Raport 2005 Zarządzanie ryzykiem w Polsce Badanie najbardziej dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstw
Wprowadzenie Na początku 2005 roku, Marsh we współpracy z ogólnopolskim dziennikiem Puls Biznesu przeprowadził badanie najbardziej dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstw w Polsce. Jego celem było sprawdzenie, w jaki sposób firmy podchodzą do problematyki zarządzania ryzykiem. W badaniu wzięły udział podmioty gospodarcze z całego kraju posiadające tytuł Gazeli Biznesu 2004 (więcej informacji na temat rankingu mogą Państwo znaleźć na stronach Pulsu Biznesu www.pb.pl). Przedstawiciele firm udzielali odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszach rozsyłanych do nich pocztą i faksem. W ich rezultacie otrzymaliśmy informacje dotyczące następujących obszarów: zagrożenia będące źródłem największego niepokoju dla firm działających w Polsce rodzaje działań podejmowanych przez przedsiębiorstwa w związku z tymi zagrożeniami odpowiedzialność za zarządzanie ryzykiem w organizacji częstotliwość dokonywania przeglądu ryzyk towarzyszących działalności gospodarczej. Przekazując Państwu wyniki naszego badania chcemy podkreślić, że są one jedną z pierwszych tego typu analiz problematyki zarządzania ryzykiem dotyczącą polskich przedsiębiorców. Zawarte w raporcie dane odzwierciedlają poziom znajomości powyższego tematu wśród zarządów spółek i stopień ich zaangażowania w ten proces. Mamy nadzieję, że dostarczone w ten sposób informacje będą stanowić istotny przyczynek do rozwoju tej nowoczesnej koncepcji zarządzania w naszym kraju. Wierzymy także, że szerzenie wiedzy na ten temat wesprze wiele przedsiębiorstw w budowaniu silnej przewagi konkurencyjnej w oparciu o proces zarządzania ryzykiem. Bardzo dziękujemy wszystkim firmom, które wzięły udział w badaniu. Dziękujemy także redakcji Pulsu Biznesu za okazaną pomoc i zaangażowanie w proces badawczy. O FIRMIE MARSH Marsh jest światowym liderem na rynku usług związanych z zarządzaniem ryzykiem i ubezpieczeniami. Zatrudnia prawie 30 000 pracowników i uzyskuje roczne przychody przekraczające 5 miliardów dolarów. Firma świadczy usługi doradcze i transakcyjne w ponad 100 krajach. Marsh jest częścią struktury Marsh & McLennan Companies (MMC), globalnej grupy świadczącej profesjonalne usługi, której liczba pracowników wynosi około 60 000, a roczne przychody przekraczają 12 miliardów dolarów. W skład grupy MMC wchodzą także: Guy Carpenter Kroll Putnam Investments Mercer. Grupa MMC notowana jest na giełdzie w Nowym Jorku, Chicago, Pacific i w Londynie. W Polsce Marsh działa od 1992 roku świadcząc usługi dla blisko 1500 polskich i międzynarodowych klientów. Marsh Polska zatrudnia 90 pracowników, w tym 62 profesjonalnych brokerów. Spółka oferuje pełen wachlarz usług z zakresu zarządzania ryzykiem oraz konsultacje dotyczące ubezpieczeń. Umożliwiamy naszym klientom właściwą identyfikację, ocenę, kontrolowanie, transfer oraz finansowanie ryzyka. Dzięki nowoczesnym narzędziom i podejściu do zarządzania ryzykiem, pomagamy naszym klientom w identyfikacji zagrożeń dotyczących zarówno zdarzeń losowych, jak i ryzyk strategicznych, operacyjnych czy finansowych. Zespół Marsh Polska Patron medialny badania 2
Streszczenie raportu Niniejsze badanie służyło poznaniu opinii kadry kierowniczej polskich przedsiębiorstw na temat sposobu zarządzania ryzykiem w ich organizacjach. Naszymi respondentami w głównej mierze byli: właściciele firm dyrektorzy zarządzający / generalni dyrektorzy finansowi (patrz ilustracja nr 1) Ilustracja nr 1 udział reprezentantów poszczególnych stanowisk w ogólnej strukturze respondentów. Powyższe zagrożenia reprezentują wszystkie kategorie ryzyka, które w/g metodologii Marsh dzieli się na: strategiczne, operacyjne, losowe i finansowe. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że ostatnia z wymienionych kategorii (ryzyka finansowe) została pod różnymi postaciami wymieniona przez respondentów aż trzykrotnie, co sugeruje, że zagrożenia z tego właśnie obszaru stwarzają przedsiębiorcom w Polsce poważne problemy. Ponad 70% przedsiębiorców deklaruje częstsze niż dwa lata temu przeglądy zagrożeń, na które narażona jest ich firma. Wynik ten sugeruje wzrost zainteresowania menedżerów zagadnieniami z zakresu zarządzania ryzykiem i większą świadomość wpływu ustrukturyzowanych działań z tego obszaru na wyniki firmy. Główne wnioski z badania: Zarówno ryzyka z kategorii finansowych, jak i strategicznych, operacyjnych i losowych zostały wskazane jako źródła potencjalnych zagrożeń dla działalności biznesowej polskich firm. Dość duże różnice można zauważyć analizując stopień zaangażowania przedsiębiorców w redukcję poszczególnych ryzyk poprzez wprowadzenie właściwych procedur zarządzania. Zagrożenia losowe wydają się być zarządzane w sposób najbardziej świadomy i aktywny. W około 70% przypadków firmy deklarują istnienie procedur mających na celu redukcję lub eliminację ryzyk finansowych związanych z terminowością płatności kontrahentów. Najczęściej wskazywanymi obszarami ryzyka stanowiącymi największe zagrożenie dla przedsiębiorców okazały się: brak płatności ze strony kluczowych klientów wzrost konkurencji niemożność terminowego wywiązywania się dłużników z ich zobowiązań zakłócenia w działalności spowodowane przerwą w łańcuchu dostaw zmiany w kursach wymiany walut i stopach procentowych oraz zniszczenie majątku wskutek ognia lub innych żywiołów naturalnych. Mniej niż połowa przedsiębiorców deklaruje wprowadzanie skutecznych rozwiązań prewencyjnych dotyczących ryzyka strategicznego, jakim jest wzrost konkurencji. Niemal 1/4 badanych przedsiębiorstw doznała poważnych strat finansowych w ciągu ostatnich trzech lat. Zaledwie 1/3 z nich wprowadziła plany zarządzania sytuacjami kryzysowymi. 77% respondentów ma świadomość, iż może otrzymać profesjonalną pomoc w zakresie kontroli, zapobiegania i redukcji różnych typów ryzyk. Tylko 20% badanych firm współpracuje z doradcami w powyższym zakresie. Połowa tej grupy korzysta z usług brokerów ubezpieczeniowych. 68% badanych deklaruje jednakże brak chęci do skorzystania z profesjonalnej porady z zakresu zarządzania ryzykiem. 3
Badanie i jego wyniki Ryzyko w działalności polskich przedsiębiorstw Uczestnicy badania udzielali odpowiedzi na pytania odnoszące się do opisanych w kwestionariuszu 28 różnych czynników ryzyka, pogrupowanych w 4 główne kategorie: ryzyka strategiczne zagrażające długofalowej działalności przedsiębiorstwa na rynku, jego wzrostowi, dynamizmowi rozwoju i realizacji celów biznesowych, ryzyka operacyjne dotyczące bieżącej aktywności przedsiębiorstwa, procesów, jakie w nim zachodzą, zatrudnionych tam ludzi, wytwarzanych produktów i dostarczanych usług, ryzyka finansowe odnoszące się do sfery kontroli finansów i zarządzania kapitałem przedsiębiorstwa, ryzyka losowe związane z katastrofami, wypadkami, zniszczeniem aktywów oraz przerwaniem działalności, mogące mieć negatywny wpływ na wyniki firmy. W każdym przypadku przedsiębiorcy deklarowali, czy dane ryzyko ma duży, średni bądź mały wpływ na prowadzoną przez nich działalność biznesową. Określali także stopień swojego zaangażowania w redukcję bądź eliminację poszczególnych zagrożeń poprzez wprowadzanie konkretnych procedur zarządzania. Polscy przedsiębiorcy wskazują 6 rodzajów zagrożeń, które wzbudzają ich największy niepokój (patrz ilustracja nr 2). Każda z kategorii ryzyk opisanych powyżej jest w tej grupie zagrożeń reprezentowana przynajmniej raz, ryzyka finansowe wymienione są pod różnymi postaciami aż trzy razy. Zauważalna jest stosunkowo duża rozpiętość w udzielonych odpowiedziach odnoszących się do posiadania odpowiednich procedur minimalizacji bądź eliminacji każdego z tych ryzyk. Ryzyka losowe dotyczące zniszczenia majątku wskutek ognia lub innych żywiołów naturalnych są zarządzane w sposób najbardziej świadomy i powszechny. Respondenci deklarują także dużą aktywność w zakresie redukcji zagrożenia finansowego jakim jest brak płatności ze strony kluczowych klientów czy też niemożność terminowego wywiązywania się dłużników z ich zobowiązań. Jednakże zaledwie 3,8% badanych korzysta z profesjonalnego doradztwa w zakresie ubezpieczania transakcji walutowych, tylko 5,8% przedsiębiorców współpracuje z wywiadowniami gospodarczymi w zakresie opracowywania raportów o kontrahentach, a 7,7% ogółu badanych prowadzi systematyczną i profesjonalną windykację należności. Wzrost konkurencji należący do kategorii ryzyk strategicznych zajmuje drugie miejsce na liście wszystkich poruszanych w badaniu problemów, co niewątpliwie ma ścisły związek z faktem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i otwarciem się nowych rynków tak pod względem zbytu, jak i ilości innych podmiotów gospodarczych. Niepokoi jednakże stosunkowo niewielka aktywność przedsiębiorców zmierzająca do stawienia czoła temu zagrożeniu aż 60% firm deklaruje brak zdecydowanych działań zaradczych w tym zakresie. Ilustracja nr 2 ryzyka stanowiące największe zagrożenie dla polskich przedsiębiorców. 31 Zniszczenie majątku wskutek ognia lub innych żywiołów naturalnych 31 Zmiany w kursach wymiany i stopach procentowych 34 Zakłócenia w działalności spowodowane w łańcuchu dostaw 42 Niemożność terminowego wywiązania się przez dłużników z ich zobowiązań Wzrost konkurencji Brak płatności ze strony kluczowych klientów 0% 10 20 30 40 50 60 70 80 Strategiczne Operacyjne Finansowe Najmniej istotne zagrożenia reprezentują kategorie ryzyk strategicznych, operacyjnych i losowych (patrz ilustracja nr 3). Około połowa respondentów wskazuje na istnienie procedur zarządzania ryzykiem związanych ze skażeniem środowiska oraz zakłóceniami, ponoszeniem odpowiedzialności, grzywnami i karami, będącymi następstwami wypadków w miejscu pracy, jakim ulegli pracownicy. W pozostałych przypadkach procent firm posiadających jakiekolwiek procedury przeciwdziałające występowaniu określonych zagrożeń nie przekracza 30%. 43 Losowe 48 Istnienie procedur zarządzania ryzykiem 4
Ilustracja nr 3 zagrożenia najmniej istotne dla polskich firm Zakłócenia, oraz ponoszenie odpowiedzialności, grzywien i kar będące następstwem wypadków w miejscu pracy jakim ulegli pracownicy 48 Bardzo niepokojąca sytuacja ma miejsce w 3% przypadków, kiedy to udzielona odpowiedź brzmiała: nikt bądź nie wiadomo kto zajmuje się zarządzaniem ryzykiem w przedsiębiorstwie. Tabela nr 1 Osoby zajmujące się zarządzaniem ryzykiem w przedsiębiorstwie Niezgodność z prawem Unii Europejskiej 18 32 Dyrektor Zarządzający 43 Właściciel firmy 43 Zmiany demograficzne oraz preferencji nabywców Błędna interpretacja danych rynkowych Skażenie środowiska Utrata przychodu lub zakłócenia działalności w wyniku zastosowania nieodpowiednich procedur awaryjnych lub planów odbudowy 24 30 50 Dyrektor Finansowy 32 Odpowiedzialność rozłożona między szefów różnych działów Szef Marketingu 25 Szef Sprzedaży 25 Dyrektor ds. Produkcji 16 26 0% 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Strategiczne Losowe Operacyjne Istnienie procedur zarządzania ryzykiem Radca Prawny 18 Sekretarz 18 Dyrektor Operacyjny 13 Kto i kiedy zajmuje się kwestią zarządzania ryzykiem w firmie? Najczęściej w procesie identyfikacji, analizy i rozwiązywania problemów dotyczących zagrożeń, w obliczu których stoi przedsiębiorstwo bieże udział jego właściciel, dyrektor generalny/zarządzający i dyrektor finansowy (patrz tabela nr 1). W około 1/3 firm odpowiedzialność związana z zarządzaniem ryzykiem rozłożona jest pomiędzy szefów różnych działów. W takim przypadku niezwykle istotna jest skuteczna koordynacja podejmowanych działań. W przeciwnym razie istnieje bowiem realne zagrożenie rozdrobnienia odpowiedzialności dotyczącej zarządzania ryzykiem pomiędzy różnych ludzi, co może prowadzić do defragmentacji aktywności w tym zakresie, a co za tym idzie do powstania luk w powyższym procesie i narażenia firmy na nieprzewidziane (wcześniej niezidentyfikowane) czynniki ryzyka. Dyrektor Personalny 11 Doradcy Zewnętrzni 7 Szef działu handlu elektronicznego 5 Dyrektor IT 4 Nikt nie zajmuje się kwestią ryzyka w firmie 2 Zarząd 2 Menedżer ds. Ryzyka 1 Nie wiadomo kto zajmuje się kwestiami ryzyka 1 Zaledwie 1% firm wskazało na istnienie stanowiska menedżera d/s zarządzania ryzykiem. 5
Badanie i jego wyniki Jak często dokonuje się analiz ryzyka w firmach? W 50% badanych przedsiębiorstw występuje raczej reaktywne podejście do zarządzania ryzykiem (patrz ilustracja nr 4). Na taką sytuację wskazują odpowiedzi: analizą ryzyka zajmujemy się tylko wtedy, gdy coś się wydarzy (5%), w miarę potrzeb (30%) czy raz na rok (9%). Ilustracja nr 4 częstotliwość dokonywania analiz ryzyka w firmie Jakie działania podejmują firmy w zakresie zarządzania ryzykiem? Stosunkowo niewielki procent najbardziej dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstw polskich wprowadziło model zarządzania ryzykiem do kultury organizacyjnej. Świadczy o tym fakt, że zaledwie 1/3 organizacji dysponuje zintegrowaną technologią informacyjną do raportowania ryzyka, mniej niż 1/5 badanych regularnie raportuje o podejmowanych działaniach w tym zakresie swoim udziałowcom, a tylko 5% firm dysponuje komitetem ds. oceny ryzyka. 56% przedsiębiorstw nie deklaruje istnienia żadnego z powyższych rozwiązań (patrz ilustracja nr 5). Ilustracja nr 5 Działania podejmowane przez firmy w zakresie zarządzania ryzykiem % przedsiębiorstw dysponujących: Zintegrowaną technologią informacyjną do raportowania ryzyka Procedurą regularnego raportowania udziałowcom Komitetem ds. oceny ryzyka nigdy wtedy, gdy coś się wydarzy raz na rok w zależności od potrzeb co 6 miesięcy lub częściej brak odpowiedzi Wewnętrznym menedżerem ds. ryzyka Żadnym z powyższych Ponadto, spośród 23% organizacji, które w ciągu ostatnich 3 lat doznały poważnych strat finansowych zaledwie 32% wprowadziło procedury zarządzania sytuacjami kryzysowymi. 0 % 10 20 30 40 50 60 Zaledwie 20% przedsiębiorstw korzysta z profesjonalnych doradców ds. identyfikacji, analizy oraz wprowadzania procedur redukcji bądź eliminacji ryzyk w organizacji. Wśród tej nielicznej grupy połowa firm współpracuje z brokerami ubezpieczeniowymi (patrz ilustracja nr 6). 68% firm w ogóle nie rozważało możliwości wykorzystania wiedzy i doświadczenia profesjonalnych konsultantów ds. zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami. 6
Ilustracja nr 6 korzystanie z zewnętrznych doradców ds. zarządzania ryzykiem Jak firma Marsh może pomóc Państwa przedsiębiorstwu? 20% - Korzystanie z zewnętrznych doradców Współpraca z brokerami ubezpieczeniowymi Marsh, światowy lider w zakresie zarządzania ryzykiem, posiada doświadczenie i wiedzę, które pomogą Państwu znaleźć właściwe podejście do różnych rodzajów ryzyka. Proponujemy współpracę, której celem jest: identyfikacja, analiza i kontrola ryzyka oraz ocena jego wpływu na firmę optymalizacja wydatków ponoszonych na działania związane z ubezpieczeniami zdobycie pewności, iż posiadane przez Państwa polisy ubezpieczeniowe właściwie chronią działalność przedsiębiorstwa, a ich koszt jest optymalny w stosunku do posiadanego zakresu ubezpieczenia 80% - Niekorzystanie z zewnętrznych doradców skuteczne wsparcie w rozwiązywaniu problemów związanych ze szkodami / roszczeniami z polis ubezpieczeniowych Korzyści wynikające z zarządzania ryzykiem właściwe lokowanie ryzyka na międzynarodowych rynkach ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych Skuteczne zarządzanie ryzykiem z całą pewnością nie spowoduje zniknięcia zagrożeń, na które narażone są polskie firmy. Nie ulega jednak wątpliwości, że to dzięki niemu przedsiębiorcy będą lepiej przygotowani do podejmowania stojących przed nimi wyzwań. Dobrze zaprojektowane i odpowiednio wdrożone programy zarządzania ryzykiem mogą zatem stanowić podstawę do budowania przewagi konkurencyjnej na rynku. Przynoszą realną pomoc w zabezpieczeniu przyszłości firmy oraz ułatwiają jej dalszy rozwój. Większość badanych przez nas organizacji powinna jednak dołożyć wszelkich starań, by zarządzanie ryzykiem stało się dla nich elementem codziennych, rutynowych działań biznesowych, by można było traktować je w kategoriach procesu a nie aktywności doraźnej. Aby zaprojektować skuteczny system zarządzania ryzykiem, należy wyjść poza ramy swojej organizacji i spojrzeć na nią z pewnej perspektywy, dającej poczucie obiektywizmu i dystansu do prowadzonej działalności. Przedsiębiorcy często zgłaszają problemy w tym zakresie potrzebując wyraźnego wsparcia. 7
Nasi specjaliści pomagają firmom z ponad 100 krajów w rozwiązywaniu problemów omawianych w niniejszym raporcie. Z przyjemnością przedyskutujemy z Państwem wymienione tutaj lub pokrewne tematy. Czekamy na Państwa w naszych biurach w Polsce. Biura Marsh w Polsce: Warszawa Aleje Jerozolimskie 92, 00-807 Warszawa Tel. (022) 456 42 00; fax: (022) 456 43 00 Kraków ul. Lubicz 23, 31-503 Kraków Tel. (012) 629 64 01; fax: (012) 629 64 00 Wrocław ul. Czysta 2-4, 50-013 Wrocław Tel. (071) 799 40 31 do 35, fax: (071) 799 40 30 Poznań Stary Rynek 80/82, 61-771 Poznań Tel. (061) 851 97 25; fax: (061) 851 97 16 Gdańsk ul. Heweliusza 11, 80-890 Gdańsk Tel. (058) 321 73 50; (058) 321 73 51 Informacje zawarte w tym raporcie pochodzą ze źródeł, które uważamy za wiarygodne, lecz nie możemy zagwarantować ich dokładności. Należy je traktować wyłącznie jako ogólne informacje na temat działalności ubezpieczeniowej. Firma Marsh nie składa żadnych oświadczeń ani gwarancji, wyrażonych bądź domniemanych, co do sytuacji finansowej, wypłacalności oraz stosowania zasad polityki przez ubezpieczycieli oraz reasekurantów. Opracowania tego nie należy traktować jako porady dotyczącej konkretnej sytuacji, ani podejmować w oparciu o nie decyzji. Niniejszy dokument lub jakiekolwiek informacje w nim zawarte nie mogą być kopiowane lub odtwarzane w jakiejkolwiek formie bez zgody Marsh Inc. Wyjątek stanowią klienci Marsh, którzy nie są zobowiązani do uzyskania zgody, o ile wykorzystują dokument do swoich wewnętrznych celów. Uwagi dotyczące kwestii podatkowych, księgowych lub prawnych należy postrzegać jako ogólne spostrzeżenia odzwierciedlające wyłącznie nasze doświadczenia jako brokerów i doradców w zarządzania ryzykiem. Nie należy ich traktować jako porady w sprawach podatkowych, księgowych lub prawnych, do których udzielania nie jesteśmy uprawnieni. Zagadnienia te powinny zostać zweryfikowane z konsultantami posiadającymi stosowne kompetencje w owych obszarach. Druk: maj 2005 Marsh Sp. z o.o. www.marsh.pl www.marsh.com