Załącznik Nr 1 do zarządzenia Nr 46/2010 Dyrektora Chełmskiej Biblioteki Publicznej im. Marii Pauliny Orsetti z dnia 1 grudnia 2010 roku Instrukcja w sprawie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w Chełmskiej Bibliotece Publicznej im. Marii Pauliny Orsetti 1. Wstęp Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy jest istotnym elementem zarządzania bezpieczeństwem pracy. Ryzyko zawodowe jest definiowane jako możliwość ponoszenia strat w procesie pracy, czyli jest prawdopodobieństwem zaistnienia zdarzenia zagrażającego, powodującego określone szkody. Prawdopodobieństwo wystąpienia dysfunkcji struktury stanowiska pracy i ekspozycji na nią ludzi lub obiektów. Ryzyko zdrowotne związane z oddziaływanie zagrożeń środowiskowych (hałas, drgania) jest dobrze znane i nie wynika ze szczegółowego charakteru stanowisk pracy. Ryzyko jakie towarzyszy ludziom w różnych fazach użytkowania maszyn, mimo zastosowania środków bezpieczeństwa. Ryzyko resztkowe powinno pozostawać na poziomie zredukowanym do świadomie akceptowanego i uzasadnionego minimum, którego wartość graniczną wyznacza ryzyko tolerowane, tj. ryzyko, które zostało zaakceptowane w danych okolicznościach opartych na bieżących wartościach społecznych (aktualny stan wiedzy i techniki, koszty, organizacja bezpiecznych procesów pracy, wykształcenie, umiejętności, świadomość personelu i in.). Ryzyko tolerowane, wyznacza bowiem poziom minimum, poniżej którego zejść nie można, lecz jednocześnie trudne do zastosowania, bo niejednoznaczne. Jest ono podstawę strategii kształtowania bezpieczeństwa, które obecnie jest definiowane jako uwalnianie od nie tolerowanego ryzyka, a nie wyidealizowany stan absolutnego bezpieczeństwa z ryzykiem zredukowanym do zera. Zagrożenia związane z czynnikami niebezpiecznymi, których oddziaływanie prowadzi najczęściej do wystąpienia nagłych zmian stanu zdrowia (zwykle są to urazy o różnym stopniu ciężkości), powinny być określone według rodzaju i intensywności,
z jakim się ujawniają. Zagrożenia związane z czynnikami uciążliwymi, prowadzące na ogół do powolnych zmian stanu zdrowia, powinny być określane według czasu narażenia (czasu ekspozycji) oraz rodzaju i intensywności występowania czynnika. 2.Cel Celem niniejszej instrukcji jest identyfikacja zagrożeń i ocena związanego z nimi ryzyka zawodowego na wszystkich stanowiskach pracy oraz identyfikacja zagrożeń występujących w Chełmskiej Bibliotece Publicznej im. Marii Pauliny Orsetti. 3. Zakres Instrukcja dotyczy wszystkich stanowisk pracy w Chełmskiej Bibliotece Publicznej im. Marii Pauliny Orsetti. 4. Terminologia Ryzyko kombinacja częstości lub prawdopodobieństwa występowania określonego zdarzenia wywołującego zagrożenie i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem. Ryzyko zawodowe prawdopodobieństwo występowania niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, a w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. waria zdarzenie powstałe w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji materiałów, urządzeń lub instalacji, prowadzące do powstania, natychmiast lub z opóźnieniem, na terenie organizacji lub poza jej terenem, poważnego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska, takie jak: duża emisji substancji szkodliwych lub niebezpiecznych, pożar, wybuch itp. Zdarzenie wypadkowe wydarzenie, które mogło spowodować lub spowodowało stratę. Zagrożenie stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę. Zagrożenie znaczące zagrożenie mogące spowodować poważne i nieodwracalne uszkodzenie zdrowia lub śmierć, występujące w szczególności przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych lub w sytuacjach poważnych awarii. Identyfikacja zagrożenia proces rozpoznawania tego, czy zagrożenie istnieje oraz określenia jego charakterystyk. Stanowisko pracy przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy w którym pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę. Ocena ryzyka proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.
Środki ochronne środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej lub inne środki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego. 5. Tok postępowania przy ocenie ryzyka zawodowego Zespół powołany Zarządzeniem Dyrektora Biblioteki wykonujący ocenę powinien kolejno: 1. zebrać informacje niezbędne do oceny ryzyka, 2. przeanalizować zebrane informacje i zidentyfikować występujące na stanowisku zagrożenia, 3. oszacować i ocenić ryzyko związane ze zidentyfikowanymi zagrożeniami, 4. sformułować zalecenia odnośnie działań eliminujących lub ograniczających ryzyko. 6. Źródła informacji potrzebne do oceny ryzyka i identyfikacji zagrożeń na stanowiskach pracy Kluczowe znaczenie w prawidłowej ocenie ryzyka zawodowego ma identyfikacja zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Identyfikacja zagrożeń występujących na stanowisku pracy, czyli zagrożeń mogących spowodować wypadek lub chorobę (szkodę fizyczny uraz i/lub utratę zdrowia lub majątku) należy rozpocząć od zebrania wyczerpujących informacji o stanowisku pracy. Źródłami tych informacji są: dane techniczne o obiekcie lub procesie, otrzymane od producenta lub dostawcy; procedury technologiczne i instrukcje obsługi; obserwacje środowiska pracy; obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy; obserwacja zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy; obserwacje przebiegu pracy (sprawdzenie, czy praca jest wykonywana zgodnie z ustalonymi procedurami); wywiady z pracownikami; wyniki pomiarów czynników szkodliwych i niebezpiecznych, występujących na stanowisku pracy; obserwacje czynników psychologiczna, społecznych i fizycznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy (np. prace wykonywane przez pracowników zewnętrznych); dane statystyczne o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych; analiza czynników psychologicznych, społecznych i fizycznych, które mogą wywołać stresy, oraz związków z organizacją i środowiskiem pracy; analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.
Do identyfikacji zagrożeń stosuje metodę list kontrolnych, które mogą być opracowane na podstawie wykazu czynników szkodliwych i niebezpiecznych, zawartych w odpowiednich przepisach i normach takich jak: określenie wszystkich czynników niebezpiecznych i szkodliwych występujących na stanowisku pracy; wybór tych właściwości czynników szkodliwych i niebezpiecznych, których oddziaływanie ma decydujący wpływ na człowieka, i określenie ich wartości; ustalenie, w jaki sposób czynniki te mogą oddziaływać na człowieka (drogi przechodzenia do organizmu, mechanizmu oddziaływania i zakres zmian): określenie czasu lub częstotliwość ekspozycji człowieka na istniejące zagrożenia. Identyfikacja zagrożeń powinna obejmować także sposób, w jaki te zagrożenia się ujawniają. Do identyfikacji zagrożeń wykorzystuje się listę kontrolną obejmująca odpowiedni zestaw pytań umożliwiający sprawdzenie stanu bezpieczeństwa, albo zastosować metodę analizy bezpieczeństwa pracy. Stosując metodę analizy bezpieczeństwa pracy, należy określić kolejne czynności, wykonywane na stanowisku pracy: jakiego rodzaju wypadki mogą wystąpić podczas wykonywania czynności, czy podczas wykonywania pracy mogą wystąpić problemy lub odchylenia od jej normalnego przebiegu, czy wykonanie czynności mogą być wykonywane w sposób inny niż ustalony procedurami, czy podczas wykonywania czynności pracownik jest eksponowany na szkodliwe czynniki fizyczne (hałas, drgania, promieniowanie itp.) czy podczas wykonywania czynności pracownik jest eksponowany na szkodliwe czynniki biologiczne lub chemiczne, czy spełnione są warunki ergonomiczne na stanowisku pracy.
6. Metodyka i dokumentacja oceny ryzyka na stanowiskach pracy Przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego powinna być udokumentowana. Sposób dokumentowania, który powinien wynikać z występujących zagrożeń, zatrudnienia i potrzeb przedsiębiorstwa, określa pracodawca Dokumentacja z oceny ryzyka zawodowego powinna obejmować: charakterystykę ocenianego stanowiska pracy, zagrożenia zawodowe zidentyfikowane na stanowisku i ich źródła, środki ochronne konieczne do stosowania na stanowisku i eliminacji zagrożeń, oszacowane poziomy ryzyka zawodowego, skutki ryzyka, kryteria akceptacji ryzyka, sposób reagowania w sytuacji zagrożenia, wnioski. naliza ryzyka składa się z dwóch podstawowych elementów: identyfikacji ryzyka, oszacowania ryzyka za pomocą wybranej metody. W wyniku analizy ryzyka zawodowego pracodawca i pracownik powinien otrzymać następujące informacje: 1. określenie miejsca istnienia ryzyka zawodowego, 2. określenie, na czym polega zagrożenie, 3. określenia, jakie źródło energii powoduje zagrożenie 4. określenie, co może wydarzyć się we wskazanym miejscu, 5. potencjalne straty ludzkie i materialne, 6. stopień ekspozycji (czas narażenia), 7. prawdopodobieństwo występowania, 8. kategorie ryzyka (małe, średnie, poważne, nieakceptowalne), 9. określenie dotyczące dalszego postępowania. Tok postępowania przy ocenia ryzyka zawodowego.
Przebieg procesu analizy ryzyka NLIZ RYZYK opis obiektu identyfikacja zagrożeń oszacowanie ryzyka RYZYKO KCEPTOWLNE RYZYKO NIEKCEPTOWLNE Okresowa analiza ryzyka Określenie działań ograniczających ryzyko OCEN RYZYK OCEN RYZYK Czy ryzyko jest zaakceptowane? Realizacja działań Ograniczających ryzyko Wprowadzenie zmian Proces dotyczący oceny ryzyka jest pracochłonny i wymaga zaangażowania pracodawcy i pracowników. Zespół (lub osoba) wykonująca ocenę powinien kolejno: 1. Zebrać informacje do oceny ryzyka, 2. Przeanalizować zebrane informacje i zidentyfikować występujące na stanowisku zagrożenia, 3. Oszacować i ocenić ryzyko związane ze zidentyfikowanymi zagrożeniami, 4. Sformułować zalecenia odnośnie działań eliminujących lub ograniczających ryzyko. 7. Zastosowanie metody PH do oszacowania ryzyka na stanowiskach pracy naliza metod wskaźnikowych stosowanych do oceny ryzyka zawodowego (np. PH Preliminary Hazard nalysis, WPR wskaźnik poziomu ryzyka, Risk Score i inne) a także zasad zawartych w polskiej normie PNN18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne do oceny ryzyka zawodowego wskazują na konieczność zastosowania w odniesieniu do pracowników Biblioteki metody pośredniej. Metoda ta musi łączyć w sobie zalety szacowania ryzyka punktowego pozwalającego na
różnicowanie ryzyka między poszczególnymi stanowiskami pracy oraz zasad szacowania ryzyka na podstawie wartości charakteryzujących narażenia. Wybrana metoda oparta jest na zmodyfikowanym sposobie obliczania wskaźnika ryzyka na podstawie wartości charakteryzujących narażenie Do oszacowania ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w Chełmskiej Bibliotece Publicznej im. Marii Pauliny Orsetti przyjęto Wskaźnik Ryzyka WR obliczany wg wzoru: WR = C x E x P gdzie: C stopień ciężkości potencjalnych następstw zagrożenia E ekspozycja (czas narażenia pracownika na zagrożenie) P prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia. Ocena stopnia ciężkości potencjalnych następstw obliczany jest według tabeli. Ocena parametru C stopień ciężkości potencjalnych następstw Wartość 15 7 3 1 Ciężkość następstw Bardzo duża Duża Średnia Mała Opis Ofiara lub ofiary śmiertelne Ciężkość uszkodzenia ciała bsencja Np. udzielenie pierwszej pomocy Do małej ciężkości następstw zalicza się zaburzenia stanu zdrowia prowadzące do chwilowego złego samopoczucia (niewielkie stłuczenia, zranienia, podrażnienia oczu, objawy zatrucia, bóle głowy itp.). Do średniej ciężkości następstw zalicza się urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długo trwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji: są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążenia układu mięśniowo szkieletowego (np. zapalenia ścięgna) itp. Do następstw o dużej szkodliwości zalicza się urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości; są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia na dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma. Do następstw o bardzo dużej ciężkości należą wypadki śmiertelne z udziałem jednej lub
wielu osób. Wartość parametru E (ekspozycja) szacowana jest wg poniższej tabeli : Ocena parametru E ekspozycja Wartość 10 6 3 2 1 0,5 Opis Stała ekspozycja (8 godzin dziennie) Częsta (kilka razy dziennie) Sporadyczna (raz na tydzień) Okazjonalna (raz na miesiąc) Minimalna (kilka razy rocznie) Znikoma raz w roku). Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia szacujemy wg opisu w tabeli. Ocena parametru P prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia Wartość 10 6 3 1 0,5 0,2 Opis Wysoce prawdopodobne Prawdopodobne Mało prawdopodobne Tylko sporadycznie możliwe Praktycznie możliwe Teoretycznie możliwe Na podstawie wartości wskaźnika ryzyka WR lub wielkości charakteryzującej (N) dokonuje się oceny i ustala kategorie ryzyka zawodowego związanego z określonym zagrożeniem. Każdej ustalonej kategorii towarzyszą określone wytyczne do działań profilaktycznych. Podjęcie o wyborze określonego sposobu zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego (kategorii ryzyka) musi być związana z realiami ocenianego stanowiska pracy. Przekroczenia wymagań obowiązujących przepisów prawnych, norm technicznych i wymagań zawartych w innych dokumentach normatywnych klasyfikują ryzyko zawodowe do grup ryzyka dużego (nieakceptowalnego) i w takiej sytuacji działania zmierzające do redukcji ryzyka należy podjąć natychmiast.
Ustalenie kategorii ryzyka zawodowego Kategoria Wartość Wielkość ryzyka WR charakteryzująca Pomijalnie Do 20 małe Małe 21 70 Średnie 71 200 Duże 201 400 Działania Profilaktyczne narażenie Bardzo duże Ponad 401 Nie jest konieczne podejmowanie działań N < 0,5 Nmax* Utrzymać ryzyko na tym samym poziomie lub dążyć do jego zmniejszenia Nmax > N 0,5 Nmax Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka N > Nmax Podjąć natychmiastowe działania w celu zmniejszenia ryzyka do poziomu akceptowalnego. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego. Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do czasu obniżenia poziomu ryzyka *Nmax wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenie, ustalona na podstawie obowiązujących przepisów (może to być odpowiednia wartość NDS najwyższego dopuszczalnego stężenia i NDN najwyższego dopuszczalnego natężenia). Przekroczenie wartości Nmax automatycznie klasyfikuje ryzyko do grupy ryzyka dużego. 8. Monitorowanie Monitorowanie zagrożeń i całego cyklu ryzyka zawodowego służy bieżącej kontroli wprowadzonej instrukcji a w konsekwencji umożliwia zapewnienie prawidłowej realizacji podjętych działań profilaktycznych w celu ograniczenia zagrożeń związanych z wykonywaną pracą. Ustala się, że po: po utworzeniu nowych stanowisk, po wprowadzeniu zmian na stanowisku pracy, przy zmianie wymagań prawnych, wypadku przy pracy, zdarzeniu potencjalnie wypadkowym, zmianie wysokości stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, należy przeprowadzić ponowną analizę ryzyka zawodowego.
9. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna zawierać: opis stanowiska, Karta analizy i oceny ryzyka zawodowego. wyniki pomiarów czynników szkodliwych na stanowiskach pracy, proponowane przedsięwzięcia w celu zmniejszenia lub usunięcia zagrożeń. 10. Zespół oceniający ryzyko zawodowe na stanowiskach pracy Proponuje się skład zespołu oceniającego ryzyko zawodowe: 1. Przedstawiciel z danej komórki organizacyjnej, 2. Przedstawiciel załogi, 3. Specjalista ds. BHP. 11. Odpowiedzialność Dyrektor Biblioteki odpowiada za: przeprowadzenie oceny ryzyka, Specjalista ds. BHP: identyfikację zagrożeń, opracowywanie Karty analizy i oceny ryzyka zawodowego, monitorowanie zagrożeń, przechowywanie dokumentów z oceny ryzyka zawodowego. Kierownicy komórek organizacyjnych odpowiadają za: identyfikację zagrożeń, opracowywanie Karty analizy i oceny ryzyka zawodowego, poinformowanie pracowników o wynikach oceny ryzyka, monitorowanie zagrożeń oraz podejmowanie działań, Zakładowy Społeczny Inspektor pracy odpowiada za: identyfikację zagrożeń, udział w zespole oceny ryzyka monitorowanie zagrożeń, Wszyscy pracownicy odpowiadają za: identyfikację zagrożeń,
Załącznik Nr 1 do Instrukcji w sprawie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w Chełmskiej Bibliotece Publicznej im. Marii Pauliny Orsetti Karta nalizy Ryzyka Sposoby zmniejszania ryzyka Ryzyko po redukcji ryzyko prawdopodobieństwo Czynniki Przyczyny zagrożenia Możliwe skutki stosowane w procesach pracy Skutek (stanowisko)