Ekonomika Miasta wykład nr 1 MODELE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIAST AUTOR: dr Andrzej Sztando tel. +48 /75/ 603163839, +48 /75/ 7538240 e-mail: andrzej@sztando.com www: http://www.sztando.com WSZELKIE PRAWA ZASTRZEśONE
Przyczyny gwałtownego rozwoju miast w XIX w. industrializacja, migracje z terenów w wiejskich do terenów przemysłowych, koncentracja siły y roboczej, rozwój j transportu, rewolucja przemysłowa, liberalizm gospodarczy.
Znaczenie analizy struktury przestrzennej miast struktura przestrzenna miasta wpływa na: dostępno pność usług ug miejskich dla mieszkańców, koszty rozwoju i funkcjonowania miasta, koszty funkcjonowania gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i innych organizacji, czas komunikacji wewnątrzmiejskiej, poziom bezpieczeństwa mieszkańców, strukturę problemów w społecznych, strukturę problemów w ekonomicznych, poziom zdrowia mieszkańców, poziom zanieczyszczenia i wykorzystania zasobów środowiska naturalnego, liczbę mieszkańców w miasta (migracje, budownictwo, pobyt czasowy), popyt na usługi ugi świadczone na rzecz osób b nie będących b mieszkańcami miasta, moŝliwo liwości rozwoju miasta w przyszłości. analiza ewolucji struktur miast umoŝliwia liwia: prognozowanie zmian struktury danego miasta, zabezpieczanie miasta przed ujemnymi skutkami przekraczania progów w rozwoju, zarządzanie funkcjonowaniem miasta, zarządzanie rozwojem miasta (planowanie przestrzenne i techniczne, inwestowanie), pozyskiwanie zewnętrznych środków w finansowych na rozwój j miasta, planowanie nowych miast lub nowych dzielnic miast istniejących.
Model koncentryczny BCD (Central Business District) Burgessa 1924 - Chicago ETAPY Etap I Centrum gospodarcze, pierwotnie przemysłowe (CBD) przekształca się w miasto strefa przemysłowa toŝsama z miastem strefa 1. Etap II Pojawienie się strefy 2 o charakterze mieszkalnym lepsze warunki Ŝycia izolacja od uciąŝ ąŝliwości przemysłu. Przejściowo gospodarstwa rolne i rezydencje. Etap III Wraz z rozwojem przemysłu zajmowanie strefy 2 przez ludność robotniczą (brak komunikacji, wzrost liczby pracujących). cych). Klasa średnia tworzy 3 strefę. Etap IV Pojawienie się strefy 4. Klasa wyŝsza (rezydencje) oraz rolnictwo. Etap V Pojawienie się strefy 5 rolniczej zaopatrującej miasto. TENDENCJE Dośrodkowa Odśrodkowa
Model sektorowy (klinowy) H. Hoyta - teoria KRYTYKA MODELU BCD Burgessa: brak uwzględnienia wpływu głównych g dróg, przemysł ma tendencje do rozwoju na peryferiach miasta, wzdłuŝ głównych linii kolejowych, rzek itp., dzielnice mieszkaniowe siły y roboczej często nie sąsiadujs siadują ze strefą BCD, luksusowe dzielnice mieszkaniowe często sąsiadują ze strefą BCD. EFEKT: Model Hoyta rozwój j miast w formie sektorów, sektory koncentrują pewne funkcje (rodzaje dzielnic, przykłady), ich granice przebiegają w układzie promienistym, sektory rozwijają się odśrodkowo, wewnątrz sektorów w stale następuj pują zmiany intensywności zagospodarowania, przestrzenny kształt t gwiazdy 1 centrum, 2-5 strefy grupujące poszczególne funkcje i rodzaje dzielnic
Model sektorowy (klinowy) H. Hoyta - przykład A Centrum gospodarcze (CBD), B1 Handel hurtowy i przemysł lekki, B2 zabudowa mieszkaniowa niskiej klasy, C zabudowa mieszkaniowa klasy wyŝszej, D strefa komunikacyjna (główna droga, linia kolejowa itp.), E przedmieścia (rolnictwo, rezydencje).
Miasto liniowe: Arturo Soria (1882 r.) Koncepcje kształtowania towania miast idea miasto podporządkowane dkowane przebiegom prostych szlaków w komunikacyjnych (dominacja kolei), cechy - miasta miały y tworzyć krawędzie trójk jkątów w i tworzyć sieć triangulacyjną, cel ograniczenie czasu i kosztów w komunikacji, wady prymitywizm, brak zróŝnicowania funkcjonalnego i plastycznego, idea w praktyce nie zrealizowana. Miasto przemysłowe: T. Garnier (1917 r.) idea miasto wyodrębnionych terenów w o róŝnych r funkcjach, cel poprawa jakości Ŝycia mieszkańców, cechy koncentracja i rozdzielenie funkcji, przemysł z dala od terenów w mieszkalnych. Usługi, handel, administracja w pobliŝu u terenów w mieszkalnych, zalety koncentracja funkcji, wady trudności komunikacyjne, idea często realizowana w praktyce do dnia dzisiejszego. Miasto współczesne: Le Corbusier (1922 r.) idea wstęp p do miasta-ogrodu cechy centrum usługowo ugowo-mieszkalne, otaczające ce je strefy zieleni, dalej tereny przemysłowe i tereny mieszkalne
Klasyfikacja koncepcji rozwoju miast Wyjaśniaj niające próbuj bują wyjaśni nić jak i dlaczego kształtuj tują się miasta (BCD Burgessa, model sektorowy Hoyta), Planistyczne próbuj bują określi lić prawidłowy rozwój j miasta (model liniowy Soria, miasto-ogr ogród d Howarda) Wyjasniająco co-planistyczne z jednej strony opisują rzeczywiste procesy rozwoju miast, natomiast z drugiej przedstawiają najwłaściwsze ich warianty (model pasmowy, promienisty, sieciowy)
Miasto-ogr ogród: Ebenezer Howard (1898 r.) załoŝenia i cechy idea - połą łączenie w jeden organizm miasta i wsi, kształt koło o podzielone 3 głównymi g szlakami komunikacyjnymi na 6 równych wycinków w i otoczone linią kolejową, centrum kompleks parkowy oraz budynki uŝytecznou yteczności ci publicznej, struktura kolejne pierścienie zabudowy handlowej, mieszkalnej, usługowej, ugowej, przemysłowej aŝa do rolniczego pierścienia zewnętrznego miasta duŝe - wiele zespołów w pierścieni, zalety ekologia, korzystne warunki zamieszkania, dobra komunikacja wewnętrzna, wady: duŝe e zapotrzebowanie przestrzenne, zastosowanie tylko w miastach (dzielnicach budowanych jako nowe), nie uwzględnienie ekonomicznych uwarunkowań lokalizacji funkcji, monotonia zabudowy, b. wysoki koszt realizacji, idea wg ww. schematu zrealizowana w niewielkim zakresie (dwa miasta w Wielkiej Brytanii, kilka w innych krajach), wywarła a b. duŝy y wpływ na rozwój j urbanistyki. W kilku przypadkach, takŝe e w Polsce, rozwinięto jąj np.. w ten sposób, Ŝe e budowano osiedla włączone w przestrzeń leśną z zachowaniem drzewostanu (np( np. Podkowa Leśna).
Miasto-ogr ogród: Ebenezer Howard (1898 r.) plan
Miasto-ogr ogród: Ebenezer Howard (1898 r.) wycinek planu
Miasto-ogr ogród: Ebenezer Howard (1898 r.) zespół miast
Miasto pasmowe (liniowe) wariant podstawowy idea wykorzystanie głównego g szlaku (szlaków) komunikacyjnych w rozwoju miasta, kształt pasma równolegr wnoległych terenów w o róŝnych funkcjach, centrum brak wyraźnego centrum, struktura pasma zabudowy wzdłuŝ jednej (kilku) arterii komunikacyjnej (drogowej, kolejowej, wodnej), zalety zapewnienie sprawnej komunikacji, wydzielenie przestrzenne funkcji, wady wysokie koszty infrastrukturalne (przykład JG), duŝe e zapotrzebowanie przestrzenne, nie uwzględnienie ekonomicznych uwarunkowań lokalizacji funkcji, monotonia zabudowy, spadek bezpieczeństwa (częste przekraczanie szlaku komunikacyjnego), trudność zastosowania na obszarach o zróŝnicowanym ukształtowaniu towaniu terenu, miasto liniowe to takie miasto pasmowe, w którym wstęga zabudowy jest tak wąska, w Ŝe w kierunku poprzecznym moŝna ograniczyć się do ruchu pieszego, idea stosowana w ograniczonym zakresie. tereny przemysłowe tereny mieszkaniowe tereny centrów miejskich arterie komunikacyjne
Miasto pasmowe wariant szeregowy Cechy wyróŝniające wariant: 1. tereny przemysłowe nakładają się na pasma komunikacyjne, 2. centra miejskie nakładają się na pasma komunikacyjne, 3. tereny zabudowy mieszkaniowej są rozdzielone przez strefy przemysłowe i przez pasma komunikacyjne, lecz nie znajdują się w ich bezpośrednim sąsiedztwie 4. poszczególne funkcje mają charakter symetryczny w przeciwieństwie do asymetrycznego pasmowego (liniowego) tereny przemysłowe tereny mieszkaniowe tereny centrów miejskich arterie komunikacyjne
Miasto pasmowe wariant grzebieniowy Cechy wyróŝniające wariant: 1. rozwój pasmowy następuje równieŝ w kierunku poprzecznym, 2. centra miejskie nakładają się na pasma komunikacyjne, 3. tereny zabudowy mieszkaniowej są rozdzielone przez strefy przemysłowe i przez pasma komunikacyjne, lecz nie znajdują się w ich bezpośrednim sąsiedztwie. tereny przemysłowe tereny mieszkaniowe tereny centrów miejskich arterie komunikacyjne
Miasto promieniste wariant gwiaździsty tereny przemysłowe tereny mieszkaniowe tereny centrów miejskich arterie komunikacyjne Cechy wyróŝniające wariant: 1. rozwój pasmowy nie tylko w kierunku wzdłuŝnym i poprzecznym, ale i w innych, 2. centra miejskie nakładają się na pasma komunikacyjne, 3. zabudowa rozwija się wzdłuŝ arterii komunikacyjnych zamiast nowymi koncentrycznymi pasmami nakładać się dookoła środka 4. tereny zabudowy mieszkaniowej są rozdzielone przez strefy przemysłowe i przez pasma komunikacyjne, lecz nie znajdują się w ich bezpośrednim sąsiedztwie.
Miasto promieniste wariant satelitarny tereny przemysłowe tereny mieszkaniowe tereny centrów miejskich arterie komunikacyjne Cechy wyróŝniające wariant: (wariant promienisty +) 1. w chwili osiągnięcia przez miasto określonej wielkości dalsza ekspansja jednostek osadniczych kierowana jest do dzielnic satelitarnych mających dogodne powiązania z dzielnicą centralną, 2. samodzielność dzielnic satelitarnych jest tym większa im dalej połoŝone są od centrum, 3. intensywność ruchu w centrum wzrasta poniewaŝ odbywa się przez nie ruch miedzy dzielnicami satelitarnymi, 4. komunikacja między dzielnicami satelitarnymi jest utrudniona.
Miasto sieciowe wariant regularny - teoria Cechy wyróŝniające wariant: 1. idea równomiernego rozłoŝenia elementów przyciągających ruch, by uniknąć jego koncentracji, 2. prostopadłość ciągów komunikacyjnych, 3. wiele lokalnych centrów, 4. przemysł (nieuciąŝliwy) w strukturze zabudowy mieszkaniowej, 5. sieć arterii pomocniczych podporządkowana przebiegowi arterii głównych.
Miasto sieciowe wariant regularny - przykład