Gracze Lehman Brothers. Upadek. Przyjaźń, zdrada i gra o najwyższą stawkę Vicky Ward przekład Tomasz Krzyżanowski Warszawa 2011
Tytuł oryginału: The devil s casino: friendship, betrayal, and the high-stakes games played inside Lehman Brothers Copyright 2010 by Vicky Ward. All rights reserved. First published by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey. Opracowanie graficzne Dariusz Krupa gemkrupy@gmail.com Fotografia na pierwszej stronie okładki Copyright Corbis Fotografia autorki na czwartej stronie okładki Chloe Crespi Opieka redakcyjna: Dobrochna Kędzierska Korekta: Anna Witkiewicz Opracowanie typograficzne i łamanie: Marek Wójcik Tłumaczenie: Tomasz Krzyżanowski Copyright for the translation by Kurhaus Publishing ISBN 978-83-63993-84-9 Kurhaus. Dobre ścieżki literatury www.kurhauspublishing.com Kurhaus Publishing Kurhaus Media sp. z. o.o. sp. k., 00-681 Warszawa, ul. Hoża 39/36 Dział sprzedaży: info@kurhauspublishing.com, tel. 0503105900
Dla moich synów, Orlando i Lorcana Doulla. Bez waszego śmiechu, czułości i wrodzonej cierpliwości nudna książka mamy nigdy by nie powstała. Umysł jest swoim własnym panem i sam potrafi niebem uczynić piekło i piekłem niebo. John Milton, Raj utracony
Lista postaci Spis treści Część Pierwsza: Chłopcy z Ponderosy Prolog Rozdział 1 Długie, gorące lato Rozdział 2 Początek Rozdział 3 Kapitan Rozdział 4 Odwrócone przejęcie Rozdział 5 Slamex Rozdział 6 Feniks z popiołów Rozdział 7 Dzień Niepodległości Rozdział 8 Szpilka Rozdział 9 Idy marcowe Rozdział 10 Pożegnalne przemówienia Część Druga: Kabina pogłosowa Rozdział 11 Rosyjska zima Rozdział 12 Gotowe na wszystko z Lehmana Rozdział 13 Młode lwy Rozdział 14 11 września Rozdział 15 Niezwykły Joe Rozdział 16 Gadająca głowa Rozdział 17 Kozioł ofiarny Rozdział 18 Nadchodzą Koreańczycy Rozdział 19 Brodawka na czubku nosa Lehmana Rozdział 20 Przeklęta powódź? Rozdział 21 Zamykanie ksiąg Epilog
Spis postaci Najważniejsi gracze Richard S. Dick Fuld Jr., prezes Lehmana. W młodości niczym się nie wyróżniał. Dostał pracę w Lehmanie w dziale krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstw w 1969 roku. Joseph M. Joe Gregory, prezydent i dyrektor operacyjny Lehmana. Gregory przyszedł na letni staż do Lehmana w wieku 16 lat. Kosił trawniki przed domem czołowego dealera Lehmana, Lwa Glucksmana. T. Christopher Chris Pettit, prezydent i dyrektor operacyjny Lehmana. Absolwent West Point, odznaczony za odwagę w Wietnamie. Przyszedł do firmy w 1977 roku i piął się po szczeblach kariery aż do 1997 roku. 7
8 spis postaci Lehman 1984-1994, lata Slameksu Członkowie rady Ameksu lub Shearsona wymienieni w książce David Culver John Byrne Prezydent Gerald Ford Richard Furlaud Henry Kissinger Dina Merrill (aktorka) Prezesi Howard L. H Clark Peter A. Cohen Lewis L. Lew Glucksman Harvey S. Golub J. Tomlinson Tom Hill James D. Robinson Sanford I. Sandy Weill Dyrektorzy zarządzający James S. Boshart III Herbert Freiman Ronald A. Gallatin Jeffrey Lane Robert Bob Millard The Hon. Peregrine Moncreiffe Theodore Teddy Roosevelt V Peter J. Solomon Wysocy rangą menedżerowie Jim Carbone, pierwszy zastępca Chrisa Pettita Steve Carlson, szef rynków wschodzących John F. Cecil, dyrektor finansowy (później także dyrektor administracyjny) Steven Steve Carlson, globalne rynki wschodzące John Coghlan, dyrektor zarządzający ds. papierów dłużnych
Spis postaci 9 Leo Corbett, zastępca działu giełd Martha Dillman, sprzedaż Robert A. Bob Genirs, następca Shapiro na stanowisku dyrektora administracyjnego Nancy Hament, zasoby ludzkie Allan Kaplan, bankowość Bruce Lakefield Stephen Steve Lessing, pierwszy zastępca Toma Tuckera Robert Matza, następca Stewarta na stanowisku dyrektora finansowego Paul Newmark, wiceprezes i skarbnik Lehman Commercial Paper Inc. (LCPI) Michael Odrich, dyrektor gabinetu Dicka Fulda Marianne Rasmussen, szefowa działu zasobów ludzkich Thomas Russo, dyrektor ds. prawnych do 2008 roku Mel Shaftel, dyrektor bankowości inwestycyjnej Robert A. Bob Shapiro, dyrektor administracyjny Richard B. Stewart, dyrektor finansowy Kim Sullivan, sprzedaż Thomas H. Tom Tucker, sprzedaż Jeff Vanderbeek, kierował całym działem papierów dłużnych, potem również działem rynków kapitałowych James Jim Vinci, dyrektor gabinetu Pettita Paul Williams, szef działu giełd Lehman 1994-2008: Od niezależności do krachu Wysocy rangą menedżerowie Madeleine Antoncic, szefowa ds. ryzyka Steve Berger, przez krótki czas szef bankowości Steven Berkenfeld, globalny szef ds. prawnych i audytu Jasjit Jesse Bhattal, zastąpił Tyree na stanowisku szefa na Azję w 2000 roku
10 spis postaci Tracy Binkley, szefowa działu zasobów ludzkich Erin Callan, dyrektor finansowa Steve Carlson, szef rynków wschodzących Jerry Donnini, szef działu giełd Eric Felder, zastąpił Riedera Scott J. Freidheim, biuro prezesa, później dyrektor administracyjny Mike Gelband, następca McDade a w dziale papierów dłużnych David Goldfarb, dyrektor finansowy, później dyrektor administracyjny, globalny szef ds. sojuszy strategicznych Hope Greenfield, odpowiedzialny za wyszukiwanie talentów Jeremy Isaacs, prezes Lehman Europe od 2000 roku Bradley Jack, bankowość, potem współdyrektor operacyjny Ted Janulis, szef działu hipotek Todd Jorn, fundusze hedgingowe Alex Kirk, papiery o wysokich rentownościach Fran Kittredge, działalność dobroczynna Bruce Lakefield, Europa do 1999 roku Ian Lowitt, skarbnik, później współdyrektor administracyjny, dyrektor finansowy Herbert Bart McDade, papiery dłużne, później giełdy Hugh Skip McGee, bankowość inwestycyjna Michael McKeever, przez krótki czas współszef bankowości Christian Meissner, Europa Maureen Miskovic, ryzyko Andrew Morton, następca Nagioffa w papierach dłużnych Roger Nagioff, derywaty giełdowe w Europie, później następca Gelbanda w papierach dłużnych Chris O Meara, dyrektor finansowy, później szef ryzyka Rick Rieder, szef działu kredytowego Thomas A. Russo, główny doradca prawny Benoit Savoret, Europa Robert Rob Shafir, globalne giełdy David Steinmetz, dyrektor gabinetu Chrisa Pettita Paolo Tonucci, skarbnik
Spis postaci 11 C. Daniel Tyree, Azja do 2000 roku Jeffrey Vanderbeek, szef działu papierów dłużnych, potem wiceprezes George Herbert Walker IV, zarządzanie inwestycjami Mark Walsh, nieruchomości Ming Xu, analityk Pozostali pracownicy Lehmana Holly Becker, giełdy Marianne Burke, sekretarka Dicka Fulda Barbara Byrne, bankowość inwestycyjna Kerrie Cohen, rzeczniczka prasowa Andrew Gowers, rzecznik prasowy Ros L Esperance, bankowość inwestycyjna Lara Pettit, sprzedaż Marna Ringel, asystentka Scotta Freidheima Craig Schiffer, sprzedawca obligacji Peter Sherratt, Europa Żony i mężowie najważniejszych pracowników Lehmana Celia Felcher Cecil Isabelle Freidheim Kathleen Fuld Teresa Gregory Niki Golod Gregory Karin Jack Sandra Lessing Martha McDade Mary Anne Pettit Michael Thompson, były mąż Erin Callan Heather Tucker Nancy Dorn Walker
12 spis postaci Założyciele Lehman Brothers Henry, Emmanuel i Mayer Lehman, założyciele Philip Lehman, partner zarządzający 190-1925 Robert Bobbie Lehman, przejął Lehmana po ojcu Philipie w 1925 roku Gracze branżowi Gary Barancik, partner w Perella Weinberg Partners James L. Jamie Dimon, przewodniczący rady i prezes JPMorgan Chase David Einhorn, przewodniczący rady Greenlight Capital Kenneth D. Ken Lewis, prezydent, przewodniczący rady i prezes Bank of America John Mack, przewodniczący rady i prezes Morgan Stanley Joseph R. Joe Perella, przewodniczący rady Perella Weinberg Partners Daniel Pollack, prawnik Chrisa Pettita Robert K. Bob Steel, prezydent i prezes Wachovia, także podsekretarz stanu ds. wewnętrznych w Departamencie Skarbu USA Min Euoo Sung, prezes Korea Development Bank Mark Shafir, partner i bankier inwestycyjny, Thomas Weisel Partners Bruce Wasserstein, zmarły przewodniczący rady i prezes Lazard Andrew Zimmerman, analityk SAC Capital Barclays Archibald Cox Jr., przewodniczący rady Barclays Americas Jerry del Missier, prezydent Barclays Capital Robert E. Bob Diamond Jr., prezydent i prezes Barclays Capital Michael Klein, niezależny doradca Barclays Rich Ricci, dyrektor operacyjny Barclays John S. Varley, prezes
Spis postaci 13 Prawnicy H. Rodgin Cohen, przewodniczący, Sullivan & Cromwell Steve Dannhauser, przewodniczący, Weil, Gotshal & Manges Victor Lewkow, adwokat, Cleary Gottlieb Steen & Hamilton Harvey R. Miller, partner, guru ds. finansów biznesu i restrukturyzacji, Weil, Gotshal & Manges James M. Peck, sędzia, Sąd Upadłościowy Stanów Zjednoczonych dla Południowego Dystryktu Nowego Jorku Daniel Pollack, prawnik Chrisa Pettita Simpson Thacher & Bartlett, podstawowa kancelaria obsługująca Lehmana, były pracodawca Erin Callan Anton R. Valukas, urzędnik badający upadłość Lehmana Urzędnicy upadłościowi Tony Lomas, partner w PricewaterhouseCoopers i administrator londyńskiej masy upadłościowej Lehmana Bryan Marsal, dyrektor ds. restrukturyzacji i współprezes firmy Alvarez & Marsal LLC Gracze rządowi Stany Zjednoczone Ben S. Bernanke, prezes Rezerwy Federalnej C. Christopher Cox, prezes Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) Michele Davis, podsekretarz stanu Timothy F. Geithner, prezes Banku Rezerwy Federalnej Nowego Jorku, później sekretarz skarbu Dan Jester, doradca Paulsona David G. Nason, podsekretarz stanu Henry M. Paulson Jr., sekretarz skarbu Steven Shafran, doradca Paulsena Kendrick R. Wilson, doradca sekretarza skarbu
Wielka Brytania Alastair M. Darling, kanclerz skarbu Sir Callum McCarthy, przewodniczący rady Urzędu Usług Finansowych (FSA) Hector Sants, prezes FSA
Część Pierwsza CHŁOPCY Z PONDEROSY Charakter to przeznaczenie. Heraklit 15
Prolog Jeśli chcesz odnieść sukces w biznesie, musisz mieć cierpliwość do słuchania ludzi, musisz ich rozumieć. Jeśli to potrafisz, zajdziesz wysoko. Jeśli tego nie umiesz, przegrasz. Stephen A. Schwarzman (2009), były partner w Lehman Brothers, obecnie prezes Blackstone Group O czym myślę, kiedy wracam pamięcią do czasu, w którym rozmawiałem z wszystkimi bankierami Lehmana z lat 80.? Prawdę mówiąc, czuję ulgę, że nigdy więcej nie będę musiał oglądać wielu z nich. To była, z pewnymi wyjątkami, chciwa, samolubna i nieprzyzwoita banda. Ken Auletta (2009), autor Greed and Glory on Wall Street: The Fall of the House of Lehman (1986) 17
18 chłopcy z ponderosy Kiedy zaczęłam zbierać materiały do tej książki, myślałam, że opowiem tragiczną historię ostatnich miesięcy Lehman Brothers czwartego co do wielkości amerykańskiego banku inwestycyjnego. Lehman Brothers bank ze 160-letnią historią 15 września 2008 roku wydał swe ostatnie tchnienie. Lehman złożył wniosek o upadłość, rynki kredytowe na całym świecie zadrżały. Amerykański sekretarz skarbu Henry Paulson Jr. i prezes Rezerwy Federalnej Ben Bernanke z przerażeniem zdali sobie sprawę, że mają do czynienia z najgorszą katastrofą ekonomiczną od czasu Wielkiego Kryzysu lat 30. Byłam pewna, że pokażę kulisy tych dramatycznych chwil. Spojrzę na historię Lehmana oczami Paulsona, Bernankego i prezesa zarządu oraz przewodniczącego rady dyrektorów banku Richarda S. Fulda, pseudonim Dick. On sprawował swoje funkcje przez prawie 15 lat. Zażartował kiedyś to było w lepszych czasach, gdy akcje Lehmana utrzymywały najwyższy poziom w historii że będą mnie stąd musieli wynieść nogami do przodu. No i tak się prawie stało. Dopóki nie poznałam annałów Lehmana, nie zdawałam sobie sprawy, że upadek banku to nic w porównaniu z horrorem kulis jego życia. Historia 160-letniej firmy jest dobrze udokumentowana do 1984 roku przez Kena Aulettę w Greed and Glory on Wall Street: The Fall of the House of Lehman. Niestety lata 1984-2008 już nie. O ironio, pracownicy Lehmana próbowali sami opisać swoją historię, i polegli. W 2003 roku Joseph M. Gregory, pseudonim Joe, prezydent firmy, poprosił najważniejszych graczy ostatniego 20-lecia (Steve a Lessinga, Jeffa Vanderbeeeka, Johna Cecila i Paula Cohena), by napisali swoje historie w nadziei na stworzenie wspólnej kroniki Lehmana. Zebrał 50 stron i na tym skończył. O takie cuda, o te 50 stron, modlą się biografowie, i ten cud spotkał mnie. Dostałam 50 stron wspomnień napisanych przez różne osoby. Jestem waszą dłużniczką. Dziękuję za pomoc.
Prolog 19 Kronika Lehmana zaczyna się w 1994 roku. Lehman wyodrębnił się ze struktur American Express. Dick Fuld, nowy prezes, stanął przed kaskadą balonów w Ogrodzie Zimowym miejscu, w którym organizuje się imprezy w World Financial Center, w sercu Wall Street. Fuld z dumą zadeklarował: To nowy dzień. Mamy możliwość decydowania o swoim losie i potrzebuję was. Musimy wykorzystać wszystkie możliwości, by odnieść sukces. Doświadczeni menedżerowie wspominają dziś żelazną wolę Lehman Brothers i niezłomne wartości kultury Lehmana. Mówią o uczciwości, sile charakteru, otwartości komunikacji, lojalności i pracy zespołowej. Niedokończony manuskrypt stawia owe wartości ponad zasadami, którym hołdowała większość Wall Street. Pracownicy Lehmana cenili bardziej magię atmosfery niż edukację, co czyniło z banku specjalne miejsce do pracy. Firma była mała, a jej pracownicy zintegrowani. Raz po raz z dumą mówili o jednej firmie. Mantra Lehmana brzmiała: Rób dobre rzeczy. To byli ci dobrzy chłopcy z Wall Street. Nie bez powodu kronika Lehmana nie została nigdy ukończona. Każda z jej części niczym dzienniki z podróży pokazuje, dokąd w rzeczywistości zmierzał projekt zwany Lehmanem. Były dyrektor finansowy firmy, John Cecil, potwierdził moje podejrzenia. Przyznał, że kiedy Joe Gregory przekopał się przez dzienniki swych współpracowników, zaskoczyły go dwie fundamentalne prawdy. Jedną z nich był odmalowany w kronice obraz Dicka Fulda, lidera firmy. Był negatywny. W przeciwieństwie do Gregory ego, inni ludzie Lehmana nie widzieli w nim wielkiego generała, ale człowieka widmo lub osobę szukającą rady u charyzmatycznych podwładnych. Druga prawda to zaskoczenie, że wspomnienia pracowników Lehmana tak bardzo różniły się od siebie, że trudno było z nich stworzyć spójny etos jednej firmy. Projekt zarzucono i postanowiono poczekać, aż ktoś zechce napisać prawdziwą historię banku, bez oglądania się na to, czy urazi czyjeś ego. Gdyby wtedy, w połowie lat 90., Gregory naprawdę przemyślał przyczyny, dla których jego pomysł spalił na panewce, mógłby zro-
20 chłopcy z ponderosy zumieć, na czym polegają wady systemowe firmy. Szkoda, że nie dotarło do niego, iż kakofonia opinii na szczycie organizacji nie jest czymś, co należy zlekceważyć. Należało z tego skorzystać. Kto wie, jak potoczyłyby się losy Lehman Brothers... Prawdą jest, że Dick Fuld nigdy nie był prawdziwym przywódcą Lehmana. Duchem i sercem współczesnego Lehmana byli dwaj ludzie, zausznicy, prezesi, a zarazem jego ofiary. Pierwszy prezes Lehmana spoczywa na cmentarzu w Farmingdale na Long Island. Zmarł w 1997 roku, miał 51 lat. T. Christopher Pettit, zwany Chrisem, liczył sobie 188 cm wzrostu, miał ciemne włosy i piwne oczy o przenikliwym spojrzeniu; kiedy mówił, miękły serca mężczyzn i kobiet. Zanim trafił do Lehmana, ukończył amerykańską akademię wojskową West Point i był komandosem w Wietnamie. O pracę w Lehman Commercial Paper Inc. (LCPI), w dziale krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstw domu inwestycyjnego Lehman Brothers, aplikował w 1977 roku za namową przyjaciela. Dzięki swoim niezwykłym zdolnościom przywódczym Pettit w bezprecedensowym tempie awansował na szefa sprzedaży i de facto stał się numerem dwa po Fuldzie w LCPI. LCPI był w owym czasie zarządzany przez Lewisa Lwa Glucksmana, otyłego giganta handlu obligacjami, który kierował działem rynków kapitałowych Lehmana. W 1983 roku Glucksman doprowadził do usunięcia Petera G. Petersona, byłego sekretarza handlu o wytwornych manierach, ze stanowiska przewodniczącego rady dyrektorów Lehman Brothers. Glucksman argumentował, że skoro sam zarabia większość pieniędzy, sam też powinien kontrolować biznes. Dopiął swego. Jednym z protegowanych Glucksmana był Fuld. Zarządzał w ten sam co Glucksman sposób. Był tyranem. Choć fizycznie bardzo różnili się od siebie, w istocie byli bardzo podobni. Obaj mężczyźni w biurze byli małomówni, ale znano ich z awantur pełnych obelg i przekleństw. W 1984 roku, kiedy Shearson American Express ku-
Prolog 21 pił Lehmana i Glucksmana wykolegowano z biznesu, Fuld został szefem działu papierów dłużnych Lehmana. Pettit był człowiekiem walki, siedzącym w okopach ze swoimi żołnierzami. Był bezwzględny, ale szanowany. To dla niego tak naprawdę pracowali dealerzy: dla lidera, z którym się liczyli. Na imprezach Lehmana, kiedy tylko Pettit wygłosił przemówienie, każdy odstawiał drinka, żeby jak najszybciej wracać do pracy. Przez mniej więcej 10 lat po połączeniu Lehmana z Shearsonem i American Express Fuld rządził w sposób właściwie niezauważalny. Jak mówi jeden z byłych dealerów banku, ani nie był przywódcą, ani nie porażał intelektem. Kiedy Lehman został wyłączony ze struktur American Express i w 1994 roku stał się spółką giełdową, jedyną osobą, która mogła zagrozić kandydaturze Fulda na stanowisko szefa nowego banku inwestycyjnego Lehman Brothers, był Pettit. I tak długo, jak Pettit cieszył się lojalnością swoich żołnierzy, Fuld nie mógł ruszyć swojego rywala. Aż w końcu jego konkurent sam wystawił się na strzał. Pettit miał wówczas problemy w życiu prywatnym: jego brat umierał, a małżeństwo dogorywało. Miał również romans. Trzej najbliżsi przyjaciele Chrisa Joseph Joe Gregory, Stephen Steve Lessing i Thomas Tom Tucker dopilnowali, żeby o tych sprawach mówiono w pracy. Wszyscy pracowali dla Lehmana. W istocie zarządzali Lehmanem, a przynajmniej jego działem papierów dłużnych, który był de facto nowym, niezależnym Lehmanem. Wszyscy, począwszy od lat 70., codziennie wspólnie jeździli do pracy z miejscowości Huntington na Long Island. Do czasu, aż nie poróżniły ich spory o wynagrodzenia. W marcu 1996 roku Joe Gregory przekonał Tuckera i Lessinga, żeby pójść do Fulda i zażądać rezygnacji Pettita. Fuld wiedział, że mając Tuckera, Lessinga i Gregory ego po swojej stronie, może wreszcie objąć kontrolę nad firmą. Usunął Pettita ze stanowiska sze-
22 chłopcy z ponderosy fa ds. relacji z klientami. Ten epizod wciąż jest nazywany przez doświadczonych menedżerów Lehmana idami marcowymi. Miał bowiem miejsce 15 marca, w dniu, w którym w 44 roku przed naszą erą Julisz Cezar został zamordowany przez swoich byłych przyjaciół. Sześć miesięcy później Pettit zrezygnował. Po kolejnych trzech miesiącach już nie żył. Kiedy Pettit odszedł, Fuld mógł dopiero zacząć kontrolować firmę. Zaczął brać lekcje wymowy i przepoczwarzać się w lidera, którym wcześniej nie był. Kurs akcji Lehmana szybował przez następnych 10 lat, instytucja przekształcała się w bank inwestycyjny z najwyższymi notowaniami. Gdy cena akcji wzrosła do 86 dolarów za sztukę, Fuld stał się najbardziej rozchwytywanym prezesem w Nowym Jorku. W 2006 roku znalazł się na okładce magazynu Fortune, jako człowiek, który przekształcił permanentnie podzieloną firmę w superwydajną maszynę. Tym, który najgłośniej wówczas bił w bębny i wzywał firmę do podejmowania coraz większego ryzyka, był ten sam człowiek który wcześniej doprowadził do wyrzucenia Pettita i zastąpił go na stanowisku Joe Gregory, drugi prezydent Lehmana. W siedzibie Lehmana przy 745 7th Avenue ludzie już wtedy obawiali się, że pęd Fulda do pokonania domniemanego wroga, Goldman Sachs, zaciemnia mu pole widzenia. 9 czerwca 2008 roku Lehman Brothers poinformował o stracie w drugim kwartale w wysokości 2,8 miliarda dolarów. Była to pierwsza strata kwartalna od wejścia firmy na giełdę w 1994 roku. Kurs akcji zanurkował tego dnia o 9 procent. Mimo to jeszcze przez wiele miesięcy Erin Callan, nowa dyrektor finansowa i pupilka Gregory ego, wmawiała rynkom, że Lehman ma mnóstwo kapitału i że jest w dobrej kondycji. 12 czerwca Lehman ogłosił, że Joe Gregory został zwolniony. Pociągnął za sobą Callan. Szkody, które zdążyli wyrządzić, były jednak nieodwracalne. Nadciągała katastrofa.
Prolog 23 Przez długi czas Dick Fuld nie dostrzegał, gdzie popełnił błąd. Zeznając przed Kongresem po upadku Lehmana, mówił: Budzę się każdej nocy, myśląc: Co mogłem zrobić inaczej? Co mogłem powiedzieć? Co powinienem zrobić?. Co noc szukam odpowiedzi. I dochodzę do następującego wniosku: Kiedy podejmowałem te decyzje, opierałem się na tych informacjach, które posiadałem. Patrzę wam prosto w oczy i mówię: to ciężar, z którym będę się zmagał przez resztę życia. Wypowiadając te słowa, nie wiedział jeszcze, że Gregory, który zarobił w Lehmanie kilkaset milionów dolarów, zwróci się o kolejne 233 miliony dolarów z majątku banku po ogłoszeniu jego upadłości, plus, wedle dokumentów sądowych, uwzględnienie planu premii pracowniczych w wysokości 700 tysięcy dolarów rocznie za 25 lat przepracowanych w firmie i dalsze 2,4 miliona dolarów rocznie przez 15 lat. Fuld, odchodząc, niczego nie chciał. Był podobno wstrząśnięty bezczelnością kolegi. Podobnie jak wielu innych sądził, że ma do czynienia z dżentelmenem. To Gregory mówił młodym dyrektorom zarządzającym Lehmana, że nie będzie zatrudniać ludzi, którzy regularnie sprawdzają swoje konto. Okazał się, jak określił to jego były przyjaciel i sąsiad, Steve Lassing, mitomanem. Nie jest to jeszcze jedna książka o krachu z 2008 roku. To raczej przypowieść o ludzkich dziwactwach, niszczącym wpływie pieniędzy i niebezpieczeństwach, które niesie ze sobą pycha. Jedna firma stanowiła mantrę Lehman Brothers i większość ludzi sądziła, że to Fuld wymyślił ten slogan. Nieprawda. Był on dziełem Lwa Glucksmana. Glucksman zwykł stawać na środku dealing roomu, obok którego miał biuro, i łamać ołówek przed nosem swoich pracowników. Potem chwytał kilka ołówków naraz i mówił: Patrzcie, gdy są razem, nie mogę ich złamać. Człowiekiem, który najlepiej uosabiał jedną firmę nie był Fuld, tylko Chris Pettit, który niegdyś, w sprytnym hołdzie dla Glucksmana, wręczał na imprezach ołówki z wypisanymi nazwiskami wszystkich wysokich rangą menedżerów firmy. To on zaryzyko-
24 chłopcy z ponderosy wał kiedyś własną karierę i oszczędności życia, by uchronić miejsca pracy dealerów i pracowników zaplecza w swoim dziale. Utożsamiał najlepsze idee Lehman Brothers. Dziś jest niemal całkiem zapomniany. Z pamięci wymazała go kultura bezlitosnej chciwości.
Rozdział 1 Długie, gorące lato Pamiętam te noce. George codziennie wracał z biura o czwartej rano. Nie wiem, jak przetrwał te miesiące. Nie wiem, jak wszyscy to przetrwali. To było szaleństwo. Nancy Dorn Walker 7 czerwca 2008 roku, sobota. Ulice Manhattanu wciąż uginały się pod masami upalnego powietrza, w mało sympatyczny sposób przypominając, że nadchodzi długie, duszne lato. W Skylight Studio, luksusowym prywatnym klubie w dzielnicy SoHo, George Herbert Walker, 39-letni daleki krewny ówczesnego prezydenta George a W. Busha i szef działu zarządzania inwestycjami Lehmana, świętował swój ożenek z 31-letnią Nancy Dorn, ładną blondynką z Teksasu, analityczką jednego z funduszy hedgingowych. Para, która kilka tygodni wcześniej wzięła ślub w nowojorskim ratuszu i była po rodzinnym weselu w Teksasie, jadła potrawy 25
26 chłopcy z ponderosy z południa Stanów, tańczyła do celowo przestylizowanych piosenek zapowiadanych przez wodzireja i piła margaritę jedną po drugiej. I to w towarzystwie 400 przyjaciół. Nastrój imprezy był jednak przytłumiony przez pierwsze symptomy słabnięcia potęgi Lehmana. Świeżo upieczeni małżonkowie chcieli, by ich przyjęcie nie rzucało się w oczy tak w bufecie, jak i na parkiecie. Dorn miała na sobie asymetryczną sukienkę bez ramiączek firmy Missoni, do połowy łydki. Walker wysoki, w okularach, Misiak, jak mówili o nim jego przyjaciele w typowy dla siebie czarujący sposób nie potrafił sobie przypomnieć, w czym wystąpił tamtego wieczoru. Ostatnia rzecz, której para wówczas chciała, to być posądzoną o wystawność. Walker wręcz poinstruował swojego przyjaciela, Bronsona van Wycka, który organizował przyjęcie: Tylko upewnij się, że nie wylądujemy na Szóstej Stronie plotkarskiej kolumnie The New York Post. Ekstrawaganckie przyjęcie za 3 miliony dolarów, które 13 lutego 2007 roku zorganizował na swoje 60. urodziny Stephen A. Schwarzman, wciąż budziło w Nowym Jorku oburzenie. Naszpikowana gwiazdami impreza na 500 osób odbyła się w Park Avenue Armory, a wystąpili na niej między innymi Rod Stewart (który za koncert dostał milion dolarów) i Patti LaBelle (zaśpiewała Happy Birthday). To nie był dobry moment na świętowanie. Ceny akcji Blackstone cały czas spadały. W lutym 2007, gdy hucznie obchodzono urodziny, za jedną płacono 18 dolarów teraz zaś straciły prawie połowę wartości. Wall Street stała na skraju przepaści i wszyscy zwłaszcza goście na imprezie Walkerów zdawali sobie z tego sprawę. Chcieliśmy, żeby ludzie przyszli i dobrze się bawili, a nie usiedli przy formalnej kolacji, wspomina Dorn. Dobry nastrój miała zapewnić grupa Super Diamond, grająca utwory Neila Diamonda wybrana przez samego Walkera. 17 marca upadł Bear Stearns i został przejęty przez Morgan Stanley, który zapłacił 2 dolary za akcję (cena została później podniesiona do 10 dolarów za akcję, przy wsparciu rządu w postaci 29
Długie, gorące lato 27 miliardów dolarów niezwracanej pożyczki). Zaniepokojone spojrzenia kierowały się w stronę kolejnego słabego banku wśród Wielkiej Piątki z Wall Street: Lehman Brothers. Walker przyszedł do tego banku zaledwie dwa lata wcześniej z większego, lepiej dokapitalizowanego (i co za tym idzie, bezpieczniejszego) Goldman Sachs. Od marca większość dyrektorów Lehmana pracowała dniami i nocami oraz w weekendy, desperacko próbując poprawić bilans. W tamten weekend wielu gości na drugim weselu Walkerów przyjechało bezpośrednio z siedziby banku przy 745 7th Avenue przy 50. Ulicy. Większość, jak David Goldfarb, globalny szef Lehmana ds. partnerstwa strategicznego, podstawowych inwestycji i ryzyka, spotkała się ze swoimi żonami w biurze, w pośpiechu narzuciła marynarki i pozostając myślami gdzie indziej, poszła na imprezę. Nawet Walker nie bywał ostatnio w domu zbyt często. W dniu przyjęcia weselnego Nancy Dorn poszła do kina sama. Czerwcowe wyniki miały zostać ogłoszone w ciągu dwóch dni. Pracowała nad nimi nowa, 41-letnia dyrektor finansowa, Erin Callan (nie było jej na przyjęciu). Jej koledzy wiedzieli, że Lehman zanotował pierwszą stratę od czasu odłączenia się od American Express 2,8 miliarda dolarów. Byli głęboko zaniepokojeni. Wszyscy byli tego wieczora zestresowani mieliśmy wyrzuty sumienia ze względu na George a, wspominał później Goldfarb. Byliśmy bardziej zmęczeni niż struci. Nikomu nie przychodziło do głowy, że możemy zbankrutować. Wiedzieliśmy po prostu, że przed nami mnóstwo pracy. Mimo zamieszania niemal wszyscy najważniejsi menedżerowie Lehmana zjawili się na przyjęciu. Długoletni przewodniczący rady dyrektorów i prezes. Dick Fuld, przybył z żoną, tą samą od prawie 30 lat, 56-letnią Kathy, wicedyrektorką Muzeum Sztuki Współczesnej (MoMA). Byli z nimi Joe Gregory, prezydent Lehmana i jego druga żona Niki, śliczna brunetka urodzona w Grecji. Był też ujmujący siwy Tom Russo, szef Lehmana ds. prawnych, który słynął z wdzięku i elokwencji. Mówiono o nim Burmistrz Davos. Pierwszy przyjeżdżał i ostatni
28 chłopcy z ponderosy wyjeżdżał z corocznej konferencji możnych tego świata w Szwajcarii. Za błyszczącymi oczami kryła się jednak stalowa wola kiedy pod koniec września Lehman upadł, Russo pocieszył Lehman Europe w lapidarnej rozmowie telefonicznej, podczas której powiedział: Teraz jesteście zdani na siebie. Nie daj się zwieść urokowi Toma, powiedział mi jeden z jego kolegów. Kiedy chce, potrafi być twardy jak stal. Ostatnim członkiem wewnętrznego kręgu Fulda tamtej nocy był 41-letni wówczas Scott Freidheim, którego Dick traktował niemal jak syna. Sam Freidheim jest zaś synem byłego wiceprzewodniczącego rady dyrektorów Booz Allen & Hamilton i byłego prezesa Chiquita Brands International, Cyrusa Freidheima. Scott został w 1996 roku wyciągnięty z pionu bankowości inwestycyjnej Lehmana i mianowany dyrektorem zarządzającym w biurze prezesa. Szybko stał się jednym z najważniejszych ludzi w firmie, co przysporzyło mu tyle samo przyjaciół, co wrogów. Na imprezie pojawiła się większość komitetu wykonawczego: Hugh Skip McGee (szef bankowości inwestycyjnej), Herbert Bart McDade III (odpowiedzialny za giełdy) i Ted Janulis (hipoteki). Był też Steven Berkenfield (przewodniczący komitetu ds. bankowości inwestycyjnej) i John Cecil, niski, poważny były dyrektor McKinseya, który pod koniec lat 90. został dyrektorem finansowym Lehmana i który mimo iż odszedł z firmy w 2000 roku, wciąż pobierał pensję jako konsultant. Zjawili się też licznie wysocy rangą menedżerowie Neuberger Berman, działu zarządzania aktywami Lehmana, często określanego perłą w koronie. Kilka miesięcy wcześniej Joe Gregory wziął Walkera na stronę. Wiesz, nie musisz zapraszać wszystkich tych ludzi, powiedział. Pamiętaj, tylko z nimi pracujesz. To nie są twoi przyjaciele. Gregory był jedyną osobą w Lehmanie, która pracowała w firmie dłużej niż Fuld. Ich kariery rozpoczęły się w latach 70. Wtedy Lehman był jednym z głównych na Wall Street doradców przy fu-
Długie, gorące lato 29 zjach i przejęciach. Dopiero później zaczął się specjalizować w obligacjach i hipotekach. Fuld i Gregory walczyli w tak zwanej wielkiej wojnie w latach 1983-1984, epickiej batalii o kontrolę nad Lehmanem, którą ich mentor, dealer obligacji Lewis Lew Glucksman, toczył z Peterem G. Pete em Petersonem, byłym sekretarzem skarbu. Peterson, wymuskany intelektualista, który brylował na każdym przyjęciu, był powszechnie nielubiany. Glucksman i jego dealerzy wygrali wielką Wojnę i wyrzucili Petersona. To oni w połowie lat 80 zarabiali dla banku więcej pieniędzy niż doradcy skupieni wokół Petersona. Ta walka drogo kosztowała firmę. Najbardziej utalentowani pracownicy uciekli, przychody gwałtownie spadły, a bank w kwietniu 1984 roku stał się łatwym celem przejęcia przez nowo utworzony American Express Shearson. Peterson przed odejściem zdążył jeszcze zadać firmie śmiertelny cios. W jego najlepiej pojętym finansowym interesie było sprzedanie Lehmana. W istocie było to też w interesie niemal wszystkich wysokich rangą bankierów inwestycyjnych. I tak się właśnie stało. Dokładnie opisuje to Ken Auletta w wydanej w 1986 roku sadze Greed and Glory on Wall Street: Glucksman dostał 15,6 miliona dolarów w ramach klauzuli o zakazie konkurencji (i 4500 akcji). On i większość jego partnerów wzięła pieniądze i uciekła. Gregory i Fuld dostali przepustkę do rządzącej elity nowego Lehman Brothers. Firma została założona w 1850 roku przez trzech braci handlujących bawełną Henry ego, Emmanuela i Mayera Lehmanów. Bawełniany biznes przerodził się z handlu i pośrednictwa w giełdę na dolnym Manhattanie. Po wojnie domowej firma weszła w handel akcjami i obligacjami. Rozwijała się powoli aż do wielkiego skoku, który dla Lehmana nadszedł po II wojnie światowej. Firmą rządził wówczas Robert Bobbie Lehman, który miał w swoim wizytowniku takie nazwiska, jak Whitney, Harriman i większość klasy