów...384 Inne zalecane badania szlaku...385 Literatura i dokumentacja... 389 Opracowania o charakterze naukowym...389 Dokumentacja dotycząca reorganizacji Szlaku Piastowskiego...397 Publikacje krajoznawcze i popularyzatorskie na temat Szlaku Piastowskiego...397 Wykorzystane oficjalne portale internetowe instytucji i organizacji...398 Inne wykorzystane źródła...399 Spis rycin i tabel... 401 Załączniki... 405 Załącznik nr 1...407 Załącznik nr 2...409 Załącznik nr 3... 411 Załącznik nr 4...412 Załącznik nr 5...415 Załącznik nr 6...416 Załącznik nr 7...417 Załącznik nr 8...419 Załącznik nr 9...424 Załącznik nr 10...428 Załącznik nr 11...431 Załącznik nr 12...445