POTRZEBA REDEFINICJI ROZWOJU GOSPODARCZEGO W ŚWIETLE KONFERENCJI OECD

Lesław Michnowski POTRZEBA REDEFINICJI ROZWOJU GOSPODARCZEGO W ŚWIETLE KONFERENCJI OECD Na konferencji OECD 1, która obradowała w czerwcu 2005 r., poświęconej gospodarce zasobami naturalnymi i odpadami wiele uwagi zajęła kwestia potrzeby redefinicji wzrostu gospodarczego z tego punktu widzenia. Uznano to za nowe strategiczne zadanie do rozwiązania w ramach trwałego rozwoju. Zostało ono określone trzema anglojęzycznymi pojęciami: decoupling", internalizing externalities". oraz costs-benefits accounting" 2. Zadanie to sprowadza się w istocie do radykalnej - zgodnej z koncepcją sustainable development - przebudowy światowego systemu gospodarczego. Realizacja tego zadania prowadziłaby w istocie do przekształcenia globalizacji wyłączającej w globalizację włączającą. Decoupling - rozsprzężanie - oznacza taką przebudowę stosunków społecznych, która umożliwia odłączanie tempa wzrostu gospodarczego od tempa zużywania deficytowych zasobów naturalnych oraz degradacji środowiska przyrodniczego. Jest to w istocie powtórzenie, nowymi słowami, formułowanego od lat w dokumentach ONZ, lecz praktycznie nie realizowanego postulatu radykalnej zmiany wzorców produkcji i konsumpcji na ekospołecznie-oszczędne. Nie jest to tylko postulat dematerializacji produkcji, czyli wytwarzanie wyrobów o znacznie pomniejszonej ich materiało- i energochłonności. Jest to także postulat takiej radykalnej przebudowy konstrukcji środków technicznych oraz technologii, w wyniku czego ulegnie co najmniej radykalnemu zmniejszeniu ich środowiskowa destrukcyjność. A w dalszej kolejności - powstaną takie nowe techniki, które będą pełniły podwójną funkcję: zarówno wspomagania 1Patrz: OECD, Working Group on Waste Prevention and Recycling, Sustainable Materials Management: a Framework for Policy Development, 9th Meeting of the WPNEP Washington D.C., 16-17 June 2005. Zaznaczono tam, iż pożądany rachunek kosztów i korzyści gospodarowania powinien być rachunkiem kompleksowym, czyli uwzględniać także składniki środowiskowe. 27

PROBLEMY I POGLĄDY ich użytkowników, jak i podtrzymywania życia środowiska (jak butelka spełniająca, po wykorzystaniu, na przykład funkcję nawozu quasi-naturalnego). Realizacja zadania rozprzężenia" - decoupling - wymaga zatem wielkiej - aczkolwiek inaczej niż dotąd realizowanej ludzkiej, sprawnie koordynowanej i doinformowywanej - ludzkiej pracy. Oznacza to zarazem zanegowanie nieuchronności strukturalnego bezrobocia, i uznania go za skutek krótkowzroczności elit i edukacyjnych błędów, nie zaś za nieodłączny efekt osiągnięcia - sprzyjającego upowszechnianiu automatyzacji - odpowiednio wysokiego poziomu rozwoju nauki i techniki. Zrealizowanie powyższego zadania (decoupling) wymaga powiązania możliwości bogacenia się z efektywnością poznawczej i innowacyjnej aktywności twórczej podmiotów życia społeczno-gospodarczego. Warunkiem takiego - stymulującego ekohumanistyczną aktywność twórczą - powiązania, jest stworzenie możliwości dokonywania kompleksowego rachunku korzyści i kosztów gospodarowania. Rachunek ten powinien uwzględniać korzyści i koszty nie tylko tych podmiotów (czyli, zazwyczaj krótkowzroczne, korzyści i koszty własne), lecz także korzyści i koszty środowiska społeczno-przyrodniczego. Ponadto taki kompleksowy rachunek ekonomiczny powinien dotyczyć nie tylko tu i teraz", lecz także rozległych w czasie i przestrzeni, konsekwencji gospodarowania. Stworzenie możliwości kierowania się - w działalności społeczno-gospodarczej - takim kompleksowym rachunkiem zostało bardzo zwięźle ujęte w dokumencie tej konferencji wspomnianymi wyżej słowami internalizing externalities" oraz costs - benefits (complex) accounting". Zastanówmy się, co to znaczy zrealizowanie tego powyższego, tak syntetycznie - jako internalizing externalities" - określonego zadania. Aby w działalności społeczno-gospodarczej rozwojowo uwzględniać koszty społeczne i przyrodnicze, na przykład związane z eksploatacją samochodu, trzeba by: 1. posiadać zdolność wyznaczenia jednostkowego społeczno-przyrodniczego kosztu, na przykład dotyczącego jednego kilometra, użytkowania danego rodzaju samochodu; 2. cenę samochodu powiększać o wielkość tego kosztu; 3 od producentów samochodów odbierać tę część ich dochodu, która jest związana z powyższym podniesieniem ceny sprzedaży samochodów; 4. tak gromadzony fundusz - odtwarzania społeczno-przyrodniczego środowiska wytwórców i użytkowników samochodów - skutecznie wykorzystywać dla odbudowy środowiska, w tym - pomniejszanej użytkowaniem samochodów - bazy paliwowo-surowcowej. Istotnym elementem tej odbudowy powinno więc być stwarzanie możliwości dostępu do alternatywnych źródeł zasobów naturalnych - paliw, surowców - wyczerpywanych wraz z użytkowaniem samochodów. Powinny być za- 28

LESŁAW MICHNOWSKI Potrzeba redefinicji rozwoju gospodarczego w świetle konferencji.. tem tworzone programy badawczo-wdrożeniowe, które umożliwią na przykład przebudowę parku maszynowego, zasilanego obecnie ropą naftową, tak aby światowa gospodarka mogła się nadal rozwijać pomimo wyczerpania źródeł ropy. Zadania powyższe - formułowane przez OECD - stanowią w istocie postulat zgodnej z wymogami sustainable development (trwałego rozwoju) redefinicji wzrostu gospodarczego, a raczej nowej metody jego wyznaczania. Za poprawny wzrost gospodarczy należałoby mianowicie uznawać pozytywną różnicę pomiędzy kompleksowo wyznaczanymi (ujmującymi składniki społeczne i przyrodnicze, także odległe w czasie i przestrzeni) korzyściami i kosztami gospodarowania danej społeczności. Przy takim ujęciu skutkiem - zgodnego z wymogami sustainable development - wzrostu gospodarczego byłby zarówno wzrost jakości danej społeczności, a więc jej trwałości oraz poprawy jakości życia osób ją stanowiących, jak i kondycji (w tym trwałości) jej środowiska społeczno-przyrodniczego. Tymczasem obecnie, przy wyznaczaniu wzrostu gospodarczego, nie uwzględnia się kompleksowych - pozytywnych i negatywnych, bliskich i odległych (w czasie i przestrzeni) - społecznych i przyrodniczych następstw gospodarowania, powodowanych tym wzrostem, lub towarzyszących jego powstawaniu. A zatem obecną metodą wyznaczany wzrost gospodarczy nie oznacza, iż jego skutkiem jest rozwój danej społeczności, zwłaszcza jej rozwój trwały. Społeczeństwo może ulegać regresowi, a statystycy będą wykazywali zachodzący w nim wzrost gospodarczy. Może to mieć miejsce, gdy na przykład w ślad za tsunami dotknięte nim społeczności podejmą intensywny trud odbudowy i nie uwzględni się przy tym wielkości odniesionych wraz z tą katastrofą strat społeczno-gospodarczych. A także wówczas gdy prowadząc niesprawiedliwą - niszczącą społeczne środowisko - wojnę, gospodarka agresora będzie w zwiększonych ilościach wytwarzała śmiercionośne środki. Pomniejszanie - w wyniku takiej wojny - socjo-różnorodności światowej społeczności oraz degradowanie środowiska przyrodniczego nie będzie się przyczyniało do jej trwałego rozwoju. Dla realizacji wizji, w tym strategii, trwałego rozwoju istnieje zatem konieczność sprzężenia" (coupling) wzrostu gospodarczego z trwałym rozwojem, czyli spowodowanie, iż wraz ze wzrostem gospodarczym będzie następował wzrost jakości życia członków danej społeczności, zwiększanie szans przeżycia jej przyszłych pokoleń oraz poprawa kondycji, w tym trwałości, jej środowiska społeczno-przyrodniczego. Ze zbieżnym, do OECD, postulatem - dotyczącym sposobu wyznaczania konsekwencji gospodarowania, wystąpił Bank Światowy 3. Przedstawiona przez Bank metodologia wyznaczania kompleksowych konsekwencji gospodarowa- 3 Patrz: World Bank, Where is the Wealth of Nations? 29

PROBLEMY I POGLĄDY nia przyczynia się do wyjaśnienia - dotyczącego problematyki wzrostu gospodarczego - nowego pojęcia: sustained economic growth. Byłby to taki trwały wzrost gospodarczy, który stanowi ekonomiczną podstawę trwałego rozwoju (sustainable development) danej społeczności. Wszak bez rozwoju strefy gospodarowania nie można realizować strategicznych celów sustainable development. Jako przykład tej pożądanej - w ramach realizacji strategii trwałego rozwoju - formy wzrostu gospodarczego można przytoczyć wzrost gospodarczy kraju naftowego". W tym nowym - przez Bank Światowy proponowanym - ujęciu, nie jest trwałym wzrostem gospodarczym (sustained economic growth) taka forma wzrostu, w wyniku której ten kraj, wyzbywając się ropy naftowej, nie tworzy zarazem w niezbędnej obfitości nowych dóbr, które umożliwią mu rozwój, w tym kontynuowanie wzrostu gospodarczego, po wyczerpaniu posiadanych źródeł ropy. Odnosząc ten problem do Polski, takiej poprawnej, pożądanej formie wzrostu gospodarczego, będącego na przykład skutkiem zagranicznej prywatyzacji, powinien towarzyszyć efekt trwałego rozwoju naszej społeczności. Następstwem takiego poprawnego wzrostu gospodarczego powinno zatem być nie tylko zmniejszanie różnic społecznych i podnoszenie jakości życia zarówno bogatej, jak i biednej części polskiego społeczeństwa, lecz także takie inwestowanie części środków finansowych pozyskiwanych z wysprzedaży majątku narodowego, aby Polska mogła się rozwijać również w przyszłości. A więc, także wówczas, gdy - na przykład w wyniku wysprzedaży na rzecz zagranicznych podmiotów - pozbędzie się już ona dotychczas posiadanego wytwórczego majątku narodowego. Społeczeństwo żyjące na zasadzie po nas choćby potop" - przeznaczające swe dochody głównie na bieżącą, szeroko rozumianą konsumpcję - nie podlega rozwojowi, lecz regresowi. Jego bogactwo ulega pomniejszaniu, tak jak w przypadku gospodarstwa domowego, które swe życiowe potrzeby zaspakaja w wyniku wysprzedaży dóbr rodowych" lub niezbędnych do życia domowych sprzętów. Obu powyższych, a wzajemnie spójnych - dotyczących zmiany sposobu wyznaczania wzrostu gospodarczego - postulatów: OECD i Banku Światowego, nie można spełnić bez stworzenia informacyjnych podstaw polityki i gospodarki trwałego rozwoju. Takie informacyjne podstawy są niezbędne dla zgodnego z zasadą sustainable development wyznaczania kompleksowych - w tym dotyczących przyszłych pokoleń - konsekwencji gospodarowania. Lecz tych informacyjnych podstaw nie można stworzyć bez kontynuowania - lecz poprawnie prowadzonego - procesu globalizacji. Globalizacja, to - zapewniające koordynację współdziałania - integrowanie w światowy system społeczno-gospodarczy, w znacznym stopniu rozproszoną światową społeczność i narodowe - obecnie względnie autonomicznie funkcjonujące - gospodarki. Integrowanie to może być dokonywane w dwa 30

LESŁAW MICHNOWSKI Potrzeba redefinicji rozwoju gospodarczego w świetle konferencji... jakościowo odmienne sposoby, w zależności od aksjologii stanowiącej podstawę integracji. Może to być aksjologia albo egoistyczna albo ekohumanistyczna - oparta na zasadzie dobra wspólnego. Globalna gospodarka, aby była czynnikiem sustainable development - trwałego rozwoju światowej społeczności, a zarazem zapewniała odpowiedni w tym celu trwały wzrost ekonomiczny (sustained economic growth) powinna być gospodarką kierującą się dobrem wspólnym wszystkich ludzi i środowiska przyrodniczego. Oznacza to m.in. konieczność stworzenia, wraz z taką globalizacją, możliwości łączenia przez gospodarujących korzyści własnych z korzyściami odnoszonymi przez ich społeczno-przyrodnicze środowisko. Ponadto korzyści te powinny dotyczyć także przyszłych pokoleń własnych i środowiska. Wymaga to stworzenia wiedzy o skutkach ludzkich działań i innych zmian w uwarunkowaniach życia ludzi i przyrody. Obecny i przewidywany dalszy rozwój technik komputerowych i innych osiągnięć nauki i techniki czyni realnym dostęp do tej wiedzy. Lecz dostępu do wiedzy o skutkach ludzkich działań i innych zmian, oraz poprawnego - dla dobra wspólnego - jej wykorzystywania, nie można zapewnić bez stworzenia odpowiednich struktur międzynarodowego - w tym globalnego - zarządzania (global governance). We wrześniu 2005 roku miał miejsce jubileuszowy - z okazji 60-lecia - Światowy Szczyt ONZ. Ujęte, w postać Rezolucji tego Szczytu 4, jego postanowienia ukazują zrozumienie konieczności przebudowy systemu światowego zgodnie z wymogami sustainable development, w tym aksjologii dobra wspólnego. Neguje się tu także nieuchronność bezrobocia. Rezolucją tego szczytu potwierdza się Uniwersalną Deklarację Praw Człowieka, postulującą m.in. prawa: do pracy, dostępu do informacji, bezpieczeństwa socjalnego, w tym odpowiedniego wyżywienia, odzienia, mieszkania, opieki zdrowotnej. W Rezolucji tej m.in. stwierdza się w istocie konieczność zmiany metod globalizacji: zdecydowanie opowiadamy się za globalizacją uczciwą i sprawiedliwą, i postanawiamy doprowadzić do pełnego i efektywnego zatrudnienia oraz godnych warunków pracy dla wszystkich" 5. Potwierdza się tam trójfilarową" koncepcję sustainable development, czyli niezbędność łączenia - wzajemnie wzmacniających się - rozwoju społecznego z rozwojem gospodarczym i ochroną środowiska przyrodniczego 6. Podkreśla się konieczność kontynuowania wzrostu gospodarczego z zaznaczeniem, 4 5 6 2005 World Summit Outcome. We strongly support fair globalization and resolve to make the goals of full and productive employment and decent work for all (...), - patrz: 2005 World Summit Outcome, wyd. cyt., p. 47. W dalszej części tekstu będę nadal używał pojęcia Inclusive Globalization, jako zamiennika fair globalization. Patrz: 2005 World Summit Outcome, wyd. cyt., p. 48. 31

PROBLEMY I POGLĄDY iż ma to być trwały wzrost gospodarczy (sustained economic growth)" 1 '. Oznacza to nakaz dokonania radykalnej przebudowy obecnego, środowisko destabilizującego - egoistycznego i bez kompleksowego rachunku korzyści i kosztów gospodarowania - systemu ekonomicznego na zgodny z wymogami sustainable development. Odrzuca się tam zatem także żądania przezwyciężania kryzysu globalnego drogą - degradującego słabsze społeczności - schładzania" światowej gospodarki. Wśród uwarunkowań realizacji wizji sustainable development wymienia się konieczność utworzenia struktur międzynarodowego zarządzania, m.in. jako warunku dokonania niezbędnej przebudowy światowego systemu gospodarczego. Polska wnosi swój intelektualny wkład w kształtowanie warunków dla realizacji wizji sustainable development - trwałego rozwoju światowej społeczności. Co najmniej od 1997 roku liczna grupa polskich intelektualistów postuluje doprowadzenie do utworzenia w ramach ONZ (i global governance), profesjonalnego, na zasadzie pomocniczości funkcjonującego, Światowego Centrum Strategii Trwałego Rozwoju 8. Istotnym zadaniem tego Centrum - ulokowanego najlepiej przy Sekretarzu Generalnym ONZ - powinno być doprowadzenie do stworzenia informacyjnych podstaw polityki i gospodarki trwałego rozwoju. A następnie - do rozpoznawania różnorodnych zagrożeń dla trwałego rozwoju światowej społeczności oraz stymulowanie wyprzedzającego im się przeciwstawiania. W efekcie realizacji powyższej inicjatywy stworzony by został powszechnie dostępny światowy - zintegrowany, terytorialnie rozproszony (typu sieci) - system kompleksowego monitorowania, dalekosiężnego przewidywania i wymiernego wartościowania skutków polityki, pracy i innych zmian w uwarunkowaniach życia ludzi i przyrody. Zgodnie z powyższymi postulatami polska delegacja rządowa pod przewodnictwem Ministra Nauki i Informatyzacji prof. Michała Kleibera zgłosiła podczas pierwszej części Światowego Szczytu na rzecz Społeczeństwa Informacyjnego (WSIS, Genewa, grudzień 2003) następujący problem: (...) Wierzymy, że internet i inne technologie teleinformatyczne mogą być skutecznym narzędziem dla przewidywania i zapobiegania globalnym zagroże- 7 Jak wyżej, p. 11. 8 Patrz: Polska Inicjatywa Na Rzecz Trwałego Rozwoju Świata, wystąpienie do Prezydenta Rze czypospolitej Polskiej, w roku 1997, podpisane przez 165 wybitnych osobistości świata nauki, kultury, wiary, polityki. O doprowadzenie do zgodnej z wymogami sustainable development re formy ONZ poprzez utworzenie Światowego Centrum Strategii Trwałego Rozwoju apelowano. także m.in. w: Memoriale Komitetu Prognoz Polska 2000 Plus" przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk do najwyższych władz RP w sprawie potrzeby umacniania procesu trwałego rozwoju świata i budowy społeczeństwa globalnego, Warszawa 2003.06.02. 32

LESŁAW MICHNOWSKI Potrzeba redefinicji rozwoju gospodarczego w świetle konferencji... niom. Mogą być także świetnymi sposobami wspierania wdrażania w życie idei zrównoważonego rozwoju. W moim przekonaniu sposób, w jaki ewoluuje sytuacja na świecie, stwarza pilną potrzebę zbudowania szeroko, swobodnie dostępnej sieci informacyjnej. Taka sieć mogłaby służyć do prowadzenia monitoringu, wczesnego ostrzegania i prognozowania (w związku z elementami zdolnymi do wywołania globalnej zmiany) a przez to pomóc w implementacji zasad zrównoważonego rozwoju. Taka sieć byłaby też niezbędna, aby przybliżyć nam proces globalizacji i związane z nim liczne zjawiska, od zarządzania zbiorowościami ludzkimi, światowym ekosystemem, ruchami populacji (migracyjnymi) po wiele innych kluczowych elementów globalnej transformacji". Niestety, jak dotąd, nie udało się doprowadzić do podjęcia międzynarodowego programu budowy - warunkujących globalizację włączającą - wyżej wymienionych informacyjnych podstaw polityki i gospodarki trwałego rozwoju. Małym krokiem w tym kierunku - wymuszonym przez tragedię tsunami - było podjęcie budowy światowego systemu monitorowania i wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami w wyniku ewentualnych naturalnych i przez człowieka spowodowanych katastrof 9. Niestety jest to za mało aby realizować zadania coupling", decoupling" i internalizing externalities". Kolejnym - po wyżej wymienionym genewskim (WSIS) - polskim działaniem na rzecz realizacji wizji sustainable development było wystąpienie Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego podczas Światowego Szczytu ONZ w 2005 roku: Musimy wykazać (...) większą determinację w rozwiązywaniu takich problemów jak przemoc, nędza, konflikty etniczne, terroryzm, proliferacja broni masowego rażenia i inne. (...) Dlatego też, Narody Zjednoczone muszą realizować dalekosiężną i kompleksową wizję zmian i odgrywać bardziej zdecydowaną rolę w kształtowaniu szeroko pojmowanej polityki międzynarodowego rozwoju, która przyczyni się do poprawy jakości życia na całym świecie" 10. Ta, przez Aleksandra Kwaśniewskiego postulowana, dalekosiężna i kompleksowa wizja rozwojowych zmian - aby jej realizacja prowadziła do trwałego rozwoju światowej społeczności - musi ujmować przebudowę obecnej patologicznej globalizacji na rzecz globalizacji włączającej - globalizacji trwałego wzrostu gospodarczego, stanowiącego podstawę trwałego rozwoju światowej, europejskiej i polskiej społeczności. Takiej przebudowy nie można jednak dokonać bez stworzenia mechanizmów globalnej koordynacji, opartej na wiedzy o kompleksowych skutkach działań koordynacyjnych i innych zmian w uwarunkowaniach życia ludzi i przyrody. 9 Global Earth Observation System of Systems (GEOSS). 10 Wystąpienie Prezydenta RP na Światowym Szczycie ONZ 2005. 33

PROBLEMY I POGLĄDY Tak więc bez stworzenia postulowanych powyżej informacyjnych podstaw trwałego rozwoju - oraz odpowiednich struktur global governance - nie można rozwiązać żadnego ze współcześnie strategicznych problemów, m.in. takich jak wyżej cytowane: przemoc, nędza, konflikty etniczne, terroryzm. Bez stwo rzenia informacyjnych podstaw polityki i gospodarki trwałego rozwoju patologiczna forma relacji Centrum - Peryferie oraz podtrzymująca ją globa lizacja wykluczająca - Pernicious Globalization - będą nieuchronną koniecz nością. Nie pomogą tu wezwania o ogólnoludzką solidarność i kierowanie się miłością bliźniego. Polska scena polityczna znajduje się obecnie w procesie przemian. Wskazane byłoby, aby Państwo Polskie wykazało się ciągłością mądrej polityki, w wyniku czego będzie ono kontynuował^ powyższe państwowe i w ramach civil society starania na rzecz przekształcenia globałizacji wyłączającej w globalizację włączającą oraz stworzenia informacyjnych podstaw polityki i gospodarki trwałego rozwoju. Kontynuowanie - wraz z globalizacją wyłączającą - egoistycznej, socjal - darwinistycznej strategii przezwyciężania kryzysu globalnego stwarza nikłe dla Polski szansę przezwyciężenia obecnego regresu. Polskie społeczeństwo nie będzie w stanie wzrastać - wraz z najsilniejszymi - kosztem słabszych społeczności. I to tylko do czasu globalnej katastrofy - spowodowanej traktowaniem wizji sustainable development jako oxymoron. Zamiast negowania (przez relacjonujących wyniki) dorobku Światowego Szczytu ONZ 2005, włączmy się w realizację potwierdzonego jego uchwała mi zadania ukształtowania globałizacji włączającej - sprawiedliwej, uczciwej etycznie odpowiedzialnej. Taka przebudowa metod globałizacji jest niezbędna aby zrealizować - przez Polskę na tym Szczycie postulowaną dalekosiężną i kompleksową wizję zmian (...) która przyczyni się do poprawy jakości życia na całym świecie. Lesław Michnowski Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim 34

NR 2 /12/2005 PRZYSZŁOŚĆ ŚWIAT-EUROPA-POLSKA BIULETYN Komitetu Prognoz "Polska 2000 Plus" przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk DOM WYDAWNICZY Warunki sukcesu w tworzeniu strategii długookresowej dla Polski Światowy szczyt społeczeństwa informacyjnego Najnowsze tendencje w tworzeniu wiedzy Kierunki przebudowy systemu finansów publicznych Szanse Polski w rozwoju nowoczesnych usług WARSZAWA 2005

Spis treści OD REDAKCJI... 7 PROBLEMY I POGLĄDY Trzy warunki sukcesu - Zdzisław Sadowski... 9 Długookresowe aspekty Światowego Szczytu Społeczeństwa Informacyjnego - Józef Wierzbołowski... 12 Potrzeba redefinicji rozwoju gospodarczego w świetle konferencji OECD - Lesław Michnowski... 27 Najnowsze tendencje w tworzeniu wiedzy - Andrzej P. Wierzbicki... 35 Przyszłość myślenia strategicznego w społeczeństwie opartym na wiedzy - Lech Zacher... 51 Punkty zwrotne na scenie globalnej - Zbigniew Madej... 69 Kierunki przebudowy polskiego systemu finansów publicznych - Hanna Kuzińska... 83 Edukacja ustawiczna - stan i perspektywy - Czesław Banach... 94 Szanse Polski na globalnym rynku offshoringu nowoczesnych usług - Barbara Liberska... 105 MATERIAŁY KOMITETU Perspektywy rynku pracy dla księgowych w Polsce do roku 2020 - Andrzej Karpiński, Stanisław Paradysz... 119 POLEMIKI I DYSKUSJE Stanowisko Komitetu Prognoz PAN do decyzji o likwidacji Rządowego Centrum Studiów Strategicznych... 125 STUDIA NAD PRZYSZŁOŚCIĄ NA ŚWIECIE XIX konferencja Światowej Federacji Studiów nad Przyszłością w Budapeszcie - Lech Zacher... 129 Najnowszy numer Biuletynu Światowej Federacji Studiów nad Przyszłością - opracował Adam Wiciński... 132 KRONIKA Ocena działalności Komitetu Prognoz przez Prezydium Polskiej Akademii Nauk... 135 Konferencja Kryzys i trwały rozwój" - Marta Strumińska... 139 OMÓWIENIA I RECENZJE KSIĄŻEK Droga Polski do roku 2025 - opracował Andrzej Karpiński... 143 Jeremy Rifkin o Europejskim Marzeniu" - Jacek Białek... 149 NAJNOWSZE PUBLIKACJE KOMITETU... 159 Omówienie treści w języku angielskim... 161