WOJEWODA ŁÓDZKI PS-II.431.24.2015 Łódź, 30 października 2015 r. Pani Bogusława Szymańska Dyrektor Rodzinnego Domu Dziecka w Tobiaszach Tobiasze 14 97-225 Ujazd WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 122 w związku z art. 186 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332, ze zm.), zwanej dalej ustawą, w Rodzinnym Domu Dziecka w Tobiaszach, Tobiasze 14, 97-225 Ujazd, przeprowadzona została w dniu 13 października 2015 roku kontrola w trybie uproszczonym. Kontrola przeprowadzona została przez 3-osobowy zespół kontrolerów będących pracownikami Wydziału Polityki Społecznej Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi: - Magdalenę Łongwa-Kurosz inspektora wojewódzkiego w Oddziale do Spraw Rodziny - (osoba pełniąca funkcję kierownika zespołu kontrolerów), - Magdalenę Sobczyk-Wierzbicką inspektora wojewódzkiego w ww. Oddziale, - Roberta Pipińskiego - inspektora wojewódzkiego w ww. Oddziale na podstawie upoważnień wydanych przez Dyrektora Wydziału Polityki Społecznej Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi działającego z upoważnienia Wojewody Łódzkiego. Zakres kontroli obejmował: - zapewnienie wychowankom bieżącej opieki, -tworzenie środowiska wychowawczego zapewniającego dzieciom poczucie bezpieczeństwa, - organizacji czasu wolnego.
Celem kontroli było również dokonanie oceny obszarów działalności Placówki, które pozostawały w zainteresowaniu Rzecznika Praw Dziecka. Dotyczyły one: - stosowania przez opiekunów przemocy fizycznej i psychicznej wobec wychowanków, - nierespektowania prawa dzieci do wolności wyznania, - stosowania wobec wychowanków poniżających kar (przetrzymywanie w piwnicy/szopie). Kwestie te były badane podczas kontroli działalności Placówki w zakresie realizacji standardu opieki i wychowania przeprowadzonej przez pracowników Wydziału Polityki Społecznej Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi w dniu 15 października 2014 roku, jednak zebrany podczas czynności kontrolnych materiał dowodowy nie pozwolił na potwierdzenie zasadności zarzutów. Z uwagi jednak na sposób wypowiadania się wychowanków, który sugerował brak swobody i spontaniczności, wygłaszanych przez dzieci stwierdzeń i opinii nie uznano wówczas za wiarygodne. Na stanowisku dyrektora jednostki kontrolowanej zatrudniona jest od 1 marca 2014 r. Pani Bogusława Szymańska. Ustaleń dokonano na podstawie rozmów z: - dziećmi obecnymi w Placówce 3 dziewczynkami i 2 chłopcami w wieku 9-15 lat, - wychowawcami: Panią Agatą Szymańską i Panem Markiem Szymańskim, - dyrektorem Panią Bogusławą Szymańską oraz jej mężem - Panem Mieczysławem Szymańskim. Zapewnienie wychowankom bieżącej opieki W dniu kontroli w Rodzinnym Domu Dziecka w Tobiaszach umieszczonych było ośmioro wychowanków w wieku od 9 do 18 lat. Pięcioro z nich przebywało po zajęciach szkolnych na terenie Placówki, dwoje w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Stemplewie, a 16-letnia wychowanka po skończonych lekcjach miała udać się do swojej mamy. Nastolatka planowała również spędzić noc w domu rodzinnym by następnego dnia udać się do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Tomaszowie Mazowieckim w celu zaplanowania procesu usamodzielnienia (dowody kontroli str. 13-14). Podczas pobytu kontrolujących w placówce Pani dyrektor i wychowawcy nie próbowali uzyskać informacji czy wychowanka spotkała się z mamą. Nie wiedziano również, czy następnego dnia ktoś z Placówki zamierza towarzyszyć dziewczynie podczas wizyty w PCPR.
Organizacja czasu wolnego Z relacji wychowanków wynikało, że: - po skończonych lekcjach dzieci uczestniczą w dodatkowych zajęciach organizowanych na terenie szkoły. Są to głównie zajęcia edukacyjno-wyrównawcze (z matematyki, języka polskiego, języka angielskiego, sporadycznie z fizyki) oraz spotkania z psychologiem i pedagogiem, a także zajęcia taneczne (1 dziewczynka), trening piłki nożnej w ramach SKS (1 chłopiec), koło dziennikarskie (1 dziewczynka), - po powrocie ze szkoły i zjedzeniu obiadu dzieci odrabiają lekcje z pomocą osób dorosłych. Nauka i odrabianie prac domowych zajmuje znaczą część czasu popołudniowo-wieczornego, - w dni wolne od nauki (soboty, niedziele) tylko dwie dziewczynki pozostają na terenie Rodzinnego Domu Dziecka. Pozostałe dzieci urlopowane są do domów rodziców lub innych członków rodziny, z tym, że 2 wychowanków przebywających w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Stemplewie spędza w nim średnio co drugi weekend. Siostry, które nie są urlopowane do domu rodzinnego czas wolny spędzają z Państwem Szymańskimi uczestnicząc w czynnościach związanych z prowadzeniem domu (np. zakupy, sprzątanie, przygotowywanie posiłków), praktykami religijnymi czy utrzymywaniem kontaktów z rodziną Państwa Szymańskich i ich znajomymi, - dzieci uczestniczą w zajęciach rekreacyjnych i wydarzeniach kulturalnych tylko wówczas, gdy są one organizowane przez szkoły (wycieczki, wyjścia do kina, teatru) lub przez PCPR w Tomaszowie Mazowieckim (np. we wrześniu dzieci uczestniczyły w wycieczce do wrocławskiego ZOO), - wychowankowie deklarowali, iż mają zgodę opiekunów na spotykanie się z rodzicami, osobami bliskimi, kolegami i koleżankami na terenie placówki, mogą również zapraszać znajomych na swoje urodziny. Przyznały jednak, że nie chcą by rówieśnicy odwiedzali ich w Rodzinnym Domu Dziecka. Tworzenie środowiska wychowawczego zapewniającego dzieciom poczucie bezpieczeństwa Podczas rozmów z dziećmi kontrolujący pytali o zwyczaje panujące w placówce, proponowane przez opiekunów formy spędzania czasu wolnego, relacje z rówieśnikami i osobami dorosłymi na terenie Rodzinnego Domu Dziecka, kontakty z rodzinami, system kar i nagród, pożądane i nieakceptowane przez opiekunów zachowania dzieci, formy pomocy i wsparcia, na jakie dzieci mogą liczyć w przypadku wszelkiego rodzaju problemów,
kieszonkowe, zaopatrzenie w odzież, obuwie, zabawki, dostęp do napojów i artykułów żywnościowych, przygotowywanie posiłków, wizyty u lekarzy, obowiązki domowe dzieci, znajomość praw dziecka i wiedzę na temat instytucji stojących na straży tych praw. Początkowo wypowiedzi wszystkich dzieci, z którymi rozmawiano były jednakowe, wychowankowie nie zgłaszali żadnych niepokojących treści. Wyczuwało się jednak zahamowanie i skrępowanie dzieci oraz próby omijania przez wychowanków tematów związanych z ich relacjami z opiekunami, stosowanymi metodami wychowawczymi, odbywaniem praktyk religijnych czy z nauką i odrabianiem lekcji na terenie placówki. W trakcie rozmowy, w obecności kontrolujących, część dzieci była upominana przez jedną z wychowanek by nie gadali głupot, bo będą z tego kłopoty, dziewczynka przerywała pozostałym dzieciom wypowiedzi dotyczące tego, jak im się mieszka w Rodzinnym Domu Dziecka. Mimo tego, dzieci zaczęły opowiadać o tym, co im się podoba, a co im przeszkadza w funkcjonowaniu placówki. Z ich wypowiedzi wynikało, że: - najbardziej lubią przebywać w obecności wychowawcy Pani Agaty Szymańskiej (o której mówili Agatka ), czują się przy niej bezpiecznie, mogą liczyć na jej wsparcie w trudnych sytuacjach, nie obawiają się prosić jej o pomoc, nigdy nie spotkała ich z jej strony żadna przykrość. Pani Agata Szymańska opisywana jest przez dzieci jako osoba ciepła, spokojna, cierpliwa, potrafiąca nauczyć ich i wytłumaczyć wiele trudnych tematów szkolnych (głównie z przedmiotów humanistycznych), - wychowawca Pan Marek Szymański (o którym mówili Marek ) pomaga dzieciom w odrabianiu lekcji (przedmioty ścisłe), latem wychodził z nimi na dwór, jeździli na rowerach, ale raczej rzadko spędza czas z wychowankami - dzieci określiły Pana Marka Szymańskiego jako wycofanego z ich aktywności, - zaangażowanie Pana Mieczysława Szymańskiego ( wujek ) w życie wychowanków dzieci określiły jako zdecydowanie mniejsze niż wcześniej. Zdarza się, że pojedzie z dzieckiem do lekarza czy pomoże przy odrabiania lekcji. Pana Mieczysława Szymańskiego dzieci postrzegają jako wymagającego, surowego oraz niecierpliwego i krzyczącego podczas odrabiania lekcji, gdy dziecko nie potrafi zrozumieć tłumaczonej przez niego treści. Jedno z dzieci wspomniało o karze polegającej na nakazie przebywania w piżamie w chłodnym pomieszczeniu (przy wejściu do domu) tak długo, aż trzęsło się z zimna, kara ta wymierzona była za nieprzestrzeganie ciszy nocnej, - Pani Bogusława Szymańska ( ciocia ) postrzegana jest przez wychowanków podobnie jak Pan Mieczysław Szymański ostra, wymagająca, krzycząca na dzieci w sytuacji
nieposłuszeństwa, skoncentrowana na karaniu, budząca u części dzieci lęk. Jedno z dzieci opowiedziało o sytuacji, kiedy zostało uderzone podręcznikiem szkolnym po głowie. Karę według dzieci można otrzymać za złe zachowanie przejawiające się w nieposłuszeństwie czy zagubieniu lub zniszczeniu przyborów szkolnych i podręczników. Wychowankowie nie potwierdzili otrzymywania nagród. Czworo dzieci zgłosiło, iż czują się przymuszani (głównie przez Panią Dyrektor) do uczestniczenia w nabożeństwach i domowej modlitwie. W rozmowie z wychowawcami i Państwem Szymańskimi ustalono natomiast, że: - Pan Marek Szymański oferuje dzieciom pomoc przy odrabianiu lekcji, proponuje zajęcia sportowe na dworze, odpowiedzialny jest również za stan sprzętu komputerowego, robienie zakupów zgodnie z potrzebami wychowanków, sporadycznie organizuje wyjazdy do lekarza rehabilitanta, a przede wszystkim zajmuje się pracami porządkowymi w ogrodzie, - Pani Agata Szymańska pomaga wychowankom w odrabianiu lekcji, wspólnie z dziećmi przygotowuje posiłki, utrzymuje kontakt z PPCR, prowadzi dokumentację (plany pomocy dziecku, karty pobytu, protokoły ze spotkań zespołu do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka), czasem uczestniczy w wizytach u lekarzy, - Pani Bogusława Szymańska realizuje zadania opiekuńczo-wychowawcze oraz zajmuje się wszystkimi sprawami związanymi z prowadzeniem Rodzinnego Domu Dziecka. Pani Dyrektor zaprzeczyła by jej zachowania wobec wychowanków nosiły znamiona przemocy, a wypowiedzi dzieci tłumaczyła ich niezadowoleniem z powodu nałożenia na nie podstawowych obowiązków edukacyjnych i domowych. Oboje jednak z mężem przyznali, że zdarzają się sytuacje, w których podczas odrabiania z dziećmi lekcji irytują się i mówią podniesionym głosem. Zdecydowanie zaprzeczyli jednak, by krzyczeli na wychowanków. Ponadto ustalono, że wychowankowie nie znają swoich podstawowych praw (wymienili jedynie prawo do nauki). Naprowadzani przez kontrolujących wskazali również prawo do kontaktu z rodziną i osobami bliskimi oraz prawo do tajemnicy korespondencji (treści sms, e-mail). Nie potrafili również wskazać instytucji stojących na straży praw dziecka, w tym - Rzecznika Praw Dziecka. Panującą w placówce atmosferę opisywały w kategoriach smutku, nudy, czekania, niepewności, strachu. Młodsze dzieci stwierdziły, że chętnie zmieniłyby placówkę pod warunkiem, że opiekę nad nimi będzie sprawowała Agatka. Jedna z nastolatek pytana o jej plany związane z dalszą edukacją na poziomie średnim odpowiedziała, że wybór konkretnej szkoły warunkuje dostępnością przy niej internatu.
Młodsze dzieci mają poczucie nierównego traktowania wychowanków przez opiekunów. Według niech przejawia się ono w braku kar dla starszych dzieci i w otrzymywaniu słodyczy, czy smaczniejszych napojów. Wypowiedzi niektórych dzieci świadczą o tym, że nie do końca rozumieją one swoją sytuację, nie mają wiedzy co do działań podejmowanych na rzecz ich rodzin czy na rzecz ich powrotu do domów rodzinnych, wydaje im się, że postępowanie wbrew ustalonym przez ciocię i wujka zasadom będzie skutkowało brakiem zgody sądu na powrót do rodziców. Do swoich obowiązków dzieci zaliczyły chodzenie do szkoły i dyżury porządkowe w placówce. Wychowankowie potwierdzili fakt otrzymywania kieszonkowego w kwocie 20-30 zł w każdym miesiącu. Z wypowiedzi wychowanków wynika, że nie zawsze mogą oni przyrządzić sobie coś do jedzenia między posiłkami. Niektóre dzieci narzekały również, że do picia mają wodę lub herbatę, która im nie smakuje - dlatego do szkoły nie zabierają napojów. Niezwykle rzadko dostają słodycze. Według wychowanków posiadają oni niezbędną odzież i obuwie, którego potrzebują. Jednak przy bardziej szczegółowych pytaniach kontrolujących, jedno z dzieci stwierdziło, iż latem (nawet w upały) nosiło buty, w których chodzi aktualnie (obuwie sportowe typu adidasy), a jeden z chłopców jako obuwie domowe nosił uszkodzone, gumowe klapki ogrodowe. Ustalono także brak właściwych relacji rówieśniczych - wychowankowie są ze sobą skonfliktowani, nieżyczliwi wobec siebie, przejawiają zazdrość, wzajemną niechęć, brak zaufania, nie mogą liczyć na wzajemne wsparcie. W rozmowach z dziećmi zauważono także, iż mają one zaniżoną samoocenę. Zauważono również nieprawidłowe relacje dorosły-dziecko, które oparte są na oczekiwaniu opiekunów wobec wychowanków bezwzględnego podporządkowania, bez możliwości współdecydowania ze strony dzieci w ważnych dla mieszkańców Rodzinnego Domu kwestiach. Mając na uwadze powyższe można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, iż w Rodzinnym Domu Dziecka w Tobiaszach: - nie przestrzega się prawa dzieci do wolności wyznania, - model wychowania oparty jest na prezentowaniu skrajnie konserwatywnych postaw wychowawczych przez małżonków, rygorystycznych metodach nastawionych na karanie, - część dzieci nie czuje się bezpiecznie, - nie są podejmowane próby mające na celu nawiązanie właściwych relacji rówieśniczych, - konflikty dziecko-dorosły nie są rozwiązywane w sposób konstruktywny, zaburzona jest komunikacja między dziećmi i dorosłymi.
Należy w tym miejscu podkreślić, że opiekunowie nie uczestniczą w szkoleniach zwiększających kompetencje wychowawcze, przygotowujących do zmierzenia się z problemami związanymi z adolescencją, z zakresu profilaktyki społecznej, uzależnień, itp. Na podstawie dokonanych ustaleń, działalność Rodzinnego Domu Dziecka w Tobiaszach w kontrolowanym zakresie, ocenia się negatywnie Za powyższe nieprawidłowości odpowiada dyrektor placówki oraz organizator rodzinnej pieczy zastępczej z terenu Powiatu Tomaszowskiego. Z uwagi na stwierdzone podczas czynności kontrolnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego - Rodzinnego Domu Dziecka w Tobiaszach zalecam: 1. Niezwłocznie stworzyć w Placówce warunki sprzyjające poczuciu bezpieczeństwa, godności i własnej wartości u dzieci, poprzez budowanie właściwych relacji z dziećmi opartych na zaufaniu, wzajemnej akceptacji i szacunku, poszanowaniu praw i potrzeb dzieci. 2. Zapewnić wychowankom środowisko opiekuńczo-wychowawcze wolne od wymuszania pożądanych zachowań głównie za pomocą krzyku i stosowania kar. W procesie wychowawczym stosować nagrody. 3. Respektować prawa dzieci do swobody w odbywaniu praktyk religijnych, do odpoczynku, kultury i rozrywki, wyrażania własnych poglądów, do wiedzy o sytuacji osobistej i planowanych w stosunku do dzieci działaniach. 3. Dostosowywać wymagania wobec dzieci do ich możliwości psychofizycznych. 4. Podjęcie i ukończenie przez kadrę Placówki szkoleń z zakresu stosowania konstruktywnych sposobów rozwiązywania konfliktów, metod wychowawczych, prawidłowej komunikacji, profilaktyki społecznej, uzależnień, ryzykownych zachowań seksualnych i innych - stosownie do potrzeb. Zgodnie z 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli (Dz. u. z 2015 r., poz. 1477), zastrzeżenia do wystąpienia pokontrolnego, w tym wystąpienia niezawierającego zaleceń pokontrolnych, składa się na zasadach określonych w art. 197 d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wpieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r., poz. 332 ze zm.).
Zgodnie z art. 197 d ww. ustawy, kontrolowana jednostka może w terminie 7 dni od dnia otrzymania zaleceń pokontrolnych, zgłosić do nich zastrzeżenia. Informację do Wojewody Łódzkiego o realizacji zaleceń proszę nadesłać na adres Wydziału Polityki Społecznej Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, ul. Żeromskiego 87, 90-502 Łódź, w terminie 30 dni od otrzymania niniejszego wystąpienia. Z up. WOJEWODY ŁÓDZKIEGO Ryszard Szubański Zastępca Dyrektora Wydziału Polityki Społecznej Zespół inspektorów Magdalena Łongwa-Kurosz inspektor wojewódzki Magdalena Sobczyk-Wierzbicka inspektor wojewódzki Robert Pipiński inspektor wojewódzki inspektor wojewódzki