GAMBIT 2008
Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2008 VII Międzynarodowe Seminarium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego pod honorowym patronatem Cezarego Grabarczyka, Ministra Infrastruktury Przewodniczącego Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Badania bezpieczeństwa transportu czas na integrację Gdańsk, 23-25 kwietnia 2008
Seminarium GAMBIT 2008 zorganizowała Fundacja Rozwoju Inżynierii Lądowej w Gdańsku we współpracy z Wydziałem Inżynierii Lądowej i Środowiska Politechniki Gdańskiej, dzięki finansowemu wsparciu następujących instytucji i organizacji: Ministerstwo Infrastruktury Shell Poland 3M Poland MSR Traffic Patronat medialny nad Seminarium objęli: Gazeta Wyborcza Radio Gdańsk TVP Gdańsk Komitet organizacyjny: Ryszard Krystek Kazimierz Jamroz Lech Michalski Joanna Żukowska Marcin Budzyński Magdalena Raciniewska Maciej Sawicki Izabela Oskarbska Ewa Czarnecka Wojciech Kustra Karol Romanowski Lucyna Gumińska Daniel Bytner Redaktor naukowy: Ryszard Krystek Opracowanie graficzne: Mariusz Boguszewski, MBS, Sopot ISBN 978-83-922034-3-8
Spis treści Ryszard KRYSTEK, Politechnika Gdańska Międzynarodowe Seminarium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2008.......... 23 Richard ALLSOP, Centrum Badań nad Transportem, University College London Brytyjskie doświadczenia w zapewnianiu bezpieczeństwa transportu................. 33 Frank P. CARDIMEN Jr., Stowarzyszenie Poprawy BRD, USA W jaki sposób Stany Zjednoczone integrują bezpieczeństwo transportu?............... 45 Martijn A. VIS, Instytut Badań nad Bezpieczeństwem Ruchu Drogowego SWOV, Holandia Victoria GITELMAN, Instytut Badań nad Transportem, Izrael Shalom HAKKERT, Instytut Badań nad Transportem, Izrael Rozwój wskaźników bezpieczeństwa ruchu drogowego w Unii Europejskiej.............. 51 Ryszard KRYSTEK, Politechnika Gdańska Założenia i cele projektu ZEUS..................................... 67 Marjolein BAART, Holenderska Rada Bezpieczeństwa, Holandia Zintegrowany system bezpieczeństwa transportu w Holandii: doświadczenia holenderskiej rady ds. bezpieczeństwa........................................... 73 Lars BERGFALK, Inspektorat Ruchu Drogowego, Szwecja Rola inspekcji ruchu drogowego w procesie integracji bezpieczeństwa transportu w Szwecji..... 81 Ellen TOWNSEND, Europejska Rada ds. Bezpieczeństwa Transportu (ETSC), Belgia Bezpieczeństwo ruchu drogowego w EUROPIE: Perspektywa ETCS na GAMBIT 2008....... 87 Jiří AMBROS, Centrum Badań Transportu, Czechy Budowa czeskiego krajowego obserwatorium bezpieczeństwa ruchu drogowego........... 93 Lech MICHALSKI, Politechnika Gdańska Bezpieczeństwo ruchu drogowego w systemie bezpieczeństwa transportu.............. 103 Andrzej WITKOWSKI, Ewa OSTASZEWSKA, Joanne HILL Rola Polskiego Związku Motorowego w programie EuroRAP.................... 111 Kazimierz JAMROZ, Politechnika Gdańska Główne strategie działań brd na drogach krajowych do roku 2013.................. 115 Marcin BUDZYŃSKI, Kazimierz JAMROZ, Politechnika Gdańska Dobór środków bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz pierwsze efekty działań na drodze krajowej nr 8........................................ 131 Stanisław GACA, Politechnika Krakowska Zarządzanie prędkością pierwszoplanowym środkiem poprawy brd na drogach krajowych..... 139 Rik NUYTTENS, 3M Europa, Belgia Bezpieczna infrastruktura drogowa wyzwania zrównoważonych innowacji............ 149 5
Andrzej GRZEGORCZYK, Ministerstwo Infrastruktury, Sekretariat Krajowej Rady BRD Krzysztof JAMROZIK, Ministerstwo Infrastruktury, Sekretariat Krajowej Rady BRD Paulina KARBOWY, Ministerstwo Infrastruktury, Sekretariat Krajowej Rady BRD Marek WIERZCHOWSKI, Ministerstwo Infrastruktury, Sekretariat Krajowej Rady BRD, Miasteczko holenderskie w Polsce i planowany program uspokojenia ruchu............. 157 Bożenna Alicja KIERUS-GOGACZ, Politechnika Białostocka Badania wpływu otoczenia drogi na bezpieczeństwo ruchu drogowego............... 161 Andrzej ZALEWSKI, Politechnika Łódzka Efektywność technicznych środków uspokojenia ruchu w aspekcie bezpieczeństwa ruchu drogowego............................. 171 Jan KEMPA, Tomasz SZCZURASZEK, Akademia Techniczno-Rolnicza, Bydgoszcz Efektywność stosowania progów zwalniających............................ 181 Jan UNARSKI, Wojciech WACH, Instytut Ekspertyz Sądowych, Kraków Zdzisław DĄBCZYŃSKI, Wimed Tuchów Janusz BOHATKIEWICZ, EKKOM Kraków Ryzyko obrażeń w kolizjach z obiektami przydrożnymi........................ 189 Agnieszka MACIĄG, Państwowy Zakład Higieny, Warszawa Szacowanie kosztów leczenia ofiar wypadków drogowych w Polsce................. 207 Joanna ŻUKOWSKA, Ryszard KRYSTEK, Politechnika Gdańska Janusz POPIEL, Alter Ego, Warszawa Badania losów osób poszkodowanych w wypadkach drogowych w Polsce.............. 211 Barbara PAWŁOWSKA, Uniwersytet Gdański Doświadczenia europejskie w zakresie metodologii szacowania kosztów zewnętrznych wypadków drogowych................................. 217 Adam LANGNER, Komenda Wojewódzka PSP, Poznań Optymalizacja przygotowania podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego do działań ratowniczych na drogach na przykładzie województwa wielkopolskiego......... 227 Marcin FLIEGER, Komenda Główna Policji, Warszawa Efektywniejsze zarządzanie siłami ruchu drogowego w aspekcie poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego.............................. 233 Antoni URBANOWICZ, SP ZOZ Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, Szczecin Pomoc poszkodowanym w wypadkach drogowych działania lotniczego pogotowia ratunkowego. 239 Maria DĄBROWSKA-LORANC, Aneta WNUK Instytut Transportu Samochodowego, Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Warszawa Efektywność kampanii bezpieczeństwa ruchu drogowego Klub Pancernika Klika w Fotelikach.. 245 Jan UNARSKI, Instytut Ekspertyz Sądowych, Kraków Wypadki komunikacyjne a wymiar sprawiedliwości.......................... 253 6
Anna PAPROCKA-LIPIŃSKA, Akademia Medyczna w Gdańsku Ocena obowiązującej bazy pytań dla kandydatów na kierowców kategorii B............ 271 Marzena NOWAKOWSKA, Politechnika Świętokrzyska, Kielce Wypadki drogowe: mity czy rzeczywistość?.............................. 277 7
Uczestnicy Seminarium GAMBIT 2008 1. Richard ALLSOP, University College w Londynie, Wielka Brytania 2. Jiri AMBROS, Centrum Badań Transportu CDV, Czechy 3. Marjolein BAART, Holenderska Rada Bezpieczeństwa DSB, Holandia 4. Mirosław BAJOR, Pracownia Inżynierska Klotoida, Kraków 5. Roman BAŃCZYK, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Katowice 6. Jan BARTOSZ, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa 7. Rafał BATKOWSKI, Komenda Wojewódzka Policji, Radom 8. Grzegorz BEBYN, Akademia Techniczno-Rolnicza, Bydgoszcz 9. Lars BERGFALK, Inspektorat Ruchu Drogowego, Szwecja 10. Monika BIELEWSKA, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 11. Sebastian BIERNACKI, Biuro Ekspertyz i Projektów Budownictwa Komunikacyjnego EKKOM, Kraków 12. Jacek BOGUSZ, Przedsiębiorstwo Robót Sanitarno Porządkowych S.A., Gdańsk 13. Janusz BOHATKIEWICZ, Biuro Ekspertyz i Projektów Budownictwa Komunikacyjnego EKKOM, Kraków 14. Tomasz BOROWSKI, Zakład Systemów Sterowania Ruchem Drogowym MSR TRAFFIC, Przeźmierowo 15. Adam BRIGGS, Europejska Policja Drogowa TISPOL, Wielka Brytania 16. Marcin BUDZYŃSKI, Politechnika Gdańska 17. Birgit BUKASA, Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego KFV, Austria 18. Ilona BUTTLER, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 19. Frank CARDIMEN, Stowarzyszenie Poprawy Ruchu Drogowego TIA, USA 20. Tadeusz CZAPIEWSKI, Departament Polityki Zdrowotnej w Ministerstwie Zdrowia, Warszawa 21. Ewa CZARNECKA, Politechnika Gdańska 22. Michał CZERNIAK, Grupa Widziane z chodnika PZN, Warszawa 23. Zygmunt DANILUK, Komenda Wojewódzka Policji, Olsztyn 24. Zdzisław DĄBCZYŃSKI, Zakład Produkcji Znaków Drogowych WIMED, Tuchów 25. Henryk DOJKA, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Opole 26. Jacek DOMAGAŁA, Szkoła Policji, Katowice 27. Jacek DRZEWIECKI, 3M Polska, Nadarzyn 28. Alina DUDA, Biuro Ekspertyz i Projektów Budownictwa Komunikacyjnego EKKOM, Kraków 8
29. Lars EKMAN, Szwedzka Administracja Drogowa 30. Marcin FLIEGER, Komenda Główna Policji, Warszawa 31. Michał FRĄCKOWIAK, Komenda Wojewódzka Policji, Gorzów Wielkopolski 32. Stanisław GACA, Politechnika Krakowska 33. Jacek GACPARSKI, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 34. Delphine GARIN, Arcturus Group, Belgia 35. Jarosław GIEMZA, Stowarzyszenie Partnerstwo dla Bezpieczeństwa Drogowego, Warszawa 36. Jerzy GÓRA, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk 37. Henryk GRABOWSKI, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Suwałki 38. Stanisław GRUDZIEŃ, Komenda Wojewódzka Policji, Radom 39. Krzysztof GRUSZCZYŃSKI, Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Poznań 40. Arkadiusz GRZĄDZIEL, Urząd Miejski, Dąbrowa Górnicza 41. Andrzej GRZEGORCZYK, KR BRD Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 42. Jerzy HAJDUK, Akademia Morska w Szczecinie 43. Jaroslav HEINRICH, Centrum Badań Transportu CDV, Czechy 44. Jitka HEINRICHOVA, Centrum Badań Transportu CDV, Czechy 45. Jolanta HORECZY, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 46. Kazimierz JAMROZ, Politechnika Gdańska 47. Krzysztof JAMROZIK, KR BRD, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 48. Maria JANCZYŃSKA, Zakład Systemów Sterowania Ruchem Drogowym MSR TRAFFIC, Przeźmierowo 49. Zdzisław JANEK, Mazowiecki Zarząd Dróg Wojewódzkich, Warszawa 50. Maria JAREMKIEWICZ, indywidualny ekspert, Walerianowo 51. Dorota JARMOC, Podlaski Urząd Wojewódzki, Białystok 52. Krzysztof JAROSZUK, Zarząd Dróg Powiatowych, Biała Podlaska 53. Grażyna JAŚKIEWICZ, tłumacz, Gdańsk 54. Sebastian JOACHIMIAK, Gdańsk Transport Company S.A., Gdańsk 55. Zbigniew JÓZEFOWSKI, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Gorzów Wlkp. 56. Leszek KANIA, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 57. Krzysztof KAPERCZAK, Grupa Widziane z chodnika PZN, Warszawa 58. Iwona KAPLAR, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 59. Jan KEMPA, Akademia Techniczno-Rolnicza, Bydgoszcz 60. Wojciech KLATECKI, Zarząd Dróg Wojewódzkich, Bydgoszcz 9
61. Edmund KLICH, Państwowa Komisja Badań Wypadków Lotniczych, Warszawa 62. Armand KONIECZNY, Komenda Główna Policji, Warszawa 63. Radosław KONSTANTY, Czmuda S.A., Olsztyn 64. Rafał KOZŁOWSKI, Komenda Wojewódzka Policji, Białystok 65. Zbigniew KRAJCZEWSKI, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 66. Halina KRASICKA, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Zielona Góra 67. Waldemar KRÓLIKOWSKI, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 68. Waldemar KRUK, Polskie Badania Outdooru, Warszawa 69. Ryszard KRYSTEK, Politechnika Gdańska 70. Włodzimierz KUBIAK, Zarząd Dróg Wojewódzkich, Gdańsk 71. Krzysztof KUCHARSKI, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 72. Elżbieta KUCICKA, 3M Polska, Nadarzyn 73. Jan KULESZA, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 74. Grzegorz KULETA, Gdańsk Transport Company S.A. 75. Wojciech KUSTRA, Politechnika Gdańska 76. Lidia KWIETNIEWSKA-NAZIMEK, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Lublin 77. Adam LANGNER, Komenda Wojewódzka PSP, Poznań 78. Stanisław LECHETA, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Elbląg 79. Tadeusz ŁUKA, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Poznań 80. Agnieszka MACIĄG, Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 81. Andrzej MACIEJEWSKI, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 82. Robert MARSZAŁEK, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Gdańsk 83. Wojciech MĄKINIA, Gdańsk Transport Company S.A. 84. Cezary MICHALSKI, Intertoll Polska, Gdańsk 85. Lech MICHALSKI, Politechnika Gdańska 86. Robert MIKOŁAJSKI, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Zielona Góra 87. Bartłomiej MORZYCKI, 3M Polska, Nadarzyn 88. Ewa MUCHA, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice 89. Nicole MUHLRAD, Instytut Badań Transportu INRETS, Francja 90. Kazimierz NORMANT, Pomorski Urząd Wojewódzki, Gdańsk 91. Marzena NOWAKOWSKA, Politechnika Świętokrzyska, Kielce 92. Rik NUYTTENS, 3M Europa, Belgia 93. Ewa OCHĘDZAN, Generalna Dyrekcja Dróg krajowych i Autostrad, Warszawa 10
94. Jan OKULICZ, Toyota Motor Poland, Warszawa 95. Mirosław OLIFERUK, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Łomża 96. Izabela OSKARBSKA, Politechnika Gdańska 97. Jacek OSKARBSKI, Politechnika Gdańska 98. Ewa OSTASZEWSKA, Polski Związek Motorowy, Warszawa 99. Tomasz PABIS, Zarząd Dróg Wojewódzkich, Kraków 100. Anna PAPROCKA-LIPIŃSKA, Akademia Medyczna, Gdańsk 101. Wojciech PASIECZNY, Komenda Stołeczna Policji, Warszawa 102. Ryszard PASIKOWSKI, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Lublin 103. Barbara PAWŁOWSKA, Uniwersytet Gdański 104. Arkadius PIKULIK, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 105. Maria PIOTROWSKA, Generalna Dyrekcja Dróg krajowych i Autostrad, Zielona Góra 106. Ireneusz PLECHAN, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Zielona Góra 107. Andrew PLEDGE, The Passive Revolution, Wielka Brytania 108. Roman PLEWNIAK, Komenda Wojewódzka Policji, Kielce 109. Janusz POPIEL, Stowarzyszenie Pomocy Poszkodowanym w Wypadkach i Kolizjach Drogowych ALTER EGO, Warszawa 110. Mariusz PRASEK, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Poznań 111. Ewa PTASIŃSKA, Zarząd Dróg Miejskich, Gdańsk 112. Magdalena RACINIEWSKA, Politechnika Gdańska 113. Tomasz RACZKOWSKI, Zarząd Dróg Wojewódzkich, Olsztyn 114. Tomasz RADZIKOWSKI, Zarząd Dróg Wojewódzkich, Olsztyn 115. Beata ROGALSKA, Arcturus Group, Belgia 116. Franciszek ROGOWICZ, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Gdańsk 117. Sylwester ROPIELEWSKI, Główny Inspektorat Transportu Drogowego, Warszawa 118. Piotr ROTTER, Intertoll Polska, Gdańsk 119. Jacek ROŻEK, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Tarnobrzeg 120. Maciej SAWICKI, Politechnika Gdańska 121. Małgorzata SENDAL, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Łódź 122. Dawid SIĘCIO, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Łódź 123. Marek SITARZ, Politechnika Śląska 124. Zbigniew SMALKO, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, Warszawa 125. Agnieszka SOBIECH, Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich, Poznań 11
126. Janusz STANEJKO, Czmuda S.A, Olsztyn 127. Roman STANISŁAWSKI, Zarząd Dróg Wojewódzkich, Bydgoszcz 128. Janusz STANISZEWSKI, Komenda Wojewódzka Policji, Gdańsk 129. Marek STASZCZYK, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Toruń 130. Andrzej STASZEWSKI, Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich, Poznań 131. Marta SUBKO, Arcturus Polska, Belgia 132. Leszek SZCZEPANIAK, 3M Polska, Nadarzyn 133. Tomasz SZCZURASZEK, Akademia Techniczno-Rolnicza, Bydgoszcz 134. Andrzej SZÓSTEK, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Olsztyn 135. Jerzy ŚLEDŹ, Generalna Dyrekcja Dróg krajowych i Autostrad, Warszawa 136. Piotr ŚWIĄTALSKI, APM Konior Piwowarczyk, Bielsko-Biała 137. Michał TARGOWSKI, Polskie Towarzystwo Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego, Warszawa 138. Ellen TOWNSEND, Europejska Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego ETSC, Belgia 139. Jolanta TRACZYK, Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, Kielce 140. Zdzisław TWOREK, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Lublin 141. Janusz ULATOWSKI, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa 142. Jan UNARSKI, Instytut Ekspertyz Sądowych, Kraków 143. Antoni URBANOWICZ, Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, Warszawa 144. Jan URBANOWICZ, Transportowy Dozór Techniczny, Warszawa 145. Martijn VIS, Instytut Badań Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Holandia 146. Piotr WCISŁO, Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego, Katowice 147. Marek WIERZCHOWSKI, Krajowa Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Warszawa 148. Antoni WILIM, Zarząd Dróg Miejskich, Warszawa 149. Jerzy WITCZAK, Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego, Poznań 150. Aneta WNUK, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 151. Andrzej WOJCIECHOWSKI, Instytut Transportu Samochodowego, Warszawa 152. Urszula WRÓBEL, Politechnika Gdańska 153. Katarzyna ZAJĄCZKOWSKA, Biuro Rozwoju Gdańska, Gdańsk 154. Andrzej ZALEWSKI, Politechnika Łódzka 155. Paweł ZALEWSKI, Akademia Morska w Szczecinie 156. Maciej ZDUNOWSKI, Komenda Wojewódzka Policji, Bydgoszcz 157. Stanisława ZIELIŃSKA, Centrum Edukacji Nauczycieli, Gdańsk 12
158. Rafał ZIÓŁKOWSKI, Komenda Wojewódzka Policji, Gdańsk 159. Andrzej ZYGMUNT, Pracownia Inżynierska Klotoida, Kraków 160. Marek ŻMIJAN, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Lublin 161. Joanna ŻUKOWSKA, Politechnika Gdańska 162. Józef ŻUREK, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, Warszawa 13
Ryszard KRYSTEK Politechnika Gdańska rkrystek@pg.gda.pl Międzynarodowe Seminarium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2008 Kolejne, już siódme, Międzynarodowe Seminarium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT, organizowane w Politechnice Gdańskiej co dwa lata, odbywa się w 15 rocznicę zamówienia przez Ministra Transportu pierwszego projektu badawczego pod nazwą Zintegrowany program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce GAMBIT. Ten projekt, sfinansowany przez ówczesny Komitet Badań Naukowych, rozpoczął serię działań prewencyjnych dowodzą, że warto inwestować w naukę polską. Zaowocował on w trojaki sposób: Zintegrował różne grupy zawodowe i społeczne w jedną siłę działającą metodycznie i efektywnie na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego, czego dowodem może być spadek liczby zabitych na drogach z poziomu prawie 8 tys. rocznie na początku lat 90. do około 5,5 tys. obecnie. Dzięki tej integracji, po przyjęciu przez Krajową Radę BRD programu GAMBIT rozpoczęliśmy realizację programów wojewódzkich: GAMBIT Gdański, Elbląski, Suwalski, Katowicki, Warszawski. Rok 1999 przyniósł zmianę struktury organizacyjnej kraju. Wówczas minister transportu zamówił nową wersję programu GAMBIT 2000. Powstały więc nowe programy wojewódzkie: GAMBIT Lubelski, Pomorski, Warmińsko-Mazurski, Łódzki. Rozpoczęła się również współpraca ze strukturami powiatowymi i miejskimi. Wówczas powstały programy: GAMBIT Gdański, Gdyński, Krasnostawski, Kościerski, Chojnicki i inne. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej minister infrastruktury zamówił nową wersję programu krajowego, uwzględniającą wymagania stawiane w III Programie BRD UE. Wówczas powstał program GAMBIT 2005 Polska wizja zero, który w maju 2005 został przyjęty przez Radę Ministrów jako Krajowy Program BRD na lata 2005-2013. Był on zbudowany na bazie założeń zawartych w Polityce transportowej państwa na lata 2006-2025, ustanowionej przez Radę Ministrów w czerwcu 2005. Zainspirował grupę naukowców do integracji badań naukowych, dotychczas prowadzonych oddzielnie w poszczególnych gałęziach transportu, w jedną grupę zajmującą się wspólnie badaniami bezpieczeństwa transportu drogowego, kolejowego, lotniczego i wodnego. W efekcie tej inicjatywy Minister Nauki powierzył konsorcjum kierowanemu przez Politechnikę Gdańską trzyletni projekt badawczy pt. Zintegrowany System Bezpieczeństwa Transportu ZEUS, którego realizację rozpoczęliśmy w maju 2007. Współwykonawcami są Politechnika Śląska, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w Warszawie oraz Akademia Morska w Szczecinie. Utwierdził nas w przekonaniu, że zastosowana w programie GAMBIT metodyka badań bezpieczeństwa ruchu drogowego i proponowane rozwiązania wdrożeniowe są prawidłowe, zgodne z tendencjami obserwowanymi w najbardziej bezpiecznych krajach świata. Dostrzegła to Amerykańska Akademia Nauk, której Komitet Transportu na swej dorocznej konferencji zorganizował specjalną sesję poświęconą Polsce. Otóż w styczniu 2007 na 86. Konferencji Transportation Research Board w Waszyngtonie odbyła się sesja pod nazwą Road Safety Progress in Poland The GAMBIT Experience, w której odbyła się prezentacja następujących referatów: 23
Ryszard Krystek GAMBIT Current Programs and Current Problems to Overcome, Fred Wegman dyrektor holenderskiego Instytutu SWOV, Observations of Polish Progress with GAMBIT, Peter Elsenaar, ekspert Banku Światowego, GRSP Genewa: Activities in Poland and Support for GAMBIT, Frank Cardimen Prezydent TIA Stowarzyszenia Poprawy Ruchu Drogowego, Oakland County, Michigan, USA: Providing GAMBIT with Local Traffic Safety Experience 1996-2006. W podsumowaniu sesji stwierdzono, że osiągnięcie przez Polskę dobrego poziomu programowania działań poprawy brd, dobre wyszkolenie kadry oraz rozwój partnerstwa organizacji pozarządowych nie wystarczą do utrzymania tempa spadku liczby śmiertelnych ofiar ruchu drogowego, utrzymywanego w ostatniej dekadzie. Konieczne jest bowiem stworzenie systemu zarządzania brd oraz lepszego umocowania zasad jego funkcjonowania w systemie prawnym. To właśnie z tego powodu w tym roku rozszerzyliśmy program naszego Seminarium, by poprzez szerszy udział partnerów dyskutować o działaniach prewencyjnych w obszarach, które dotąd nie były traktowane z należytą starannością. Dotyczy to zwłaszcza lepszego kontaktu z krajami i instytucjami międzynarodowymi, których doświadczenia mogą uwolnić nas od konieczności drogiego eksperymentowania, a przede wszystkim ułatwią nam wdrożenie skutecznych i tanich rozwiązań. Zatem proponujemy 5 sesji, w trakcie których polscy i zagraniczni eksperci przedstawią referaty obejmujące swoją tematyką wszystkie cele zawarte w Krajowym Programie GAMBIT 2005. Są to: 1. Stworzenie podstaw do prowadzenia skutecznych i długofalowych działań na rzecz brd, 2. Kształtowanie bezpiecznych zachowań uczestników ruchu drogowego, 3. Ochrona pieszych, dzieci i rowerzystów, 4. Budowa i utrzymanie bezpiecznej infrastruktury drogowej, 5. Zmniejszenie ciężkości i konsekwencji wypadków drogowych. Realizacja pierwszego celu przynosi najwięcej trudności, choć nie są one wcale typowe wyłącznie dla Polski. W sesji inauguracyjnej będziemy mieli okazję wysłuchać referatów zawierających wiedzę i doświadczenie zdobyte w krajach o najlepszych wskaźnikach brd, potwierdzone w zastosowaniach praktycznych, udokumentowanych dobrymi wskaźnikami efektywności. Wynika z nich, że istnieje kilka fundamentalnych dla bezpieczeństwa problemów, których rozwiązanie jest warunkiem koniecznym odzyskania w Polsce spadkowego trendu liczby śmiertelnych ofiar ruchu drogowego. Są to: Społeczna i polityczna wola rozwiązania problemu zagrożenia zdrowia i życia w ruchu drogowym, System zarządzania bezpieczeństwem ruchu drogowego (Safety Management System), Baza danych o wypadkach i ich skutkach oraz o wiedzy na temat działań prewencyjnych i badań naukowych. Znaczenie społecznego i politycznego poparcia dla działań na rzecz poprawy brd nie podlega już żadnej dyskusji w krajach powszechnie uznawanych za cechujące się wysoką kulturą ruchu drogowego. Na przykładzie Wielkiej Brytanii profesor Richard Allsop dowodzi o niebywałej wręcz wielkości zagrożenia zdrowia i życia w ruchu drogowym, które w porównaniu do innych form aktywności człowieka określił jako skandaliczną wręcz tolerancję. Z bieżących bowiem statystyk wynika, że zagrożenie życia mieszkańca Wielkiej Brytanii w ciągu jednej godziny uczestniczenia w ruchu drogowym jest ponad 7 razy większe niż w czasie innych form aktywności człowieka. Za punkt wyjścia do dalszych działań uznał świadomość społeczeństwa oraz przekonanie polityków do słuszności sprawy, jaką jest brd. Coraz częściej podkreśla się, że dobrze zaprogramowane działania prewencyjne, dotyczące bezpieczeństwa transportu, wpisują się w 5 głównych wyzwań stawianych rozwiniętym społeczeństwom współczesnego świata, a mianowicie: 24
Maksymalizacja konkurencyjności i efektywności gospodarki, Orientacja rozwiązań na zmiany klimatyczne, Ochrona zdrowia i życia ludzi, Poprawa jakości życia, Promocja równości społecznej. Oznacza to, że przy właściwie skonstruowanej polityce transportowej państwa dość łatwo można wpisać działania na rzecz poprawy brd w program rozwoju innych obszarów działalności człowieka. Daje to przede wszystkim szansę połączenia sił w walce o priorytet na liście najważniejszych i najpilniejszych do rozwiązania problemów społeczno-gospodarczych. Konieczne są więc dalsze starania o utworzenie systemu zarządzania brd (SMS), a przede wszystkim ustanowienie umocowań prawnych dla takiego systemu. Na wstępie należy podkreślić fakt, że problem wypadków drogowych jest przede wszystkim problemem zdrowia publicznego. Ma to szczególne znaczenie w Polsce, gdzie obecnie przechodzimy bardzo trudny okres w sektorze lecznictwa publicznego. Tymczasem wypadki drogowe stanowią poważne obciążenie budżetu resortu zdrowia. Nie jest tajemnicą, że ranni w wypadkach drogowych zapełniają codziennie jeden szpital powiatowy średniej wielkości, a koszty leczenia mimo że nadal bliżej nieokreślone są szacowane na poziomie 20% łącznych kosztów leczenia w Polsce. Należałoby zatem zadać pytanie, dlaczego system typu SMS? Przede wszystkim dlatego, że jest to bardzo skomplikowany system, w którym mamy do czynienia z milionami operatorów, których kwalifikacji i zachowań nie jesteśmy w stanie dokładnie sklasyfikować. Ponadto obserwujemy bardzo dużą przerwę między decyzją o programie działań prewencyjnych a jego wdrożeniem. Sprawę pogarsza fakt, że politycy na ogół nie mają jasnej wizji skutków wdrożenia planowanych środków poprawy brd. Mimo znaczącego postępu w tworzeniu SMS uznaje się, że tak naprawdę jeszcze nigdzie nie stworzono dobrego, kompletnego systemu zarządzania brd. Trudno tu bowiem o powtarzalność rozwiązań, jako że przede wszystkim konstrukcja systemu zależy od fundamentalnych aktów prawnych, regulujących zasady funkcjonowania państwa i finansowanie jego gospodarki. SMS w najbardziej ogólnym opisie powinien bazować na cyklu operacyjnym, składającym się z następujących faz: baza wiedzy doradztwo decyzje polityczne wdrożenie polityki, strategii i programu monitoring i ewaluacja wzbogacenie bazy wiedzy itd. Ostatecznie powinno to w przyszłości prowadzić do poprawy sytuacji poprzez stosowanie systemów eksperckich do oceny nowych rozwiązań. Wynikająca z tego poprawa SMS pozwoli zintegrować prace naukowe we wszystkich gałęziach transportu: drogowego, kolejowego, powietrznego i wodnego. Trzecim celem jest stworzenie jednolitego w skali europejskiej źródła danych i wiedzy o brd w postaci instytucji o nazwie Europejskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego wg rekomendacji Projektu SafetyNET. W tygodniu poprzedzającym seminarium GAMBIT odbyła się w Rzymie konferencja kończąca 4-letni okres realizacji tego projektu. Znakomita idea utworzenia ufnego źródła wiedzy dla polityków, decydentów i specjalistów, z którego mogą czerpać informacje, stojąc przed nowym problemem do rozwiązania. Przedmiotem referatu jest struktura projektu SafetyNET oraz produktu końcowego, jakim jest Europejskie Obserwatorium BRD. Pełny opis projektu można znaleźć na stronie www.erso.eu (skrót ERSO oznacza właśnie European Road Safety Obserwatory ). Prace nad projektem rozpoczęły się w dniu 1 maja 2004 (nb. w dniu wejścia Polski do UE). Rolę generalnego wykonawcy uzyskał, drogą konkursu, brytyjski Uniwersytet w Loughborough, a kierownictwo całego projektu objął profesor Pete Thomas. Do współrealizacji projektu zaproszono znaczące instytuty naukowe i organizacje z całej Europy. Ze strony Polski uczestniczyliśmy w pracach Komitetu Edytorskiego, odpowiedzialnego za przygotowanie i dobór źródeł wiedzy, a Instytut Transportu Samochodowego dostarczał do banku SfetyNET dane statystyczne. 25
Jedną z największych zalet Obserwatorium jest ufna wiedza o działaniach prewencyjnych, środkach poprawy brd, ich efektywności oraz wpływie nie tylko na zachowania użytkowników dróg, lecz także na postrzeganie problemu transportu i jego bezpieczeństwa przez polityków i decydentów, których decyzje wpływają na sposób realizacji polityki transportowej państwa, a zwłaszcza na zmniejszenie ryzyka utraty zdrowia lub życia w systemie transportu. Zebranie takiej wiedzy i bazy danych jest przedsięwzięciem ogromnym, któremu sprostać nie potrafiłby tylko jeden kraj. Może temu podołać jedynie organizacja kontynentalna, a taką jest Unia Europejska. Potrafiła bowiem zjednoczyć kilkanaście krajów, najbardziej zaawansowanych w działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa transportu, by wspólnie podjęły się zadania, jakim jest budowa centrum, w którym byłyby gromadzone dane i wiedza o drogach, ruchu, pojazdach, użytkownikach i ich zachowaniach w ruchu drogowym, a także o systemach zarządzania bezpieczeństwem i działaniach prewencyjnych na rzecz jego poprawy. Głównym zadaniem takiego centrum byłoby gromadzenie w jednym miejscu obiektywnej wiedzy pozbawionej opinii obiegowych, tak bardzo szkodliwych dla procesu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego. Następnym krokiem w realizacji celu powinno być tworzenie krajowych obserwatoriów brd oraz filii regionalnych. W Polsce Instytut Transportu Samochodowego rozpoczął już tworzenie takiego ośrodka centralnego. Na podstawie grantu Krajowej Rady BRD opracowano założenia oraz strukturę sieci, której realizacja powinna być przedsięwzięciem środowiska naukowego, władz administracji centralnej oraz samorządów regionalnych. W Gdańsku rozpoczęto tworzenie Pomorskiego Obserwatorium BRD, które jest przedsięwzięciem wspólnym Politechniki Gdańskiej i Urzędu Marszałkowskiego, a środki na ten cel uzyskano z Unii Europejskiej. Druga sesja zatytułowana Zintegrowany System Bezpieczeństwa Transportu poświęcona została problematyce integracji i niezależności badań katastrof w transporcie. Jest to próba prezentacji całkowicie nowego spojrzenia na bezpieczeństwo transportu. Od niedawna bowiem obserwujemy rosnące zainteresowanie społeczeństwa integracją systemów bezpieczeństwa, która powinna gwarantować obywatelowi bezpieczną podróż od początku do celu, bez względu na rodzaj transportu, z którego korzysta. System powinien zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa na każdym etapie podróży. Niezależność badań bezpieczeństwa transportu jest wielkim osiągnięciem społeczeństwa. Jeśli więc tylko ludzie mają do niej prawo, a niezależność ta jest umocowana w prawie, to możemy gwarantować, że nasze badania będą tak właśnie prowadzone. Prekursorem tej idei był Prezydent USA Lyndon Johnson, który w 1967 roku utworzył niezależną organizację National Transportation Safety Board NTSB, zajmującą się badaniem przyczyn i okoliczności katastrof w transporcie drogowym, kolejowym, lotniczym, wodnym i rurociągowym. Warto dodać, że NTSB podlega jedynie Kongresowi USA i Prezydentowi. Niezależne badania stanu bezpieczeństwa transportu, a zwłaszcza badania przyczyn i okoliczności katastrof transportowych, mają fundamentalne znaczenie. Społeczeństwo ma bowiem prawo do niezależnych badań prawo gwarantujące, że każde z nich może być wykonane i będzie wykonane. Jest ono bowiem lekcją na przyszłość ważną dlatego, by uniknąć podobnego zdarzenia. Co więcej, niezależność czyni działania prewencyjne transparentnymi, czyli takimi, które społeczeństwo może oceniać pod każdym względem, a nas badaczy skłania do jeszcze większej obiektywności. Można nawet stwierdzić, że taka formuła wyjaśniania przyczyn ludzkich tragedii pomaga naszej demokracji prawidłowo funkcjonować. W Europie jest tylko jeden kraj Holandia, który zdołał stworzyć taką całkowicie niezależną strukturę. To Holenderska Rada Bezpieczeństwa (Dutch Safety Board), która powstała w 2005 roku na mocy decyzji parlamentu. Jest to efekt bardzo długich starań grupy specjalistów bezpieczeństwa transportu, której przewodził profesor Peter van Vollenhoven. Warto nadmienić, że Krajowa Rada BRD w Holandii 26