Strzeż się czerniaka Czerniak to jeden z nowotworów, który wywołuje w nas paniczny lęk. Jest on uzasadniony, bo ten typ nowotworu szybciej niż inne daje przerzuty. Ale wcześnie wykryty może byd całkowicie wyleczony. Nowotwór ten wywodzi się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych wytwarzających i zawierających melaninę, które mogą ulec złośliwej przemianie. Czerniak najczęściej występuje na skórze, ale może także pojawiad się wszędzie tam, gdzie są melanocyty, czyli na błonach śluzowych w jamie ustnej, odbytnicy, w siatkówce oka. Jest groźny, bo niełatwo poddaje się leczeniu. Co mu sprzyja Czerniaki najczęściej występują u osób w średnim wieku. Bardzo rzadko u dzieci przed okresem pokwitania. W Europie obserwuje się średnio 10 zachorowao na 100 000 mieszkaoców. Czerniak nie jest uważany za nowotwór, który może byd dziedziczony, ale zdarza się, że występuje rodzinnie. Do czynników ryzyka czerniaka zalicza się stałe drażnienie i urazy skóry oraz długotrwałą ekspozycję na słooce. Nowotwór częściej rozwija się u osób o jasnej karnacji narażonych na stałe działanie promieniowania słonecznego, zwłaszcza w dzieciostwie. Kolejną grupę ryzyka stanowią osoby z wrodzonymi znamionami barwnikowymi, dysplastycznymi oraz osoby z dużą ilością nawet drobnych znamion. Na czerniaka częściej zapadają kobiety, ale przebieg choroby jest znacznie cięższy u mężczyzn. Znamiona pod lupą
Czerniaki najczęściej rozwijają się ze znamion barwnikowych, czyli znamion płaskich, złośliwych plam soczewicowatych, rzadziej zaś ze znamion błękitnych oraz ze skóry niezmienionej. Z płaskich znamion barwnikowych najgroźniejsze są te silnie wybarwione, prawie czarne, całkiem płaskie lub tylko delikatnie uwypuklone, pozbawione włosów. Bardzo rzadko nowotwór rozwija się ze znamion owłosionych, ale ta zasada nie dotyczy znamion wrodzonych. Złośliwe plamy soczewicowate występują najczęściej na twarzy, częściej u kobiet i osób w starszym wieku. Cechą tych zmian jest bardzo ciemne zabarwienie. Plamy wolno się powiększają i mają nacieczoną podstawę. Nie należy ich mylid z pospolicie występującymi plamami soczewicowatymi, które zalicza się do łagodnych znamion barwnikowych, które przypominają duże piegi. Znamiona błękitne są tworzone przez melanocyty znajdujące się w głębszych warstwach skóry. Stąd ich niebieskawe, czasem nawet czarne zabarwienie. Są gładkie, nieowłosione i rzadko ulegają zezłośliwieniu. Obserwuj się Czerniak to nowotwór, który wciąż trudno poddaje się skutecznemu leczeniu. Dlatego najważniejszą rolę w walce z nim odgrywa profilaktyka i wczesne rozpoznanie choroby. Jeżeli choroba jest wcześnie rozpoznana, szanse na wyleczenie są bardzo duże. W niektórych statystykach podaje się nawet całkowitą wyleczalnośd na poziomie 90-100 proc. Niestety, zdarza się, że choroba powraca, co często świadczy o tym, że wyleczenie było pozorne. Groźne dla naszego zdrowia i życia jest i to, że czerniaki szybko dają przerzuty. Najlepiej rokują czerniaki wywodzące się z plam soczewicowatych i powierzchownie szerzące się, najgorzej - guzkowe, bezbarwnikowe i rozwijające się w czasie ciąży i połogu. Co zatem powinno zwrócid naszą uwagę?
Wszystkie zmiany, które możemy zaobserwowad w już istniejących znamionach. A więc - powiększenie się znamienia, zmiana kształtu, granic, zabarwienia, świąd, pieczenie w obrębie zmiany. Niepokoid powinny też nowe znamiona, zwłaszcza te, które pojawiły się na skórze niezmienionej i są asymetryczne, mają nieregularne i nieostre granice lub różne zabarwienie, czerwoną obwódkę. Każde znamię, które budzi nasz niepokój, należy pokazad lekarzowi. Może on obejrzed ją za pomocą diaskopu (specjalne urządzenie optyczne) lub skierowad nas do chirurga, który zmianę usunie i podda badaniu histopatologicznemu. Ze znamion nie pobiera się wycinków, ponieważ biopsja może byd przyczyną, która rozpocznie przemianę łagodnego znamienia w nowotwór. Znamię barwnikowe usuwa się w całości z marginesem zdrowej skóry. Żadnych zmian barwnikowych nie wolno usuwad metodą krioterapii czy laserem, ponieważ po zabiegu nie można potem wykonad badania histopatologicznego. Ostrożnie ze słoocem! W profilaktyce czerniaka wielką rolę odgrywa rozsądne korzystanie ze słooca. Bezwzględny zakaz opalania się, na słoocu i w solarium, dotyczy osób ze znamionami dysplastycznymi, osób o jasnej karnacji i tych, którzy mają dużo znamion. Osoby z grupy ryzyka, przed każdym spacerem powinny nakładad na skórę preparaty zawierające filtry o wysokim stopniu ochrony przed promieniowaniem UVA i UVB, najlepiej tzw. blokery, czyli preparaty całkowicie chroniące przed słoocem. Osoby nie obarczone ryzykiem też powinny zachowad umiar w opalaniu i stosowad kremy do opalania z filtrami, dostosowane do typu skóry i nasłonecznienia. Liczy się czas Czerniak złośliwy ma wyjątkowo dużą zdolnośd do rozprzestrzeniania
się poprzez naczynia chłonne i krwionośne, czyli tworzenia przerzutów. Dzieli się je na tzw. przerzuty miejscowe i odległe. Wśród przerzutów miejscowych wyróżnia się przerzuty satelitarne (powstają w bliskim otoczeniu guza), tranzytowe (umiejscowione na szlakach naczyo chłonnych) i przerzuty do węzłów chłonnych położonych w najbliższym otoczeniu guza. Przerzuty odległe mogą się pojawid w płucach, wątrobie, kościach, mózgu. Szczyt przerzutów występuje zwykle po pierwszym i drugim roku od rozpoznania choroby, ale zdarza się też, że tzw. przerzuty późne rozpoznaje się po 5-10 lat od rozpoznania choroby. Leczenie czerniaków Zwykle jest wieloetapowe. Pierwszym etapem leczenia jest leczenie chirurgiczne. Polega ono na radykalnym wycięciu nowotworu, wraz z marginesem skóry zdrowej o szerokości 1 cm dla czerniaka o grubości do 2 mm. W przypadku, gdy grubośd naciekania jest większa aniżeli 2 mm, usuwa się 2-3 cm zdrowej skóry. Chirurg musi usunąd także powięź powierzchowną, aby mied więcej pewności, że nie pozostały w niej komórki nowotworowe. Przy małych guzach nie usuwa się powięzi. Jeżeli powiększone są węzły chłonne, też zostaną usunięte. W innych przypadkach, gdy guz jest mały, dokonuje się tylko oceny węzła wartowniczego, czyli pierwszego węzła, który znajduje się na drodze naczyo chłonnych biegnących od strony guza w stronę regionalnego układu chłonnego. Aby ocenid stan węzła wartowniczego pod skórę wokół czerniaka podaje się roztwór błękitu metylenowego lub izotop technetu rozpuszczonego w odpowiednim nośniku, czyli tzw. znaczniki.
Znacznik przechodzi do naczyo limfatycznych i wędruje do węzła wartowniczego. Zmiana zabarwienia węzła na zielono-niebieski lub obecnośd promieniowania z węzła wykrywanego ręcznym detektorem promieniowania gamma pozwala na identyfikację węzła wartowniczego i jego usunięcie, jeżeli taka potrzeba istnieje. Kolejnym etapem operacji jest zamknięcie powstałej rany. Jeżeli chirurg musiał usunąd dużo skóry, konieczne jest wykonanie przeszczepu skóry, która zwykle pobiera się z uda. Następnie na ranę nakłada się opatrunek uciskowy. Izolowana kooczynowa chemioterapia perfuzyjna jest stosowana, gdy doszło do przerzutów do skóry lub tkanki podskórnej, ale w odległości większej niż 2 cm od brzegu guza pierwotnego. Terapia polega na podawaniu choremu dużych dawek leków przeciwnowotworowych do kooczymy, odizolowanej od krążenia systemowego. Następnie kooczynę ogrzewa się do 41-42 C, co pozwala niszczyd komórki nowotworowe. Radioterapia jest wykorzystywana do leczenia czerniaków jeżeli chory nie może byd poddany operacji lub nie zgadza się na operację oraz jako leczenie miejscowe, kiedy nie ma możliwości przeprowadzenia radykalnej operacji. Radioterapia jest również stosowana jako leczenie uzupełniające po operacji, gdy zachodzi podejrzenie, że z powodów technicznych nie usunięto całości guza. Jest też metodą leczenia paliatywnego, gdy doszło do przerzutów do kości. W przypadku czerniaka gałki ocznej, radioterapia jest leczeniem uzupełniającym. W przypadku czerniaków chemioterapia nie jest stosowana rutynowo jako leczenie uzupełniające po operacji. Powodem jest mała skutecznośd tradycyjnie stosowanej chemioterapii. Jeżeli lekarz
decyduje się na jej podanie, zwykle czyni to, aby w zaawansowanych stadiach choroby - złagodzid objawy nowotworu. Terapia celowana budzi wielkie nadzieje zarówno wśród chorych z przerzutami, jak i samych lekarzy. Nowoczesne leki działają na wiele sposobów. Mogą neutralizowad zmutowane białko BRAF i zatrzymuje tym samym wzrost komórek nowotworowych. Mogą też zatrzymad chorobę wynikającą z mutacji genu C-kit, zatrzymując jego białka przekazujące sygnały do wzrostu komórek. We współczesnej onkologii możliwe jest także łączenie leków nowych z tymi z powodzeniem stosowanych w innych rodzajach nowotworów i uzyskanie efektu dwustopniowego uderzenia. Taki koktajl z jednej strony pobudza własne komórki odpornościowe, które aktywnie walczą z rakiem i jednocześnie niszczą już istniejące komórki rakowe. Immunoterapia, zwłaszcza z wykorzystaniem biomodulatorów, takich jak, np. interferon nawet w skojarzeniu z chemioterapią nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Podobnie jest ze szczepionkami, które nie okazały się skuteczną bronią w walce z czerniakiem.