Post powanie w sprawach o dział spadku

Andrzej Stempniak Post powanie w sprawach o dział spadku Komentarz oraz wzory pism procesowych i orzeczeƒ sàdowych PRAWO SÑDOWE PRAWO SÑDOWE PRAWO SÑDOWE

Andrzej Stempniak Post powanie w sprawach o dział spadku PRAWO SÑDOWE Komentarz oraz wzory pism procesowych i orzeczeƒ sàdowych Wzory pism procesowych i orzeczeƒ sàdowych opracowali Przemysław Ciszewski Krystian Górniak Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2012

Redaktor koordynujący: Wioleta Beczek Projekt okładki: GRAFOS Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: GRAFOS Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-4336-5 ISBN e-book 978-83-255-4337-2

Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... VII IX Część I. Postępowanie o dział spadku... 1 Rozdział I. Zagadnienia wstępne... 3 1. Wprowadzenie... 3 2. Tryby działu spadku... 5 2.1. Uwagi ogólne... 5 2.2. Dział spadku przed sądem polubownym... 6 2.3. Dział spadku w postępowaniu pojednawczym... 9 2.4. Dział spadku w postępowaniu mediacyjnym... 13 2.5. Testamentowy dział spadku... 16 2.6. Dział spadku dokonywany przez wykonawcę testamentu. 17 2.7. Dział spadku za życia spadkodawcy... 19 2.8. Podsumowanie... 20 3. Zagadnienia ogólne postępowania o dział spadku... 21 4. Całkowity a częściowy dział spadku... 25 Rozdział II. Podmioty postępowania o dział spadku... 40 1. Uwagi ogólne... 40 2. Sąd... 40 2.1. Jurysdykcja krajowa... 40 2.1.1. Wprowadzenie... 40 2.1.2. Jurysdykcja krajowa wyłączna... 42 2.1.3. Jurysdykcja krajowa fakultatywna... 48 2.1.4. Jurysdykcja krajowa konieczna... 49 2.1.5. Jurysdykcja krajowa wynikająca z umów międzynarodowych... 54 2.2. Właściwość rzeczowa... 59 2.3. Właściwość miejscowa... 60 2.3.1. Uwagi ogólne... 60 2.3.2. Przekazanie sprawy innemu sądowi (art. 683 KPC). 61 III

S p i s t r e ś c i 2.3.3. Właściwość delegacyjna... 63 2.3.4. Właściwość umowna... 71 2.4. Skład sądu... 71 3. Uczestnicy postępowania... 72 3.1. Wprowadzenie... 72 3.2. Spadkobiercy... 75 3.3. Małżonek spadkobiercy... 83 3.4. Nabywca spadku... 86 3.5. Prokurator... 93 3.6. Rzecznik Praw Obywatelskich... 94 3.7. Rzecznik Praw Dziecka... 95 3.8. Organizacja społeczna... 96 3.9. Organ państwowy... 96 3.10. Zapisobierca... 97 3.11. Uprawniony do zachowku... 101 3.12. Wierzyciel spadku... 102 3.13. Podmioty podstawione... 103 3.13.1. Kurator spadku... 104 3.13.2. Wykonawca testamentu... 106 3.13.3. Syndyk upadłości, zarządca, nadzorca sądowy... 108 3.13.4. Wierzyciel spadkobiercy... 110 3.14. Inne podmioty... 112 Rozdział III. Wszczęcie postępowania... 117 1. Wniosek o dział spadku... 117 2. Kumulacja żądań (art. 689 KPC)... 134 Rozdział IV. Zakres kognicji sądu I instancji... 146 1. Stwierdzenie nabycia spadku (art. 681 KPC)... 146 2. Ustalenie składu i wartości spadku... 163 3. Spory rozstrzygane na podstawie art. 685 KPC... 185 3.1. Zagadnienia ogólne... 185 3.2. Spory o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku.. 188 3.3. Spory o przynależność określonych przedmiotów do spadku... 199 4. Rozstrzyganie o roszczeniach ubocznych (art. 686 KPC)... 207 4.1. Zagadnienia ogólne... 207 4.2. Roszczenia z tytułu zapisów... 234 4.3. Roszczenia z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych.. 243 4.4. Roszczenia z tytułu pobranych pożytków i innych przychodów... 249 4.5. Roszczenia z tytułu poczynionych na spadek nakładów... 253 4.6. Roszczenia z tytułu spłaconych długów spadkowych... 263 IV

S p i s t r e ś c i 5. Rozstrzyganie o żądaniach wynikających z Kodeksu cywilnego.. 279 5.1. Uwagi ogólne... 279 5.2. Żądanie stwierdzenia bezskuteczności rozporządzenia przez spadkobiercę udziałem w przedmiocie należącym do spadku... 279 5.3. Żądanie zaliczenia darowizn oraz zapisów windykacyjnych na poczet sched spadkowych... 289 5.4. Zaliczanie udziałów spadkobierców w gospodarstwie rolnym na poczet ich udziałów w całości spadku... 313 Rozdział V. Podział spadku... 318 1. Sposoby podziału spadku... 318 1.1. Uwagi ogólne... 318 1.2. Wniosek spadkobierców co do sposobu podziału spadku.. 322 1.3. Kolejność stosowania sposobów podziału spadku... 326 1.4. Podział spadku w naturze... 328 1.5. Przyznanie spadku jednemu spadkobiercy... 331 1.6. Podział cywilny spadku... 334 2. Okoliczności mające wpływ na ustalenie sched spadkowych... 343 3. Spłaty i dopłaty na rzecz spadkobierców... 351 Rozdział VI. Rodzaje postanowień co do istoty sprawy w postępowaniu o dział spadku... 376 1. Wprowadzenie... 376 2. Postanowienia pozytywne i negatywne... 379 3. Postanowienia konstytutywne i deklaratywne... 380 4. Postanowienia wyodrębnione ze względu na zakres rozstrzygnięcia... 383 4.1. Postanowienie całościowe... 383 4.2. Postanowienie częściowe... 383 4.3. Postanowienie wstępne... 386 4.4. Postanowienie końcowe... 392 4.5. Postanowienie uzupełniające... 393 4.6. Postanowienie łączne... 397 5. Postanowienie działowe wydane na podstawie zgodnego wniosku uczestników a ugoda sądowa zawarta w sprawie o dział spadku... 398 Rozdział VII. Zagadnienia szczególne postępowania o dział spadku... 403 1. Przebieg postępowania... 403 1.1. Postępowanie przed sądem I instancji... 403 V

S p i s t r e ś c i 1.2. Postępowanie apelacyjne... 415 1.3. Postępowanie kasacyjne... 423 1.4. Wznowienie postępowania... 431 1.5. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 439 2. Koszty postępowania... 440 Część II. Wzory pism procesowych i orzeczeń sądowych... 451 1. Wniosek o dział spadku... 453 2. Wniosek o dział spadku obejmujący rozliczenie nakładów i spłaconych długów spadkowych... 456 3. Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej... 459 4. Wniosek o dział spadku i podział majątku wspólnego... 461 5. Postanowienie wstępne... 464 6. Postanowienie częściowe... 466 7. Postanowienie końcowe... 468 8. Postanowienie całościowe... 470 9. Postanowienie łączne... 472 10. Postanowienie uzupełniające... 474 11. Apelacja... 476 12. Skarga o wznowienie postępowania... 479 13. Skarga kasacyjna... 482 14. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 487 Indeks... 493 VI

Przedmowa W wypadku dziedziczenia spadku przez kilku spadkobierców kształtuje się między nimi szczególny rodzaj wspólnoty, określanej przez ustawę mianem wspólności majątku spadkowego. Czas trwania tej wspólności uzależniony jest w zasadzie od woli podmiotów ją tworzących, a więc spadkobierców i nabywców udziałów w spadku. Ustanowiona w wyniku spadkobrania wspólnota może być zatem stanem długotrwałym, jak i trwającym krótki czas. Okres funkcjonowania wspólności majątku spadkowego jest ściśle związany z aktualnymi warunkami społeczno-gospodarczymi oraz stanem i rozmiarem majątku spadkowego, powstałego niezależnie od zachowań przyszłych spadkobierców. Wszyscy powoli uczymy się zasad rządzących gospodarką wolnorynkową. O ile w poprzedniej formacji społeczno-politycznej i przy stosunkowo nieznacznym na ówczesne czasy poziomie zamożności społeczeństwa kładziono nacisk na element tymczasowości i przejściowości wspólnot majątkowych, o tyle teraz utrzymanie stanu wspólności może być głęboko przemyślanym i racjonalnym rozwiązaniem. Renoma nazwiska spadkodawcy czy jego przedsiębiorstwa mogą odwodzić spadkobierców od zamysłu dzielenia tego majątku spadkowego. Wymierną korzyścią majątkową może być korzystanie przez współspadkobierców z utrwalonej już na rynku nazwy firmy i czerpanie z niej dochodów. Jednak tempo życia i kanon gospodarki wolnorynkowej, polegający na swobodzie dopuszczalnych przez prawo dyspozycji majątkowych, może skłaniać spadkobierców do zniesienia wiążącej ich wspólności spadkowej. Trzeba jednak pamiętać, że domaganie się działu spadku mieści się w sferze uprawnienia, a nie obowiązku spadkobiercy. VII

P r z e d m o w a Dział spadku jest instrumentem prawnym, który prowadzi do zerwania łączącej spadkobierców wspólności i przyznania im oznaczonych praw majątkowych. Dział ten może być przeprowadzony różnymi drogami prawnymi. Dwa takie główne trakty prawne to dział na podstawie umowy stron i dział dokonywany przed sądem. Sam majątek spadkowy natomiast może być podzielony w różny sposób. Typowym sposobem podziału spadku jest jego dział w naturze, przyznanie spadku jednej osobie lub sprzedaż w drodze licytacji. Prowadzony przed sądem dział majątku spadkowego dokonywany jest na podstawie przepisów normujących postępowanie w sprawach o dział spadku. Niniejsza książka poświęcona jest temu, toczonemu przed sądem, postępowaniu (art. 680 689 KPC). Każda sprawa o dział spadku jest inna, różny bowiem może być krąg spadkobierców i różnego rodzaju prawa majątkowe mogą zasilać masę majątkową podlegającą podziałowi. Aby spełnić wymogi użyteczności przedmiotowej publikacji, należało poruszyć w niej wiele aspektów i wątków, które mogą pojawiać się w różnych sprawach dotyczących działu spadku. Postępowanie działowe z uwagi na szerokie spektrum zagadnień dotyczących materii związanej z podziałem majątku spadkowego, z założenia samego ustawodawcy jest nie tylko złożone, ale i zwykle długotrwałe, a to ze względu na możliwość zgłoszenia w toku prowadzonego działu wielu roszczeń i żądań akcesoryjnych. Właśnie w tym przejawia się kompleksowość postępowania o dział spadku. Ze względu na znaczny stopień powiązań działu spadku ze zniesieniem współwłasności i podziałem majątku wspólnego małżonków publikowana książka może być przydatna także przy prowadzeniu tych innych, przytoczonych spraw działowych. Integracja postępowań działowych sprawia bowiem, że pewne rozwiązania prawne są wspólne dla wszystkich działów wspólności majątkowych. Przedmiotowe opracowanie zostało wzbogacone także wzorami pism procesowych inicjujących dział spadku i dotyczących środków jego zaskarżenia oraz wzorami orzeczeń sądowych zapadających w toku postępowania działowego. Niniejsza praca uwzględnia stan prawny oraz literaturę i orzecznictwo na dzień 30.6.2012 r. Obrzębin, czerwiec 2012 r. Andrzej Stempniak VIII

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa dkpc ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) do 1.7.2009 r. KC ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KPC ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPN dekret z 18.7.1945 r. Kodeks postępowania niespornego (Dz.U. Nr 27, poz. 169 ze zm.) KRO ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 788) KSCU ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) KWHU ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) KZ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) PostSpadk dekret z 8.11.1946 r. o postępowaniu spadkowym (Dz.U. Nr 63, poz. 346 ze zm.) PrASC ustawa z 29.9.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 ze zm.) PrBank ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) IX

W y k a z s k r ó t ó w PrNot ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) PrRzecz dekret z 11.10.1946 r. Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze zm.) PrSpadk dekret z 8.10.1946 r. Prawo spadkowe (Dz.U. Nr 60, poz. 328 ze zm.) PrSpół ustawa z 16.9.1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) PrUpN ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) PWKC ustawa z 23.4.1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) RPDU ustawa z 6.1.2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. Nr 6, poz. 69 ze zm.) RPOU ustawa z 15.7.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.) SpMieszkU ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.) WłLokU ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) ZabSpR rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 1.10.1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza (Dz.U. Nr 92, poz. 411) ZastRejU ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.) ZmKPC ustawa z 5.12.2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz. 1571) 2. Organy orzekające SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SN (PSIC) Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej SN(7) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów X

W y k a z s k r ó t ó w SW TK 3. Czasopisma BiulSN DPP Dz.U. IP KPP MoP NP OSN OSNAPiUS OSNC OSNCK OSNPG OSP OSPiKA OTK OTK-A OTK-B Pal. PiP PN PPC Probl. Praw. Prok. i Pr. PS PUG Rej. RPEiS Rzesz. ZN St. Cyw. St. Praw. Sąd Wojewódzki Trybunał Konstytucyjny Biuletyn Sądu Najwyższego Demokratyczny Przegląd Prawniczy Dziennik Ustaw Informacja Prawnicza Kwartalnik Prawa Prywatnego Monitor Prawniczy Nowe Prawo Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Urzędowy. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1.7.1994 r.) Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższej Izby Cywilnej i Izby Karnej Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wydawnictwo Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych (od 1957 do 1989 r.) Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Seria A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Seria B Palestra Państwo i Prawo Przegląd Notarialny Polski Proces Cywilny Problemy Praworządności Prokuratura i Prawo Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rejent Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeszowskie Zeszyty Naukowe Studia Cywilistyczne Studia Prawnicze XI

W y k a z s k r ó t ó w ZN IBPS ZNUJ ZNUW ZNUWr. Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Warszawskiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego 4. Piśmiennictwo J. Ciszewski, T. Ereciński, Komentarz KPC z 2006 r. J. Ciszewski, T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Część piąta. Sąd polubowny (arbitrażowy), Warszawa 2006 T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz KPC z 2006 r. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, Część druga. Postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2006, t. I III A. Zieliński, K. Flaga-Gieruszyńska, Komentarz KPC z 2006 r. A. Zieliński, K. Flaga-Gieruszyńska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2006, t. II Komentarz KC z 1972 r. Kodeks cywilny. Komentarz, praca zbiorowa, red. Z. Resich, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, J. I. Bielski, Warszawa 1972, t. I III Komentarz KC z 1989 r. Kodeks cywilny z komentarzem, praca zbiorowa, red. J. Winiarz, Warszawa 1989, t. I II Komentarz KC z 2005 r. Kodeks cywilny. Komentarz, praca zbiorowa, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2005, t. I II Komentarz KC z 2008 r. Kodeks cywilny. Komentarz, praca zbiorowa, red. E. Gniewek, Warszawa 2008 Komentarz KPC z 1989 r. Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem, praca zbiorowa, red. J. Jodłowski, K. Piasecki, Warszawa 1989, t. I III Komentarz KPC z 1997 r. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. K. Piasecki, Warszawa 1997, t. III Komentarz KPC z 2005 r. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, praca zbiorowa, red. K. Piasecki, Warszawa 2005, t. I XII

W y k a z s k r ó t ó w Komentarz KPC z 2006 r., red. K. Piasecki Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, praca zbiorowa, red. K. Piasecki, Warszawa 2006, t. II Komentarz KPC z 2007 r. M. Uliasz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2007 System prawa cywilnego System prawa cywilnego. Tom IV. Prawo spadkowe, praca zbiorowa, red. J. St. Piątowski, Ossolineum 1986 System prawa prywatnego System prawa prywatnego. Tom 10. Prawo spadkowe, praca zbiorowa, red. B. Kordasiewicz, Warszawa 2009 System prawa rodzinnego System prawa rodzinnego i opiekuńczego, red. J. St. Piątowski, Wrocław 1985 S. Rudnicki, Komentarz KC S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2004 E. Skowrońska-Bocian, Komentarz KC E. Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2005 E. Niezbecka, Komentarz KC z 2008 r. E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz, red. A. Kidyba, Tom IV. Spadki, Warszawa 2008 5. Inne skróty art. artykuł cyt. cytowany (-a, -e) ha hektar MS Minister Sprawiedliwości n. następny (-a, -e) niepubl. niepublikowany (-a, -e) Nr numer orz. orzeczenie pkt punkt por. porównaj post. postanowienie poz. pozycja princ. principio ppkt podpunkt przyp. przypis XIII

W y k a z s k r ó t ó w rozdz. rozdział rozp. rozporządzenie RM Rada Ministrów s. strona tekst jedn. tekst jednolity uchw. uchwała ust. ustęp uzas. uzasadnienie wyr. wyrok z. zeszyt zł złotych zm. zmiana (-y) zob. zobacz XIV

Część I Postępowanie o dział spadku Rozdział I. Zagadnienia wstępne Rozdział II. Podmioty postępowania o dział spadku Rozdział III. Wszczęcie postępowania Rozdział IV. Zakres kognicji sądu I instancji Rozdział V. Podział spadku Rozdział VI. Rodzaje postanowień co do istoty sprawy w postępowaniu o dział spadku Rozdział VII. Zagadnienia szczególne postępowania o dział spadku

Rozdział I. Zagadnienia wstępne 1. Wprowadzenie Spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Do nabycia spadku przez spadkobiercę dochodzi z chwilą śmierci spadkodawcy. Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, wówczas prawa majątkowe zmarłego zostają objęte wspólnością majątku spadkowego. Z założenia ustawodawcy wspólność ta powinna być stanem przejściowym. Do ustania łączącej spadkobierców wspólności majątku spadkowego może dojść z powodu różnych zdarzeń prawnych. Typową drogą prowadzącą do ustania tej wspólności jest dział spadku. Dział spadku kreuje nową sytuację prawną, polegającą w ujęciu modelowym na przyznaniu poszczególnym spadkobiercom oznaczonych praw majątkowych, które były dotychczas objęte wspólnością majątku spadkowego. Należy podkreślić, że dział spadku jest operacją złożoną i wywierającą doniosłe skutki dla spadkobierców, a także prowadzącą do strukturalnych zmian w sferze społeczno-gospodarczej. Dział spadku może być przeprowadzony różnymi drogami prawnymi (trybami) i przy użyciu różnych sposobów podziału majątku spadkowego. Jednym z podstawowych trybów działu spadku jest dział dokonywany na mocy orzeczenia sądu (art. 1037 1 KC). Przyjęta w tym przepisie konstrukcja sądowego działu spadku odwołuje się niewątpliwie do uregulowanego w art. 680 689 KPC postępowania o dział spadku, które prowadzone jest w trybie nieprocesowym. Celem niniejszej pracy będzie przeprowadzenie analizy dotyczącej tego postępowania działowego. Problematyka postępowania o dział spadku uregulowanego w KPC nie doczekała się do tej pory Pojęcie spadku 3

C z ę ś ć I. P o s t ę p o w a n i e o d z i a ł s p a d k u Masa majątkowa Dział spadku a zniesienie współwłasności w polskiej literaturze prawniczej tak szczegółowego opracowania. Niewątpliwie jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest obszerność i złożoność tej problematyki i jej ścisły związek z zagadnieniami natury materialnoprawnej. Złożoność postępowania o dział spadku nie została w sposób właściwy ujęta i doceniona przez ustawodawcę, który w przepisach KPC poświęcił temu postępowaniu dziesięć artykułów (art. 680 689). Zabiegu tego nie usprawiedliwia regulacja zawarta w art. 688 KPC, która nakazuje do działu spadku stosować odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności. Takie odesłanie znajdowałoby racjonalne uzasadnienie wtedy, gdyby w skład majątku spadkowego wchodziły jedynie rzeczy. Tak jednak z oczywistych względów nie jest, gdyż dział spadku dotyczy masy majątkowej, która może obejmować wiele rzeczy oraz praw. Wyraźnie podkreślał to J. Gwiazdomorski, przedstawiając historię powstawania normatywnego ujęcia przepisów regulujących postępowanie o dział spadku (J. Gwiazdomorski, Glosa do uchwały SN z 10.5.1967 r., III CZP 31/67, NP 1968, Nr 7 8, s. 1038 i n.; tenże, Glosa do postanowienia SN z 26.9.1968 r., s. 173 i n.). Będąc członkiem Zespołu Prawa Cywilnego Procesowego Komisji Kodyfikacyjnej przygotowującej projekt KPC, autor ten przedstawił kulisy przyjęcia obowiązującego kształtu rozwiązań prawnych dotyczących działu spadku i towarzyszącej mu jak się wyraził atmosfery pośpiechu i związanej z tym nerwowości. Jak podkreśla J. Gwiazdomorski, zamiast ujęcia przepisów regulujących całość postępowania o dział spadku przyjęto inne rozwiązanie, które opiera się na odpowiednim stosowaniu do działu spadku przepisów o zniesieniu współwłasności. Konstrukcja ta sprawia, że przepisy o dziale spadku stanowią twór legislacyjnie niedoskonały. Przyjęte rozwiązania nie są precyzyjne i wolne od luk. Zachodzą bowiem wątpliwości co do tego, które z przepisów o zniesieniu współwłasności powinny być stosowane wprost, a które nie, oraz które z nich mają być stosowane z pewnymi modyfikacjami (stosowane odpowiednio). Sądy prowadzące sprawy o dział spadku (z założenia trudne i skomplikowane) nie doczekały się zatem jasnych i klarownych przepisów regulujących postępowanie o dział spadku (w ostatnim czasie propozycje rozwiązań prawnych, które mogłyby doprowadzić 4

R o z d z i a ł I. Z a g a d n i e n i a w s t ę p n e do poprawy sprawności w toczonych przed sądem działach wspólności majątkowych, przedstawili P. Brodniewicz, M. Walasik, Usprawnienie postępowań w sprawach działowych, Iustitia 2010, Nr 2, s. 54 i n.). Odnosząc się do oceny przepisów regulujących postępowanie w sprawach o dział spadku, należy w pełni zgodzić się z opinią wyrażoną przez J. Gwiazdomorskiego i ubolewać nad tym, że dział spadku ma taki normatywny kształt, jaki został mu nadany w art. 680 689 KPC (odmiennego zdania jest K. Lubiński, Recenzja pracy A. Stempniaka, Postępowanie o dział spadku, Warszawa 2006, s. 243, 244.). Podobny zabieg legislacyjny został przeprowadzony również w odniesieniu do wspólności majątku spadkowego (por. art. 1035 KC). 2. Tryby działu spadku 2.1. Uwagi ogólne Dział spadku może nastąpić różnymi drogami i przy wykorzystaniu różnych sposobów likwidacji łączącej spadkobierców wspólności majątku spadkowego. Dla jasności dalszych rozważań należy określić, czym różni się tryb działu spadku od sposobu działu spadku. Przez pojęcie trybu działu spadku należy rozumieć rodzaje postępowań (dróg prawnych) wiodących do zniesienia wspólności majątku spadkowego. Natomiast na pojęcie sposobu działu spadku będą składać się różne warianty samego podziału majątku spadkowego w ramach danego trybu (J. Ignatowicz, [w:] Komentarz KC z 1972 r., t. I, s. 540; M. Sychowicz, Postępowanie o zniesienie współwłasności, Warszawa 1976, s. 10; S. Wójcik, [w:] System prawa cywilnego, s. 452, 453; J. Kremis, [w:] Komentarz KC z 2008 r., s. 1639). Należy zauważyć, że od woli spadkobierców zależeć będzie, czy i kiedy dojdzie do działu spadku. Spadkobiercy, decydując się na przeprowadzenie działu spadku, mają swobodę w zakresie wyboru trybu działu. Prawo wyboru trybu działu, co do zasady, nie jest uzależnione od przedmiotu spadku. Stosownie do art. 1037 1 KC dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. W przepisie tym zostały wskazane Tryb i sposób działu spadku 5