Rodzaje zdań złożonych 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń: zna zasady tworzenia zdań pojedynczych i złożonych, zna różnice między zdaniami pojedynczymi a złożonymi. b) Umiejętności Uczeń: potrafi zaklasyfikować poprawnie wypowiedzenie, wskazuje orzeczenia i spójniki, umie wskazać zdania składowe w zdaniu złożonym. potrafi określić zdanie podrzędne w zdaniu podrzędnie złożonym. 2. Metoda i forma pracy Praca samodzielna, praktyczne ćwiczenia językowe. 3. Środki dydaktyczne Karty pracy przygotowane przez nauczyciela, podręcznik do nauki o języku dla klasy piątej. 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza Na wstępie nauczyciel prosi uczniów o przerysowanie schematu z rodzajami wypowiedzeń i omawia równoważnik zdania oraz zdania pojedyncze. WYPOWIEDZENIA RÓWNOWAŻNIK ZDANIE ZDANIE ZDANIA POJEDYNCZE ZŁOŻONE
(nie posiada czasownika (posiada jeden czasownik (posiada przynajmniej w formie osobowej) w formie osobowej) 2 czasowniki w formie osobowej) ROZWINIĘTE NIEROZWINIĘTE PODRZĘDNIE WSPÓŁRZĘDNIE Potem uczniowie wykonują ćwiczenie 1 i 2 (załącznik 1) polegające na przekształcaniu zdań pojedynczych w zdania złożone. Po wykonaniu ćwiczeń nauczyciel omawia je z uczniami, wskazując na różnice w budowie tych wypowiedzeń. b) Faza realizacyjna 1. Następnie nauczyciel rozdaje karty z kolejnym zestawem zadań. Tym razem uczniowie będą wykonywać ćwiczenia dotyczące analizy zdań (załącznik 2). 2. Nauczyciel i uczniowie wspólnie omawiają wypowiedzenia, wskazując zdania składowe i spójniki oraz klasyfikując wypowiedzenie (zdanie złożone współrzędnie lub podrzędnie). 3. Nauczyciel omawia sposób przygotowywania wykresów, a uczniowie tworzą je według jego wskazówek. c) Faza podsumowująca Na zakończenie nauczyciel prosi uczniów o ułożenie zdania złożonego podrzędnie i zdania złożonego współrzędnie. Po omówieniu tego ćwiczenia nauczyciel dyktuje polecenie zadania domowego.
5. Bibliografia E. i F. Przyłubscy, Język polski na co dzień, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990. 6. Załączniki a) Karta pracy ucznia załącznik 1. Ćwiczenie 1: Podane zdania pojedyncze przekształć na zdania złożone, nie zmieniając ich treści. Po wejściu nauczyciela do sali, wśród uczniów zapanowała cisza. Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek z człowiekiem zawsze. Pies należał do nas, a my do niego. Ćwiczenie 2: Podane zdania pojedyncze zamień na zdania złożone. Byłem głodny, więc zjadłem kanapkę. Pójdę do kina albo wybiorę się do teatru. Nie zadzwonię do ciebie ani nie wyślę do ciebie listu.
załącznik 2. Przeczytaj podane wypowiedzenia. Zaznacz pionową kreską zdania składowe. Zdania podrzędne w wypowiedzeniach podkreśl na czerwono, zdania współrzędnie złożone na zielono. Samolot opóźniał się, a pasażerowie denerwowali się. Deszcz przestał padać i pojawiła się tęcza. Kiedy skończę czytać książkę, pójdę na spacer. Właśnie skończyłam swoją pracę, więc teraz mogę odpocząć. Ponieważ zaczęło silnie wiać, zrezygnowałem z przejażdżki rowerowej. Drwal rąbał drewno i układał je w szopie. b) Zadanie domowe Ułóż po 2 zdania złożone współrzędnie i podrzędnie. Przedstaw na wykresach ich budowę, zaznacz zdania składowe. c) Notatki dla nauczyciela Spójniki występujące w zdaniach złożonych współrzędnie: Zdanie łączne: i, a Zdanie przeciwstawne: albo, lub Zdanie wynikowe: więc, zatem, toteż Zdanie rozłączne: ani
Spójniki występujące w zdaniach złożonych podrzędnie: kiedy? ile? po co? w jakim celu? dlaczego? gdzie? Sugestie, dotyczące analizy składniowej zdań z załącznika 3. Oto mój sposób analizowania budowy składniowej zdań złożonych: uczniowie odnajdują orzeczenia i podkreślają je dwoma poziomymi kreskami, wskazują zdania składowe (orzeczenie z określeniami), wskazują zdanie zawierające informację ważniejszą czy też wykonaną wcześniej, określają relacje obu zdań składowych (podrzędnie złożone lub współrzędnie złożone), wskazują spójnik łączący zdania składowe, przygotowują odpowiedni wykres, pamiętając o postawieniu właściwego pytania w przypadku zdań podrzędnie złożonych. 7. Czas trwania lekcji 2 x 45 minut 8. Uwagi do scenariusza Scenariusz przeznaczony jest do realizacji w klasie 5.