Analiza ekonomiczna - pojęcia wstępne dr hab. inż. Karolina Mazur, prof. UZ
Plan Przedstawienie sylabusa Przedstawienie zasad organizacji roku Przedstawienie zasad komunikacji Wstęp do analizy ekonomicznej K. Mazur, prof. UZ 2
Informacje organizacyjne Sprawdzanie obecności jedynie do celów statystycznych Informacje, sylabus i treści wykładów: http://www.uz.zgora.pl/~kmazur/ Kontakt przez przedstawicieli drogą elektroniczną lub osobiście podczas konsultacji: czwartki 13.15-14.45, sala 115 A0 (nie jest wymagane uprzedzanie ani zapytanie) Egzamin pisemny: w sesji zwykłej: I termin w sesji poprawkowej: II termin w sesji poprawkowej Zakres materiału: sylabus, wykłady Rodzaje pytań: otwarte i zamknięte, możliwe proste przykłady do obliczenia i interpretacji Osoby z dysleksją wymagane zaświadczenie (mogą pisać 10 minut dłużej) K. Mazur, prof. UZ 3
Istota analizy ekonomicznej Analiza: Metoda postępowania naukowego, polegająca na podziale badanego zjawiska na części i rozpatrywaniu każdej z nich z osobna. (Leszczyński, Skowronek-Mielczarek 2004) Analiza ekonomiczna: odnosi się do badania zjawisk i procesów gospodarczych dających się skwantyfikować i opisać za pomocą liczb. (Wersty 1996, s. 11) K. Mazur, prof. UZ 4
Podstawowe rodzaje analizy (Wersty 1996, s. 10) Analiza strukturalna Polega na wykryciu danej struktury, związków, zależności pomiędzy elementami oraz między każdym elementem, a całością Analiza przyczynowo-skutkowa Polega na poznaniu mechanizmów funkcjonowania badanej całości, zmian, jakie w niej zachodzą, identyfikacji czynników oddziałujących na tę całość oraz kierunku natężenia wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone zmiany K. Mazur, prof. UZ 5
Poziomy analizy ekonomicznej (Wersty 1996, s. 14) Analiza mikroekonomiczna Przedmiot: Analizy dziedzinowe (analiza produkcji, analiza gospodarki materiałowej ) Analizy problemowe (analiza wydajności pracy, analiza płynności finansowej ) Analiza makroekonomiczna Przedmiot: Stany i wyniki ekonomiczne całej gospodarki (np. PKB, inflacja, współczynniki bezrobocia ) K. Mazur, prof. UZ 6
Rodzaje analizy horyzont czasowy (Wersty 1996, s. 14-15) EX POST Analiza retrospektywna Wyjaśnia stan i zmiany, jakie zaszły EX ANTE Analiza antycypacyjna Może być: Taktyczna Strategiczna K. Mazur, prof. UZ 7
Pozostałe rodzaje analizy (Wersty 1996, s. 15-16) Systemowa ujmuje badane obiekty jako całość Decyzyjna ma na celu wspieranie procesu decyzyjnego (np. controlling) Funkcjonalna - dotyczy zjawisk znajdujących się w obszarze odpowiedzialności danego stanowiska Przestrzenna porównanie obiektów K. Mazur, prof. UZ 8
Zakres analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa Analiza ekonomiczna Analiza finansowa Analiza technicznoekonomiczna Analiza bilansu Analiza wskaźnikowa Analiza zagrożenia upadłością Wycena przedsiębiorstw Inne Analiza produkcji Analiza rentowności Analiza zarządzania majątkiem trwałym Analiza płynności Analiza gospodarowania materiałami Analiza zadłużenia Analiza zarządzania zasobami ludzkimi Analiza aktywności K. Mazur, prof. UZ 9
Etapy metodyczne procesu analitycznego (Wersty 1996, s. 16) 1. Dokładne zdefiniowanie obiektu badań 6. Postawienie wstępnej hipotezy, sformułowanie modelu i przeprowadzenie analizy przyczynowej 7. Ustalenie przyczyn i skutków stwierdzonych zakłóceń 2. Wybór kryterium oceny zachowania się zjawiska lub procesu 5. Ustalenie odchyleń stanów rzeczywistych od postulowanych 8. Ustalenie działań racjonalizujących 3. Wybór adekwatnej miary 4. Ustalenie jednostki odniesienia K. Mazur, prof. UZ 10
Metody porównań w analizie ekonomicznej Metoda indukcyjna (scalania): od szczegółu do ogółu Metoda dedukcyjna (rozdrabniania): od ogółu do szczegółu K. Mazur, prof. UZ 11
Kierunki porównań w analizie ekonomicznej Porównanie w czasie Porównanie w przestrzeni Porównanie do wartości normatywnych Analiza zależności zjawisk (analiza przyczynowo-skutkowa)* np. poprzez zastosowanie metod deterministycznych K. Mazur, prof. UZ 12
Metody w analizie ekonomicznej/finansowej Metody analizy ekonomicznej Metody porównań Analiza przyczynowa Analiza planistyczna Porównania w czasie Analiza deterministyczna Metody kalkulacyjne Porównania do wartości normatywnych Metody stochastyczne Metody optymalizacyjne Porównania w przestrzeni (Opracowanie własne na podst.: Leszczyński, Skowronek-Mielczarek, 2004, s.33) K. Mazur, prof. UZ 13
Rodzaje informacji w analizie ekonomicznej: Ze względu na źródło pozyskania: wewnętrzne zewnętrzne Ze względu na sposób uzyskania: pierwotne wtórne Ze względu na charakter podejmowanych decyzji: operacyjne strategiczne (Leszczyński, Skowronek-Mielczarek, 2004, s.33) K. Mazur, prof. UZ 14
Źródła danych w analizie ekonomicznej przedsiębiorstwa Źródła informacji Informacje wewnętrzne przedsiębiorstwa Informacje zewnętrzne Podstawowa sprawozdawczość finansowa Pozostałe źródła pierwotne GUS Bilans Rynek Rachunek zysków i strat Opracowania specjalistyczne Rachunek przepływów pieniężnych Internet Noty K. Mazur, prof. UZ 15
Formy prezentacji wyników analizy ekonomicznej Forma liczbowa Forma graficzna Forma opisowa K. Mazur, prof. UZ 16
Rodzaje wielkości w sprawozdaniach Wielkości zasobowe np. składniki majątku finansowych Ich wartość ustalana jest na dany dzień Wielkości strumieniowe Źródłem jest rachunek zysków i strat lub zestawienie przepływów pieniężnych Są szacowane w sposób dynamiczny (np. zysk w danym roku jest wypracowany w ciągu całego roku) K. Mazur, prof. UZ 17
Uśrednianie wielkości zasobowej Zasada! Jeśli w danym wskaźniku łączymy dane z bilansu i z innych rachunków (np. z rachunku zysków i strat) to wartość z bilansu należy uśrednić: w t=1 A s = w, Gdzie: A s średnia arytmetyczna A t wielkość finansowa W liczba okresów pomiaru Najczęściej uśredniany jest początek i koniec roku bilansowego: A t A s1 = A 1 + A 0 2 Przykład: Aktywa uśrednione w roku 2014: A uśr.2013 = A na koniec 2014 + A na koniec 2013 2 K. Mazur, prof. UZ 18
Przykładowe wskaźniki, w których wymagane jest uśrednienie wartości zasobowej Wskaźnik rotacji zapasów: Wsk. rotacji zapasów = Wskaźnik rotacji majątku: Wsk. rotacji aktywów = Sprzedaż w danym okr. Wart. uśr. zapasów Sprzedaż w danym okr. Wart. uśr. aktywów K. Mazur, prof. UZ 19
Rodzaje kwot finansowych Kwoty bezwzględne, przykładowo: Zysk netto, Koszty, Liczba zatrudnionych na koniec okresu Kwoty względne, przykładowo: Wskaźnik rentowności sprzedaży netto: Zysk netto Rs = Przychody całkowite K. Mazur, prof. UZ 20
Analiza kwot: Analiza kwot bezwzględnych: Wyszukanie kwot w danej pozycji sprawozdania Uszeregowanie kwot w porządku malejącym Analiza odchyleń kwot: Obliczenie różnicy pomiędzy kwotą A i,t oraz A i,t-1 Uszeregowanie odchyleń w porządku malejącym K. Mazur, prof. UZ 21
Zasady wnioskowania: Porównanie do danych normatywnych Porównanie w czasie (do okresu poprzedniego) Porównanie w przestrzeni (do innych przedsiębiorstw, do średnich wyników w branży) K. Mazur, prof. UZ 22
Kierunki analizy Analiza pionowa (struktura) Analiza pozioma (zmiany w czasie, porównanie w przestrzeni, porównanie pomiędzy grupami) K. Mazur, prof. UZ 23
Analiza pozioma - porównanie w czasie Wskaźnik dynamiki: I 0 = x 1 x 0 Wskaźnik tempa zmian: I 0 = x 1 x 0 x 0 K. Mazur, prof. UZ 24
Analiza dynamiki (zmian) Dynamika D s według bazy stałej: D s = A t dla A A 0 0 0 Dynamika D z według bazy zmiennej: D z = A t A t 1 dla A t 1 0 Gdzie: A0- wartość i-tej pozycji w okresie bazowym, A t - wartość i-tej pozycji w okresie t A t-1 wartość i-tej pozycji w okresie t-1 K. Mazur, prof. UZ 25
Analiza tempa zmian (przyrostu) Przyrost P s według bazy stałej: P s = A t A 1 A 1 dla A 1 0 Przyrost P z według bazy zmiennej: P z = A t A t 1 dla A A t 1 0 t 1 Gdzie: A 1 - wartość i-tej pozycji w okresie bazowym A t - wartość i-tej pozycji w okresie t A t-1 wartość i-tej pozycji w okresie t-1 K. Mazur, prof. UZ 26
Analiza zmian na przykładzie zysku/straty Nr.Prz. Zt0 Zt1 Dynamika Tempo zmian Dynamika Tempo zmian Interpretacja W obu okresach nie wykazano 1. 0 0 100% 0% Z interpretacji Z interpretacji zysku/straty 2. 0 15 3. 0-15 4. 10 0 Proszę pominąć 100% Z interpretacji Z interpretacji Zysk wzrósł do 100% Proszę pominąć -100% Z interpretacji Z interpretacji Strata wzrosła do 100% Proszę pominąć -100% Z interpretacji Z interpretacji Zysk spadł o 100% 5. 10 15 150% 50% Zt1/Zt0 (Zt1-Zt0)/Zt0 Zysk wzrósł o 50% 6. 10 5 50% -50% Zt1/Zt0 (Zt1-Zt0)/Zt0 Zysk spadł o 50% Proszę 7. 10-5 pominąć -150% Z interpretacji (Zt1-Zt0)/Zt0 Zysk spadł o 150% 8. 10 10 100% 0% Zt1/Zt0 (Zt1-Zt0)/Zt0 Zysk pozostał bez zmian 9. -10 0 0% 100% Zt1/Zt0 Z interpretacji Strata zmalała o 100% 10. -10-5 50% -50% Zt1/Zt0 (Zt1-Zt0)/Zt0 Strata zmalała o 50% 11. -10-15 150% 50% Zt1/Zt0 (Zt1-Zt0)/Zt0 Strata wzrosła o 50% K. Mazur, prof. UZ 27 12. -15-15 100% 0% Zt1/Zt0 (Zt1-Zt0)/Zt0 Strata pozostała bez zmian
Porównanie w przestrzeni Porównanie wyników podobnych jednostek Porównanie do średnich branżowych Porównanie do jednostek wzorcowych (benchmarking) K. Mazur, prof. UZ 28
Porównanie do danych normatywnych (postulowanych) Np. przedział optymalny wskaźnika X wynosi: (1,5 do 2,5) Jeśli wskaźnik wyniesie 1: jest zbyt niski Jeśli wskaźnik wyniesie 3: jest zbyt wysoki Jeśli wskaźnik wyniesie 2: jest optymalny Zasada: jeśli przedział ma dolną i górną granicę to wszystkie odchylenia od normy są oceniane negatywnie K. Mazur, prof. UZ 29
Analiza pionowa Dostarcza informacje o strukturze w postaci procentowej (np. strukturze pasywów): Gdzie: S i = A i A A- wielkość zbiorcza i-tej pozycji sprawozdania (np. Pasywa) A i - wartość i-tej pozycji sprawozdania (np. kapitał własny) K. Mazur, prof. UZ 30
K. Mazur, prof. UZ 31
METODY DETERMINISTYCZNE K. Mazur, prof. UZ 32
Istota metod deterministycznych Metody analizy zależności zjawisk Metody analizy przyczynowo-skutkowej Cele: Ustalenie, jakie podstawowe czynniki wpłynęły na odchylenie bezwzględne analizowanego zjawiska Ustalenie zmian rozpatrywanych czynników Obliczenie wpływu zmian na odchylenie globalne Porównanie odchyleń K. Mazur, prof. UZ 33
Rodzaje metod deterministycznych Metoda różnic cząstkowych Metoda kolejnych podstawień/podstawień łańcuchowych Metoda podstawień krzyżowych Metoda funkcyjna Metoda logarytmowania K. Mazur, prof. UZ 34
Metoda kolejnych podstawień Etapy: 1. Ustalenie odchylenia łącznego, 2. Określenie czynników wpływających na odchylenie łączne 3. Określenie związku przyczynowo-skutkowego 4. Przeprowadzenie kolejnych podstawień dla kolejnych czynników 5. Zestawienie odchyleń cząstkowych i ich interpretacja K. Mazur, prof. UZ 35
Metoda kolejnych podstawień przykład wynagrodzeń Liczba godzin przypadająca na 1 robotnika Wartość w roku 0 (podstawa odniesienia) g 192 205 Stawka wynagrodzenia (godzinowa) p 10 11 Miesięczne wynagrodzenie W=g*p 1 920 2 555 Wartość w roku 1 1. Ustalenie odchylenia ogólnego: R=W1-W0=g1 p1-g0 p0=2 555-1920= +335 2. Ustalenie odchyleń cząstkowych (g jest zmienne, p0=const) Rg=g1 p0-g0 p0=205 10-192 10=130 g0=const, p jest zmienne) Rp=g1 p1-g1 p0=205 11-205 10=205 3. Suma odchyleń wynosi 335 Wnioski: 1. Zwiększenie liczby godzin pracy o 13 spowodowało wzrost wynagrodzeń o 130 zł 2. Zwiększenie stawki godzinowej o 1 spowodowało wzrost wynagrodzeń o 205 zł K. Mazur, prof. UZ 36
Literatura dla przedmiotu 1. L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2003. 2. W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2006. 3. W. Gabrusewicz, Analiza finansowa przedsiębiorstwa. Teoria i zastosowanie. PWE, Warszawa, 2014. 4. R. Jagiełło, Analiza dyskryminacyjna i regresja logistyczna w procesie oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw, NBP, 2013. 5. Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, Analiza ekonomiczno-finansowa spółki, PWE, Warszawa, 2004. 6. B. Pomykalska, P. Pomykalski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa, 2008 7. A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa, 2003. 8. M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. 9. D. Zarzecki D. (red), Metody wyceny przedsiębiorstw. Zarys teorii a praktyka, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, 2000. 10. B. Wersty (red.), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Wyd. A.E., Wrocław, 1996 11. D. Wędzki, Analiza finansowa sprawozdania finansowego, tom 1, Wydawnictwo Wolters-Kluwer, Warszawa, 2009 12. D. Wędzki, Analiza finansowa sprawozdania finansowego, tom 2, Wydawnictwo Wolters-Kluwer, Warszawa, 2010 K. Mazur, prof. UZ 37