Plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych

Plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych Projekt planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy Nr WBS: 1.6.4.1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

Projekt: Wsparcie przygotowania krajowych dokumentów planistycznych w zakresie polityki ochrony środowiska zapewniających skuteczną realizację polityki spójności Etap II Plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych - Część I 2

SPIS TREŚCI 1. Streszczenie w języku nietechnicznym... 10 2. Wprowadzenie... 15 2.1 Cele i zakres planu... 15 2.2 Podstawy prawne... 15 2.3 Relacje PZRP z innymi obszarami działania... 17 2.3.1 Rozwój kraju... 18 2.3.2 Polityka regionalna... 22 2.3.3 Gospodarka wodna... 23 2.3.4 Pozostałe dokumenty długookresowe... 24 2.4 Opis procesu planistycznego... 25 3. Opis obszaru planowania... 28 3.1 Topografia, hydrografia, gleby, geologia, hydrologia... 28 3.2 Charakter zagrożenia powodziowego Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 31 3.3 Użytkowanie terenu... 33 4. Partnerzy procesu planowania i zasady udziału społecznego... 38 4.1 Analiza interesariuszy... 38 4.1.1 Organy właściwe w sprawach zarządzania ryzykiem powodziowym... 38 4.1.2 Inne zainteresowane strony... 44 4.2 Zarządzanie procesem planowania... 45 4.2.1. Komitet Sterujący... 46 4.2.2. Grupa Planistyczna... 46 4.2.3. Zespoły planistyczne zlewni... 47 4.3 Zasady udziału społecznego... 48 5. Podsumowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego... 51 6. Ocena zagrożenia powodziowego... 56 6.1 Wnioski z analiz map zagrożenia powodziowego... 56 6.2 Dodatkowe analizy... 56 6.3 Podsumowanie... 57 7. Ocena ryzyka powodziowego... 60 7.1 Wnioski z analiz map ryzyka powodziowego... 60 7.2 Dodatkowe analizy... 60 7.3 Podsumowanie... 61 8. Analiza obecnego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym... 65 8.1. Programy ochrony przed powodzią... 65 8.2. Techniczne środki ochrony przeciwpowodziowej i ich stan techniczny... 65 8.3. Nietechniczne środki ochrony przeciwpowodziowej... 66 3

8.3.1. Prognozowanie i ostrzeganie... 66 8.3.2. Reagowanie na powódź i zarządzanie kryzysowe... 69 8.3.3. Praktyka planowania przestrzennego... 70 8.3.4. Retencja naturalna, mała retencja... 71 8.3.5. Poziom świadomości służb i zagrożonych instytucji, firm, mieszkańców... 72 8.4. Diagnoza problemów i wnioski... 73 9. Diagnoza problemów... 77 9.1 Wstęp... 77 9.2 Zidentyfikowane ryzyko powodziowe... 78 9.3 Lista kluczowych problemów... 80 10. Cele zarządzania ryzykiem powodziowym... 83 10.1 Schemat możliwości osiągniecia celów... 83 10.2 Nadanie kierunków działań oraz ich priorytetyzacja... 84 11. Instrumenty wspomagające realizację działań... 90 11.1 Instrumenty prawno-finansowe... 90 11.1.1. Finansowe zarządzanie ryzkiem powodziowym... 90 11.1.2. Zasady gospodarowania obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi... 91 11.1.3. Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia powodzi... 93 11.1.4. Kompensacja oddziaływań społecznych związanych z realizacją inwestycji przeciwpowodziowych... 94 11.2 Instrumenty analityczne... 94 11.3 Instrumenty edukacyjne i informacyjne... 95 12. Podsumowanie działań i ich priorytety... 98 12.1. Opis metodyki budowy i oceny wariantów... 98 12.2. Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym... 100 12.2.1. Opis wybranego rozwiązania... 101 12.2.1.1 Wariant zerowy... 101 12.2.1.2 Wariant utrzymaniowy... 102 12.2.1.3 Wariant nietechniczny... 103 12.2.2. Priorytety w realizacji działań... 106 12.2.3. Harmonogram, jednostki realizujące i źródła finansowania... 106 13. Opis zakresu i sposobu koordynacji z Ramową Dyrektywą Wodną i innych dyrektyw środowiskowych... 109 13.1. Etap wstępnego wariantowania scenariuszy planistycznych... 109 13.2. Etap analizy wielokryterialnej... 110 14. Uwzględnienie wpływu zmian klimatu na ryzyko powodziowe... 118 15. Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko... 122 16. Podsumowanie procesu konsultacji społecznych i informowania społeczeństwa... 124 16.1. Konsultacje społeczne... 124 4

16.2 Informowanie ogółu społeczeństwa... 124 17. Opis zakresu i sposobu współpracy międzynarodowej... 126 18. Sposób monitorowania postępów realizacji planu zarządzania ryzykiem powodziowym. 128 19. Literatura/Źródła... 131 Spis Tabel Tabela 1. Status JCWP w RW Łyny i Węgorapy... 10 Tabela 2. Stan ekologiczny JCWP w RW Łyny i Węgorapy... 10 Tabela 3. Zagrożenie i ryzyko powodziowe w RW Łyny i Węgorapy wartości charakterystyczne... 11 Tabela 4. Status JCWP w RW Łyny i Węgorapy... 30 Tabela 5. Stan ekologiczny JCWP w RW Łyny i Węgorapy... 30 Tabela 6. Parki Krajobrazowe na terenie Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 34 Tabela 7. Rezerwaty Przyrody na terenie Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 34 Tabela 8. Obszary chronionego krajobrazu na terenie Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 35 Tabela 9. Obszary chronione Natura 2000 na terenie Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 35 Tabela 10. Zestawienie grup, do których adresowane będą działania informacyjne... 45 Tabela 11. Zestawienie rzek i ONNP na obszarze RW Łyny i Węgorapy... 52 Tabela 12. Wskaźniki związane z powierzchnią obszarów zagrożonych powodzią... 57 Tabela 13. Wskaźniki związane z potencjalnymi negatywnymi konsekwencjami powodzi kategoria: ludzie, środowisko, dziedzictwo kulturowe... 61 Tabela 14. Wskaźniki związane z potencjalnymi negatywnymi konsekwencjami powodzi wartość majątku... 62 Tabela 15. Potencjalne straty finansowe wynikające z zagrożenia powodzią w ujęciu Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 62 Tabela 16. Stan wałów przeciwpowodziowych w województwie warmińsko-mazurskim w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy... 66 Tabela 17. Region Wodny Łyny i Węgorapy ze wskazaniem jednostki organizacyjnej IMGW-PIB odpowiedzialnej za osłonę hydrologiczną... 68 Tabela 18. Powierzchnia (w ha) zalesień w 2012 r. według województw położonych w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy i własności gruntów (według danych GUS).... 72 Tabela 19. Współczynniki wagowe dla poszczególnych kategorii oddziaływania... 77 Tabela 20. Poziomy ryzyka powodziowego... 77 Tabela 21. Ryzyko powodziowe w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy... 78 Tabela 22. Ryzyko powodziowe w gminach Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 78 Tabela 23. Ryzyko powodziowe w odniesieniu do 4-km odcinków rzek... 80 Tabela 24. Priorytety realizacji działań w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy... 85 Tabela 25. Przewidywany okres użytkowania przeciwpowodziowych obiektów i budowli hydrotechnicznych... 103 5

Tabela 26. Majątek WZMiUW w obszarze Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 103 Tabela 27. Zestawienie preferowanych wariantów w Zlewni Planistycznej Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 105 Tabela 28. Podsumowanie analizy zgodności z wymogami prawnymi, środowiskowymi oraz z wynikającymi z art. 4.7. RDW dla wariantów przygotowanych dla ONNP... 116 Tabela 29. Zmiana średniej obszarowej rocznej sumy opadów w latach 1971-2070 w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy... 118 Tabela 30. Zmiana średniej obszarowej rocznej sumy opadów w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy w latach 2001-2030 oraz 2041-2070 w stosunku do okresu 1971-2000... 119 Tabela 31. Wzrost średnich rocznych strat powodziowych [mln zł] w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy... 119 Spis rysunków Rysunek 1. Podsumowanie PZRP dla Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 13 Rysunek 2. Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi... 18 Rysunek 3. Schemat przebiegu procesu planistycznego w Regionie Wodnym... 26 Rysunek 4. Położenie Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy na tle Regionów Wodnych w Polsce analizowanych w ramach PZRP... 28 Rysunek 5. Hydrografia Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 29 Rysunek 6. Rozmieszenie wartości wskaźnika potencjału powodziowego rzek w Polsce... 32 Rysunek 7. Regiony występowania i liczba powodzi opadowych i roztopowych w latach 1946-2001 w Polsce (Dobrowolski i in. 2010)... 33 Rysunek 8. Obszary chronione w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy... 36 Rysunek 9. Struktura zarządzania procesem planowania w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy... 48 Rysunek 10. Obszary ONNP na tle Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy... 53 Rysunek 11. Szczegółowa lokalizacja obszaru ONNP w Reginie Wodnym Łyny i Węgorapy... 53 Rysunek 12. Procesy decyzyjne: prognoza i ostrzeżenie hydrologiczne i meteorologiczne... 67 Rysunek 13. Klasyfikacja ostrzeżeń meteorologicznych... 67 Rysunek 14. Klasyfikacja ostrzeżeń hydrologicznych... 68 Rysunek 15. Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej nr 1... 69 Rysunek 16. Schemat sygnalizacji przeciwpowodziowej nr 2... 70 Rysunek 17. Poziom ryzyka w ujęciu gmin w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy... 79 Rysunek 18. Rozkład zintegrowanego ryzyka powodziowego w skali RW Łyny i Węgorapy... 80 Rysunek 19. Algorytm formułowania wariantów planistycznych... 100 Rysunek 20. Ogólny schemat analizy wpływu przedsięwzięcia na obszar objęty ochroną... 111 Rysunek 21. Algorytm akceptowalności (udatności) środowiskowej przedsięwzięć/działań na poziomie zlewni... 114 Rysunek 22. Schemat analizy akceptowalności środowiskowej... 114 6

Spis Załączników Załącznik nr 1. Lista skrótów Załącznik nr 2. Słownik pojęć Załącznik nr 3. Lista interesariuszy Załącznik nr 4. Katalog celów Załącznik nr 5. Katalog działań Załącznik nr 6. Wstępna ocena ryzyka powodziowego Załącznik nr 7. Mapy zagrożenia powodziowego Załącznik nr 8. Mapy ryzyka powodziowego Załącznik nr 9. Materiały dokumentujące proces konsultacji i udziału społecznego Załącznik nr 10. Program działań dla planu zarządzania ryzykiem powodziowym Załącznik nr 10.1. Opis metodyki budowy i oceny wariantów Załącznik nr 10.2. Warianty rozwiązań i ich ocena Załącznik nr 10.3. Szczegółowy opis wybranego rozwiązania Załącznik nr 10.3.1 Harmonogram Załącznik nr 10.3.2 Karty działań Załącznik nr 10.4. Karta Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy Załącznik nr 11. Karta HOTSPOT Załącznik nr 12. Mapy PZRP Załącznik nr 13. Instrumenty zarządzania ryzykiem powodziowym 7

Fotografia na okładce: Katarzyna Jodko 8

Streszczenie w języku nietechnicznym 1

1. Streszczenie w języku nietechnicznym Region Wodny Łyny i Węgorapy zajmuje obszar 7 522 km 2. Region Wodny Łyny i Węgorapy znajduje się prawie w całości na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, zaś wschodnie granice Regionu leżą w województwie podlaskim. Największą rzeką w Regionie są cieki II rzędu: Łyna i Węgorapa. Głównymi lewobrzeżnymi dopływami Łyny są: Marózka, Kwiela, Kortówka, Elma, a prawobrzeżnymi: Wadąg, Kirsna, Symsarna, Pisa Północna, Guber. Węgorapa jest lewobrzeżnym dopływem Pregoły. W Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy wyróżnia się dwa typy reżimu rzecznego: śnieżny średnio wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi 130-180% średniego odpływu rocznego, (północna i południowa część Regionu), śnieżny silnie wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego przekracza 180% średniego odpływu rocznego (środkowa część Regionu). Region Wodny Łyny i Węgorapy w głównej mierze wykorzystywany jest rolniczo użytki rolne zajmują około 68% powierzchni Regionu. Ponad 26% powierzchni Regionu zajmują lasy i ekosystemy seminaturalne. Obszary wód powierzchniowych stanowią około 4%. Tereny zurbanizowane zajmują 1,6% powierzchni obszaru Regionu i obejmują głównie obszar największych miast: Olsztyna, Kętrzyna, Mrągowa i Bartoszyc. W Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy wyznaczono 120 Jednolitych Części Wód Powierzchniowych rzek i 101 Jednolitych Części Wód Powierzchniowych jezior, w większości naturalnych o dobrym stanie ekologicznym. Szczegółowe dane na ten temat znajdują się w poniższych tabelach: Tabela 1 i Tabela 2. Tabela 1. Status JCWP w RW Łyny i Węgorapy l.p. Status JCWP Ilość Łączna długość [km] 1 Naturalna 115 2867 2 Sztuczna 3 35 3 Silnie zmieniona 2 21 RAZEM: 160 2923 Źródło: Opracowanie własne Tabela 2. Stan ekologiczny JCWP w RW Łyny i Węgorapy l.p. Stan ekologiczny JCWP Ilość Łączna długość [km] 1 Dobry i powyżej dobrego 3 35 2 Dobry 85 1927 3 Słaby 4 62 4 Umiarkowany 28 899 5 Zły 0 0 RAZEM: 120 2923 Źródło: Opracowanie własne W Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy miały miejsce 4 znaczące powodzie historyczne. Główną przyczyną powodzi były opady deszczu powodujące powodzie rzeczne (opadowe) powodujące naturalne wezbrania. Na rzekach Łyna i Ryn występowały powodzie związane z topnieniem śniegu (powodzie roztopowe). Najczęściej powodzie powodowały negatywne konsekwencje dla działalności gospodarczej, środowiska, rzadziej dla życia i zdrowia ludzkiego oraz dziedzictwa kulturowego.

W Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy wyróżniono 1 obszar narażony na niebezpieczeństwo powodzi (w ramach opracowania Wstępnej oceny ryzyka powodziowego). Jego powierzchnia wynosi 20,2 km 2. Powierzchnia ta stanowi ok. 0,3% powierzchni całego Regionu Wodnego oraz ok. 0,01% powierzchni Polski. Długość rzek objętych obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi w Regionie wynosi 166 km. Na terenie Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy obszary zagrożone powodzią o prawdopodobieństwie wystąpienia p=0,2% zamieszkuje 284 osób, strefę p=1% 188 osób, a w najbardziej zagrożonej strefie p=10% przebywa na stałe 29 osób. Poniższa Tabela 3 zawiera szczegółowe informacje związane z zagrożeniem i ryzykiem powodziowym, obejmujące powierzchnie zagrożonych terenów, wartość znajdującego się na nich majątku oraz wysokość potencjalnych strat wynikających z ewentualnego wystąpienia powodzi. Tabela 3. Zagrożenie i ryzyko powodziowe w RW Łyny i Węgorapy wartości charakterystyczne Region Wodny Łyny i Węgorapy Tereny zabudowy mieszkaniowej Tereny przemysłowe Tereny komunikacyjne Lasy Tereny rekreacyjnowypoczynkowe Grunty orne Użytki zielone Tereny pozostałe Ogółem Powierzchnia form użytkowania terenu [ha] Wartość majątku [mln zł] Potencjalne straty finansowe [mln zł] 0.2% 6 2 0 415 34 159 1035 21 1672 1% 4 2 0 367 31 135 962 16 1517 10% 1 1 0 262 8 80 719 0 1071 0.2% 12 689 10 098 533 33 1 752 227 697 0 26 029 1% 8 348 8 197 478 29 1 572 193 648 0 19 465 10% 2 608 4 052 299 0 418 114 484 0 7 975 0.2% 3 640 3 705 53 33 1 752 227 697 0 10 107 1% 2 279 2 942 48 29 1 573 193 648 0 7 712 10% 730 1 286 30 21 419 114 484 0 3 084 Źródło: Opracowanie własne Ogółem potencjalne straty spowodowane powodzią o dużym prawdopodobieństwie wystąpienia oszacowano na 3,1 mln zł, straty spowodowane powodzią o średnim prawdopodobieństwie to już 7,7 mln zł, natomiast powodzie o małym prawdopodobieństwie wystąpienia są przyczyną strat w wysokości 10,1 mln zł. Średnioroczne starty powodziowe oszacowane na podstawie tych danych wynoszą 0,77 mln zł/rok. Analizę rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego przeprowadzono opierając rozkład ryzyka na trzech jednostkach analitycznych: heksagonach o powierzchni 10ha, obszarach gmin, czterokilometrowych odcinkach rzek. W Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy przeanalizowano poziom ryzyka powodziowego dla 10 gmin zlokalizowanych na terenie zlewni planistycznej Łyny i Węgorapy. Największe zintegrowane ryzyko powodziowe w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy występuje w gminach: miasto Lidzbark Warmiński (4) oraz miasto Bartoszyce (3). Ryzyko dotyczące zdrowia i życia ludzi przedstawia się następująco: Lidzbark Warmiński 4, Bartoszyce 3 oraz w przypadku Bartoszyc w kategorii działalności gospodarczej (3). Ryzyko powodziowe określone dla obszarów gmin jest jednak pewnym uogólnieniem. Ten sam poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego w dwóch różnych gminach, zwykle nie świadczy o identycznym zagrożeniu i ryzyku powodziowym pod względem charakteru, 11

powierzchni terenów zagrożonych, czy wartości potencjalnych strat. Wyniki uzyskane dla heksagonów pozwalają wyciągnąć wnioski na temat wielkości obszarów o podwyższonym ryzyku powodziowym w stosunku do całości stref zagrożenia. Na tej podstawie stwierdzono, że przeszło 99,9% analizowanego obszaru charakteryzuje się niskim i bardzo niskim poziomem ryzyka powodziowego. Na niespełna 1 % obszaru Regionu ryzyko powodziowe jest na umiarkowanym poziomie. Świadczy to o punktowym charakterze występowania ryzyka powodziowego w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy. Zrzutowanie wyników uzyskanych dla heksagonów na 4-km odcinki rzek, pozwoliło natomiast bardziej precyzyjnie przypisać obszary problemowe do poszczególnych cieków. Miało to szczególne znaczenie na odcinkach ujściowych, gdzie ryzyko dla gmin nie określało czy dotyczy ono odbiornika czy dopływu. Dodatkowo, diagnoza problemów przeprowadzona na podstawie analizy rozkładu przestrzennego zagrożenia i ryzyka powodziowego, rozszerzona została o analizy powodzi historycznych, dostępnych materiałów naukowych oraz wyniki konsultacji w ramach prac Zespołu Planistycznego Zlewni Łyny i Węgorapy. Dodatkowo odbywały się spotkania z Grupą Planistyczną Regionu Wodnego oraz Komitetem Sterującym Regionu Wodnego, w trakcie których prezentowano i konsultowano wyniki prac nad PZRP. Ostatecznie, jako obszary problemowe wskazane w pierwszej kolejności do podjęcia działań redukujących poziom ryzyka powodziowego, wybrano 1 ONNP wskazany we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego. Dla Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy powstało wiele opracowań o charakterze strategicznym, programowym, koncepcyjnym i analitycznym, które tworzą bazę do opracowania planu zarządzania ryzykiem powodziowym. Opracowania te powstały głównie na poziomie wojewódzkim zarówno w RZGW w Warszawie, jak i w urzędzie województwa warmińsko - mazurskiego oraz urzędzie marszałkowskim województwa, których obszar działania dotyczy Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy. Po przeprowadzonej analizie planów i programów z zakresu ochrony przeciwpowodziowej w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy zakwalifikowano: Programu małej retencji dla województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2006-2015" i programu Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych 2 działania, które dotyczą ochrony i zwiększania retencji leśnej (1 działanie) oraz budowy obiektów retencjonujących wodę (1 działanie). Wariant proponowany do realizacji składa się z 9 działań nietechnicznych, a wariant alternatywny zawiera 1 działanie techniczne w skład którego wchodzą prace utrzymaniowe rzek i potoków. W odniesieniu do stanu technicznego środków ochrony przeciwpowodziowej (raport GUNB) w Regionie Wodnym Łyny i Węgorapy stwierdzono, że z łącznej liczby 446,5 km wałów położonych w Regionie, przeprowadzono analizę stanu technicznego jedynie dla 23% wałów. Wyodrębniono 38,9 km wałów zagrażających bezpieczeństwu i 62,7 km wałów mogących zagrażać bezpieczeństwu. Nie przeprowadzono badania stanu bezpieczeństwa zbiorników retencyjnych położonych w tym Regionie. Generalnym problemem ochrony przeciwpowodziowej jest nadmiernie rozbudowany i skomplikowany układ zależności pomiędzy organami posiadającymi kompetencje w ramach systemu ratownictwa i ochrony ludności a organami w systemach zarządzania kryzysowego i ochrony przeciwpowodziowej. Problem stanowi także rozproszenie rozwiązań dotyczących zadań i struktur w różnych aktach prawnych. Obecnie działania starostów i organów wykonawczych gmin w znacznej mierze ukierunkowane są na usuwanie skutków powodzi, a nie na ochronę i zapobieganie tym powodziom. Jest to szczególnie widoczne w obszarze odpowiedniego kształtowania zasad zabudowy terenów zagrożonych powodzią, wspierania właściwego użytkowania oraz zagospodarowania terenu zlewni. Także w przypadku stosowania odpowiednich środków technicznych i nietechnicznych. 12

Długoterminowym celem dla Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy jest zredukowanie liczby osób zamieszkujących obszar narażony na niebezpieczeństwo powodzi do zera. Osiągnięcie tego celu w perspektywie najbliższych 6, a nawet 12 lat jest niemożliwe. Stąd w okresie pierwszego cyklu planistycznego celem jest możliwie największe zredukowanie tej liczby oraz jednoczesne objęcie pozostałych osób zagrożonych, specjalnie przygotowanymi planami działań, w ramach prewencji i reagowania kryzysowego. Planuje się w okresie 6 lat prowadzić intensywną działalność edukacyjną społeczeństwa celem podniesienia świadomości występującego zagrożenia powodziowego w miejscu zamieszkania, pracy lub wypoczynku oraz zdolności świadomego uczestnictwa w ewentualnym postępowaniu kryzysowym. Strategicznym celem jest wdrożenie przepisów prawnych, które z jednej strony ograniczą wzrost zagospodarowania obszarów zagrożenia powodziowego wyznaczonych na mapach zagrożenia powodziowego, ale też sukcesywne wycofywanie z tych obszarów zabudowy mieszkaniowej i wrażliwej infrastruktury gospodarczej. Ważnym celem w tym kontekście jest również stworzenie systemu finansowania działań strukturalnych i niestrukturalnych obniżających poziom zagrożenia i ryzyka powodziowego. Warunkiem skuteczności wdrożenia działań zawartych w planach zarządzania ryzykiem powodziowym jest włączenie szeregu interesariuszy do procesu planowania, szczególnie do procesów formułowania celów i priorytetów oraz definiowania i akceptowania proponowanych w planach rozwiązań. Dlatego, przy tworzeniu tego dokumentu, zastosowano szeroki proces konsultacji. W tym celu powołane zostały Komitet Sterujący oraz Grupa Planistyczna Regionu Wodnego, natomiast dla obszarów zlewni powołano zespoły planistyczne zlewni. W skład powyższych wchodzili przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej wojewódzkiej, powiatowej i gminnej urzędów odpowiedzialnych za gospodarowanie wodami, ochronę środowiska, zarządzanie kryzysowe, nadzór budowlany i inni. Rysunek 1. Podsumowanie PZRP dla Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy 13 Źródło: Opracowanie własne

Wprowadzenie 2 14

Wprowadzenie 2. Wprowadzenie 2.1 Cele i zakres planu Celem Planu zarządzania ryzykiem powodziowym na poziomie Regionu Wodnego jest ograniczenie ryzyka w poszczególnych obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Nastąpi to na skutek wdrożenia opracowanego programu działań kluczowych (wysokopriorytetowych), zmierzających do zmniejszenia występującego zagrożenia na tzw. obszarach problemowych, zidentyfikowanych w zlewni planistycznej, ze wskazaniem kolejności i zasadności ich wykonywania. Założeniem Planu jest realizacja zaplanowanych przedsięwzięć w sześcioletnim cyklu planistycznym. Ważne jest zapobieganie występowaniu powodzi oraz ochrona obszarów, które mogą ucierpieć na skutek powodzi. Kluczowe znaczenie ma również przygotowanie administracji oraz obywateli do coraz efektywniejszego radzenia sobie w przypadku wystąpienia powodzi. Niniejszy projekt PZRP wykonany został dla obszaru Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy, dla którego przeprowadzono szczegółową analizę i diagnozę lokalnych problemów wraz z określeniem konkretnych działań, realizujących poszczególne cele zarządzania ryzykiem powodziowym. Wnioski z wykonanych analiz, istotne w skali Regionu Wodnego zostały zebrane, wraz z uwzględnieniem innych aspektów (problemów oraz działań) o zasięgu regionalnym. W opracowaniu uwzględnione zostały liczne dane i informacje wstępne, zgodnie z Dyrektywą Powodziową oraz Prawem wodnym pozyskane między innymi z następujących opracowań: Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP), której zadaniem było wyznaczenie odcinków rzek o znaczącym ryzyku powodziowym, dla których w pierwszej kolejności opracowano mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego. Mapy zagrożenia powodziowego, przedstawiające zasięgi obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ekstremalnego, obszarów szczególnego zagrożenia powodzią, obszarów obejmujących tereny narażone na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego. Mapy ryzyka powodziowego, przedstawiające potencjalne straty jakie mogą wystąpić na obszarach wskazanych na mapach zagrożenia powodziowego. Opracowanie planów zarządzania ryzykiem powodziowym zgodnie z przepisami zawartymi w art. 9 pkt 2 dyrektywy 2007/60/WE odbywa się w sposób skoordynowany z procesem aktualizacji Planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. Przedsięwzięcia w zakresie ochrony przeciwpowodziowej analizowane są pod kątem zgodności z Ramową Dyrektywą Wodną (RDW), w ramach następującego dokumentu: Opracowanie Planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko. 2.2 Podstawy prawne Dyrektywy Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. UE L 103 z 25.04.1979 r., z późniejszymi zmianami) Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. UE L 175 z 5 lipca 1985 r.), 15

Wprowadzenie Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE L 206 z 22.07.1992 r.) Dyrektywa Siedliskowa, Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (Dz. U. L 10 z 14.1.1997 r.) - Dyrektywa SEVESO II, Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. UE L 327 z 22.12.2000 r.) Ramowa Dyrektywa Wodna, Dyrektywa 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. UE L 197 z 21.07.2001 r.), Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu (Dz. Urz. UE L 143 z 30.04.2004 r.) Dyrektywa Odpowiedzialnościowa, Dyrektywa 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. zmieniająca Dyrektywę 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu (Dz. Urz. UE L 143 z 30.4.2004 r.), Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz. Urz. UE L 288 z 06.11.2007 r.) Dyrektywa Powodziowa, Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r. ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (Dz. Urz. UE L 108 z 25.04.2007 r.) Dyrektywa INSPIRE, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli (Wersja skodyfikowana) (Dz. U. L 24 z 29.1.2008) - Dyrektywa IPPC. Rozporządzenia Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. 2007 nr 86 poz. 579), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. 2010 nr 213 poz. 1397), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 lipca 2011 r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2012 (Dz. U. 2011 nr 173 poz. 1030), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 2011 nr 258, poz. 1549), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2011 nr 257 poz. 1545), Rozporządzenie Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz. U. 2013 poz. 104) Rozporządzenie w sprawie opracowywania MZP i MRP, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 stycznia 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2012 (Dz. U. 2013 nr 0 poz. 129). 16

Wprowadzenie Ustawy Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. 1991 nr 101 poz. 444), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz. U. 2013 poz. 1409 z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 1997 nr 115 poz. 741, z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013 poz. 1232 z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012 poz. 145, tekst jednolity z późn. zm.), Ustawa z 11 sierpnia 2001 r. o szczególnych zasadach, odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu (Dz. U. 2001 nr 84 poz. 906 z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. 2002 nr 62 poz. 558 z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717), Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. 2013 poz. 627 z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 27 stycznia 2006 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz. U. 2006 nr 17 poz. 128), Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011 nr 32 poz. 159), Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. 2007 nr 89 poz. 590) Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199 poz. 1227, z późniejszymi zmianami), Ustawa o infrastrukturze informacji przestrzennej z dnia 4 marca 2010 r. (Dz. U. 2010 nr 76 poz. 489), Ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (Dz. U. nr 143, poz. 963 z późniejszymi zmianami). 2.3 Relacje PZRP z innymi obszarami działania Rysunek 2 przedstawia schemat relacji dokumentów strategicznych i planistycznych w gospodarce wodnej z Planami Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. 17

Wprowadzenie Rysunek 2. Schemat relacji pomiędzy PZRP a dokumentami strategicznymi Źródło: Opracowanie własne na podstawie Planów Gospodarowania Wodami na obszarach dorzeczy 2.3.1 Rozwój kraju Dokumentem strategicznym określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju jest Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności (DSRK). Definiuje ona trzy obszary strategiczne: konkurencyjności innowacyjności gospodarki (modernizacji), równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji), efektywności i sprawności państwa (efektywności). DSRK wraz z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju stanowią ramy dla Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020 oraz 9 strategii dotyczących: Innowacyjności i Efektywności Gospodarki, Rozwoju Transportu, Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska, Rozwoju Regionalnego, Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Rozwoju Kapitału Społecznego, Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa, Sprawnego Państwa, Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP. PZRP nie są powiązane ze Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego 2020, która stanowi integralny element koncepcji rozwoju Polski oraz ze Strategią Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, choć należy zaznaczyć, że Plany przewidują działania mające na budowę programów edukacyjnych 18

Wprowadzenie poprawiających świadomość i wiedzę na temat źródeł zagrożenia i ryzyka powodziowego co zwiększy wartość kapitału ludzkiego. DSRK wskazuje na konieczność realizacji ochrony przed powodzią. PZRP stanowi jeden z elementów, który prowadzi do spełnienia działań kierunku interwencji zwiększenie poziomu ochrony środowiska przez minimalizowanie ryzyka powodziowego. Systemy przeciwpowodziowe mają być zgodnie z DSRK. Stanowią pomoc dla modernizacji sektora rolno-spożywczego, zapewniając wzrost produktywności i konkurencyjności. PZRP są komplementarne względem realizacji tego kierunku interwencji. Strategia Rozwoju Kraju 2020 (SSRK) stanowi dokument bazujący na Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Wskazuje na konieczność dostosowania systemu reagowania kryzysowego do większej liczby tego typu sytuacji, co jest spójne z PZRP. SSRK precyzuje, że Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym będą zawierać wszelkie działania mające na celu minimalizację ryzyka powodziowego. Ustalenia z tych planów będą uwzględniane w dokumentach planowania przestrzennego. Dokument wymienia także działania, które są spójne z PZRP, a mają być przełożone na działania odpowiednich strategii np. działanie polegające na wprowadzeniu standardów budowlanych umożliwiających zmniejszenie strat towarzyszących klęskom żywiołowym przez SBEiS. SSRK wymienia także działania minimalizujące ryzyko powodziowe jako zadania o charakterze inwestycyjnym. Dokumentem strategicznym dla instytucji państwa jest Strategia Sprawne Państwo 2020 (SSP) określająca ramy funkcjonowania. Działania wymienione w tym dokumencie oraz PZRP są w części komplementarne, jednak przede wszystkim dotyczą one (celu głównego) zwiększenia skuteczności i efektywności państwa otwartego na współpracę z obywatelami. SSP traktuje o doskonaleniu systemu zarządzania kryzysowego, jako jednym z kierunków interwencji celu szczegółowego polegającego na zapewnieniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa i porządku publicznego. Wymieniony cel szczegółowy zorientowany jest na podejmowanie przez służby publiczne oraz instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo wewnętrzne i porządek publiczny, działań w ramach bieżącego funkcjonowania, a także w sytuacjach wyjątkowych. SSP definiuje kierunki działań zbieżne z PZRP jako doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego doskonalenie skuteczności reagowania na zagrożenia ludzi, firm i instytucji publicznych (cel szczegółowy 3.3 SSP). SSP określa przyczyny, jakie powodują konieczność polepszenia funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego. Do nich zalicza: niewystarczająco sprawny przepływ informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w zarządzanie kryzysowe oraz braki w koordynacji działań między strukturami zarządzania kryzysowego i instytucjami odpowiedzialnymi za działania w terenie. W ramach usprawnienia struktur zarządzania kryzysowego (w tym działań na wypadek powodzi) planuje się usprawnienie działania centrów zarządzania kryzysowego, stworzenie informatycznych systemów wspomagania procesów decyzyjnych uściślenie zasad współpracy cywilno-wojskowej, poprawienie struktury wymiany informacji, zbudowanie jednolitego systemu obiegu informacji, opracowanie planów zarządzania kryzysowego w gminach oraz wzmocnienia gotowości gmin do reagowania kompleksowe działania prewencyjne (w tym związane z rozwojem infrastruktury wodnomelioracyjnej), usprawnienie procesu ostrzegania, alarmowania i informowania społeczeństwa w przypadku sytuacji kryzysowej, zwiększenie gotowości państwa do zapobiegania i usuwania skutków klęsk żywiołowych oraz zmiany w przepisach dotyczących organizacji służb odpowiedzialnych za zapobieganie klęskom żywiołowym, co uwzględnione zostało również w PZRP w raporcie na temat instrumentów wspomagających zarządzanie ryzykiem powodziowym. 19

Wprowadzenie Planowanie przestrzenne Planowanie przestrzenne jest realizowane w oparciu o dokument strategiczny pn. Koncepcja Zagospodarowania Kraju (Koncepcja), przyjęty w dniu 16 marca 2012 r. przez Radę Ministrów. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym stanowią dla niej założenia uszczegóławiające podstawy celów i działań, ale także wypełniają kilka z jej celów. Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki (SIEG) nie odnosi się w bezpośredni sposób do ryzyka powodziowego i ochrony przed powodzią. Jednak wskazuje na konieczność realizacji zadania polegającego na stosowaniu zasad zrównoważonej architektury (zadanie nr 3.2.2) w tym m.in. uwzględnienie czynników klimatycznych i topograficznych. PZRP wskazują na działania, które również mają prowadzić do ograniczenia zabudowy na terenach zagrożonych powodzią. Transport W dziedzinie transportu obowiązuje, przyjęta w 2013 roku Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). Dokument skupia się między innymi na celach, jakie ma spełnić transport w Polsce. Realizacja Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym wywrze skutek na sektor transportu głównie dzięki obniżeniu wpływu powodzi na infrastrukturę. Planowany system zharmonizowanych usług informacji rzecznej RIS (River Information Services) będzie obejmować ogólne informacje hydrologiczne, co jest elementem realizacji działań nietechnicznych wymienionych w PZRP i wpisuje się w cel zarządzania ryzykiem powodziowym PZRP jakim jest ograniczenie skutków w czasie powodzi przez doskonalenie prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko W dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego i środowiska kluczową rolę odgrywa Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska perspektywa do 2020 (SBEiŚ). Dla osiągnięcia celu głównego, czyli: zapewnienia wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę oraz celu szczegółowego określonego jako zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, przewidziano m.in. kierunek interwencji polegający na gospodarowaniu wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody (kierunek interwencji nr. 1.2). PZRP są jednym z narzędzi tego kierunku interwencji i komplementarne w stosunku do działania nr 9 zadanie polegające na dostosowaniu sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu. SBEiŚ wymienia Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym będące elementem działań mających na celu dostosowanie gospodarki wodnej do zmian klimatu. Strategia, podobnie jak PZRP, wymienia również katalog czynników, jakie należy uwzględnić w działaniach służących minimalizacji ryzyka, są to: analiza kosztów i korzyści, życie i zdrowie ludzi, ochronę środowiska, dziedzictwa kulturowego i działalność gospodarczą. Strategia Bezpieczeństwa Energetycznego i Środowiska wymienia kierunek interwencji polegający na uporządkowaniu zarządzania przestrzenią (1.4), na który znaczący wpływ mają koszty związane z ochroną przeciwpowodziową, spowodowane utraconymi obszarami retencji wód, zabudowywaniem obszarów zagrożonych powodzią w efekcie tych zjawisk koszty usuwania strat popowodziowych. 20

Wprowadzenie W uzupełnieniu do systemu zintegrowanych strategii rozwoju Polski opracowany został Strategiczny Plan Adaptacji Sektorów i Obszarów wrażliwych na zmiany klimatu. W ramach wdrażania tego planu priorytetowo potraktowano m.in. ochronę przeciwpowodziową, funkcjonowanie systemów, ostrzegania i reagowania w sytuacji zjawisk ekstremalnych, działań adaptacyjnych w rolnictwie, leśnictwie, budownictwie, transporcie i infrastrukturze miejskiej (sieci kanalizacji deszczowej). Rozwój regionalny Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie (KSRR) stanowi dokument planistyczny, którego celem jest efektywne wykorzystanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR opisuje zagrożenia dla rozwoju regionalnego, do których zalicza zjawiska ekstremalne w tym powodzie. Dodatkowo wskazuje na konieczność zastosowania nowoczesnych metod zarządzania ryzykiem powodziowym w tym jego redukcji poprzez renaturyzację cieków wodnych, rozwój systemów małej retencji oraz budowie innych niezbędnych obiektów gospodarki wodnej, likwidowaniu skutków zjawisk ekstremalnych, a także przeciwdziałaniu erozji gleb, co będzie zrealizowane przez działania przewidziane w ramach PZRP. Jako cel główny KSRR określa wspomaganie wzrostu konkurencyjności województw. Jednym z elementów kierunków działań KSRR, który jest komplementarny z PZRP jest reagowanie na zagrożenia naturalne (1.3.5). Krajowa Polityka Miejska projekt (KPM) stanowi dokument, który jest wypełnieniem działań wskazanych w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony Miasta, Obszary Wiejskie oraz w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. KPM wskazuje na problem miast związany z chaotyczną zabudową, która prowadzi do osiedlania się na terenach zalewowych, zwiększania ryzyka powodziowego. PZRP są komplementarne wobec działania wymienionego w celu adaptacji do zmian klimatu wg KPM należy wprowadzić zmianę prawa w zakresie inwestowania na obszarach zagrożonych powodzią. Konieczność zmiany jest podyktowana istniejącą, chaotyczną zabudową i jest spójna z celem PZRP polegającym na poprawie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Wśród kierunków działań w zakresie gospodarki wodnej dla ochrony środowiska i adaptacji do zmian klimatu Polityka Miejska proponuje zwiększenie retencji zlewni przy pomocy środków technicznych oraz wspieranie zarządzania ryzykiem powodziowym poprzez zapewnienie infrastruktury technicznej dzięki działaniom rządowym. Zrównoważony rozwój wsi, rolnictwa i rybactwa Długoterminowa wizja obszarów wiejskich w Polsce określona została w Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybołówstwa na lata 2012-2020 (SZRWRiR) i zdefiniowana w następujący sposób: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju. PZRP w ramach swoich założeń i planowanych działań jest komplementarny w zakresie celu szczegółowego nr 5 Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich. W ramach celów szczegółowych SZRWRiR (w tym celu 5) zdefiniowano priorytety, które będą realizowane przez założone zadania. Wśród priorytetów, które stanowią elementy uzupełniane przez działania przewidziane w ramach PZRP są: kształtowanie przestrzeni wiejskiej z uwzględnieniem ochrony krajobrazu i ładu przestrzennego priorytet 5.2, adaptacja rolnictwa do zmian klimatu oraz ich udział w przeciwdziałaniu tym zmianom (mitygacji) priorytet 5.3. 21

Wprowadzenie W ramach realizacji zdefiniowanych potrzeb określono w Projekcie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW 2014-2020) działania, które wspierają działania planowane w PZRP i realizację celu szczegółowego PROW nr 4.1 Doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu z przed powodzi. Do takich należy zaliczyć działanie nr 7.6 Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych i katastrof oraz wprowadzenie odpowiednich środków zapobiegawczych. Przewidziane poddziałanie 7.6.1 Wsparcie inwestycji w środki zapobiegawcze, których celem jest ograniczanie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje zapobiegawcze), zakłada wsparcie inwestycji przyczyniającej się do ochrony upraw rolnych przed skutkami powodzi i deszczu nawalnego. Kolejne poddziałanie 7.6.2 Wsparcie inwestycji w odtwarzanie gruntów rolnych i przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof (Inwestycje odtworzeniowe) stanowi w części dotyczącej powodzi i jej skutków działania, które podlegają PZRP. System bezpieczeństwa narodowego Dokumentem strategicznym dla obszaru bezpieczeństwa narodowego jest Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 (SRSBN). Wymienia ona wśród zagrożeń i wyzwań bezpieczeństwa Polski, zagrożenia wywołane oddziaływaniem sił natury w tym powodzie, zaś wśród systemów wsparcia bezpieczeństwa państwa system przeciwpowodziowy. SRSBN definiuje główny cel przez: wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego. Jest on realizowany przez 5 celów operacyjnych. Wśród celów operacyjnych znajduje się umocnienie zdolności państwa do obrony. W ramach działań głównych mających na względzie osiągnięcie tego celu operacyjnego, zapisano: przygotowanie i utrzymanie w gotowości do działania sił i środków do oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, akcji przeciwpowodziowych i przeciwlodowych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych. 2.3.2 Polityka regionalna Strategie regionalne Dokumentem strategicznym rozwoju ponadregionalnego jest Strategia Rozwoju Polski Wschodniej do roku 2020 Aktualizacja (SRPW), przyjęta w lipcu 2013 r. przez Radę Ministrów, która jednak nie uwzględnia problematyki zagrożenia powodziowego. Strategie wojewódzkie Dokumenty strategiczne dla województw wskazują w większości na istotę zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla rozwoju i spójności regionów. Zakładają również interwencję dla zmniejszenia ryzyka powodziowego, od działań nietechnicznych prewencyjnych po działania techniczne przewidziane w PZRP. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020 nie odnosi się do ochrony przeciwpowodziowej. Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2025 (SRWWM) wśród celów strategicznych wymienia wzrost aktywności społecznej, który będzie następował wskutek realizacji dwóch celów operacyjnych: rozwoju kapitału społecznego oraz wzrostu dostępności i jakości usług publicznych. Infrastruktura powodziowa została zakwalifikowana do usług publicznych i wymieniona w liście inwestycji w ramach kierunku działań 7.2.E Infrastruktura. 22

Wprowadzenie 2.3.3 Gospodarka wodna Obecnie, główne dokumenty planistyczne są aktualizowane w ramach cyklicznego dostosowywania ich do istniejących warunków oraz dla uwzględnienia wymagań Komisji Europejskiej Trwają prace nad Programem wodno-środowiskowym kraju (PWŚK) oraz aktualizacją Planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (apgw). Opracowane w tym roku MasterPlany objęły swoim zasięgiem jedynie dorzecze Wisły i Odry, dlatego też dla obszaru Regionu Wodnego Łyny i Węgorapy MasterPlanów nie ma. Dokumenty są koordynowane między sobą oraz będą uwzględniać zapisy PZRP. Polityka Wodna Państwa Projekt Polityki wodnej państwa do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016) PWP, jest dokumentem strategicznym, o wieloletnim horyzoncie czasowym, identyfikującym problemy uznane za najistotniejsze z punktu widzenia osiągnięcia celów, przed którymi stoi gospodarka wodna oraz wytyczającym priorytetowe kierunki, na których koncentrowane będą działania państwa. Jest dokumentem wyznaczającym ramy gospodarowania wodami, wskazującym strategiczne kierunki działań i podstawowe zasady gospodarki wodnej. Wyznacznikiem tych zasad jest przede wszystkim Ramowa Dyrektywa Wodna, która m.in. wskazuje na konieczność integrowania ochrony i zrównoważonego gospodarowania wodą z innymi dziedzinami polityk wspólnotowych, takimi jak energetyka, transport, rolnictwo, rybołówstwo, polityka regionalna i turystyka. Ramy PWP opierają się na Uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2007 r. o konieczności przyjęcia i wdrożenia strategii gospodarki wodnej w Polsce (M.P.2007 nr 39 poz. 441). Celem strategicznym dokumentu jest: zapewnienie powszechnego dostępu ludności do czystej i zdrowej wody oraz istotne ograniczenie zagrożeń wywoływanych przez powodzie i susze w połączeniu z utrzymaniem dobrego stanu wód i związanych z nimi ekosystemów, przy zaspokojeniu uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki, poprawie spójności terytorialnej i dążeniu do wyrównania dysproporcji międzyregionalnych oraz uwzględnieniu integrowania potrzeb ochrony środowiska wodnego z innymi działami gospodarki, w tym transportu, rolnictwa, energetyki i turystyki. PZRP są narzędziem polityki w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym i są niezbędne do realizacji celu operacyjnego 3.1. Stanowią też plan działań polegających na realizacji celów operacyjnych nr 3.2 i 3.33 (doskonalenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych oraz doskonalenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi) w zakresie zabezpieczenia przed powodziami. Cele te jednak będą realizowane przez działania określone co do zakresu w Planach. PWP określa w perspektywie do 2016 roku konieczność ograniczenia ryzyka powodziowego między innymi wymieniając PZRP jako element kluczowy realizacji celu. W tym samym miejscu wskazuje na zagadnienia, które są tematyką prac nad Planami. Są to m.in.: retencja zbiornikowa, zintegrowanie systemu prognozowania zjawisk powodziowych z systemem gospodarowania zbiornikami w okresie zagrożenia powodziowego czy zwiększenie retencji naturalnej oraz rozwoju retencji wód opadowych w obszarach objętych procesem urbanizacji. Wymienia zatem elementy kluczowe dla osiągnięcia celów PZRP. W perspektywie do 2030 roku PWP przewiduje funkcjonowanie i rozwijanie zaawansowanego systemu zarządzania ryzykiem na podstawie Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym. Dodatkowo PZRP uwzględniają osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów, co jest jednym z celów strategicznych Polityki Wodnej Państwa. 23

Wprowadzenie Plany Gospodarowania Wodami Plany gospodarowania wodami dla dorzeczy (PGW) są podstawowym narzędziem polityki wodnej w Polsce. PGW określają zasady korzystania z wód dorzecza i uwzględniając sektory: komunalny, rolnictwo, przemysł, hydroenergetykę, żeglugę jak i zarządzanie ryzykiem powodziowym. Aktualnie trwa proces ich aktualizacji (z uwzględnieniem MasterPlanów), który zgodnie z harmonogramem wdrażania zapisów RDW w Polsce powinien zakończyć się do 22 grudnia 2015. MasterPlany dla obszarów dorzeczy stanowią dokumenty planistyczne, zbierające projekty inwestycyjne (od inwestycji transportowych po przeciwpowodziowe), które do tej pory były rozproszone w różnych programach sektorowych. Należy zaznaczyć, że MasterPlany stanowią główną bazę dla wykonania Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, jako spisy inwestycji, wśród których znajdują się te konieczne dla zwiększenia poziomu ochrony przeciwpowodziowej. Program Wodno-Środowiskowy Kraju Celem Programu Wodno-Środowiskowego Kraju (PWŚK) jest zebranie najważniejszych działań, których wdrożenie pozwoli na osiągnięcie dobrego stanu wód. PWŚK uwzględnia działania przewidziane w PZRP, ale tylko takie, które pozwolą na osiągnięcie celów środowiskowych, będą to zatem przede wszystkim działania nietechniczne. 2.3.4 Pozostałe dokumenty długookresowe Ochrona różnorodności biologicznej Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Plan działań na lata 2014-2020 Projekt (POZURB), stanowi wypełnienie zobowiązań Polski wynikających z Konwencji o różnorodności biologicznej ratyfikowanej w 1996 roku. Dokument uwzględnia cele wielu konwencji, dyrektyw oraz polskich strategii. Celem nadrzędnym POZURB jest poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społecznogospodarczym kraju. Działania nietechniczne przewidziane w PZRP i ich skutki stanowią zmniejszenie głównych zagrożeń dla ekosystemów słodkowodnych określonych w POZURB. Przykładem może być likwidacja obwałowań, które utrudniają i przerywają łączność ekosystemów na terenach zalewowych z ekosystemami dolinowymi. W Programie ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Planie działań na lata 2014-2020 przewidziano i opisano kilkadziesiąt zadań, z których część jest komplementarna w stosunku do działań przewidzianych w PZRP. Realizacja zadania nr B.IV.3 rewitalizacja małych cieków wodnych zamienionych na proste kanały melioracyjne, zapisanego w POZURB jest komplementarna w stosunku do zwiększenia retencji dolinowej cieków określonej jako jedno z działań przewidzianych w PZRP. Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym są wymienione w POZURB w opisie zadania nr C.I.2 (Zapewnienie właściwego ujmowania ustaleń i wskazań planów ochrony i planów zadań ochronnych dla form ochrony przyrody, a także innych uwarunkowań form ochrony przyrody, w dokumentach planistycznych decydujących o sposobie gospodarowania na danym obszarze, dla realizacji celu C.I Poprawa efektywności planowania zarządzania i ochrony różnorodności biologicznej na obszarach chronionych) jako dokument planistyczny, który uwzględnia zapisy planów ochrony obszarów chronionych. PZRP są komplementarne w planowanych działaniach w stosunku do zadań G.II.1 i G.II.3 przez poprawę retencji na obszarach podmokłych oraz przez odtwarzanie retencji dolin rzek. 24