Dziękuję, że jesteś i zapraszam do lektury!

Droga czytelniczko, Ten e-book został przygotowany specjalnie dla Ciebie. Mam nadzieję, że wiedza w nim zawarta wzbogaci Twój warsztat logopedyczny. Rodzicu, Tobie z kolei muszę pogratulować za to, że jesteś aktywna i chcesz wiedzieć więcej. Bardzo to cenię. Diagnoza logopedyczna w pigułce to wynik kilku lat pracy w zawodzie logopedy. Możesz go kopiować, rozdawać, drukować i używać do pracy :) W zamian nie proszę o wiele. Chciałabym, abyś miała na względzie to, że stworzyłam tego e-booka po to, aby Ci pomóc. Podziel się nim z innymi - ze znajomymi, terapeutami czy rodzicami. Każdy może pobrać mojego e-booka ze strony www.logopasja.pl Wystarczy zapisać się na newsletter, tak jak Ty to zrobiłaś. Zaproś znajomych do odwiedzenia mojego bloga, jestem pewna, że znajdą tam wiele ciekawych informacji. I jeszcze kilka słów o tym czego nie możesz robić z niniejszym e-bookiem :) Nie możesz pobierać korzyści majątkowych wykorzystując tego e-booka. Wiedza w nim zawarta jest uniwersalna, ale prosiłabym żebyś powiedziała mi jeżeli chcesz wykorzystać e-book lub Kartę Diagnozy Logopedycznej w opublikowanej formie na warsztatach lub w innych formach przekazu publicznego, również w Internecie. Nie możesz też modyfikować ani rozdzielać treści zawartych w tym e-booku, gdyż stanowią one nierozłączną całość. Oczywiście przy diagnozie nie musisz drukować całego e-booka, wystarczy Karta Diagnozy Logopedycznej. Dziękuję, że jesteś i zapraszam do lektury! Kamila Anna Czachorowska Logopeda, Neurologopeda 2014 logopasja

Spis treści 4 6 7 9 11 14 16 33 39 42 50 51 Diagnoza logopedyczna dlaczego o niej piszę? Kto powinien skorzystać z e-booka? Dla jakich dzieci jest przewidziana Karta Diagnozy Logopedycznej? Co zawiera Diagnoza logopedyczna w pigułce? W jakich warunkach przeprowadzić diagnozę? Lista rzeczy przydatnych podczas diagnozy. Jak przeprowadzić diagnozę? Jak interpretować uzyskane wyniki? Jak rozmawiać z rodzicem? Karta Diagnozy Logopedycznej. Bibliografia. Dziękuję! 3

Diagnoza logopedyczna - dlaczego o niej piszę? Moim zdaniem dobrze przeprowadzona diagnoza logopedyczna jest kluczem do sukcesu w terapii logopedycznej. To od wyniku diagnozy zależy pierwszy krok w pracy terapeutycznej z dzieckiem. To ona wyznacza kurs wszystkich podejmowanych później działań. Jest to niezmiernie ważny element pracy każdego logopedy, bo przecież od czegoś trzeba zacząć aby móc pomóc dziecku. Bez dobrze przeprowadzonej diagnozy, bez ustalenia sobie punktu wyjścia oraz kierunku i celów terapii, często działa się chaotycznie. Takie postępowanie może wpływać na nieefektywną, przedłużającą się terapię lub, co gorsza, na nieuchwyceniu realnego problemu dziecka. Czy o to chodzi? Jasne, że nie. Stąd pomysł na tego e-booka. Wielu logopedów na samą myśl o ciągnących się w nieskończoność diagnozach dostaje białej gorączki. Po głowie krążą myśli: znowu to samo, ale nuda, jak długo jeszcze? Chciałabym, żeby od dziś diagnoza kojarzyła Ci się z czymś niesamowitym, nowym i świeżym. Przecież to spotkanie z młodym człowiekiem, którego podczas diagnozowania poznajesz a potem mu pomagasz. Stajesz się mała cegiełką w jego życiu. Niejednokrotnie to Ty - logopeda, jesteś punktem wyjściowym do dalszego diagnozowania dziecka. Zmieniasz przez to jakość jego życia. Nie możesz jednak zapominać, że to ono pomaga Tobie stawać się lepszym terapeutą i człowiekiem. 4

Z tym materiałem praca będzie ciekawsza i łatwiejsza! Ciekawsza, ponieważ jego usystematyzowana forma, konkretne wskazówki pozwolą Ci na zestawianie wyników wszystkich diagnoz dziecka i tym samym będziesz mogła śledzić jego progres i wyciągać wnioski. Łatwiejsza, bo wszystko co poukładane i rozplanowane jest w życiu prostsze. Kolejnym istotnym powodem dlaczego opracowałam ten materiał to fakt, że jestem logopedą, ale nie mieszkam w Polsce. Jak już zapewne wiesz, przeprowadziłam się do Anglii. Żyjąc w innym kraju, który rządzi się odmiennymi prawami, gdzie dostęp do specjalistów jest ograniczony, dokładam wszelkich starań, by świadomość rodziców i nauczycieli, była na tyle duża, aby mogli oni pomóc dzieciom jak najszybciej. Dla nich diagnoza logopedyczna to również punkt wyjścia do podjęcia działań profilaktycznych oraz kontaktu z logopedą lub innym specjalistą. Z doświadczenia wiem, że czas, a raczej jego nie marnowanie, jest niezwykle ważne. W wielu przypadkach szybkie dostrzeżenie problemu i podjęcie terapii przyniosło bardzo pozytywne rezultaty. 5

Kto powinien skorzystać z e-booka? Przede wszystkim logopedzi, którzy chcieliby usystematyzować przeprowadzanie diagnozy logopedycznej tak, aby była ona treściwa, rzetelna i oczywiście przydatna w tworzeniu ewentualnego planu terapii dla dziecka. Będzie on bardzo przydatny zwłaszcza dla młodych adeptów tego zawodu, którzy dopiero zaczynają pracę z dziećmi a nie mogą znaleźć drogowskazu jak zabrać się za diagnozę i od czego zacząć terapię. Pamiętam swoje poszukiwania takich informacji w książkach i różnych publikacjach kilka lat temu. Nie zapomnę, jak posługiwałam się schematami diagnoz, które były długie, nużące dla mnie i dziecka a nie dawały mi odpowiedzi na pytanie: Co ja mam teraz robić? Dlatego znając emocje, które są z tym związane, ułatwiam Ci zadanie :) Diagnoza logopedyczna w pigułce pomoże także rodzicom i nauczycielom którzy, widzą i słyszą, że dziecko ma jakiś problem. Chociaż tutaj chciałabym podkreślić ważną myśl jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości, udaj się do specjalisty! Lepiej będzie dla Ciebie i dziecka, gdy osoba, która zna się na swojej pracy potraktuje Cię jako lekko przeczuloną mamę lub nauczycielkę. Nigdy nie jest za wcześnie ani za późno, by próbować pomóc dziecku! Proszę, pamiętaj o tym. 6

Dla jakich dzieci jest przewidziana karta diagnozy? Dziecko rozwijające się w normie Karta diagnozy logopedycznej zawarta w e-booku Diagnoza logopedyczna w pigułce to narzędzie diagnostyczne skonstruowane z myślą o dziecku rozwijającym się w normie, w wieku od 3 lat, u którego chcesz przede wszystkim zdiagnozować lub wykluczyć wadę wymowy. Jest ono przydatne podczas badań przesiewowych. Oto kilka ważnych rozwinięć powyższej myśli :)...to dziecko, u którego nie dostrzegasz problemów rozwojowych. W wieku od 3 lat...oznacza dolną granicę wieku. Wyznaczyłam ją ponieważ uważam, że proces diagnostyczny młodszych dzieci powinien przebiegać inaczej i diagnosta powinien skupiać się na zupełnie innych umiejętnościach dziecka. Poza tym, trudno byłoby zdiagnozować u 2 latka jakąkolwiek wadę wymowy. Pomimo że sądzę, że to narzędzie diagnostyczne nie jest odpowiednie dla dzieci młodszych, nie podważam sensu diagnozowania takich dzieci. Jak najbardziej jestem za tym, żeby takie maluchy diagnozować w trybie natychmiastowym po pojawieniu się jakiejkolwiek wątpliwości prawidłowego rozwoju. W tej kwestii głoszę hasło: dmuchaj na zimne! Celowo nie określiłam górnej granicy wieku. Sama stwierdzisz czy dziecko, które chcesz diagnozować nie jest zbyt duże, by wykonać proponowane zadania lub czy musi ono wykonać wszystkie zadania w proponowanej przeze mnie formie. 7

Teraz sprawa bardzo ważna. Gdy diagnozowane dziecko nie podejmie próby wykonania zadań zawartych w tym materiale lub, z którąś próbą nie poradzi sobie w ogóle, jest to również pewien wyznacznik. Taka sytuacja wymaga szybkiej konsultacji z laryngologiem, psychologiem dziecięcym i logopedą (gdy to nie on przeprowadza diagnozę). Jeżeli jesteś logopedą i ten schemat diagnozy nie zadziałał w przypadku diagnozowanego przez Ciebie dziecka, konieczne jest pogłębienie diagnozy i obserwacja oraz skierowanie dziecka na konsultację z laryngologiem i psychologiem dziecięcym. To, że nie jesteś w stanie poradzić sobie z konkretnym przypadkiem w tym momencie nie jest niczym złym. Zapytaj bardziej doświadczonego logopedę o zdanie. Zajrzyj też na moją stronę. Przeczytaj książkę traktującą o problemie, z którym przyszło Ci się zmierzyć. Idź na szkolenie. Największy błąd to bycie biernym. Jeżeli spróbujesz zrobić choć jeden dodatkowy krok, wyjdziesz naprzeciw problemom, które napotkasz, to powinnaś być z siebie dumna. Bądź proaktywna a dowiesz się czym jest synergia i że w sumie bardzo ją lubisz :) 8

Co zawiera Diagnoza logopedyczna w pigułce? Potrzebna dygresja :) W e-booku znajduje się moja wiedza i doświadczenia w diagnozowaniu dzieci, które mają problem z mówieniem lub / i wymową. Zawarłam w nim swoją propozycję schematu diagnozy logopedycznej, która łączy w sobie różne podejścia diagnostyczne i daje pewien obraz dziecka. Czy pełny raczej nie, ponieważ, by taki uzyskać nie wystarczy jedno spotkanie. Jednak na pewno e-book ułatwi Ci podjęcie decyzji co należy dalej zrobić z dzieckiem po jednym spotkaniu. Dowiesz się czy warto dziecko zdiagnozować ponownie, zwracając uwagę na inne umiejętności, a może poprosić o konsultację z innym specjalistą lub zwyczajnie rozpocząć terapię. Pamiętaj proszę o pewnych kwestiach. Gdy prosisz rodzica dziecka o kontakt z innym specjalistą (laryngologiem, psychologiem lub innym) w sprawie poszerzenia diagnozy a sama widzisz, że dziecko potrzebuje pomocy, rozpocznij z nim terapię jak najszybciej. Chociażby ze względu na to, że takie spotkanie może mieć bardzo odległy termin i znowu wszystko rozciągnie się w czasie. A to działa na niekorzyść dziecka. Jeżeli rozpoczęcie terapii nie jest możliwe, ponieważ uważasz, że nie podołasz z różnych względów poziom umiejętności, doświadczenie w danych przypadkach, zbyt trudny przypadek to są dwie drogi wyjścia. Pierwsza to poproszenie o pomoc osobę, która wie jak podejść do dziecka, co zrobić oraz będzie chętna by być Twoim doradcą. Ja też miałam i mam takie osoby, które wiedzą ode mnie więcej, mają doświadczenie i są otwarte na doradzanie. To bardzo ważne. 9

Druga opcja to polecenie rodzicowi zaufanej osoby, która na pewno pomoże dziecku. Tu nie chodzi o spychologię, ale o konkretną pomoc dla dziecka. Ja staram się w taki sposób postępować, gdy wiem, że moja pomoc będzie dla dziecka niewystarczająca. Nie jest niczym złym powiedzenie: Nie dam rady, ale znam kogoś kto Wam pomoże niż podejmowanie się terapii, która zabierze czas dziecku i nie da rezultatów. długa :) Dobrze, już wracam do tematu, bo dygresja była W e-booku umieściłam konkretny sposób na zdiagnozowania dziecka, który w moim przypadku się sprawdza i działa, gdy tylko dziecko spełnia wspomniane wcześniej warunki. Poprzez ten materiał chcę przeprowadzić Cię krok po kroku przez całą diagnozę. Tłumacząc dlaczego coś robię tak, a nie inaczej. Dopowiadam również na co powinnaś zwrócić uwagę podczas całego procesu. Oprócz tego dołączyłam spis potrzebnych rzeczy i książek, z których możesz skorzystać, by przeprowadzić diagnozę. Na końcu wyjaśniam jak należy interpretować wyniki i jak rozmawiać z rodzicami. 10

W jakich warunkach przeprowadzić diagnozę? Tak, wiem, często się o tym pisze i zazwyczaj schemat się powtarza. Chcę o tym wspomnieć bo uważam, że pomijanie tego faktu może znacząco wpłynąć na wynik diagnozy oraz późniejszą jej interpretację. Niewielkim nakładem sił możesz ułatwić zadanie nie tylko dziecku ale i sobie. P r z e d e w s z y s t k i m d i a g n o z a p o w i n n a b y ć indywidualna. Nie rozumiem jak można diagnozować dzieci w grupie. To przecież wpływa na jakość diagnozy. Mi trudno skupić się na 2 jednocześnie :) A jak można skupiać się na 10 dzieci w tym samym czasie? Zanotować wszystko? Nie wiem. Moim zdaniem uzyskuje się wtedy fragmentaryczną wiedzę o każdym obserwowanym dziecku. Diagnoza będzie bardzo powierzchowna, by mogła stać się punktem wyjściowym do ewentualnego procesu terapeutycznego. Oczywiście, obserwacja danego dziecka i jego zachowań w grupie to w ogóle inna sytuacja, która jest istotna. Ale przy założeniu, że diagnozujemy dziecko bez problemów rozwojowych, nie jest konieczna. Niezwykle ważne jest pomieszczenie, w którym diagnozujemy. Powinno to być miejsce, które dziecko zna lub w którym już było. Dzięki temu nie będzie się rozpraszać i skupi się na wykonywaniu proponowanych zadań. Wiem, że bardzo często jest to nie do zrobienia, ponieważ dziecko przychodzi na diagnozę niejednokrotnie z ulicy. Jeżeli częściej znajdujesz się w takiej sytuacji powinnaś przystosować przestrzeń, w której przyszło Ci pracować, by była ona przyjazna. 11

Krótko rzecz ujmując musi być ona jak najbardziej poukładana. Pomoce powinny być posegregowane, ułożone estetycznie. Nie mogą znajdować się wszędzie. Dobrze byłoby, gdyby miały swoje konkretne miejsce. U mnie doskonale sprawdza się przykrywanie pomocy, gier jednolitym, nieprześwitującym materiałem, który komponuje się z pokojem. Świetnie sprawdza się mój pomarańczowy koc :) Oczywiście nie można też przesadzać i warto pamiętać, żeby pomieszczenie wyglądało naturalnie. Uwaga dziecka musi być skupiona na Tobie, Twoich prośbach oraz materiałach i grach, których akurat używasz. Kiedy diagnozuję dziecko w jego rodzinnym domu, najczęściej robię to przy stole lub biurku lub na podłodze (zależy od wieku dziecka) w pokoju gościnnym lub kuchni. Dopiero potem, po diagnozie idę z dzieckiem do jego pokoju i tam bawiąc się razem z nim prowadzę obserwację, głównie zależy mi na mowie spontanicznej. Napiszę o tym trochę później. Powtórzę jeszcze raz to co napisałam przed chwilą wybieram takie miejsce by było w nim jak najmniej rzeczy ciekawych dla dziecka. Tym samym, to ja mam najciekawsze zabawki i to ze mną warto porozmawiać :) Istotna jest też cisza i spokój. Dziecko nie może otrzymywać w tym samym czasie zbyt wielu bodźców. Jeśli tak będzie, zapewne nie skupi się i nie wykona zadań na 100%. Kiedy zachowana jest ta zasada a pomimo to dziecko się nie koncentruje na zadaniach, warto bacznie obserwować dziecko. Może to być dla Ciebie wskazówka, że coś innego przeszkadza dziecku w koncentracji, a problem rozwoju oraz mowy jest przez to bardziej złożony. 12

Na końcu warto wspomnieć o dwóch rzeczach. Powinnaś siedzieć z boku dziecka po jego prawej stronie. Ułatwi mu to odbiór bodźców językowych oraz będzie przydatne dla Ciebie do zaobserwowania ruchów języka dziecka. Pozycja siedzenia w stosunku do dziecka wynika z budowy mózgu oraz konkretnych obszarów, które stymulujemy rozmawiając. Drugą istotną wskazówką jest to, że diagnozowanie dziecka przed ścianą, gdzie wisi lusterko mija się niejednokrotne z celem. Dlaczego? Bardzo często dzieci zamiast współpracować, stoją mimy do lusterka. Poza tym lusterko często nie przydaje się ani do diagnozy ani do terapii. Choć są przypadki, w których pomaga zbudować świadomość dziecka o ruchach i możliwościach jego warg i języka. Osobiście bardzo rzadko z niego korzystam. Gdybym miała wybierać to najdogodniejszym rozwiązaniem jest lusterko, które można zasłonić. Gdy go potrzebuję jest, gdy przeszkadza zasłaniam je. 13

Lista rzeczy przydatnych podczas diagnozy. W tabeli wymieniłam rzeczy, które uatrakcyjnią i ułatwią przeprowadzenie diagnozy. Oczywiście, z czasem sama zadecydujesz, które są bardziej a które mniej przydatne w Twoim przypadku. Nie opisywałam jakie to mają być przedmioty. Nie określałam ich kształtu, wielkości ani koloru. Chciałam raczej, żebyś poczuła jakiego rodzaju przedmioty będą pomocne. A wtedy zobaczysz, że sama podejmiesz właściwą decyzję i okaże się, że wszystkie posiadasz. Jeżeli jeszcze tego nie zrobiłaś to teraz proszę Cię, wydrukuj teraz Kartę Diagnozy Logopedycznej umieszczoną na końcu tego e-booka. Śledź proszę jednocześnie poszczególne zadania z karty diagnozy i poniższej tabeli. Postępując w taki sposób najłatwiej jest zrozumieć o co chodzi. Zawsze w pierwszej kolejności przeczytaj polecenia do zadania z karty diagnozy a potem odczytaj notatki z tabeli. Numery zadań z karty odpowiadają liczbom z tabeli. Do dzieła. Zaczynamy! 14

Numer zadania Co warto mieć? 1 9 Dyktafon (choć nie jest wymagany). Ja go bardzo często używam. Oczywiście zapytaj rodziców czy wyrażają zgodę na nagrywanie dziecka. 1 Zabawki, duży obrazek, historyjki obrazkowe składające się z 3, 4, 5 lub 6 elementów w zależności od wieku dziecka. To wszystko po to, żeby nawiązać rozmowę i stworzyć przyjazną atmosferę. 2 Zabawki, przedmioty odpowiednie do wieku badanego. Potrzebne będzie również pudełko z przykrywką lub wieczkiem. W razie potrzeby skorzystaj z książki Afa skala. Jak badać mowę dziecka afatycznego, autorstwa A. Paluch, E. Drewniak Wołosz, L. Mikosza lub Sprawdź jak mówię E. Stecko. 3 Osobę, która pomoże w przeprowadzeniu tej próby. 4 Miód, dżem, suchy prażony ryż, łyżeczkę. 5 Dobre źródło światła. 6 Wiatraczek, świeczkę, bańki mydlane, słomkę ze zginającą się szyją, skrawki papieru. 7 Obrazki, na których zilustrowane są te przedmioty, osoby, zjawiska (choć nie jest to konieczne), grę planszową lub grę, w której trzeba zdobyć wiele elementów, by ją rozpocząć. 8 Materiał opracowany na podstawie książki B. Rocławskiego Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka oraz z książki E. Szeląg i A. Szymaszek Test do badania słuchu fonematycznego dzieci i dorosłych. 9 Zabawkowy telefon, duża morska muszla, kalejdoskop lub ozdobioną rolkę po ręczniku papierowym, kartkę i kredkę ołówkową lub świecową lub ołówek, piłkę najlepiej dmuchaną, plażową. Zajrzyj też do książki J. Cieszyńskiej Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda Krakowska.

Jak przeprowadzić diagnozę? To jest punkt najistotniejszy. To w nim znajdują się informacje w jaki sposób należy posługiwać się całym narzędziem diagnostycznym. Opisałam jak korzystać z każdej jego części, bardzo dokładnie :) Wytłumaczyłam też dlaczego wszystkie elementy tej karty są dla mnie znaczące. Tutaj również bardzo przydatna będzie cała karta diagnozy. Data Dla wielu banał, dla mnie niekoniecznie. Dlaczego? Data usprawni ustalenie wieku dziecka. Ponadto, jeśli w przyszłości będziesz chciała wykorzystać tę kartę do przeprowadzenia ponownej diagnozy informacja o dacie pierwszej diagnozy bardzo się przyda. Uprości ona określenie co uległo zmianie w wymowie dziecka od momentu pierwsze spotkania do następnego. Dane dziecka i rodziców Prócz imienia i nazwiska powinnaś znać datę urodzenia dziecka. To dzięki tej informacji (i powyższej) obliczysz wiek dziecka w dniu badania. Ważne by wiek badanego podać z dokładnością do miesięcy. To pomoże wyznaczyć czego powinnaś wymagać od dziecka podczas diagnozy. Będzie to niezbędne przy wyciąganiu wniosków po przeprowadzeniu diagnozy. Osobiście zawsze proszę rodziców o numer telefonu i adres e-mail. Ułatwia to późniejszą komunikację. Zadania Zapraszam Cię do zapoznania się jak przeprowadzam każde zadanie z Karty Diagnozy Logopedycznej. Oczywiście, gdy poczujesz się pewniej zachęcam Cię do modyfikacji zaproponowanych przeze mnie zadań. Możesz zmieniać kolejność ich wykonywania, tak aby przebieg diagnozy był w Twoim przypadku sprawniejszy. 16

ZADANIE 1 Swobodna obserwacja mowy. To zadanie ma pomóc Ci w przełamaniu pierwszych lodów i nieśmiałości dziecka. Rozmowa sama w sobie także jest niezmiernie ważna. Trzeba ją poprowadzić umiejętnie, ponieważ ma pomóc zarówno w zbudowaniu relacji z dzieckiem ale także w procesie diagnostycznym. Podczas tego zadania trzeba dużo słuchać. Zwracaj uwagę na to, czy dziecko adekwatnie odpowiada na Twoje pytania i czy w prawidłowy sposób włącza się w rozmowę. Obserwuj jakich używa słów, jak buduje zdania, jak radzi sobie z wymową wyrazów oraz fleksją języka polskiego. Bardzo często podczas tej próby zauważysz czy dziecko rozumie to, co do niego mówisz, czy w ogóle lubi mówić, rozmawiać, opowiadać. A może jest wycofane, małomówne i niechętne do współpracy. Pamiętaj, że to zadanie, jak każde inne, ma być dla dziecka miłym czasem. Dlatego warto mieć ze sobą zabawki, duży obrazek i historyjki obrazkowe. Zabawki są atrakcyjne dla dzieci 3, 4 letnich. Dla starszych dzieci lepiej sprawdzą się np. figurki postaci z bajek, itp. Oczywiście powinny być one dostosowane do wieku dzieci. Ciekawym rozwiązaniem jest odegranie scenki z użyciem zabawek, przedmiotów. To pomaga dziecku otworzyć się, ale również pozwoli Ci zaobserwować jak dziecko wciela się w role podczas takiej zabawy. Gdy położysz przed dzieckiem 3, 4-letnim duży obrazek, mam tu na myśli format A4 lub większy, zadawaj mu pytania tj.: Co to?, Kto to?, A co robi?, A jaki to kolor?, Dlaczego (ktoś z obrazka) jest wesoły? itp. Dzieciom w wieku 5+ pozwól opowiedzieć o obrazku samodzielnie. 17

Podobnie wykorzystaj historyjkę obrazkową. Dzieciom 3, 4-letnim opowiedz historyjkę i ułóż obrazki. Następnie poproś je o samodzielne opowiedzenie tej historyjki. Jeśli dziecko nie radzi sobie z zadaniem, zadaj mu pytania dotyczące treści historyjki. Dzieci w wieku 5+ zachęć do samodzielnego ułożenia historyjki i opowiedzenia jej. Podczas tej próby zapamiętuj i notuj jak najwięcej. Możesz też nagrywać całe spotkanie na dyktafon, by potem móc do niego wrócić. ZADANIE 2 Rozumienie poleceń. Rozumienie mowy jest kluczem do nauki języka. Bez rozumienia dziecko nie będzie mówić a o nauce poprawnej wymowy, można w takiej sytuacji zapomnieć. Są też dzieci, które rozumieją ale nie mówią. To trochę inna bajka. Dlatego nie będę się tu i teraz nią zajmować. Gdy badam rozumienie u dzieci w wieku 3+ i nie widzę problemów w kontakcie z dzieckiem, zazwyczaj posługuję się tylko poleceniami zawartymi w tabeli z zadania nr 2. Jednak w momencie, gdy nie jestem pewna czy dziecko rozumie wszystko o co je proszę, sięgam do książek / pomocy wymienionych w tabeli umieszczonej w rozdziale Lista rzeczy przydatnych podczas diagnozy. Spójrz na zadanie nr 2 z karty diagnozy. Pod tytułem tego zadania umieściłam wykropkowane pole. Zapisz w tym miejscu swoje obserwacje dotyczące rozumienia wydawanych poleceń w trakcie trwania całej diagnozy. 18

Co oznaczają skróty użyte w Karcie diagnozy logopedycznej w zadaniu numer 2 i jak je interpretować? Wiek dziecka Dziecko od 3 do 7 lat Numer zadania Użyte polecenia Jak korzystać z polecenia 1. Zrób to co ja. Podskocz, klaśnij, uśmiechnij się. Gdy Ty podskoczysz, klaśniesz, itp. to s prawdzisz u miejętność naśladowania. To też ważne. Kiedy powiesz np. podskocz, bez wykonania tej czynności, zweryfikujesz czy dziecko rozumie to, o co je prosisz. Przy drugim wariancie nazywasz tylko czasownik, bez mówienia: Zrób to co ja. 2. Daj mi. W miejsce kropek wstaw nazwę przedmiotu tak, by polecenie brzmiało poprawnie. 3. Daj mi i. Znaczenie kropek patrz punkt 2. 4. Weź i połóż na Znaczenie kropek patrz punkt 2. / pod. 5. Weź D/ M i D = duży/ a/ e, M = mały / a/ e połóż do. Znaczenie kropek patrz punkt 2. 6. Połóż pod a Znaczenie kropek patrz punkt 2. za. 7. Weź i trzymaj nad swoją głową. Znaczenie kropek patrz punkt 2. Dziecko 7+ 8. Weź i połóż obok. Znaczenie kropek patrz punkt 2. 9. Weź Ż i połóż z P/ L strony.. 10. Weź D/ M Ż i połóż blisko / daleko od. Ż = kolor (w tym przypadku żółty). D = duży/ a/ e, M = mały / a/ e. Ż = kolor (w tym przypadku żółty). Znaczenie kropek patrz punkt 2.

ZADANIE 3 Badanie słuchu metodą akumetryczną. Jest to badanie subiektywne, więc w przypadku wątpliwości musisz poradzić się specjalisty. W karcie diagnozy umieściłam propozycję poleceń i słów, które można wykorzystać. Chciałam Ci pokazać czym powinna różnić się ta próba w przypadku dzieci młodszych i starszych. Zachęcam do korzystania właśnie z tych poleceń i słów. Tak jak wspominałam kilka akapitów wyżej przy tym zadaniu przyda Ci się pomoc innej osoby. Może to być np. rodzic dziecka lub współpracownik z gabinetu. W ostateczności możesz też wytłumaczyć dziecku co ma zrobić i na czym polega jego zadnie. Oczywiście w taki sposób możesz postąpić, gdy wiesz, że dziecko będzie w stanie zrozumieć i zastosować Twoje polecenia. Na początku powinno się wytłumaczyć dziecku jak będziemy się bawić. Dzieciom młodszym zawsze mówię: Ty zostaniesz tutaj, ja będę stała dalej. Będę prosić Cię, żebyś mi coś pokazała. Zrób to, gdy tylko usłyszysz, o co Cię proszę. Dziecku starszemu także wyjaśnij o co chodzi, ale poproś o powtarzanie usłyszanych wyrazów. 20

Osobę pomagającą poinstruuj, by ustała naprzeciwko dziecka w odległości około 20 centymetrów. Bardzo ważne jest, aby ta osoba zniżyła się do poziomu dziecka, tak by mieć z dzieckiem kontakt wzrokowy. Następnie Twój pomocnik zatyka jedno ucho dziecku. Robi to za pomocą małego elementu chrzęstnego w uchu dziecka i swojego palca wskazującego. Obydwoje stoją bokiem do Ciebie. Tak by ucho, które jest skierowane w Twoją stronę było odsłonięte, niezatkane. Ty odchodzisz wtedy na odległość 5 metrów (5 dużych kroków) i prosisz dziecko o wykonanie czynności lub powtórzenie słów. Pamiętaj, że wszystko co mówisz podczas próby akumetrycznej, powinnaś mówić szeptem. Wszystkie czynności należy powtórzyć z drugim uchem. Po zbadaniu pierwszego ucha daj dziecku 5 minut przerwy i wytchnienia, pozwalając tym samym, aby zatykane przed chwilą ucho wróciło do normy. Nie chcesz przecież, by badanie było nierzetelne tylko dlatego, że zbyt szybko podjęłaś diagnozę drugiego ucha. ZADANIE 4 Sprawność warg i języka. W tym zadaniu należy zaproponować dziecku powtórzenie po Tobie konkretnych ruchów warg i języka. Radzę zrobić to w formie zabawy Zrób tak, jak ja. Nie tłumacz dziecku, że teraz to to, a teraz to tamto. Ty masz wiedzieć co chcesz zrobić, a dla dziecka mają to być śmieszne miny. Gdy zaczniesz zbytnio opisywać dziecku co ma teraz zrobić z językiem lub ustami zniechęci się i nie podejmie próby wykonania zadania. Są dzieci, które wstydzą się powtórzyć wygibasy buzi i języka. Warto wtedy mieć ze sobą ryż, miód, itd. Smarując dziecku odpowiednie miejsca w jamie ustnej możesz je zachęcić do realizacji zadania. Pamiętaj tylko, aby zapytać się rodziców czy dziecko toleruje konkretne pokarmy i czy możesz z nich skorzystać, żeby mu pomóc. 21

Jednak dla większości dzieci sam fakt, że dorosła osoba wytyka przy nich język, to już idealny powód do uczestniczenia w takiej zabawie :) ZADANIE 5 Warunki anatomiczne jamy ustnej. Długo zastawiałam się czy pisać o tym zadaniu. Z jednej strony uważam, że jest to element znaczący każdej diagnozy. Z drugiej jednak zdaję sobie sprawę, że nie jestem dentystą ani specjalistą z zakresu ortodoncji i laryngologii. Często jednak jest tak, że to ja zwracam uwagę na to, że warto bardziej dbać o higienę jamy ustnej dziecka. Próchnica szaleje a szóstki wcale nie wypadną, bo są to pierwsze zęby stałe i ludzie mają je na całe życie. Często proponuję kontakt z ortodontą, bo różnica położenia pomiędzy szczęką a żuchwą jest na tyle duża, że powinien obejrzeć to specjalista i określić czy to jeszcze norma czy już patologia. Dodatkowo podniebienie twarde jest bardzo wysokie, języczek zakańczający podniebienie miękkie nie jest ruchomy, a migdały są tak wielkie, że zastanawiam się jak dziecko przełyka. Bardzo często mam w tym momencie diagnozy wątpliwości. Ty też możesz je mieć. Nie znam fachowych określeń. Mogę jedynie, na zdrowy rozsądek, ocenić normę i zasugerować do kogo pójść z dzieckiem, gdy coś mi nie gra. Czasem bardzo proste rady mogą zwrócić uwagę rodzica na znaczące kwestie, z których do tej pory nie zdawał sobie sprawy. Pewnie zadajesz sobie pytanie: Czy muszę o tym mówić? Ja mam na to pewien sposób. Im sama więcej wiesz, tym bardziej globalnie możesz pomóc dziecku, które diagnozujesz. Nie sugeruję teraz, żebyś robiła drugi lub trzeci fakultet, ale jedna książka miesięcznie nie zaszkodzi. Od czasu do czasu pojedź też na jakieś szkolenie. 22

Zęby Moim zdaniem, jeśli tylko Twoje rady wyjdą na korzyść dziecka, dlaczego nie zasygnalizować tego rodzicom? Przecież to wpłynie na jakość życia dziecka. Oglądam je głównie pod kątem próchnicy. Patrzę czy rozpoczęła się ich wymiana. Czy rosną prosto. Przyglądam się też czy dziecko nie ma pozjadanych przednich zębów (zazwyczaj górnych jedynek). Może to świadczyć o tym, że gdy mówi ma pewien przyruch i to deformuje zęby lub w nocy zgrzyta zębami, co powoduje ich skracanie. W przypadku przyruchów podczas wymawiania konkretnych głosek, osobiście podejmuję terapię z dzieckiem. Zgrzytaniu zębów można zapobiec. Istnieją specjalne nakładki na zęby, które uniemożliwiają ich obijanie się, gdy dziecko śpi. Zgryz Oceniam czy wygląda on w miarę normalnie :) Czy żuchwa nie jest zbyt mocno schowana lub czy nie jest przesadnie wysunięta do przodu. Czy zęby zamykają się prawidłowo. Nie schodzą na bok. Czy np. górne zęby zamiast opierać się na dolnych nie wiszą bez podpory. 23

Wędzidełko podjęzykowe Język Wykonuję dwie próby, by ocenić jego prawidłowość. Pierwsza polega na podniesieniu i przytrzymaniu języka na wałku dziąsłowym, za górnymi zębami. Wtedy doskonale widać wędzidełko podjęzykowe. Oceniam czy nie jest ono za krótkie i czy nie utrudnia dziecku podniesienia języka maksymalnie do góry, gdy ma otwartą buzię. Oglądam także samo wędzidełko podjęzykowe. Jak jest ono zbudowane. Czy nie jest zbyt rozbudowane i mięsiste. Druga próba polega na wysunięciu języka maksymalnie na brodę. Zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe charakteryzuje się tym, że przy tej próbie będzie ciągnęło środkową część języka do góry, tworząc wcięcie, które przypomina kształtem serce, takie które rysujemy. Zwracam uwagę głównie na to czy jest on symetryczny, czy nie skręca w prawo lub w lewo i czy nie ma nalotu, który może być objawem np. wyjałowienia organizmu lub grzybicy. Zawsze zapytaj rodziców czy dziecko nie przyjmuje leków, gdyż one niejednokrotnie wypływają na wygląd języka. Podniebienie miękkie i twarde Sprawdzam czy podniebienie twarde nie jest wysokie i wąskie. Oglądając podniebieniu miękkie zwracam uwagę głównie na ruchomość języczka. Proszę dziecko, by wysunęło język na brodę i w ten sposób powiedziało [a] lub [e]. Języczek powinien odchylić się ku górze. Tutaj warto dopowiedzieć jedną istotną kwestię. Uvula (języczek) może czasem skręcać w prawo lub w lewo, gdy migdały są bardzo powiększone. Gdy jednak nie są one powiększone a uvula skręca w prawo lub lewo należy skonsultować dziecko z neurologiem dziecięcym. 24

W swojej praktyce logopedycznej spotkałam się kilkukrotnie z podwójnym języczkiem. Także nie przestrasz się, gdy zobaczysz właśnie taki obrazek. Takie sytuacje nie zdarzają się często. Jeżeli rodzice nie są pod opieką poradni specjalistycznej poproś ich o konsultację z laryngologiem. Dzieci z taką budową uvuli mają nosowe zabarwienie głosu. Przy takiej anomalii języczka walka z nosowaniem otwartym jest bardzo trudna. Migdały Zawsze staram się zajrzeć dziecku w gardło, ale bez użycia szpatułki. Nie chcę, by kojarzyło mnie ono z lekarzem i nabrało niepotrzebnego dystansu już przy pierwszym spotkaniu. Migdały są czasem tak duże, że praktycznie nic poza nimi nie widać a ich rozmiar utrudnia ruch języczka. Wtedy warto odesłać dziecko do laryngologa, zwłaszcza gdy z rozmowy z rodzicem wynika, że dziecko często ma stany kataralne lub choroby górnych dróg oddechowych. Podsumowanie zadania ZADANIE 6 Oddychanie. Gdy tylko nie jestem pewna swoich ocen zawsze uświadamiam rodziców, że ja nie jestem specjalistą od anatomicznej budowy jamy ustnej i zawsze proszę ich, by udali się w zależności od potrzeb do dentysty, ortodonty, laryngologa, neurologa dziecięcego lub chirurga szczękowego. Pierwsze dwie próby wyszczególnione w Karcie Diagnozy Logopedycznej, czyli sprawdzenie czy dziecko potrafi nabrać powietrze nosem i wypuścić ustami oraz to, czy umie posługiwać się słomką, przeprowadzam w formie zabawy kontrolowanej :) Podczas całej diagnozy obserwuj dziecko w jaki sposób oddycha. Oddycha nosem czy ustami? To ważna informacja. Przede wszystkim dlatego, że dziecko w wieku 3+ powinno oddychać nosem, gdy nie ma kataru. 25

W przypadku wątpliwości dopytaj się rodzica czy nie jest one podziębione lub chore. Być może katar jest stałym bywalcem w nosie dziecka. Kieruj wtedy dziecko prosto do laryngologa. Aby sprawdzić czy dziecko potrafi nabrać powietrze nosem i wypuścić ustami, zaproponuj mu by np. puściło bańki mydlane, wprawiło wiatraczek w ruch. Starsze dzieci poproś po prostu o wykonanie wdechu nosem i wydechu ustami. Gdy dziecko ma katar możesz zasugerować wydmuchanie nosa. Jeżeli nie jesteś w stanie wyegzekwować wykonania tego zadania wrócić do niego za jakiś czas. ZADANIE 7 Próba wyrazów. Próba ze słomką polega na przeniesieniu skrawka papieru z jednego miejsca na drugie. Z doświadczenia wiem, że dzieci niejednokrotnie piją soki przez słomkę, a nie są w stanie wykonać tego zadania. Mam nadzieję, że czytając ten tekst śledzisz bacznie Kartę Diagnozy Logopedycznej. Przyjrzyj się teraz tabelce z zadania nr 7. U mnie działa ona fantastycznie. Sprawdza się zarówno podczas diagnozy, rozmowy z rodzicem i układaniem ewentualnego planu terapii. Wykorzystuję ją także do przeprowadzenia ponownej diagnozy i obserwacji postępów dziecka. W tym zadaniu dziecko może nazywać obrazki lub powtarzać za Tobą słowa. Jeżeli to nie działa, możesz zagrać z dzieckiem w grę planszową podczas, której po każdym ruchu dziecko powtórzy słowo z tabeli. Przydatna też będzie gra, w której najpierw trzeba zdobyć, za powtórzone słowa, jej elementy aby potem w nią zagrać. 26

Na górze tabeli umieszczonej w Karcie Diagnozy Logopedycznej podany jest rok życia dziecka oraz to, ile ma lat i miesięcy. Dzięki temu wiesz czego możesz wymagać od dziecka, co jest normą rozwojową a co stanowi problem i jest wadą wymowy. Słowa w tabeli zostały dobrane tak, by dziecko z danej grupy wiekowej poradziło sobie z nimi. Na początku moja karta diagnozy wyglądała inaczej. Było w niej więcej wyrazów. Były one zbudowane zupełnie inaczej. Mianowicie tak, że w jednym wyrazie była tylko jedna głoska, którą chciałam obserwować. To dobry pomysł na początek diagnozowania. Możesz go wypróbować. To może ułatwiać diagnozowanie. Teraz te wyrazy nie zachowują tej zasady. Jest ich tylko 24. Aczkolwiek, gdy czuję taką potrzebę na gorąco wymyślam dodatkowe wyrazy. Tak, by mieć pełniejszy obraz dziecka. Dziecko, które skończyło 3 lata powinno poradzić sobie z powtarzaniem słów z pierwszej kolumny. Powinno mieć same plusy. Dziecko, które ma już 4 lata powinno mieć plusy w pierwszej i drugiej kolumnie, itd. Oczywiście zarówno 3 latek i 10 latek muszą wypowiedzieć wyrazy ze wszystkich kolumn. Przez usystematyzowanie tych wiadomości wiesz, że dziecko 3 letnie może nie wypowiedzieć słowa szafa lub rak tak samo, jak powinno powtórzyć je dziecko 5, 6-letnie. Ponadto, gdy widzisz tę tabelę i masz przed sobą dziecko 5 letnie, które np. nie wymawia głoski [s], wiesz, że trzeba rozpocząć terapię. Podobnie jest, gdy diagnozujesz 8-latka, który wszędzie w tabeli powinien mieć plusy a ich w pewnych miejscach nie ma. 27

Na co zwracam uwagę? Przede wszystkim na to, jak dziecko mówi, jak zamienia głoski i czy w ogóle to robi. Czy głoski jeśli są wypowiadane to brzmią prawidłowo? Gdzie znajduje się język dziecka, gdy artykułuje poszczególne głoski wyrazu. Czy nie widać go pomiędzy zębami dziecka? Co sprawia mu problem - grupy spółgłoskowe, długie słowa, a może powtórzenie wyrazu w ogóle nie jest możliwe? Może dziecko mówi tylko 1 głoskę lub sylabę z całego słowa, jeśli tak, to którą? Te wszystkie rzeczy są kluczowe w czasie diagnozy wymowy. Ponadto, kiedy oceniasz wymowę dziecka ważny jest powrót do zapisków z zadania nr 1 i zestawienia wniosków płynących przynajmniej z tych dwóch zadań. Jeżeli próba wyrazów jest zbyt łatwa lub czujesz, że nie masz pełnego obrazu dziecka zachęcam Cię do przeprowadzenia próby zdań, w których głoska, która Cię zastanawia, niepokoi pojawi się kilkukrotnie, np. [ć] Ciocia ma ciemną ćmę, [sz] Szajka myszy mieszka w szopie, [r] Rak poradził się Roberta o radę, itp. 28

Proponowane przeze mnie oznaczenia, których używam podczas diagnozy do oznaczenia problemów w dziecięcej wymowie. Problem Jak go oznaczyć? 1. Dziecko zamieniło 1 głoskę w wyrazie na inną. Zapisz jak brzmiało całe słowo, np. gol = doj. 2. Dziecko nie wypowiedziało danej głoski w wyrazie lub dodało głoskę lub sylabę w słowie. Zapisz uzyskany wyraz, np. lalka = laka lub w przypadku dodania np. lalka = laltka. 3. Dziecko powtórzyło tylko część wyrazu. Zapisz jak dziecko zrealizowało to słowo np. zabawka = ka. 4. Głoska w wyrazie nie brzmiała czysto, coś mi Podkreśl tę głoskę falistą linią ~ w nie pasuje. wyrazie. Opisz jakie masz odczucia, np. gł o ska mokra, głoska j es t jakby realizowana w gardle, mówi jak Kaczor Donald, itp. 5. Podczas wymawiania konkretnej głoski w Pokreśl tę głoskę prostą linią _ w słowie. wyrazie język dziecka wciął się pomiędzy jego zęby i widziałam go z przodu. 6. Podczas wymawiania konkretnej głoski w wyrazie język dziecka wciął się pomiędzy Pokreśl tę głoskę _ w słowie i odnotuj P (jak prawa strona). jego zęby i widziałam go tylko z prawej strony. 7. Podczas wymawiania konkretnej głoski w wyrazie język dziecka wciął się pomiędzy Pokreśl tę głoskę _ w słowie i odnotuj L (jak lewa strona). jego zęby i widziałam go tylko z lewej strony. 8. Podczas wymawiania konkretnej głoski w wyrazie język dziecka wciął się pomiędzy jego zęby i widziałam go z przodu oraz prawej i lewej strony. Pokreśl tę głoskę _ w słowie i odnotuj U (dla mnie kojarzy się z kształtem żuchwy). W punktach od 4 do 8 ważne jest, by odnotować ewentualną przyczynę takiej realizacji głoski w wyrazie, np. brak zębów, wymiana zębów, nadmiar śliny w jamie ustnej, itp.

ZADANIE 8 Słuch fonemowy. Słuch fonemowy jest to umiejętność różnicowania fonemów, które różnią się między sobą jedną cechą dystynktywną danego języka. Dzięki niemu odróżniamy fonem /r/ od /l/, /g/ od /k/, /s/ od /c/, itd. W diagnozie sprawdzam go dopiero w tym momencie, gdy mam rozpisane czarno na białym jakie głoski dziecko zamienia. Słuch fonemowy należy badać przy wadach wymowy z zakresu paralalii. Gdy sięgniesz do przywołanych wcześniej przeze mnie książek dowiesz się jak to zrobić. Dla dzieci 3, 4 letnich polecam książkę B. Rocławskiego, gdyż materiał w niej zawarty jest prosty. Dla dzieci w wieku 5+ wykorzystaj proponowane zestawienia zdań, zapisane i zilustrowane w książce E. Szeląg i A. Szymaszek. ZADANIE 9 Określenie lateralizacji. Jej określenie polega na zbadaniu, którego ucha użyje dziecko, gdy będzie miało porozmawiać przez telefon, którym okiem zajrzy przez dziurkę od klucza do drugiego pokoju, którą ręką rysuje i którą nogą kopnie piłkę. Ustalenie lateralizacji jest niezmiernie ważne ze względu szybkość i poziom opanowania języka. Brak jej ukształtowania lub niezdecydowanie dziecka może wpływać niekorzystanie na jego funkcjonowanie i rozwój umiejętności językowych. Ucho Pokaż dziecku zabawkowy telefon i udawaj, że dzwoni. Dziecko powinno odebrać i powiedzieć halo?. Powtórz tę próbę kilkukrotnie. Odnotuj, do którego ucha dziecko przykładało telefon. Dla pewności możesz wykorzystać dużą muszlę z morza. Przytrzymaj dziecku muszlę w linii środkowej i zobacz, którym uchem będzie słuchało szumu fal. 30

Oko Połóż przed dzieckiem kalejdoskop lub ozdobioną kolorowym papierem rolkę po ręczniku papierowym. Poproś, aby wypatrzyło przedmiot położony na stoliku w linii środkowej w stosunku do dziecka. Ręka Połóż przed dzieckiem kartkę i kredkę. Poproś, aby narysowało coś dla Ciebie. Młodszym dzieciom można narysować kreski pionową i poziomą, koło, krzyżyk do odwzorowania. Zwróć uwagę na to, jak i którą ręką dziecko trzyma kredkę. Noga Zagraj z dzieckiem w piłkę. Zwróć uwagę na to, którą nogą dziecko ją kopie. Jeżeli nie jesteś w stanie jednoznacznie określić, które ucho, oko, rękę i nogę dziecko preferuje poproś rodzica o obserwacje w domu, podczas spacerów, wspólnych zabaw. Niech przyjrzą się uważniej jak dziecko funkcjonuje na co dzień. Ich obserwacje powinny ułatwić Ci prawidłową ocenę lateralizacji. Pamiętaj, aby w tych ćwiczeniach nie podawać dziecku przedmiotu do ręki. Zasygnalizuj o tym także rodzicowi. Przedmiot, którym badasz dziecko należy zawsze kłaść w linii środkowej dziecka, tak by nie sugerować wykonania czynności konkretnym uchem, okiem, ręką i nogą. Najkorzystniejsza jest lateralizacja jednostronna, czyli, że dziecko wybiera prawe ucho, oko, rękę i nogę lub lewe ucho, oko, rękę i nogę. Lateralizacja skrzyżowana, czyli np. L ucho, L oko, P ręka, P noga wpływa niekorzystnie na rozwój dziecka. Bardzo niekomfortową sytuacją dla rozwoju języka i nie tylko, jest sytuacja lewouszności i oburęczność. 31

Zachęcam Cię do zapoznania się z książką Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda Krakowska napisaną przez J. Cieszyńską. Jest w niej naprawdę dużo wartościowych informacji, nie tylko na temat lateralizacji. Uwagi i zalecenia. To miejsce na Twoje notatki i obserwacje odnośnie rzeczy, które nie zostały ujęte w tej karcie diagnozy. Pozwolą Ci one na dokładniejsze poznanie dziecka i tym samym ułatwią dostosowanie zadań terapeutycznych. Zapisz tutaj także uwagi od rodziców. W zaleceniach staraj się odnotować to, o co ich poprosiłeś lub o czym z nim rozmawiałaś. 32

Jak interpretować uzyskane wyniki? Ta diagnoza, jak na diagnozę dziecka rozwijającego się w normie jest dość długa i nie boję się użyć stwierdzenia, wyczerpująca. Dlaczego nie należy bagatelizować żadnej rzeczy, która wyniknie podczas diagnozy. Jeżeli jesteś rodzicem i masz wątpliwości lepiej skonsultuj się ze specjalistą i omów z nim swoje dylematy. Jeżeli jesteś logopedą porozmawiaj z rodzicem dziecka. Wyjaśnij mu w czym jest problem, poproś o ewentualne dodatkowe spotkanie, na którym przeprowadzisz poszerzoną diagnozę dziecka, do której przygotujesz się pod kątem konkretnego przypadku i czym prędzej rozpoczynaj terapię. Poinformuj o potrzebie konsultacji dziecka z innymi specjalistami. Nie ma czasu do stracenia. Podczas terapii ważne jest, abyś wzięła pod uwagę nie tylko problemy artykulacyjne dziecka. Ze względu na to, że karta diagnozy miała pomóc Ci w diagnozie wad wymowy u dziecka napisałam również jak powinnaś interpretować wyniki. 4 ROK ŻYCIA. Dziecko ma 3 lata 0 miesięcy - 3 lata 11 miesięcy. Dziecko powinno: wymawiać głoski: [t], [d], [n], [l], [k], [g], [f], [w], realizować głoski szeregu ciszącego [ś], [ź], [ć], [dź], próbować wymawiać głoski szeregu syczącego [s], [z], [c], [dz]; Dziecko może: substytuować (zamieniać) głoskę: [l] na [j] (bliżej 3 urodzin), [s] na [ś], [sz] na [ś] lub [s], [r] na [j] lub [l], mówić niektóre słowa "po swojemu", 33

skracać wyrazy lub je "przekręcać" lub / i zniekształcać, jąkać się rozwojowo (w takiej sytuacji należy poradzić się terapeuty jak postępować z dzieckiem); Kiedy terapia? Dziecko: nie potrafi na prośbę rodzica / terapeuty podnieść np. języka do nosa, itp., wymawia głoski [l], [t], [d], [n] lub / i inne interdentalnie (język dziecka wchodzi pomiędzy jego zęby) lub bocznie (głoski brzmią jakby były wymawiane przez Kaczora Donalda), zamienia głoski: [l] na [j] (bliżej 4 urodzin), [w] na [f], [d] na [t], [ź] na [ś], [dź] na [ć], [k] na [t], [g] na [d] konsekwentnie w każdym wyrazie; 5 ROK ŻYCIA. Dziecko ma 4 lata 0 miesięcy 4 lata 11 miesięcy. Dziecko powinno: wymawiać wszystkie głoski, o których mowa powyżej, realizować poprawnie głoski szeregu syczącego [s], [z], [c], [dz], próbować artykułować głoski szeregu szumiącego [sz], [ż], [cz], [dż]; 34

Dziecko może: zamieniać głoski: [sz], [ż], [cz], [dż] na [s], [z], [c], [dz], [r] na [l]; Kiedy terapia? 6 ROK ŻYCIA. Dziecko ma 5 lat 0 miesięcy 5 lat 11 miesięcy. Dziecko: ma jakiekolwiek problemy z wymową głosek z 4 r.ż., realizuje głoski szeregu syczącego [s], [z], [c], [dz] lub / i inne interdentalnie (język dziecka wchodzi pomiędzy jego zęby) lub bocznie (głoski brzmią jakby były wymawiane przez Kaczora Donalda), zamienia głoski szeregu syczącego [s], [z], [c], [dz] na [ś], [ź], [ć], [dź]; Dziecko powinno: wymawiać wszystkie głoski zgodne z normami podanymi w 4 i 5 r. ż., realizować głoski tzw. szeregu szumiącego [sz], [ż], [cz], [dż], w wieku około 6 lat artykułować poprawnie głoskę [r], choć w literaturze ta granica nie jest jasno określona; Dziecko może: zamieniać głoskę [r] na [l] (na początku tego okresu); Kiedy terapia? Dziecko: ma jakiekolwiek problemy z wymową głosek z 4 lub / i 5 r.ż., 35

realizuje głoski szeregu szumiącego [sz], [ż], [cz], [dż] lub / i inne interdentalnie (język dziecka wchodzi pomiędzy jego zęby) lub bocznie (głoski brzmią jakby były wymawiane przez Kaczora Donalda), zamienia głoski: szeregu szumiącego [sz], [ż], [cz], [dż] na [ś], [ź], [ć], [dź] lub [s], [z], [c], [dz], [r] na [l] (pod koniec tego etapu); 7 ROK ŻYCIA I DZIECKO STARSZE. Dziecko ma 6 lat 0 miesięcy i więcej... Podsumowanie i rady. Dziecko powinno: realizować wszystkie głoski języka polskiego prawidłowo; Terapię w tym wieku zaleca się, gdy dziecko: ma jakiekolwiek problemy z wymową głosek. Na obraz dziecka po diagnozie nie powinna rzutować tylko wady wymowy. Znaczące jest także to, jak dziecko rozumie to, co do niego mówisz. Jak buduje zdania, jak rozbudowanym słownictwem operuje, jak potrafi nawiązać rozmowę, itp. Elementy, które stanowią problem dla dziecka powinnaś uwzględnić w późniejszym programie terapii. Nadgonienie innych umiejętności zawsze wesprze rozwój mowy i wymowy. W trakcie terapii zawsze wspieraj rozwój poznawczy młodego człowieka. Proponuj interesujące i różnorodne zadania, gry, które będą rozwijać dziecko. Twórz zajęcia z myślą o dziecku, które chce dobrze się bawić, ale Ty chcesz go czegoś nauczyć. Szybko zobaczysz, że terapia wad wymowy będzie wtedy ciekawsza i efektywniejsza :) 36

O wadach wymowy. Wad wymowy jest wiele. Nie wymieniłam wszystkich możliwych, ponieważ jest to dość mocno skomplikowane. Tak na dobrą sprawę to obraz wad wymowy w dużej mierze zależny jest od dziecka. Skupiłam się na tych, które są moim zdaniem najważniejsze. Mam nadzieję, że wkrótce te informacje staną się dla Ciebie chlebem powszednim, o ile już nie są. Jest jednak jedno małe ale. Nie u wszystkich dzieci można zdiagnozować wadę wymowy, ponieważ u niektórych pewne zjawiska są normą rozwojową. Co dla 3 latka jest normą w przypadku dziecka 8 letniego już nią nie jest. Pomimo, że 3 latek nie wymawia głoski [r] to nie można klasyfikować tego jako wadę wymowy. Mówienie o tym jak o wadzie wymowy jest niewłaściwe. Co innego, gdy zbyt małe dziecko realizuje błędnie głoski z późniejszego okresu. Jest to problem, który trzeba wziąć na warsztat. W poniższej tabeli rozpisałam jakie wady wymowy można wyszczególnić w konkretnej grupie wiekowej. W sytuacji, gdy u dziecka zdiagnozujesz wadę wymowy należy rozpocząć terapią. Gdy dostrzegasz problem z wymową u dziecka a nie możesz odnaleźć go w tabeli to nie znaczy wcale, że nie istnieje. On jest, tyle, że ja go nie wymieniłam :) Zawsze szukaj odpowiedzi, na to co Cię zastanawia. 37

4 r. ż. (dziecko ma od 3 lat 0 miesięcy do 3 lat i 11 miesięcy) 5 r. ż. (dziecko ma od 4 lat 0 miesięcy do 4 lat i 11 miesięcy) 6 r. ż. (dziecko ma od 5 lat 0 miesięcy do 5 lat 11 miesięcy) 7 r. ż. (dziecko ma od 6 lat 0 miesięcy do 6 lat i 11 miesięcy) [l] = [j] = paralambdacyzm [l] = [j] = [l] = [j] = paralambdacyzm [l] = [j] = paralambdacyzm paralambdacyzm [k] = [t] = parakkapacyzm [k] = [t] = [k] = [t] = parakkapacyzm [k] = [t] = parakkapacyzm parakkapacyzm [g] = [d] = paragammacyzm [g] = [d] = [g] = [d] = paragammacyzm [g] = [d] = paragammacyzm paragammacyzm [w] = [f], [d] = [t], itp. wymowa bezdźwięczna [w] = [f], [d] = [t], itp. wymowa bezdźwięczna [w] = [f], [d] = [t], itp. wymowa bezdźwięczna [w] = [f], [d] = [t], itp. wymowa bezdźwięczna Głoski [ś, ź, ć, dź] = [s, z, c, dz] = parasygmatyzm Głoski [ś, ź, ć, dź] = [s, z, c, dz] lub odwrotnie = parasygmatyzm Głoski [ś, ź, ć, dź] = [s, z, c, dz] lub odwrotnie = parasygmatyzm Głoski [ś, ź, ć, dź] = [s, z, c, dz] lub odwrotnie = parasygmatyzm Głoski [t, d, n, l] realizowane z językiem między zębami = seplenienie międzyzębowe Głoski [t, d, n, l] realizowane z językiem między zębami = seplenienie Głoski [sz, rz, cz, dż] zamieniane są na [s, z, c, dz] lub [ś, ź, ć, dź] = parasygmatyzm Głoski [sz, rz, cz, dż] zamieniane są na [s, z, c, dz] lub [ś, ź, ć, dź] = parasygmatyzm międzyzębowe Głoski [ś, ź, ć, dź], [s, z, c, dz] lub [sz, rz, cz, dż] Głoski [ś, ź, ć, dź], [s, z, c, dz] lub [sz, rz, cz, dż] Głoski [t, d, n, l] realizowane z językiem Głoska [r] = [l] lub [j] = pararotacyzm realizowane z językiem między zębami = seplenienie międzyzębowe realizowane z językiem między zębami = seplenienie międzyzębowe między zębami = seplenienie międzyzębowe Zniekształcanie głoski [r] Zniekształcanie głoski [r] Głoski [ś, ź, ć, dź], [s, z, c, dz] lub [sz, rz, cz, dż] realizowane z językiem między zębami = Głoski [t, d, n, l] realizowane z językiem między zębami = seplenienie międzyzębowe seplenienie międzyzębowe Zniekształcanie głoski [r] Głoski [ś, ź, ć, dź], [s, z, c, dz] lub [sz, rz, cz, dż] realizowane z językiem między zębami = seplenienie międzyzębowe Zniekształcanie głoski [r]

Jak rozmawiać z rodzicem? Przede wszystkim szczerze, szczerze i jeszcze raz szczerze. Moim zdaniem, rodzicom trzeba tłumaczyć co z czego wynika. Mówić o skutkach wad wymowy. Podczas rozmowy zawsze traktuję ich jako współtowarzyszy. Przecież jeżeli rozpoczniemy terapię musimy mieć ze sobą dobre relacje, by wspólnie działać dla dobra dziecka. Logopeda nie powinien stawiać się wyżej, ponad rodzicem. Gdy rodzic wie, że logopeda jest szczery i otwarty także stara się mówić uczciwie. Ja bynajmniej w to wierzę i wiem, że takie podejście przynosi bardzo dobre rezultaty :) W czasie rozmowy przedstawiam zapisaną kartę diagnozy, omawiając ją z rodzicem punkt po punkcie. Informuję co każde zadanie miało sprawdzić i jak poradziło sobie z nim dziecko. Jeżeli jest to możliwe podpowiadam, co mogą zacząć robić już dziś, by wspomóc dziecko. Często dopytuję rodzica czy to, co zaobserwowałam na diagnozie jest normą także w domu, na co dzień. Kiedy dostrzegam taką potrzebę otwarcie proponuję podjęcie terapii. Argumentuję swoje stanowisko. Nigdy nie nalegam, by rodzic podjął decyzję natychmiast. Zgodzenie się na terapię to coś więcej niż powiedzenie: Tak, zgoda. To pani zacznie pracę z.... Uświadamiam rodzica, że jego zaangażowanie w terapię jest konieczne i niezbędne. Wiem, że bez rodzica sama mało zdziałam. 39

Gdy rodzic zadaje pytanie: Ile potrwa terapia?, odpowiadam: Nie wiem. Przewidywanie czasu trwania terapii jest zbyt ryzykowne. Zależy o wielu czynników. Na to pytanie nikt nie zna odpowiedzi. Skutek terapii zależy przede wszystkim od rodziców, ich dyscypliny i powtarzania ćwiczeń z dzieckiem w domu. Rodzice nie zdają sobie sprawy z tego, że sami muszą wziąć udział w terapii. Logopeda prowadzi dziecko, organizując mu fajną i pożyteczną terapię w formie zabawy i ćwiczeń. Ale to nie wszystko! Logopeda ma obowiązek pamiętać o wskazówkach dla rodziców. Terapia to zawsze praca wielu osób. Nigdy o tym nie zapominam. Dlatego tak ogromną wagę przykładam do współpracy z rodzicem. Poza tym widzę pewną zależność. Im rodzicowi bardziej zależy i ćwiczy z dzieckiem, tym terapia przynosi lepsze i szybsze efekty. W takiej sytuacji: dziecko, rodzic i ja odnosimy zwycięstwo :) Kiedy w czasie mojego badania zauważam coś, co mnie zaniepokoiło od razu mówię o tym rodzicowi. Kieruję dziecko wraz z rodzicem do specjalistów. Najczęściej są nimi: laryngolog, psycholog dziecięcy, neurolog dziecięcy, chirurg szczękowy i terapeuta Integracji Sensorycznej (SI). Czasem też proszę o konsultację okulistyczną. To wszystko zależy od przypadku dziecka. Ważne jest ze strony logopedy nie popadanie w rutynę w przekazywaniu informacji. Trzeba wyczuć rodzica i wczuć się w jego sytuację, w której słyszy, że jego dziecko potrzebuje pomocy. W sytuacji trudniejszej, gdy proszę rodzica o kontakt z innymi specjalistami niejednokrotnie słyszę pytania: A co mu jest? Przecież jest normalny? Po co mu to? Przecież on jest mały. Wyrośnie z tego. Wtedy tłumaczę, że są pewne rzeczy, które mnie niepokoją. 40

Z racji tego, że rodzice zgłosili się do mnie chcę, żeby dziecko zostało zdiagnozowane rzetelnie, żeby rodzice mieli pewność co się z nim dzieje. Wspominam także o czasie, którego nie można tracić w żadnym przypadku. Zazwyczaj też wyjaśniam, że skonsultowanie dziecka, którego zachowanie mnie zastanawia, z psychologiem dziecięcym lub laryngologiem jest sprawą normalną. Nie świadczy o tym, że dziecko jest nienormalne, choć rodzice reagują tak, jakbym właśnie to chciała im powiedzieć. Jako logopeda zwyczajnie potrzebuję takiej konsultacji, która w efekcie może pomóc dziecku, a na pewno w niczym nie zaszkodzi. Trzeba bardzo wyraźnie zaznaczać granice w kwestiach związanych z ogólnym rozwojem dziecka, aby rodzice nie poczuli się urażeni. Musisz być wyrozumiała, ale tak jak w każdej relacji komunikacja musi zachodzić w obie strony. Rodzice muszą zrozumieć Twoją sytuację, ale przede wszystkim sytuację w której sami się znajdują i w jaki sposób mogą dalej pomóc dziecku. 41

Diagnoza odbyła się w..., dn.... KARTA DIAGNOZY LOGOPEDYCZNEJ Imię: Nazwisko: Data urodzenia dziecka: Wiek dziecka w dniu badania: Kontakt do Rodziców: adres: telefon: adres e-mail: Dodatkowe informacje:................................. ZADANIE 1. Swobodna obserwacja mowy.

ZADANIE 2. Rozumienie poleceń................. Wiek badanego Numer Polecenie zal. Jeśli nie, dlaczego? zadania 1. Zrób to co ja. 2. Daj mi. Dziecko od 3 do 7 lat 3. Daj mi i. 4. Weź i połóż na / pod. 5. Weź D/ M i połóż do. 6. Połóż pod a za. Dziecko 7+ 7. Weź i trzymaj nad swoją głową. 8. Weź i połóż obok. 9. Weź Ż i połóż z P/ L strony.. 10. Weź D/ M Ż i połóż blisko / daleko od.

ZADANIE 3. Badanie słuchu metodą akumetryczną (metoda subiektywna). Dziecko 3, 4-letnie Ucho lewe zal. Ucho prawe zal. Pokaż nos. Pokaż oko. Pokaż ucho. Pokaż nogę. Pokaż brzuch. Pokaż rękę. Pokaż buzie. Pokaż włosy. Dziecko 5+ Ela Tomek Szum Biurko Rak Ucho lewe zal. Ucho prawe zal. Ola Domek Sum Piórko Mak Język do nosa ZADANIE 4. Sprawność warg i języka. Zadanie zal. Jeśli nie, dlaczego? Język na brodę Język w prawo Język w lewo Język do przodu Język do tyłu

Oblizanie warg ruchem okrężnym Wypchnięcie językiem prawego polika Wypchnięcie językiem lewego polika Masowanie języka o górne zęby Ułożenie języka w rurkę Kląskanie Przesłanie 3 buziaków Zęby ZADANIE 5. Warunki anatomiczne jamy ustnej. Co sprawdzać? + - Mam wątpliwości Zgryz Wędzidełko podjęzykowe Język Podniebienie twarde Podniebienie miękkie (chodzi o języczek) Migdały

ZADANIE 6. Oddychanie. Dziecko potrafi nabrać powietrze nosem i wypuścić Tak Nie ustami. Dziecko umie zassać papierek używając słomki. Tak Nie OBSERWACJA PODCZAS CAŁEJ DIAGNOZY Dziecko oddycha nosem. Tak Nie Dziecko oddycha ustami. Tak Nie Jeśli tak, dlaczego? ZADANIE 7. Próba wyrazów. 4 r. ż. (dziecko ma od 3 lat 0 miesięcy do 3 lat i 11 miesięcy) 5 r. ż. (dziecko ma od 4 lat 0 miesięcy do 4 lat i 11 miesięcy) 6 r. ż. (dziecko ma od 5 lat 0 miesięcy do 5 lat 11 miesięcy) 7 r. ż. (dziecko ma od 6 lat 0 miesięcy do 6 lat i 11 miesięcy) Kamień Samochód Szafa Rak Gol Zabawka Szampon Rower Tata Cela Rzeka Larwa Dach Cukierek Czapka

Fala Dzwon Dżem Wata Lalka Siano Zima Cicho Dzień

ZADANIE 8. Słuch fonemowy.

ZADANIE 9. Określenie lateralizacji. Ucho Oko Ręka Noga UWAGI ZALECENIA

Bibliografia Cieszyńska J., 2011, Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda Krakowska, D e m e l G., 1 9 8 2, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Kaczmarek L., 1977, Nasze dziecko uczy się mowy, Łobacz P., 2005, Prawidłowy rozwój mowy dziecka, [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, pod red. T. Gałkowskiego, E. Szeląg i G. Jastrzębowskiej, Paluch A., Drewniak Wołosz E., Mikosza L., 2012, Afa skala. Jak badać mowę dziecka afatycznego, Rocławski B., 2010, Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka, Stecko E., Sprawdź jak mówię, Szeląg E., Szymaszek A., 2006, Test do badania słuchu fonematycznego dzieci i dorosłych. 50

Dziękuję! Jeżeli dotarłaś aż tutaj gratuluję! Zapewne masz głowę pełną informacji. Spokojnie. Na początku to jest trochę skomplikowane, za 10 razem będzie już dobrze :) Przede wszystkim dziękuję Ci za Twój czas. Mam nadzieję, że pomogłam Tobie i dzieciom, które masz pod swoją opieką terapeutyczną. Jeżeli jesteś rodzicem to gratuluję Ci jeszcze mocniej. Zazdroszczę terapeucie, który będzie z Tobą współpracował. Taki proaktywny rodzic to prawdziwy skarb. Życzę Ci logopedo, rodzicu, wszystkiego dobrego. Powodzenia! Nie bój się zadawać pytania, bo kto pyta nie błądzi i staje się mądrzejszy oraz w końcu znajduje odpowiedzi na swoje pytania. Zapraszam Cię na moją stronę. Wystarczy, że klikniesz na logo a zostaniesz przeniesiona na moją stronę WWW. Znajdziesz tam ciekawe wpisy, podcasty i mnóstwo materiałów. Mam nadzieję, że już powiedziałaś swoim znajomym skąd masz tego e-booka :) Masz pytanie? Nagraj się! Czy wiedziałaś, że możesz zadać mi pytanie na mojej stronie WWW? Co w tym takiego niezwykłego, powiesz? Nagraj swoje pytanie, a ja odpowiem Ci na nie w kolejnym PODCAŚCIE! Kliknij na link w obrazku poniżej, żeby przeczytać jak to działa. 51