ISSN 1895-4421 EPISTEME CZASOPISMO NAUKOWO-KULTURALNE KRAKÓW Nr 22/2014, t. II
EPISTEME CZASOPISMO NAUKOWO-KULTURALNE Redakcja: Zdzisław Szczepanik (red. naczelny) Katarzyna Daraż-Duda (sekretarz redakcji) Piotr Walecki Grzegorz Chajko Krzysztof Duda Roman Turowski (red. techniczny) Rada Naukowa: Prof. dr hab. Dariusz Rott Prof. dr hab. Włodzimierz Sady Prof. dr hab. Michał Śliwa Prof. dr hab. inż. Ryszard Tadeusiewicz Prof. dr hab. Bogdan Zemanek Ks. Prof. dr hab. Władysław Zuziak Prof. nadzw. dr hab. Wiesław Alejziak Prof. Ignatianum i UJ, dr hab. Józef Bremer SJ Prof. dr przew. kwal. II Paweł Taranczewski Prof. UP dr hab. Andrzej Kornaś Prof. dr Olga E. Kosheleva Prof. dr Marko Jacov Prof. dr Aleksandr Lokshin Prof. dr Hans Jørgen Jensen Prof. dr Oleksandr Chyrkov Prof. dr Iryna Diachuk Prof. dr Luiza Arutinov Prof. dr hab. Michaił Pawłowicz Odesskij Prof. dr hab., dr. phil. Andrzej Wiercinski Prof. dr eng. Elena Horska Wydawca: Stowarzyszenie Twórców Nauki i Kultury Episteme ul. Okólna 28/87 30-669 Kraków www.episteme-nauka.pl Stowarzyszenie Twórców Nauki i Kultury Episteme i Autorzy Pierwotną wersją czasopisma jest wersja papierowa
SPIS TREŚCI GEODEZJA I KARTOGRAFIA GOSPODARKA PRZESTRZENNA ARCHITEKTURA KRAJOBRAZU Tomasz Noszczyk, Dawid Chaba ANALIZA STRUKTURY WŁADANIA, UŻYTKOWANIA I ROZDROBNIENIA DZIAŁEK WE WSI LIPNIK.............................. 5 Żaneta Banaszek, Angela Potasznik Ilona Świtajska, Cristina Timotfe ODDZIAŁYWANIE MIASTA NA KRAJOBRAZ NADJEZIORNY NA PRZYKŁADZIE JEZIORA WULPIŃSKIEGO KOŁO OLSZTYNA............ 15 Pelagia Biłka, Bartosz Mitka, Maria Zygmunt, Przemysław Klapa TESTOWANIE DOKŁADNOŚCI METROLOGICZNEJ NAZIEMNEGO SKANERA LASEROWEGO W WARUNKACH LABORATORYJNYCH.......... 23 Pelagia Biłka, Magda Pluta, Bartosz Mitka, Maria Zygmunt WYZNACZENIE BŁĘDU WSKAZANIA DŁUGOŚCI NAZIEMNEGO SKANERA LASEROWEGO W WARUNKACH POLOWYCH................... 33 Maria Zygmunt, Barbara Czesak, Agnieszka Szeptalin Pelagia Biłka, Magda Pluta COMPARISON OF DIGITAL TERRAIN MODELS ON THE BASIS OF THE DATA OBTAINED FROM VARIOUS SURVEYING METHODS......... 41 Magdalena Jurkiewicz, Tadeusz Gargula GRANICE NIERUCHOMOŚCI ANALIZA METOD ICH WYZNACZANIA NA PRZYKŁADZIE GMINY MIEJSKO-WIEJSKIEJ........... 51 Agata Krężel, Maciej Filipiak, Malwina Mikołajczyk ZMNIEJSZANIE SIĘ LICZBY DRZEW I KRZEWÓW W OBRĘBIE ZIELENI PUBLICZNEJ NA PRZYKŁADZIE WROCŁAWIA.................... 59
Spis treści Karol Król WYBRANE METODY TWORZENIA APLIKACJI INTERNETOWYCH W OPARCIU O MAPY TEMATYCZNE................... 69 Mariusz Antolak, Anna Mazur Marzena Płaza, Katarzyna Ruszczycka EDUKACJA ESTETYCZNA W POLSKIM SYSTEMIE OŚWIATY, A KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU............................ 79 Anna Mazur, Marzena Płaza, Katarzyna Ruszczycka ORZECHOWO ANALIZA WARTEJ ZACHOWANIA WSI WARMIŃSKIEJ..... 87 Witold Jucha ZMIANY SIECI HYDROGRAFICZNEJ W OKOLICACH PUSZCZY NIEPOŁOMICKIEJ W XX WIEKU ZACHOWANE NA ARCHIWALNYCH MATERIAŁACH KARTOGRAFICZNYCH............... 93 Anna Mazur, Katarzyna Ruszczycka Marzena Płaza, Mariusz Antolak AESTHETIC EVALUATION OF LANDSCAPE IN RAIL ROUTE FROM TCZEW TO OLSZTYN MAIN STATION............. 103 Maria Ostrowska-Dudys, Justyna Małyszko DOSTOSOWANIE GOSPODARSTW ROLNYCH GMINY STRONIE ŚLĄSKIE DO PEŁNIONEJ FUNKCJI AGROTURYSTYCZNEJ................ 111 Marzena Płaza, Katarzyna Ruszczycka, Anna Mazur PRZEKSZTAŁCENIA UKŁADÓW RURALISTYCZNYCH NA PRZYKŁADZIE ŻUŁAWSKIEJ WSI ADAMOWO........................ 121 Marzena Płaza, Katarzyna Ruszczycka Anna Mazur, Mariusz Antolak ŻUŁAWY WIŚLANE I WARMIA: DWIE KRAINY DWA RÓŻNE KRAJOBRAZY KULTUROWE............................. 129 Magda Pluta, Bartosz Mitka MOŻLIWOŚCI MODELOWANIA 3D NA PODSTAWIE DANYCH ZE SKANINGU LASEROWEGO..................... 137 4
Spis treści Katarzyna Ruszczycka, Marzena Płaza, Anna Mazur PRZEKSZTAŁCENIA UKŁADU KOMPOZYCYJNYGO WSCHODNIO- PRUSKIEGO ZAŁOŻENIA PAŁACOWO OGRODOWEGO W WIELEWIE..... 147 Cristina Maria Timofte, Ilona Joanna Świtajska Angela Potasznik, Żaneta Banaszek ASSESMENT OF POLLUTANT DISPERTION IN BAHLUI RIVER USING MATHEMATICAL MODELING AND SIMULATION................. 155 Adam Piasecki Poziom infrastruktury kanalizacyjnej na obszarach wiejskich województwa warmińsko mazurskiego............. 163 Grażyna Łaska, Aneta Sienkiewicz MODELOWANIE MATEMATYCZNE WPŁYWU TEMPERATURY POWIETRZA NA STAN ZACHOWANIA I ZAGROŻENIE POPULACJI PULSATILLA PATENS (L.) MILL. W PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ............. 173 OCHRONA I KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA Joanna Aleksiejuk, Liliia Martyniuk THE OVERVIEW OF RENEWABLE ENERGY SOURCES IN UKRAINE ON THE EXAMPLE OF SOLAR SYSTEMS.................... 181 Łukasz Borek, Tomasz Stachura HYDROMORFOLOGICZNA OCENA WÓD POTOKU RYGLICZANKA WEDŁUG METODY RIVER HABITAT SURVEY (RHS)........ 191 Łukasz Borsuk Proposal of application CWs FWS within Rożnów water reservoir forecast of the impact of used technology on the water quality...................... 201 Mateusz Cuske, Anna Karczewska, Bernard Gałka, Leszek Gersztyn METHODOLOGICAL ASPECTS INVOLVED IN EXAMINING THE DYNAMICS OF HEAVY METALS CONCENTRATIONS IN SOIL SOLUTIONS EXTRACTED FROM CONTAMINATED SOILS......... 209 5
Spis treści Marcin Czora, Jerzy Wieczorek BIOMONITORING KADMU I OŁOWIU NA OBSZARZE BORÓW STOB- RAWSKICH Z WYKORZYSTANIEM MCHÓW PLEUROZIUM SCHREBERI...... 217 Agata Dulska-Jeż, Kamila Musiał ROŚLINNOŚĆ NIEKOSZONYCH ŁĄK PŁASKOWYŻU KOLBUSZOWSKIEGO.. 227 Krzysztof Dziedzic, Bogusława Łapczyńska-Kordon OCENA MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA POZOSTAŁOŚCI Z BIOGAZOWNI NA CELE ENERGETYCZNE............................. 235 Grażyna Kaczyńska, Agata Borowik Angelika Szudrewicz, Rafał Strachel LICZEBNOŚĆ BAKTERII CELULOLITYCZNYCH I AMYLOLITYCZNYCH W GLEBIE ZANIECZYSZCZONEJ METALAMI CIĘŻKIMI................... 243 Anna Karbowniczak, Maria Szczuka, Weronika Pasternak ENERGETIC EFFICIENCY OF POLICRYSTALLINE PANELS AGAINST OTHER TYPES OF PHOTOVOLTAIC PANELS.................... 251 Tomasz Koniarz, Agnieszka Baran, Marek Tarnawskii WYKORZYSTANIE WSKAŹNIKÓW GEOCHEMICZNYCH I TESTU PHYTOTOXKIT W OCENIE JAKOŚCI OSADÓW DENNYCH........ 257 Marta Kupryś-Caruk, Sławomir Podlaski, Grzegorz Wiśniewski BADANIE PRZYDATNOŚCI SŁONECZNIKA BULWIASTEGO (HELIANTHUS TUBEROSUS L.) DO PRODUKCJI BIOGAZU................ 265 Beata Kuziemska, Wiesław Wieremiej Joanna Trębicka, Paulina Klej, Beata Bik ZAWARTOŚĆ MANGANU I LITU W KUPKÓWCE POSPOLITEJ (DACTYLIS GLOMERATA L.) UPRAWIANEJ NA GLEBIE ZANIECZYSZCZONEJ NIKLEM W WARUNKACH ZRÓŻNI- COWANEGO ODCZYNU I NAWOŻENIA ORGANICZNEGO................. 275 Justyna Małyszko, Maria Ostrowska Dudys Karolina Kolasińska, Justyna Kubic BADANIA TRANSPORTU RUMOWISKA UNOSZONEGO URZĄDZENIEM ISCO 3700 NA WYBRANYM ODCINKU RZEKI............. 287 6
Spis treści Monika Mierzwa-Hersztek, Krzysztof Gondeki, Kalina Orłowska OCENA SKŁADU CHEMICZNEGO STAŁEGO PRODUKTU PROCESU TERMICZNEGO PRZEKSZTAŁCENIA WYBRANYCH MATERIAŁÓW ORGANICZNYCH.......................... 295 Włodzimierz Miernik, Dariusz Młyński ANALIZA EFEKTYWNOŚCI PRACY OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW W KRZESZOWICACH PO MODERNIZACJI..................... 303 Kamila Musiał, Agata Dulska-Jeż FLORA ŁĄK NA TERENIE PYCHOWIC I KOSTRZA........................ 311 Maria Nawieśniak, Mateusz Strutyński, Józef Hernik Charakterystyka zmian przebiegu koryta Krzyworzeki oraz Potoku Niedźwiadek na terenie gminy Wiśniowa w ujęciu historycznym................ 321 Angela Potasznik, Sławomit Szymczyk Ilona Świtajska, Żaneta Banaszek, Cristina Timofte ZMIENNOŚĆ WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNYCH W WODACH RZEKI SYMSARNY PRZEPŁYWAJĄCEJ PRZEZ JEZIORO SYMSAR.......... 329 Magdalena Semla, Grzegorz Formicki, Agnieszka Greń, Zofia Goc, Edyta Kapusta Aleksandra Lasa, Marta Batoryna, Kinga Kraska Effects of UV-A and UV-B radiation on the retina of Rana temporaria L. larvae..................... 339 Aneta Sikora TRZMIELOWATE (Hymenoptera: Apidae: Bombini) NA OSIEDLACH MIESZKANIOWYCH WROCŁAWIA...................... 349 Tomasz Stachura, Dawid Bedla, Karol Król WYKORZYSTANIE WYBRANYCH TECHNIK I NARZĘDZI GEOINFORMATYCZNYCH W PROCESIE PARAMETRYZACJI STRUKTURY UŻYTKOWANIA ZLEWNI, JAKO CZYNNIKA KSZTAŁTUJĄCEGO JAKOŚĆ WÓD MAŁYCH ZBIORNIKÓW WODNYCH..... 359 7
Spis treści Rafał Strachel, Magdalena Zaborowska Grażyna Kaczyńska, Angelika Szudrewicz WPŁYW KADMU I OŁOWIU NA AKTYWNOŚĆ DEHYDROGENAZ W GLEBIE.............................. 369 Dominika Szadkowska, Maciej Gawryołek, Ewa Archanowicz Jan Szadkowski, Monika Marchwicka, Bartłomiej Rębkowski WPŁYW FURFURALU NA HYDROLIZĘ ENZYMATYCZNĄ HOLOCELULOZY POZYSKANEJ Z DREWNA TOPOLI (Populus sp.)....... 377 Jacek Nowicki, Stanisław Popek, Sara Świerkosz, Katarzyna Olczak, Ryszard Tuz, Tomasz Schwarz THE EFFECT OF HOUSING FATTENERS IN OUTSIDE RUN ENCLOSURE ON THE DAILY BEHAVIOURAL PROFILE AND CHOSEN PARAMETERS OF MEAT QUALITY........................ 385 8
Tomasz Noszczyk Dawid Chaba EPISTEME 22/2014, t. II s. 5-14 ISSN 1895-2241 ANALIZA STRUKTURY WŁADANIA, UŻYTKOWANIA I ROZDROBNIENIA DZIAŁEK WE WSI LIPNIK ANALYSIS OF THE STRUCTURE OF MANAGING, USAGE AND FRAGMENTATION OF LAND LOTS IN THE VILLAGE OF LIPNIK Abstrakt. Artykuł porusza problem struktury władania gruntami, użytkowania ziemi i rozdrobnienia działek ewidencyjnych wsi Lipnik położonej w gminie Kije, w powiecie pińczowskim, w województwie świętokrzyskim. Analizy tej dokonano na podstawie materiałów otrzymanych ze Starostwa Powiatowego w Pińczowie. W pracy ukazano charakterystykę obszaru badań, tj. wsi Lipnik, natomiast w ramach analizy struktury władania dokonano zestawień i obliczeń procentowego udziału właścicieli i władających na badanym obszarze. Słowa kluczowe: struktura władania, struktura użytkowania, rozdrobnienie gospodarstw Summary. The article raises the subject of the structure of managing, use and fragmentation of cadastral parcels in the village of Lipnik, which is situated in the administrative district of Kije, Pińczów County, świętokrzyskie voivodship. The analysis was done on the basis of materials received from the County of Pińczów. The work contains the characteristics of the study area Lipnik village. As part of the analysis of the structure of managing has been made statements and calculations of the percentage of owners and speaking in the analyzed area. Key words: managing, use structure, fragmentation 5
6 Tomasz Noszczyk, Dawid Chaba WSTĘP Polska wieś w ciągu wieków ulegała licznym zmianom. Przeobrażenia jakie w niej zachodziły początkowo następowały samoistnie, później stały się już kontrolowane i ustaliły jej obecny kształt. Obraz większości obszarów wiejskich, jak powszechnie wiadomo, nie jest niestety obrazem pozytywnym. Opłacalność produkcji rolnej jest bardzo niska, a gospodarstwa są zbyt małe i nieodpowiednio wyposażone [Sanek, 2005]. Strukturę obszarową polskiego rolnictwa cechuje bardzo duży udział małych i średnich gospodarstw. Tę sytuację zaobserwować można szczególnie w południowej i południowo-wschodniej Polsce [Noga, 2001], czyli m.in. na obszarze prowadzonych badań. Do najczęstszych problemów struktury przestrzennej, które można zaobserwować na terenie Polski, a zwłaszcza na południu naszego kraju zalicza się głównie: małe powierzchnie i dużą liczbę działek ewidencyjnych w gospodarstwie, bardzo duże ich rozproszenie, nieregularne kształty oraz brak dojazdu do poszczególnych gruntów, a także wąskie i wydłużone działki w terenach nizinnych. Poprzez scalenie i wymianę gruntów można przebudować strukturę przestrzenną polskiej wsi i zlikwidować jej najczęstsze problemy. MATERIAŁ I METODY BADAŃ Badaniami objęte zostało sołectwo Lipnik, położone w gminie Kije, w powiecie pińczowskim, na południu woj. świętokrzyskiego. Kije to jedna ze 102 gmin województwa świętokrzyskiego oraz jedna z pięciu gmin powiatu. Jest położona we wschodniej części Kotliny Nidy, częściowo w granicach Nadnidziańskiego i Szanieckiego Parku Krajobrazowego oraz w ich strefach ochronnych. Sąsiaduje ona z 5 innymi gminami, od północy z Sobkowem i Morawicą, od południa z gminą Pińczów, od zachodu z gminą Imielno, a od wschodu z Chmielnikiem. Sołectwo Lipnik, które zostanie poddane szczegółowej analizie w niniejszym artykule to mała wioska, licząca niespełna 200 osób i zajmująca powierzchnię ok. 300 ha. Reprezentuje typ wsi tzw. ulicówkę, bowiem występuje tutaj zwarta zabudowa po obu stronach drogi.
Analiza struktury władania, użytkowania i rozdrobnienia Celem artykułu jest analiza struktury władania, struktury użytkowania gruntów i niekorzystnego zjawiska, jakim jest rozdrobnienie gruntów gospodarstw na badanym obszarze. Dokonano statystycznej analizy danych ewidencyjnych z roku 2012, pochodzących z rejestrów ewidencji gruntów i budynków ze Starostwa Powiatowego w Pińczowie. W szczególności był to skorowidz działek obrębu Lipnik i zestawienia z wykazu gruntów tegoż obrębu. Dane te zostały zestawione w sposób tabelaryczny i zobrazowane graficznie na wykresach. Następnie dokonano ich szczegółowej analizy. Zastosowano tutaj metodę statystyczno-opisową, która charakteryzuje omawianą strukturę przestrzenną i własnościową gruntów wsi Lipnik. WYNIKI I DYSKUSJA Analiza struktury władania gruntów według grup rejestrowych w miejscowości Lipnik pozwala stwierdzić, iż największą powierzchnię zajmują nieruchomości pozostające we władaniu podmiotów indywidualnych ponad 91% pow. sołectwa, natomiast najmniejszy areał (0,2%) grupa 10 wspólnoty gruntowe (Ryc.1). Grunty będące własnością osób fizycznych zajmują 284,6029 ha, a w tym wchodzące w skład gospodarstw rolnych aż 203,7830 ha, co stanowi 65,4% ogólnej powierzchni wsi. Na tej podstawie stwierdzić można, że analizowana miejscowość jest wioską typowo rolniczą, a głównym źródłem utrzymania większości mieszkańców jest praca na roli. Problem stanowi natomiast nieodpowiednia struktura agrarna nieregularny kształt i wielkość działek oraz ich zbytnie wydłużenie, które powoduje wzrost kosztów produkcji, co w efekcie prowadzi do nieopłacalności i małej szansy rozwoju rolnictwa na tym terenie [Sanek, 2005]. Znaczną część badanego obszaru zajmują także grunty do 1 ha niewchodzące w skład gospodarstw rolnych ponad 80 ha, co stanowi 26,0% powierzchni wsi. Tymi gruntami są przede wszystkim małe działki nieprzekraczające kilkunastu czy kilkudziesięciu arów [Noszczyk, 2013]. Grupa 1, obejmująca nieruchomości Skarbu Państwa, nieoddane w użytkowanie wieczyste zajmuje łączną powierzchnię 15,6299 ha, 7
Tomasz Noszczyk, Dawid Chaba co stanowi 5,0% powierzchni wsi. Wśród tych gruntów największy obszar - 7,5 ha (2,4%) zajmuje podgrupa 1.7 osoby i jednostki organizacyjne niewymienione w pkt. 1-6. Powierzchnię 5,33 ha, stanowiącą 1,7% ogólnej przestrzeni miejscowości Lipnik zajmują grunty pozostające we władaniu Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa (ANR SP). Agencja ta realizuje zadania wynikające z polityki polskiego państwa. Spełnia ona także rolę instytucji powierniczej, gdyż Skarb Państwa powierzył jej prawo wykonywania własności i innych praw rzeczowych na swoją rzecz w stosunku do własności państwowej w rolnictwie. Grunty, które są położone w badanej miejscowości, a ich właścicielem jest ANR SP mogą być sprzedawane bądź wydzierżawiane rolnikom [Sanek, 1995; Ustawa, 1991]. Grunty Skarbu Państwa oddane w użytkowanie wieczyste (grupa 2) zajmują 7 ha, z czego te należące do państwowych osób prawnych - 3,6 ha (1,2%), a innych, niewymienionych osób - 3,4 ha (1,1%). Pozostałe grupy rejestrowe zajmują powierzchnię zbliżoną do 1 ha: - grupa 4: gminny zasób nieruchomości 1,09 ha (0,3%), - grupa 10: wspólnoty gruntowe 0,67 ha (0,2%), - grupa 11: powiatowy zasób nieruchomości 1,28 ha (0,4%), - grupa 15: spółki prawa handlowego i inne podmioty 1,16 ha (0,4%). Ryc. 1. Struktura władania we wsi Lipnik 8
Analiza struktury władania, użytkowania i rozdrobnienia Źródło: opracowanie własne na podstawie rejestrów ewidencji gruntów i budynków. Użytkowanie gruntów, jak i ich struktura zależy od warunków klimatycznych, glebowych, stosunków wodnych i rzeźby terenu. Największe wymagania wykazują pod tym względem grunty orne [Sanek, 2011]. Tabela nr 1 przedstawia strukturę użytkowania gruntów w sołectwie Lipnik. Tab. 1. Struktura użytkowania gruntów we wsi Lipnik Nazwa użytku gruntowego Użytki rolne Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione Rodzaj użytku gruntowego Powierzchnia [ha] [%] grunty orne 216,3053 69,5 sady 3,6743 1,2 łąki trwałe 40,1000 12,9 pastwiska trwałe 16,7705 5,4 grunty rolne zabudowane 9,8131 3,2 rowy 4,2009 1,3 Razem: 290,8641 93,4 lasy 3,3218 1,0 grunty zadrzewione i zakrzewione 0,1700 0,1 Razem: 3,4918 1,1 9
Tomasz Noszczyk, Dawid Chaba Grunty zabudowane i zurbanizowane 10 tereny mieszkaniowe 0,1640 0,1 drogi 8,7700 2,8 tereny kolejowe 7,0000 2,2 Razem: 15,9340 5,1 Nieużytki 0,8900 0,3 Tereny różne 0,2500 0,1 Razem: 311,4299 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie rejestrów ewidencji gruntów i budynków. Analizując strukturę użytkowania gruntów zauważyć można, że największą powierzchnię 290,8641 ha zajmują użytki rolne, a wśród nich grunty orne 216,3053 ha, które zajmują ponad 69% powierzchni miejscowości. Dominują tutaj także łąki i pastwiska, stanowiące odpowiednio 12,9% i 5,4% ogółu. Najmniejszy udział wśród użytków rolnych mają sady 3,6743 ha i rowy 4,2009 ha (Tab.1). Szczególnie małą powierzchnię zajmują grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, niecałe 3,5 ha, co stanowi tylko 1,1% powierzchni wsi. Wśród nich 0,1% stanowią grunty zadrzewione i zakrzewione (Tab.1). Drogi w miejscowości Lipnik zajmują 8,77 ha (2,8%), tereny kolejowe 7 ha (2,2%), natomiast tereny mieszkaniowe 0,1640 ha (0,1%). Wyodrębnia się także tereny różne, które zajmują powierzchnię 0,25 ha (0,1%) i nieużytki, których w Lipniku jest tylko 0,89 ha (0,3%). Mała powierzchnia nieużytków jest zjawiskiem pozytywnym, ponieważ są to obszary niewykorzystywane rolniczo. Rolnictwo południowo-wschodniej Polski, w której znajduje się badana miejscowość charakteryzuje znaczne rozdrobnienie i rozproszenie gruntów. W tej części kraju gospodarstwa posiadają dużą liczbę działek ewidencyjnych o małej powierzchni, a często także i o nieregularnym kształcie. Wpływa to na zahamowanie rozwoju rolnictwa [Leń i Noga, 2010]. Rozdrobnienie gruntów rozumiane jest jako podział powierzchni wsi na działki ewidencyjne, który najczęściej występuje wskutek dziedziczenia lub zniesienia współwłasności nieruchomości. Decydującym czynnikiem, który wpływa na rozdrobnienie działek
Analiza struktury władania, użytkowania i rozdrobnienia ewidencyjnych jest zbytnie przeludnienie wsi [Noga, 1985]. Zbyt mała powierzchnia działek jest bardzo niekorzystna z punktu widzenia gospodarczego, powoduje bowiem nieodwracalne zmiany w strukturze agrarnej naszego kraju. Poprawa tego stanu może nastąpić poprzez przeprowadzenie scalenia i wymiany gruntów [Noszczyk, 2013]. Tab. 2. Struktura rozdrobnienia gruntów we wsi Lipnik Lp. Przedziały obszarowe działek [ha] Liczba działek w grupie obszarowej % Powierzchnia grupy obszarowej [ha] Procentowy udział w powierzchni [%] Średnia powierzchnia działki [ha] 1 0,05 20 5,4 0,4988 0,2 0,0249 2 (0,05-0,10> 12 3,2 1,0292 0,3 0,0858 3 (0,10-0,20> 63 17,0 9,1386 2,9 0,1451 4 (0,20-0,30> 42 11,4 10,8602 3,5 0,2586 5 (0,30-0,40> 23 6,2 8,2781 2,7 0,3599 6 (0,40-0,50> 21 5,7 9,4773 3,0 0,4513 7 (0,50-0,60> 31 8,4 17,2446 5,5 0,5563 8 (0,60-0,70> 12 3,2 7,6600 2,5 0,6383 9 (0,70-0,80> 12 3,2 9,1900 3,0 0,7658 10 (0,80-0,90> 17 4,6 14,2900 4,6 0,8406 11 (0,90-1,00> 10 2,7 9,4767 3,0 0,9477 12 (1,00-1,50> 43 11,6 51,3371 16,5 1,1939 13 (1,50-2,00> 40 10,8 69,3956 22,3 1,7349 14 >2,00 24 6,5 93,5583 30,0 3,8983 Razem: 370 100,0 311,4345 100,0 0,8417 Źródło: opracowanie własne na podstawie skorowidzu działek z ewidencji gruntów i budynków [Noszczyk, 2013]. Na badanym obszarze odnotowano 370 działek ewidencyjnych o łącznej powierzchni 311,4345 ha. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią działki z przedziału 0,10-0,20 ha - jest ich 63, co stanowi 17,0% ogólnej ich liczby. 42 działki ewidencyjne obejmuje przedział 20-30 arów, stanowiąc 11,4% ogólnej ich liczby. Średnia powierzchnia działki z tej grupy obszarowej wynosi 0,2586 ha (Tab. 2). 11
12 Tomasz Noszczyk, Dawid Chaba Nieruchomości z przedziału 0,10-0,30 ha jest łącznie 105, stanowi to 28,4% wszystkich działek. To duża liczba, zważywszy na fakt, że działki do 0,30 ha nie mogą być dzielone. Właściciele gruntów o powierzchni do 0,10 ha, których w badanym sołectwie jest 8,6% (32 działki) nie mogą otrzymywać dopłat bezpośrednich do produkcji rolniczej wypłacanych przez Unię Europejską w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, chyba, że uprawy prowadzone są na kilku sąsiadujących działkach będących we władaniu jednej osoby. Grunty poniżej 0,60 ha pokrywają 18,1% powierzchni wsi, stanowiąc 57,3% ogólnej liczby działek (Tab.2). Zgodnie z art. 93 ust. 2a ustawy o gospodarce nieruchomościami: podział nieruchomości ( ) powodujący wydzielenie działki gruntu o powierzchni mniejszej niż 0,30 ha, jest dopuszczalny, pod warunkiem, że działka ta zostanie przeznaczona na powiększenie sąsiedniej nieruchomości lub dokonana zostanie regulacja granic między sąsiadującymi nieruchomościami [Ustawa, 1997]. Nieruchomości o powierzchni powyżej 0,60 ha można dzielić na mniejsze działki ewidencyjne. Na badanym obszarze grunty mogące podlegać podziałowi stanowią 42,6% wszystkich nieruchomości jest ich 158. WNIOSKI Podsumowując wykonaną analizę struktury władania gruntami we wsi Lipnik należy stwierdzić, że charakteryzuje się ona bardzo małym udziałem sektora państwowego. Praktycznie cały obszar miejscowości, stanowiący aż ponad 91,4% zajmuje sektor prywatny, czyli grunty należące do indywidualnych rolników. Dominującą rolę w strukturze użytkowania gruntów na obszarze badań mają użytki rolne, które stanowią aż 93,4% powierzchni wsi. Na tej podstawie można wnioskować, że Lipnik jest miejscowością typowo rolniczą. Grunty orne zajmują 70% powierzchni ogólnej. Niewielką liczbę stanowią natomiast grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione (1,1%) oraz nieużytki zaledwie 0,3% powierzchni sołectwa. W strukturze rozdrobnienia działek przeważają nieruchomości o powierzchni do 0,30 ha, które nie mogą ulegać podziałowi zgod-
Analiza struktury władania, użytkowania i rozdrobnienia nie z ustawą o gospodarce nieruchomościami. Jest ich 137 na 370 występujących w sołectwie. Kolejnym problemem wydaje się być fakt, że praktycznie 9% właścicieli gruntów nie może pobierać unijnych dopłat bezpośrednich dla rolnictwa z powodu zbyt małej powierzchni swoich nieruchomości (do 0,10 ha). Zgodnie z ustawą o gospodarce nieruchomościami 42,6% - 158 działek ewidencyjnych może ulegać podziałowi, jako, że ich powierzchnia przekracza 0,60 ha. BIBLIOGRAFIA Leń P. Noga K. 2010. Analiza rozdrobnienia gruntów indywidualnych we wsiach powiatu Brzozów. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 3: 55-64, Kraków. Noga K. 1985. Typizacja obszarów wiejskich dla potrzeb ich urządzania. II Ogólnopolskie Seminarium Geograficzno-Rolnicze AR Wrocław, Wrocław. Noga K. 2001. Metodyka programowania i realizacji prac scalenia i wymiany gruntów w ujęciu kompleksowym, Szkoła Wiedzy o Terenie, Kraków. Noszczyk T. 2013. Analiza struktury władania i rozdrobnienia działek na przykładzie wsi Lipnik w gminie Kije, praca inżynierska UR, Kraków (tekst niepublikowany). Sanek A. 1995. Dynamika zmian w strukturze władania i użytkowania gruntów na przykładzie wsi Kościelec. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, ser. Sesja Naukowa, z. 44: 157-164, Kraków. Sanek A. 2005. Zmiany w strukturach przestrzennych podstawą prognozowania kierunków przekształceń terenów wiejskich. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, ser. Geodezja, z. 21: 371-382, Kraków. Sanek A. 2011. Zmiany struktury przestrzennej nieruchomości jako podstawa prognozy przekształceń terenów wiejskich. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, 7: 209-220, Kraków. Ustawa z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r., poz. 1187). Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 518). 13
Tomasz Noszczyk, Dawid Chaba Adres do korespondencji: mgr inż. Tomasz Noszczyk Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie e-mail: noszczyk.tomek@gmail.pl mgr Dawid Chaba Starostwo Powiatowe w Kielcach Wydział Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami ul.wrzosowa 44, 25-211 Kielce e-mail: dawid.chaba90@gmail.com 14
Żaneta Banaszek Angela Potasznik Ilona Świtajska Cristina Timotfe EPISTEME 22/2014, t. II s. 15-22 ISSN 1895-2241 ODDZIAŁYWANIE MIASTA NA KRAJOBRAZ NADJEZIORNY NA PRZYKŁADZIE JEZIORA WULPIŃSKIEGO KOŁO OLSZTYNA INFLUENCE OF THE MUNICIPAL SPACE ON THE LAKESIDE LANDSCAPE ON THE EXAMPLE OF THE LAKE WULPIŃSKIE NEAR OLSZTYN Abstrakt. Przekształcenia na terenach podmiejskich są efektem współczesnego rozwoju gospodarczego oraz podwyższenia standardów cywilizacyjnych, w wyniku których następuje przemieszczanie się ludności miejskiej na tereny wiejskie sąsiadujące z miastem. Działania te skutkują przekształceniem struktur społecznych, gospodarczych oraz zmianami środowiska przyrodniczego, w tym krajobrazów nadjeziornych. Obszary znajdujące się w strefie oddziaływania dużych miast zatracają swoją wiejską tożsamość, w konsekwencji czego na terenach podmiejskich pojawiają się nowe grupy ludności co skutkuje zmianą relacji między społecznością lokalną a napływową. Przeprowadzone badania pozwoliły na dokonanie analizy poziomu rozwoju obszaru strefy podmiejskiej na przykładzie Jeziora Wulpińskiego z uwzględnieniem aspektu przestrzennego i gospodarczego. Słowa kluczowe: obszary podmiejskie, krajobraz wiejski, jeziora Summary. Transformations on the suburbia are an effect of the contemporary economic development and raising of civilization standards, as a result of which the migration of the urban population is taking place to the countryside neighbouring the city. These operations result in transforming the social structures, economic and with changes of the natural environment, in it of lakeside landscapes. Areas being located in a zone of the influence of major cities are losing their country identity, in consequence of what new population groups appear on the suburbia what results in the change of the relation between the local community and alluvial. Conducted examinati- 15
16 Żaneta Banaszek, Angela Potasznik, Ilona Świtajska, Cristina Timotfe ons allowed for making analysis of the level of development of the territory of the zone suburban on the example of the Lake of Wulpińskie including the spatial and economic aspect. Key words: suburban, rural landscape, lakes WSTĘP Każda aglomeracja miejska posiada określone funkcje, strefę ciążenia i wpływu. Różnorodność powiązań przestrzennych i ekonomicznych między miastem a obszarami wiejskimi go otaczającymi występują pewne relacje, wskutek których zmienia się sposób zagospodarowania i zabudowy, a także krajobraz wsi. Najsilniejsze korelacje miasto-wieś kreślą się na obszarach sąsiadujących z miastami oraz posiadających szczególne walory przyrodnicze [Staszewska 2012]. Wpływ miasta na te tereny wyznacza specyficzną strefę oddziaływania, zwaną strefą podmiejską określaną również mianem strefy suburbialnej. Pojawienie się współczesnych form osadniczych jest szczególnie zauważalne w miejscowościach nadjeziornych zlokalizowanych w bliskim sąsiedztwie wielkiego miasta [Gonda-Soroczyńska 2009]. Obecny wzrost gospodarczy kraju wpływa na rozbudowę terenów mieszkalnych i komunikacyjnych, w konsekwencji czego wchłaniane są coraz to większe obszary zdominowane dotychczas przez rolnictwo [Bański 2008]. W ostatnich latach wskutek transformacji ustrojowej, doszło do znaczących przekształceń obszarów wiejskich położonych w obrębie zbiorników wodnych. Przekształcenia w użytkowaniu tych terenów związane są z zaniechaniem prowadzenia działalności rolniczej oraz wprowadzeniem zamiennych funkcji takich jak: mieszkalna, turystyczna, usługowa [Jaszczak 2009]. Na obszarach tych obserwuje się powolne zanikanie krajobrazu typowo wiejskiego. Wzrost liczby ludności i zmniejszenie znaczenia gospodarczego terenów wiejskich prowadzi do niszczenia historycznych układów sieci osadniczej. Proces ten spowodowany jest migracją mieszkańców miasta na wieś, co widoczne jest w jej współczesnym funkcjonowaniu i fizjonomii [Trzaskowska, Sobczak 2006]. Podstawowym celem badań było określenie, w jakim stopniu bliskie sąsiedztwo miasta wpływa na rozwój i przemiany w strefie przybrzeżnej jezior. Artykuł przedstawia problem związany z intensywnym rozwojem przestrzeni miejskiej, który jest wyjątkowo
Oddziaływanie miasta na krajobraz nadjeziorny na przykładzie... mocno dostrzegalny zwłaszcza w miejscowościach położonych w bliskim sąsiedztwie wielkich aglomeracji miejskich. MATERIAŁY I METODY Analizę wpływu przestrzeni miejskiej na kształtowanie krajobrazu nadjeziornego dokonano na przykładzie jeziora Wulpińskiego, które położone jest w strefie podmiejskiej miasta Olsztyn (ryc.1). Zmiany w sposobie zagospodarowania i użytkowania w strefie przybrzeżnej jeziora (zabudowę, grunty rolne, lasy) zinwentaryzowano w oparciu o dostępne archiwalne i współczesne materiały kartograficzne. W tym celu wykorzystano archiwalne niemieckie mapy Topographische Karte Messtischblätter w skali 1:25 000, z lat 1912 1944 (arkusz 2287 Dietrichswalde, 2288 Allenstein, 2388 Grieslienen) oraz aktualne źródła katograficzne w postaci map topograficznych (układ 1965) i ortofotomap w skali 1:10 000. Badania uzupełnione zostały obserwacjami terenowymi. Analizę przeprowadzono z wykorzystaniem oprogramowania CorelDRAW Graphics Suite X3. Po naniesieniu i skalibrowaniu map wyznaczono poszczególne zmiany w pokryciu terenu. Do prac analitycznych w strefie przybrzeżnej przyjęto ekwidystantę 0,5 km od linii brzegowej badanego jeziora. Ryc. 1. Położenie Jeziora Wulpińskiego względem miasta Olsztyn. Źródło: Opracowanie własne 17
Żaneta Banaszek, Angela Potasznik, Ilona Świtajska, Cristina Timotfe WYNIKI Jezioro Wulpińskie należy do największych i najatrakcyjniejszych zbiorników wodnych w strefie podmiejskiej Olsztyna, zarówno ze względu na swoje położenie (10 km od granicy administracyjnej miasta), jak i walory krajobrazowe. Wstępne wyniki badań wykonane w oparciu o materiały kartograficzne i obserwacje terenowe wskazały, że w ciągu ostatnich 100 lat przestrzeń wokół badanego jeziora uległa istotnym przekształceniom wynikającym ze sposobu zagospodarowania terenu z rolniczego na osadniczy (fot. 1). Fot. 1. Widok na strefę przybrzeżną Jeziora Wulpińskiego od południowowschodniej strony: a) stan z okresu przedwojennego (1925-30) b) stan współczesny (2014). Żródło: www.bildarchiv-ostpreussen.de, fotografia własna. Z analizy krajobrazu strefy przybrzeżnej jeziora wynika (ryc. 2), iż największe zmiany w sposobie zagospodarowania obserwuje się w wielkości powierzchni zabudowy, która wzrosła z 11% do 47% względem całkowitej długości linii brzegowej akwenu. Zjawisko to spowodowane jest parcelacją gruntów na mniejsze jednostki oraz popytem na działki o wysokich walorach przyrodniczych. Na szczególną uwagę zasługuje zróżnicowanie typów zabudowy wzdłuż strefy północnej i południowej badanego zbiornika: na północy i wschodzie, czyli bliżej Olsztyna (Dorotowo, Tomaszkowo, Siła) dynamicznie rozwija się zabudowa jednorodzinna całoroczna, podczas gdy na południu (Kręsk) dominuje bardziej rozproszona zabudowa rekreacyjna. 18