Grupa dochodów własnych jst obejmujących podatki, opłaty, wpływy z czynszów i dzierżawy powiększyła się o dochody z udziałów w PIT i CIT oraz ze źródeł związanych ze środkami unijnymi. Zmiany w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego obowiązujące od 2004 roku oraz integracja z Unią Europejską spowodowały poważne przeobrażenia w strukturze dochodów samorządów. Grupa regularnych bieżących dochodów własnych obejmujących podatki, opłaty, wpływy z czynszów i dzierżawy powiększyła się znacząco o quasi-własne dochody w postaci udziałów w PIT i CIT. Drugą nową i ważną grupą dochodów stały się dochody ze źródeł opartych na środkach unijnych. Analiza budżetu jednostek samorządu terytorialnego w oparciu o osiągane dochody o charakterze stabilnym pozwala określić długookresową zdolność samorządów do finansowania realizowanych przez nie zadań. Punktem wyjścia do tej analizy staje się kategoria własnego potencjału dochodowego. 5.1. Własny potencjał dochodowy Własny potencjał dochodowy mierzony jest sumą wpływów z udziału w PIT i CIT oraz wpływami z podatku od nieruchomości, od środków transportowych i od czynności cywilnoprawnych. Ponieważ w przypadku gmin wiejskich ważnym źródłem podatkowym są wpływy z podatku rolnego i podatku leśnego, także te dwa źródła dochodów należy uznać za element własnego potencjału dochodowego. Te źródła dochodów traktować można jako najistotniejsze dochody charakteryzujące się stabilnością, świadczące o potencjale dochodowym mieszkańców danego samorządu. Własny potencjał dochodowy stanowi więc stabilną część własnych dochodów samorządów. Ze względu na władztwo podatkowe w zakresie podatków lokalnych przysługująca gminom kategoria własnego potencjału dochodowego jest użyteczną miarą oceny kondycji finansowej gmin oraz miast na prawach powiatu. Miasta na prawach powiatu łączą w sobie zdolność do pobierania podatków przysługującą gminom i powiatom. 1 / 5
Niedostateczna wielkość potencjału dochodowego jest czynnikiem ograniczającym możliwości rozwojowe społeczności lokalnych. Zastosowanie tej kategorii ułatwia porównania między rzeczywistym poziomem zasobności poszczególnych samorządów oraz ich samodzielnością finansową w stosunku do porównań opartych na analizie dochodów własnych, gdyż: a) jako konstrukcja uwzględniająca jedynie podstawowe źródła wpływów podatkowych charakteryzuje się wyjątkową prostotą, b) uwzględnia te źródła dochodów własnych, które uznać można za stabilne, podczas gdy dochody majątkowe (zawarte w kategorii dochodów własnych) uznać można za nadzwyczajne i przejściowe, choćby ze względu na fakt przekształceń własnościowych w sferze komunalnej, c) skala dochodów własnych poszczególnych samorządów jest wynikiem przyjętej przez nie strategii w zakresie organizacji realizowanych przez nie zadań, co utrudnia porównywalność danych w sytuacji, gdy w niektórych samorządach część działalności może być wyodrębniona w formie zakładów budżetowych czy gospodarstw pomocniczych, a w innych stanowić element budżetu (na przykład: komunikacja miejska, zarządzanie budynkami komunalnymi). 5.2. Stabilne dochody bieżące, nadwyżka bieżąca i własny potencjał inwestycyjny Kategoria własnego potencjału dochodowego jest punktem wyjścia do zdefiniowania pojęcia st abilnych dochodów bieżących. Zapewniają one cykliczne, w bardzo dużym stopniu przewidywalne wpływy do budżetu samorządowego oraz nie wygasają po upływie krótkiego okresu. W odróżnieniu od tych 2 / 5
dochodów dochody majątkowe nieregularne mają charakter incydentalny, w dużym stopniu nieprzewidywalny, choć mogą one stanowić źródło zasilenia finansowego budżetu samorządowego przez okres kilku lat. Wśród stabilnych dochodów bieżących wyróżniono zatem następujące grupy: 1. Własny potencjał dochodowy. 2. Subwencję ogólną - dochód transferowy z budżetu państwa. 3. Dotacje celowe służące finansowaniu zadań bieżących, w szczególności: dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na realizację zadań bieżących z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostce samorządu terytorialnego ustawami oraz na zadania bieżące realizowane przez nią na podstawie porozumień z organami administracji rządowej, dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na realizację własnych zadań bieżących samorządu oraz dotacje celowe na zadania bieżące realizowane na podstawie porozumień (umów) między jednostkami samorządu terytorialnego. 4. Stabilne dochody bieżące z majątku - dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych jednostek samorządu terytorialnego oraz innych umów o podobnym charakterze, opłaty za zarząd, użytkowanie i użytkowanie wieczyste nieruchomości, odsetki od pożyczek udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz pozostałe odsetki. 5. Pozostałe dochody bieżące, które stanowią najmniej homogeniczną kategorię wśród wymienionych. Obejmuje ona opłaty lokalne i pozostałe dochody podatkowe, ale również zaległości z podatków zniesionych, grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, otrzymane spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej oraz inne dochody. 3 / 5
Dochodami majątkowymi nieregularnymi są: dywidendy i kwoty uzyskane ze zbycia praw majątkowych, wpływy z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności, wpływy ze sprzedaży składników majątkowych, dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa, innych jednostek samorządu lub funduszy celowych na finansowanie i dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych (w tym na inwestycje i zakupy inwestycyjne z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami lub realizowane na podstawie porozumień z organami administracji rządowej). Są to zatem dochody, które służyć powinny finansowaniu zadań o dłuższej niż rocznej perspektywie czasowej, przede wszystkim pod względem korzystania z ich efektów, ale także ich wykonywania. Wyróżnione zostały również środki z innych źródeł, czyli środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej przeznaczone na finansowanie programów i projektów realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz środki przekazane z funduszy celowych na realizację zadań bieżących. Taki sposób określania dochodów samorządowych pozwala zdefiniować pojęcia nadwyżki bieżącej i własnego potencjału inwestycyjnego. Są one miarami pozwalającymi określić możliwość sfinansowania wydatków inwestycyjnych lub realną zdolność do zaciągania zobowiązań długoterminowych przez jednostkę samorządu terytorialnego. Pełna treść artykułu, ze schematami, dotycząca również budżetu bieżącego i majątkowego, z rysunkami i tabelą: plik pdf Uwaga: powyższy artykuł stanowi rozdział 5 książki Teresy Lubińskiej, Sławomira Franka i Marcina Będzieszaka Potencjał dochodowy samorządu w Polsce" wydanej przez DIFIN, 4 / 5
Warszawa 2008 r. Więcej informacji o tej książce podajemy w dziale Dobre książki". 5 / 5