Izba rozliczeniowa KDPW_CCP CCP regulacje europejskie 1 lipca 2011 r. nastąpiło przekazanie przez Krajowy Depozyt spółce KDPW_CCP zadań dotyczących prowadzenia rozliczeń transakcji zawieranych na rynku regulowanym oraz w alternatywnym systemie obrotu i prowadzenia systemu zabezpieczania płynności rozliczeń. W strukturach samego KDPW pozostaną funkcje z zakresu rozrachunku transakcji oraz centralnego depozytu papierów wartościowych. Wprowadzając tę zmianę Krajowy Depozyt wypełnia najwyższe międzynarodowe standardy oraz znacząco podnosi konkurencyjność polskiego rynku kapitałowego. Wydzielenie ze struktur KDPW izby rozliczeniowej jest efektem przyjętej pod koniec 2009 roku i realizowanej konsekwentnie Strategii Krajowego Depozytu na lata 2010-2013, która zakłada m.in. stworzenie nowego modelu biznesowego KDPW. Utworzona przez Krajowy Depozyt izba rozliczeniowa KDPW_CCP nie tylko odpowiada powszechnie stosowanym na świecie standardom, wykorzystując najlepsze, powszechnie rozpoznawalne przez globalnych inwestorów rozwiązania (system gwarantowania rozliczeń, SPAN ), ale również projektowanym regulacjom europejskim, które mogą wejść w życie już w 2012 roku. Toczące się prace nad Rozporządzeniem EMIR (Rozporządzenie w sprawie instrumentów pochodnych, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji) oraz IV aktualizacja Dyrektyw o wymogach kapitałowych (CRD) wyznaczają nowe standardy funkcjonowania izb rozliczeniowych typu CCP. Projektowane regulacje dotyczą m.in. wymogów kapitałowych dla CCP oraz wielkości środków gromadzonych w systemie gwarantowania rozliczeń transakcji. Krajowy Depozyt, pracując nad utworzeniem KDPW_CCP, przygotował takie rozwiązania, które z jednej strony pozwolą na spełnienie wymagań przepisów unijnych w momencie ich obowiązywania, a z drugiej strony w nadmierny sposób nie będą obciążać uczestników polskiego rynku kapitałowego. Zakłada się, że regulacje Rozporządzenia EMIR wejdą w życie w II półroczu 2012 r., jednak CCP, które uzyska zezwolenie na świadczenie swojej usługi przed datą wejścia w życie Rozporządzenia, będzie miało 2 lata, od momentu jej wejścia w życie, na dostosowanie się do jej wymogów.
KDPW_CCP będzie więc mogła skorzystać z dwuletniego okresu dostosowawczego do EMIR pod warunkiem, że zostanie uznana przez Komisję Nadzoru Finansowego za izbę rozliczeniową CCP jeszcze przed terminem wejście w życie tej regulacji. Spełnienie wymogu definicji centralnego kontrpartnera jest uwarunkowane wprowadzeniem do porządku prawnego pojęcie nowacji lub zgodą KNF na zastosowanie mechanizmu open offer. Konsekwencją ewentualnego nie uznania przez KNF, przed terminem wejście w życie EMIR, KDPW_CCP za izbę rozliczeniową CCP, będzie konieczność pełnego dostosowania się do wymogów rozporządzenia już w momencie rozpoczęcia przez KDPW_CCP działalności jako izba rozliczeniowa CCP. Rozporządzenie w sprawie instrumentów pochodnych, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji (EMIR) Kwestię wymagań stawianych wobec CCP w zakresie kapitałów własnych w bezpośredni sposób regulować będzie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji (EMIR). Zgodnie z projektem EMIR CCP powinien posiadać stały, dostępny i odrębny kapitał założycielski w wysokości co najmniej 5 mln EUR lub 10 mln EUR 1. Jednocześnie oczekuje się, że kapitał własny, wraz z zatrzymanym zyskiem i rezerwami, zapewni CCP odpowiednie zabezpieczenie przed ryzykami operacyjnym albo będzie proporcjonalny do ryzyka wynikającego ze skali działalności CCP. Według projektu EMIR wartość funduszu tworzonego na wypadek niewykonania zobowiązań (ang. default fund, w KDPW_CCP rolę taka pełni fundusz rozliczeniowy) powinna zapewniać przynajmniej obsługę przypadku niewypłacalności jednego uczestnika CCP o największej ekspozycji lub dwóch uczestników CCP o drugiej i trzeciej co do wartości ekspozycji, jeśli suma ich ekspozycji jest większa, w ekstremalnych lecz prawdopodobnych warunkach rynkowych. Projekt Rozporządzenia EMIR zakłada, że pozostające do dyspozycji CCP zasoby systemu gwarantowania rozliczeń, obejmujące łącznie depozyty zabezpieczające, fundusz rozliczeniowy oraz inne wpłacone zasoby finansowe powinny zawsze zapewnić CCP odporność w przypadku niewypłacalności przynajmniej dwóch uczestników CCP o największej ekspozycji wobec centralnego kontrpartnera, w ekstremalnych, lecz prawdopodobnych warunkach rynkowych. Do zasobów wpłaconych nie należy przy tym zaliczać środków dostarczanych przez uczestników lub strony trzecie na żądanie CCP, w odpowiedzi na zaistniały przypadek niewypłacalności uczestnika, tj. zasobów wnoszonych na zasadzie loss sharing arrangements oraz gwarancji spółki-matki (parental guarantees). Odpowiednikiem loss sharing arrangements w KDPW jest mechanizm wpłat dodatkowych do funduszu rozliczeniowego. EMIR stawia wymagania co do właściwej kolejności uruchamiania środków systemu gwarantowania rozliczeń w przypadku niewypłacalności uczestnika systemu. W pierwszej 1 Raport Langen a, przygotowany przez Committee on Economic and Monetary Affairs Parlamentu Europejskiego, będący propozycją zbioru poprawek do EMIR, zawiera propozycję minimalnego kapitału założycielskiego CCP na poziomie 10 mln EUR 2
kolejności powinny być stosowane środki wniesione przez niewypłacalnego uczestnika: kolejno depozyty zabezpieczające oraz wpłata uczestnika do funduszu rozliczeniowego. CCP może zastosować dedykowane środki własne przed zastosowaniem wpłat do funduszu rozliczeniowego wniesionych przez uczestników innych niż niewypłacalny oraz pozostałych dostępnych zasobów finansowych. Planuje się, że rozporządzenie EMIR wejdzie w życie w II półroczu 2012 r. Centralny kontrpartner, który uzyskał zezwolenie na świadczenie swojej usługi przed datą wejścia w życie rozporządzenia, będzie miał 2 lata, od momentu wejścia w życie rozporządzenia, na dostosowanie się do jego wymogów. Rys. 1. Porównanie struktury zasobów systemu gwarantowania rozliczeń bezpośrednio po uruchomieniu KDPW_CCP oraz po implementacji rozporządzenia EMIR KDPW_CCP będzie mogło skorzystać z dwuletniego okresu dostosowawczego do EMIR pod warunkiem, że zostanie uznane przez Komisję Nadzoru Finansowego za izbę rozliczeniową CCP jeszcze przed terminem wejście w życie tego rozporządzenia, co jest niezwykle istotne dla uczestników polskiego rynku. Wiąże się to bezpośrednio z wprowadzeniem do polskiego prawa pojęcie nowacji lub zgodą KNF na zastosowanie mechanizmu open offer. 3
Dyrektywy o wymogach kapitałowych CRD Dyrektywy o wymogach kapitałowych CRD to IV aktualizacja Dyrektyw o wymogach kapitałowych (Dyrektyw 2006/48/EC i 2006/49/EC) zgodnie z pracami Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (Basel Committee on Banking Supervision). W wyniku projektowanych zmian uwypuklone mają być różnice w zakresie wymagań kapitałowych pomiędzy transakcjami rozliczanymi centralnie (przez CCP), a transakcjami rozliczanymi bilateralnie. Poprawione mają zostać kwestie dotyczące ryzyka operacyjnego - w celu promowania standaryzacji kontraktów oraz ich elektronicznego przetwarzania. Wynikające z regulacji wymaganie kapitałowe zostaną zróżnicowane w zależności od jakości danego CCP, na którą wpływ ma struktura zasobów gwarancyjnych pozostających do dyspozycji danego CCP. Porozumienie Bazylea II w zakresie wymogów kapitałowych przewidywało zerową (0%) wagę ryzyka kontrpartnerów dla ekspozycji transakcyjnej wobec CCP. Aktualne zmiany w tym zakresie, tzw. Bazylea III, spowodują przyjęcie przez banki 2% wagi ryzyka dla ekspozycji transakcyjnej wobec kwalifikowanego CCP (qualifying CCP). Ekspozycja transakcyjna obejmuje takie zobowiązania wobec CCP jak depozyty zabezpieczające oraz równanie do rynku. Celem zmian w zakresie wymogów kapitałowych jest z jednej strony utrzymanie zachęty (poprzez wymagania w zakresie kapitalizacji ekspozycji) do korzystania przez banki z usług centralnego kontrpartnera także dla transakcji rynku OTC, z drugiej strony odnotowanie prawdopodobnego, choć bardzo niskiego ryzyka możliwej upadłości centralnego kontrpartnera. W odmienny sposób liczone są wymagania kapitałowe wynikające z ryzyka związanego z udziałem w funduszu rozliczeniowym. Aby zapewnić odpowiednią wrażliwość na ryzyko, wysokość wymagań kapitałowych dotyczących ekspozycji wobec funduszu rozliczeniowego jest uzależniona od struktury zasobów gwarancyjnych wykorzystywanych w przypadku niewypłacalności uczestnika CCP. Nie bez znaczenia jest kolejność uruchamiania środków w ramach systemu gwarantowania rozliczeń. Pożądana jest możliwość wykorzystania środków własnych CCP przed zasobami funduszu rozliczeniowego wniesionymi przez uczestników innych niż niewypłacalny lub równolegle (w sposób kombinowany) do tych zasobów. W grudniu 2010 r. Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego opublikował dokument konsultacyjny Capitalisation of bank exposures to central counterparties zawierający propozycję obciążeń kapitałowych dla banków ze względu na ich ekspozycję wobec centralnych kontrpartnerów. Dokument uwzględnia implementację 2% wagi ryzyka dla ekspozycji transakcyjnej wobec kwalifikowanego CCP oraz zastosowanie wrażliwej na ryzyko wysokości obciążenia kapitałowego dla ekspozycji wobec funduszu rozliczeniowego. Projektowane przez Komitet Bazylejski zasady kapitalizacji ekspozycji wobec centralnego kontrpartnera, odnosząc się do kwestii ustalenia pożądanej wartości zasobów systemu stosowanych w przypadku niewypłacalności uczestnika posługują się pojęciami: kwalifikowane CCP (qualifying CCP) oraz kapitał hipotetyczny (hipothetical capital). Według przedstawionej propozycji kwalifikowane CCP to podmiot, który spełnia wymogi definicji CCP, jest zgodny z Rekomendacjami CPSS/IOSCO oraz zapewnia bankom swoim uczestnikom odpowiednie wsparcie w zakresie poprawnej kalkulacji kapitalizacji ich ekspozycji wobec CCP. W trakcie konsultacji dokumentu Komisji Europejskiej dotyczącego kapitalizacji ekspozycji wobec centralnych kontrpartnerów stowarzyszenie EACH (europejskie stowarzyszenie 4
izb rozliczeniowych CCP) wyraziło opinię, że ze względu na zasadniczą zgodność wymogów EMIR z rekomendacjami CPSS/IOSCO, za CCP zgodne z rekomendacjami powinno być uznawane CCP, które uzyskało autoryzację na gruncie EMIR. Kapitał hipotetyczny to wartość teoretyczna stosowana wyłącznie w celu określenia wymogu kapitałowego, do której odnoszone są faktyczne wpłaty lub zobowiązania wobec funduszu rozliczeniowego. Na zasoby systemu gwarancyjnego, gromadzone w celu obsługi sytuacji określanej jako niewypłacalność (default) uczestnika systemu, składają się środki funduszu rozliczeniowego oraz środki własne CCP (w zakresie w jakim mogą być wykorzystane w celach gwarancyjnych). Odróżnia się środki wniesione/wpłacone (pre-funded) od środków niewniesionych/niewpłaconych (non pre-funded), funkcjonujących jako zobowiązanie uczestników realizowane w określonej sytuacji. W realiach KDPW przykładem środków niewpłaconych, lecz formalnie możliwych do zastosowania, są wpłaty dodatkowe do funduszu rozliczeniowego. Tego rodzaju zróżnicowanie zasobów przekłada się na różne wymagania kapitałowe wobec uczestników funduszu rozliczeniowego. Zasoby w ramach systemu zabezpieczenia płynności rozliczeń KDPW, stosowane obecnie w celu zabezpieczenia ryzyka niewypłacalności uczestnika systemu, można podzielić na wpłaty podstawowe do funduszu rozliczeniowego, wpłaty dodatkowe do funduszu rozliczeniowego oraz środki własne CCP lub gwaranta. W świetle propozycji Komitetu Bazylejskiego zasoby te będą miały różne przełożenie na wymogi kapitałowe wobec uczestnika systemu: Wpłaty podstawowe do funduszu rozliczeniowego. Wpłaty te stanowią ekspozycję uczestnika, wobec której oczekuje się kapitalizacji na poziomie równym 100% wartości ekspozycji, czyli 100% wartości wpłaty podstawowej. Wpłaty dodatkowe do funduszu rozliczeniowego. Komitet Bazylejski proponuje kapitalizację ekspozycji na poziomie równym 120% wartości różnicy pomiędzy środkami wniesionymi (wpłaconymi) do systemu gwarancyjnego, a kapitałem hipotetycznym. W obecnych realiach KDPW różnica ta pokryta zostałaby ze środków pozyskanych od uczestników jako wpłaty dodatkowe do funduszu. Środki własne CCP. Środki te same w sobie nie stanowią ekspozycji uczestnika wobec systemu, dlatego ich zastosowanie zwykle nie przekłada się na wymóg kapitałowy wobec uczestnika. Wyjątkiem jest szczególna sytuacja, gdy środki własne CCP są jedynym zasobem zastosowanym do osiągnięcia poziomu kapitału hipotetycznego - wtedy miałby zastosowanie wymóg kapitałowy wysokości 1,6% wartości zastosowanych środków. W świetle przepisów dotyczących wymogów kapitałowych zastosowanie w celach gwarancyjnych środków własnych CCP przekłada się na następujące efekty, pozytywne z perspektywy uczestnika CCP: Środki własne, które CCP może wykorzystać w ramach systemu gwarantowania rozliczeń, zanim sięgnie po środki funduszu rozliczeniowego wniesione przez uczestników innych niż niewypłacalny, o całą swoją wysokość redukują wartość wymaganych od uczestników wpłat do funduszu rozliczeniowego. O tyle, ile wynoszą tak zastosowane 5
środki własne CCP, mniejsze są środki wymagane od uczestników do wniesienia jako wpłaty do funduszu rozliczeniowego. Środki własne CCP, stanowiąc zasób systemu gwarantowania rozliczeń, nie stanowią jednocześnie ekspozycji uczestnika wobec tego systemu (z zastrzeżeniem, że nie są jedynym zasobem tego systemu, który zapewnia wypełnienie poziomu kapitału hipotetycznego), inaczej niż wniesione przez uczestnika wpłaty do funduszu rozliczeniowego, obarczone wymogiem 100% kapitalizacji ekspozycji, czy środki potencjalnie oczekiwane od uczestnika jako wpłaty dodatkowe do funduszu, obarczone wymogiem 120% kapitalizacji ekspozycji (do uzyskania poziomu kapitału hipotetycznego). Wejście w życie postanowień CRD IV planowane jest na koniec 2012 r. *************** 6