Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII (2007) ROMUALDA JABŁOŃSKA-CEGLAREK, ROBERT ROSA, JOLANTA FRANCZUK, ANNA ZANIEWICZ-BAJKOWSKA, EDYTA KOSTERNA NASTĘPCZE DZIAŁANIE NAWOZÓW ZIELONYCH W UPRAWIE MARCHWI FLACORO Z Katedry Warzywnictwa Akademii Podlaskiej w Siedlcach ABSTRACT. The successive fertilizing effect of forecrop green manures in the carrot cultivation in the second year after plough-down was similar or higher than the farmyard manure effect (25 t ha -1 ). The fertilizing effect of green manures depended on plough-down with the quantity of biomass. Higher yields of carrot were obtained after plough-down as a green manure of whole biomass of intercrop than the post-harvest residues. Key words: organic fertilizers, green manures, forecrops, carrot, yield Wstęp Ważnym elementem integrowanej produkcji warzyw polowych są nawozy zielone. Powinny być one stosowane wszędzie tam, gdzie jest to uzasadnione organizacyjnie i ekonomicznie (Gruczek 1994, Songin 1998). Skuteczność działania nawozów zielonych zależy m.in. od masy przyoranych roślin i tempa ich mineralizacji. Plonotwórczy efekt nawozów zielonych widoczny jest nie tylko w pierwszym roku po ich przyoraniu, lecz także w latach następnych w drugim, a często trzecim (Fotyma i Mercik 1995, Sharma i in. 1988, Jabłońska-Ceglarek i in. 2002). Celem badań było poznanie następczego wpływu nawozów zielonych w formie przedplonów na plonowanie marchwi odmiany Flacoro, uprawianej w drugim roku po ich przyoraniu. Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 493-497 Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
494 R. Jabłońska-Ceglarek, R. Rosa, J. Franczuk, A. Zaniewicz-Bajkowska, E. Kosterna Materiał i metody Doświadczenie przeprowadzono w warunkach środkowo-wschodniej Polski w latach 2002-2006. Założono je w układzie split-blok w czterech powtórzeniach, na glebie brunatnej właściwej. Zawartość węgla organicznego wynosiła 0,9%, ph w H 2 O = 5,6. W latach 2002-2004 uprawiano rośliny przedplonowe na zielony nawóz: owies, peluszkę, wykę siewną oraz mieszanki tych roślin. Wysiewano je na początku kwietnia, a przyorywano na przełomie maja i czerwca. Przed wysiewem roślin na nawóz zielony stosowano nawożenie mineralne. Dawka fosforu i potasu pod wszystkie rośliny wynosiła 80 kg P 2 O 5 ha -1 i 160 kg K 2 O ha -1. Nawożenie azotowe pod poszczególne przedplony było zróżnicowane: dla peluszki i wyki siewnej w siewie czystym oraz dla mieszanki wyki z peluszką wynosiło 30 kg N ha -1, dla owsa w siewie czystym 90 kg N ha -1, dla mieszanek owsa z peluszką i wyki z owsem 60 kg N ha -1, a dla mieszanki wyki z peluszką i owsem 40 kg N ha -1. Jako nawóz zielony użytkowano całą biomasę roślin oraz ich resztki pozbiorowe. Przed przyoraniem pobrano próby roślin w celu określenia masy części nadziemnej i resztek pozbiorowych oraz zawartości makroskładników. Następcze działanie nawozów zielonych porównano z działaniem obornika w dawce 25 t ha -1 oraz z obiektem kontrolnym bez nawożenia organicznego. Obornik przyorywano w tym samym czasie co nawozy zielone. Marchew odmiany Flacoro uprawiano w latach 2004-2006 w drugim roku po nawożeniu organicznym. Przedplonem dla niej był por. Nasiona marchwi wysiewano w połowie maja. Wcześniej, na wszystkich kombinacjach nawożenia organicznego, wykonano nawożenie mineralne w ilości: 140 kg N, 140 kg P 2 O 5, 215 kg K 2 O na 1 hektar. Zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne prowadzono zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami agrotechniki marchwi późnej. Zbiór wykonano w drugiej połowie października. W jego trakcie określono wielkość plonu ogółem i plonu handlowego korzeni. Powierzchnia poletka do zbioru wynosiła 16 m 2. Wyniki opracowano statystycznie stosując analizę wariancji. Średnie porównano testem Tukeya na poziomie p = 0,05. Wyniki i dyskusja W latach 2002-2004 dawka 25 t ha -1 obornika wniosła do gleby średnio 6,40 t ha -1 suchej masy. Spośród nawozów zielonych przedplony z owsa w siewie czystym oraz mieszanek z jego udziałem wniosły do gleby więcej materii organicznej (od 20,6 t ha -1 do 23,6 t ha -1 ) niż wyka siewna i peluszka w siewie czystym i w mieszance (od 12,9 t ha -1 do 16,45 t ha -1 ). Najwięcej resztek pozbiorowych pozostawiły mieszanki: owsa z peluszką, wyki z owsem i peluszką oraz owies w siewie czystym. Wśród nawozów zielonych najwięcej suchej masy wytworzyły całe rośliny owsa. Łącznie najwięcej składników mineralnych przyorano z całą biomasą mieszanek: wyki z owsem oraz wyki z owsem i peluszką. Spośród resztek pozbiorowych przedplonów najwięcej składników mineralnych zawierały: mieszanka wyki z owsem i peluszką oraz mieszanka owsa z peluszką. Plonowanie marchwi zależało od przebiegu warunków pogodowych w kolejnych latach badań, zastosowanego nawożenia organicznego oraz formy przyorania nawozów zielonych (tab. 1). Istotnie największe plony ogółem i handlowy uzyskano w 2004 roku,
Następcze działanie nawozów zielonych w uprawie marchwi Flacoro 495 Tabela 1 Plonowanie marchwi Flacoro (t ha -1 ), uprawianej w drugim roku po nawożeniu organicznym (średnie z lat 2004-2006) Yielding of carrot Flacoro (t ha -1 ) grown in the second year after organic fertilization (means from 2004-2006) Rodzaj nawożenia Kind of fertilization Plon ogółem Total yield forma przyorania nawozu zielonego form of green manure utilization cała biomasa whole biomass resztki pozbiorowe crop residues średnio mean Plon handlowy Marketable yield forma przyorania nawozu zielonego form of green manure utilization cała biomasa whole biomass resztki pozbiorowe crop residues Kontrola Control 55,1 39,7 Obornik Farmyard manure 62,0 46,2 średnio mean Owies Oat 72,1 61,7 66,9 57,5 48,5 53,0 Peluszka Field pea 66,2 61,3 63,7 51,4 47,4 49,4 Owies + peluszka Oat + field pea 73,8 63,4 68,6 56,7 49,3 53,0 Wyka siewna Spring vetch 68,9 62,1 65,5 54,9 46,0 50,5 Wyka + owies Vetch + oat 73,6 62,0 67,8 57,3 48,6 53,0 Wyka + peluszka Vetch + field pea Wyka + owies + peluszka Vetch + oat + field pea 69,8 61,7 65,7 56,1 50,4 53,3 74,7 61,6 68,2 54,7 45,7 50,2 Średnio Mean 68,4 61,2 64,8 52,7 46,8 49,8 Rok Year NIR 0,05 LSD 0.05 2004 75,6 58,2 2005 68,5 54,2 2006 50,4 37,0 Rok Year 5,3 1,4 Forma przyorania Form of utilization 3,5 0,9 Rodzaj nawożenia Kind of fertilization 9,2 9,1 Forma przyorania rodzaj nawożenia Form of utilization kind of fertilization 8,6 7,9
496 R. Jabłońska-Ceglarek, R. Rosa, J. Franczuk, A. Zaniewicz-Bajkowska, E. Kosterna najkorzystniejszym dla uprawy marchwi, natomiast istotnie najmniejsze plony w 2006 roku, charakteryzującym się późną wiosną oraz małą ilością opadów atmosferycznych i niekorzystnym ich rozkładem w okresie wegetacji. Zastosowane w doświadczeniu nawozy zielone miały zbliżone lub lepsze następcze działanie plonotwórcze od obornika przyoranego w tym samym czasie. Według Cholewińskiej (1959), przyorane nawozy zielone działają krócej niż przyorany w tym samym czasie obornik i trzeba je stosować częściej niż co trzy lata. Fotyma i Mercik (1995) podają, że działanie nawozów zielonych jest w stosunku do obornika znacznie przyspieszone: od jednego roku do dwóch lat. Sharma i in. (1988) oraz Wadas (1997) stwierdzają natomiast, że działanie następcze nawozów zielonych na glebie lekkiej utrzymuje się jeszcze w trzecim roku po przyoraniu i jest zbliżone do działania przyoranego w tym samym czasie obornika. Potwierdzają to również wcześniejsze badania Franczuk i in. (1999), Jabłońskiej-Ceglarek i in. (2002), Zaniewicz-Bajkowskiej (2003). Następczy efekt plonotwórczy nawozów zielonych zależał od formy ich przyorania oraz ilości wniesionej z nimi do gleby materii organicznej. Wszystkie międzyplony przyorane w całości wpłynęły istotnie na wzrost plonów marchwi w porównaniu z obiektem kontrolnym bez nawożenia organicznego. Plon ogółem marchwi, uprawianej w drugim roku po przyoranych nawozach zielonych w postaci owsa oraz mieszanek z jego udziałem, był istotnie większy od uzyskanego w drugim roku po oborniku. Pozostałe przyorane w całości przedplony miały zbliżone działanie następcze do obornika. Wprowadzenie do gleby całej biomasy przedplonów, z wyjątkiem peluszki, w działaniu następczym spowodowało istotny wzrost plonu handlowego marchwi w porównaniu z uprawą po oborniku. Na istotny wzrost plonu handlowego marchwi w stosunku do kontroli nienawożonej organicznie wpłynęło także przyoranie resztek pozbiorowych owsa oraz mieszanek: owsa z peluszką, wyki z owsem i wyki z peluszką. Pomimo mniejszej od obornika wartości nawozowej resztek pozbiorowych międzyplonów ich plonotwórcze działanie następcze było do niego zbliżone. Na dużą wartość nawozową resztek pozbiorowych międzyplonów wskazują badania Batalina i Urbanowskiego (1964), Jabłońskiej- Ceglarek i Wadas (2001). Wnioski 1. Przedplonowe nawozy zielone w drugim roku po przyoraniu charakteryzowały się zbliżonym lub lepszym działaniem plonotwórczym od obornika. 2. Następczy efekt plonotwórczy przedplonów przyoranych w całości był większy niż resztek pozbiorowych. 3. Marchew, uprawiana w drugim roku po przyoraniu nawozów zielonych w postaci całych roślin owsa oraz mieszanek z jego udziałem, charakteryzowała się istotnie większym plonem ogółem, natomiast uprawiana po prawie wszystkich przyoranych w całości przedplonach, z wyjątkiem peluszki, większym plonem handlowym od uprawianej po oborniku.
Następcze działanie nawozów zielonych w uprawie marchwi Flacoro 497 Literatura Batalin M., Urbanowski S. (1964): Łączne stosowanie nawozu zielonego oraz obornika i nawozów mineralnych pod ziemniaki na glebie piaszczystej. Pam. Puław. 17: 13-29. Cholewińska B. (1959): Nawożenie roślin warzywnych w płodozmianie. Biul. Warzywn. 4: 47-56. Fotyma M., Mercik S. (1995): Chemia rolna. PWN, Warszawa. Franczuk J., Jabłońska-Ceglarek R., Zaniewicz-Bajkowska A. (1999): Zróżnicowanie plonowania wybranych gatunków warzyw w zależności od rodzaju nawożenia organicznego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 466: 325-334. Gruczek T. (1994): Gospodarka bezobornikowa na glebie lekkiej. Fragm. Agron. 2: 72-82. Jabłońska-Ceglarek R., Franczuk J., Zaniewicz-Bajkowska A., Rosa R. (2002): The effect of summer catch crops on yielding and chosen elements of nutritious value of onion and red beet. Folia Hortic. 14, 2: 11-23. Jabłońska-Ceglarek R., Wadas W. (2001): Fertilizing effect of catch crops in onion cultivation. Folia Hortic. 13, 1: 3-11. Sharma R.C., Govindakrichnan P.M., Singh R.P. (1988): Effect of different green manures on respondes of potatoes to K and its availability in the soil. J. Agric. Sci. 110, 3: 521-525. Songin W. (1998): Międzyplony w rolnictwie proekologicznym. Post. Nauk Roln. 2: 43-51. Wadas W. (1997): Plonotwórcze działanie nawozów zielonych i słomy w uprawie warzyw. Fragm. Agron. 3, 55: 63-71. Zaniewicz-Bajkowska A. (2003): Znaczenie nawożenia organicznego i wapnowania w uprawie warzyw na glebach o podwyższonej zawartości kadmu i ołowiu. Rozpr. Nauk.AP w Siedlcach 71. THE SUCCESSIVE EFFECT OF GREEN MANURES IN CARROT OF FLACORO CULTIVATION Summary The successive effect of green manure in the form of forecrop plants (oat, field pea, spring vetch and mixtures these of plants) on yield of carrot of Flacoro was studied. The plants on the green manure were ploughted-down in whole and in the form of post-harvest residues. They successive fertilizing effect was compared with farmyard manure (25 t ha -1 ) and with cultivation without organic fertilization. Carrot was grown in the second year after organic fertilization. The whole biomass of intercrop caused a significant increase of carrot yields in comparison with the control object without organic fertilization. The total yield of carrot cultivated in the second year after green manure with oat and mixture with its share was significantly higher in comparison with cultivation after farmyard manure. Introduction into soil of the whole biomass of forecrop plants, except field pea, successively caused a significant increase in the marketable yield of carrot in comparison with cultivation after farmyard manure. In the second year after plough-down of the post-harvest residues of oat and mixtures: oat with field pea, spring vetch with oat and field pea an increase of the marketable yield of carrot in relation to the control without organic fertilization was found. The successive effect of the plough-down of the post-harvest residues of green manure was similar to the farmyard manure effect.