Najważniejsze zmiany w przepisach prawa pracy 2009 i 2010 r.
Plan prezentacji: I. Przeciwdziałanie kryzysowi ekonomicznemu, II. Zmiany przepisów dotyczących obowiązków pracodawcy w zakresie ochrony przeciwpożarowej, III. Nowy wykaz chorób zawodowych od 3 lipca 2009 r., IV. Uprawnienia rodzicielskie - zmiany w przepisach od 1 stycznia 2010 r.
I. Przeciwdziałanie kryzysowi ekonomicznemu Podstawa prawna: Ustawa z 01.07.2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz.U. nr 125 poz. 1035 )
Wprowadzone przez Sejm przepisy dotyczą głównie uelastycznienia czasu pracy, umów na czas określony, dofinansowania funduszu szkoleniowego u pracodawców oraz pomocy finansowej dla firm, których dotknął kryzys. Pakiet ma obowiązywać od 22.08.2009 do 31.12.2011 r. Powyższe rozwiązania mają zastosowanie do dwóch grup przedsiębiorców: - Wszyscy przedsiębiorcy bez względu na wielkość, status prawny i kondycję finansową firmy. - Przedsiębiorcy mający przejściowe trudności finansowe (według kryteriów ustalonych w art. 15 wymienionej ustawy). Jednym z warunków skorzystania z nowych łagodniejszych rozwiązań prawnych w przypadku tego typu przedsiębiorców jest niezaleganie z płatnościami publicznoprawnymi i składkami na Fundusz Pracy.
Rozwiązania wprowadzone ustawą Rozwiązania prawne przewidziane w pakiecie antykryzysowym Wszyscy przedsiębiorcy bez względu na wielkość, status prawny i kondycję finansową firmy Wydłużenie okresu rozliczeniowego do maksymalnie 12 miesięcy, o ile jest to uzasadnione przyczynami ekonomicznymi, obiektywnymi lub dotyczącymi organizacji czasu pracy w zależności od zapotrzebowania na prace w poszczególnych miesiącach. Stosowanie elastycznego czasu pracy w tym zakresie, że pracownicy mogą rozpoczynać i kończyć pracę w różnych godzinach w poszczególnych dobach pracowniczych. Możliwość wprowadzenia indywidualnego czasu pracy dla pracowników opiekujących się dziećmi do lat 14 lub członkiem rodziny wymagającym jego osobistej opieki. Ograniczenie możliwości zatrudniania pracowników na czas określony okres zatrudnienia na podstawie umowy czasowej, a także łączny czas zatrudniania na podstawie takich umów nie może przekroczyć 24 miesięcy. Przedsiębiorcy mający przejściowe trudności finansowe Dotyczy Dotyczy Dotyczy Dotyczy
Rozwiązania wprowadzone ustawą Rozwiązania prawne przewidziane w pakiecie antykryzysowym Wszyscy przedsiębiorcy bez względu na wielkość, status prawny i kondycję finansową firmy Nie dotyczy Przedsiębiorcy mający przejściowe trudności finansowe Możliwość obniżenia pracownikom wymiaru czasu pracy i wynagrodzenia za pracę bez konieczności dokonywania wypowiedzenia zmieniającego; obniżenie wymiaru czasu pracy będzie dopuszczalne na podstawie układu zbiorowego pracy lub porozumienia z zakładową organizacją związkową, a gdy taka nie działa u pracodawcy na podstawie porozumienia z przedstawicielami pracowników. Obniżenie wymiaru czasu pracy przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy i nie więcej niż do połowy dobowego wymiaru czasu pracy. Możliwość wprowadzenia urlopów przestojowych przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Pracownicy będą mieli gwarancję wynagrodzenia na poziomie nie niższym niż wynagrodzenie minimalne.
II. Zmiany przepisów dotyczących obowiązków pracodawcy w zakresie ochrony przeciwpożarowej Podstawa prawna: Ustawa z 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy)
W dniu 9 lipca 2009 r. Prezydent podpisał ustawę zmieniającą kontrowersyjne już w momencie wejścia w życie przepisy Kodeksu pracy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony przeciwpożarowej pracowników. Przypomnijmy, że w dniu 18 stycznia 2009 r. zaczęła obowiązywać regulacja, na podstawie której pracodawca ma obowiązek wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za wykonywanie czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników zgodnie z przepisami o ochronie przeciwpożarowej.
Na podstawie nowelizacji Kodeksu pracy w tym zakresie pracodawcy nadal mają obowiązek zapewnienia ochrony przeciwpożarowej pracownikom i w związku z tym są zobowiązani do wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za zwalczanie pożarów (do tej pory była mowa o ochronie przeciwpożarowej) i ewakuację pracowników, z tym że taka osoba nie musi już spełniać tak rygorystycznych wymogów, jak określone w ustawie o ochronie przeciwpożarowej. Na podstawie zmienionych przepisów wystarczy, że wyznaczony pracownik ukończy obowiązkowe szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w którego programie uwzględniona będzie w odpowiednim zakresie problematyka ochrony przeciwpożarowej.
Ponadto zgodnie z nowelizacją pracodawca zatrudniający wyłącznie pracowników młodocianych lub niepełnosprawnych będzie mógł sam wykonywać obowiązki z zakresu ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników bez konieczności wyznaczania innej osoby odpowiedzialnej w tym zakresie.
III. Nowy wykaz chorób zawodowych od 3 lipca 2009 r. Podstawa prawna: rozp. Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. Nr 105, poz. 869)
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami do Kodeksu pracy została wprowadzona definicja choroby zawodowej, za którą uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy.
Rozporządzeniem Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. Nr 105, poz. 869) wprowadzono ponadto zamknięty wykaz chorób zawodowych oraz określono okresy, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym, np. w razie zachorowania na astmę oskrzelową okres ten wynosi 1 rok. W przypadku zaś niektórych chorób zawodowych, np. pylicy płuc, tego okresu nie będzie można określić natomiast w przypadku innych, np. nowotwór, okres ten będzie ustalany indywidualnie.
Rozporządzenie z 30 czerwca 2009 r. określa także sposób postępowania dotyczący zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmioty właściwe w sprawie rozpoznania tych chorób. Zgodnie z tymi przepisami podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się: właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy i właściwemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu. Zgłoszenia należy dokonać niezwłocznie na specjalnym formularzu, a w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrzenia, że choroba zawodowa była przyczynąśmierci pracownika dodatkowo w formie telefonicznej.
Następnie właściwy powiatowy inspektor sanitarny, który otrzyma zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, kieruje pracownika lub byłego pracownika na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej rozpoznania. Orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej rozpoznania wydaje lekarz medycyny pracy zatrudniony w jednej z następujących jednostek, tj. w: poradni chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy; klinice i poradni chorób zawodowych uniwersytetów medycznych; poradni chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy; jednostce organizacyjnej zakładów opieki zdrowotnej, w których pracownik był hospitalizowany.
IV. Uprawnienia rodzicielskie - zmiany w przepisach od 1 stycznia 2010 r. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 237 poz. 1654)
Od 1 stycznia 2010 r. obowiązują zmiany przepisów określających uprawienia rodzicielskie. Modyfikacje polegają głównie na przyznaniu dodatkowych urlopów macierzyńskich zarówno matce, jaki ojcu dziecka, opiekunom adopcyjnym oraz wprowadzeniu odrębnego urlopu ojcowskiego.
Dodatkowy urlop należy wykorzystać jednorazowo i po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy. W okresie korzystania z dodatkowych dni wolnych pracownikowi będzie przysługiwał zasiłek macierzyński na takich samych zasadach jak w trakcie zwykłego urlopu macierzyńskiego.
W 2010 roku wymiar dodatkowego urlopu wynosi dwa tygodnie (w przypadku urodzenia jednego dziecka) lub trzy tygodnie (jeśli matka urodziła co najmniej dwoje dzieci przy jednym porodzie). W kolejnych latach będzie on wzrastał i począwszy od 2014 roku wyniesie odpowiednio sześć lub osiem tygodni. Aby skorzystać z fakultatywnego urlopu, rodzic musi złożyć pracodawcy wniosek o jego udzielenie najpóźniej na siedem dni przed rozpoczęciem wolnego na opiekę nad dzieckiem.
Z fakultatywnego wolnego może skorzystać tylko jedno z rodziców. Ojciec dziecka będzie mógł je wykorzystać zarówno w przypadku, gdy matka zrezygnuje na jego rzecz z części zwykłego urlopu macierzyńskiego (może to zrobić po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni takiego wolnego), jak i gdy zakończy ona jego pełny wymiar. Ważne! Dodatkowe wolne na opiekę nad dzieckiem trzeba wykorzystać bezpośrednio po zakończeniu obowiązkowego urlopu macierzyńskiego.
Pracownik uprawniony do dodatkowego urlopu macierzyńskiego może łączyć urlop z wykonywaniem pracy u pracodawcy, który go udziela. Wymiar czasu pracy nie może być jednak wyższy niż połowa pełnego, dobowego wymiaru (czyli zazwyczaj cztery godziny). W takiej sytuacji dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pozostałą część dnia pracy (czyli zazwyczaj kolejne cztery godziny). W przypadku rozpoczęcia pracy w trakcie dodatkowego urlopu wysokość zasiłku macierzyńskiego pomniejsza się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, w którym pracownik łączy wolne na opiekę nad dzieckiem z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu.
Od 1 stycznia pracownikom ojcom wychowującym dziecko przysługuje również prawo do tygodnia urlopu ojcowskiego. Począwszy od 2012 roku jego wymiar wzrośnie do dwóch tygodni. Choć z tego urlopu wolno skorzystać dopiero od 1 stycznia 2010 r., to może on być udzielony także wówczas, gdy dziecko urodziło się wcześniej, tj. w 2009 r. Urlop ojcowski dotyczy bowiem dzieci w wieku do 12 miesiąca życia.
Podobnie jak w przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego, podwładny musi złożyć wniosek o udzielenie urlopu ojcowskiego najpóźniej na siedem dni przed rozpoczęciem wolnego tygodnia na opiekę nad dzieckiem. Pracodawca nie może wniosku odrzucić ani odmówić wykorzystania urlopu w terminie wskazanym przez pracownika. Ojciec ma prawo skorzystać z wolnego tygodnia także w okresie, gdy matka dziecka przebywa jeszcze na urlopie macierzyńskim.
Nowe uprawnienia rodzicielskie przysługują także rodzicom, którzy nie są pracownikami, ale są objęci ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu (np. prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej). Mają oni prawo wydłużyć okres pobierania zasiłku macierzyńskiego o czas dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu ojcowskiego, jaki przysługuje pracownikom.
W prezentacji wykorzystano materiały źródłowe: Kodeks pracy z komentarzem 2010, Presspublica Sp. z o.o., Dziennik Gazeta Prawna, Meritum. Aktualności Prawo Pracy 2009.