Zarządzanie finansami przedsiębiorstw Opracowała: Dr hab. Gabriela Łukasik, prof. WSBiF
I. OGÓLNE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE Cele przedmiotu:: - przedstawienie podstawowych teoretycznych zagadnień związanych z zarządzeniem finansami w przedsiębiorstwie działającym w zmiennych otoczenia - powiązanie elementów teorii finansów z procesem decyzyjnym współczesnego przedsiębiorstwa - przygotowanie studenta do praktycznego rozwiązywania głównych problemów decyzyjnych współczesnego przedsiębiorstwa związanych z finansową stroną jego działalności Ramowy program 1. Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstw. 2. Kapitały i majątek przedsiębiorstwa (ujęcie bilansowe) 3. Metody i źródła finansowania przedsiębiorstw 4. Podstawy zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstwa 5. Strategie finansowania aktywów obrotowych 6. Kształtowanie wartości i struktury aktywów obrotowych 7. Polityka kredytowa przedsiębiorstwa wobec odbiorców 8. Podstawy kształtowania struktury kapitału w przedsiębiorstwie 9. Długoterminowe źródła finansowania przedsiębiorstwa 72
Literatura podstawowa - J.Czekaj, Z.Dresler; Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Podstawy teorii, PWN, Warszawa 2001 - E.F. Brigham : Podstawy zarządzania finansami, PWE, Warszawa 1996 - M. Sierpińska, D. Wędzki: Zarządzanie finansowe, teoria i praktyka, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1997 - Kodeks Spółek Handlowych - Ustawa o rachunkowości uzupełniająca - J. Gajdka, E. Walińska: Zarządzanie finansowe, teoria i praktyka, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1998 - W. Bień: Zrządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997 - Finanse przedsiębiorstwa, praca zbiorowa pod red. L. Szyszko, PWE, Warszawa 2000 II. PROBLEMATYKA ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH 1. Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstw słowa kluczowe: zarządzanie finansami, funkcje zarządzania, cele finansowe, wartość przedsiębiorstwa, decyzje finansowe, zmienna wartość pieniądza w czasie, wartość zaktualizowana 73
główne tematy - cel i treść finansów przedsiębiorstwa - funkcje zarządzania finansów - cele finansowe przedsiębiorstwa, kategoria wartości w strukturze celów przedsiębiorstwa - obszary decyzji finansowych przedsiębiorstwa, ryzyko w procesie decyzyjnym przedsiębiorstwa - wartość pieniądza w czasie i jej wykorzystanie w długoterminowych decyzjach przedsiębiorstwa - Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarki rynkowej, przedsiębiorstwo w otoczeniu finansowym, wpływ otoczenia na decyzje finansowe podmiotów gospodarczych - Rynek kapitałowy w procesie zarządzania finansami przedsiębiorstwa - Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstwa i ich wpływ na zarządzanie finansami Podstawowe pytania - Jaką rolę odgrywa kategoria wartości w strukturze celów przedsiębiorstwa? - Podstawowe różnice między kategorią zysku i wartością przedsiębiorstwa. - Jakie są główne funkcje zarządzania finansami przedsiębiorstwa? - Wyróżnianie głównych obszarów decyzji przedsiębiorstwa w procesie zarządzania finansami, - Pojęcie wartości przyszłej i wartości zaktualizowanej. - Struktura rynku finansowego w wyborach przedsiębiorstw. 74
- Struktura rynku finansowego i jego wpływ na aktywność przedsiębiorstwa. - Główne różnice w formach organizacyjno-prawnych przedsiębiorstwa w aspekcie zarządzania finansami Literatura - J.Czekaj, Z.Dresler; Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Podstawy teorii, PWN, Warszawa 2001rozdz. I i II - W. Bień: Zrządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997, I i II - Finanse przedsiębiorstwa, praca zbiorowa pod red. L. Szyszko, PWE, Warszawa 2000 - Kodeks Spółek Handlowych 2. Kapitały i majątek przedsiębiorstwa (ujęcie bilansowe) słowa kluczowe: kapitał własny, kapitał obcy, aktywa obrotowe, kapitał obrotowy główne tematy 1. Pojęcie i struktura kapitału przedsiębiorstwa, cechy charakterystyczne kapitału własnego i kapitału obcego, funkcje kapitału własnego 2. Podstawy podwyższenia kapitału własnego 3. Kapitały obce, struktura, konsekwencje dla przedsiębiorstwa 4. Kapitał obrotowy przedsiębiorstwa, pojęcie, źródła finansowania 5. Aktywa (majątek) przedsiębiorstwa i ich struktura, aktywa trwałe: pojęcie i struktura, aktywa obrotowe: pojęcie i 75
76 struktura, sposoby udziału aktywów przedsiębiorstwa w cyklu krążenia kapitału Podstawowe pytania 1. Wymienić główne elementy kapitału przedsiębiorstwa. 2. Jaka jest struktura kapitału własnego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i spółce akcyjnej? 3. Wymienić główne źródła tworzenia i uzupełnienia kapitału podstawowego i kapitałów uzupełniających. 4. Główne funkcje kapitału własnego. 5. Pojęcie i źródła finansowania kapitału obrotowego. 6. Jaka jest struktura aktywów trwałych i obrotowych. Literatura Finanse przedsiębiorstwa, praca zbiorowa pod red. L. Szyszko, PWE, Warszawa 2000, rozdz. VI i VII Ustawa o rachunkowości 3. Metody i źródła finansowania przedsiębiorstwa słowa kluczowe: źródła finansowania, zasilanie zewnętrzne i wewnętrzne, samofinansowanie, obce i własne źródła, nadwyżka finansowa, zysk przedsiębiorstwa, amortyzacja, funkcje amortyzacji, metody amortyzacji. główne tematy: 1. Klasyfikacja metod i źródeł finansowania. 2. Finansowanie zewnętrzne i wewnętrzne. 3. Finansowanie własne i obce.
4. Teoria hierarchii w kształtowaniu źródeł finansowania przedsiębiorstwa. 5. Samofinansowanie działalności przedsiębiorstwa: źródła finansowania, pojęcie nadwyżki finansowej, ekonomiczne konsekwencje wzrostu finansowania wewnętrznego. 6. Zysk przedsiębiorstwa, zasady i etapy tworzenia i podziału zysku. Zakres i możliwości kształtowania zysku i podziału zysku. Czynniki zależne i niezależne wpływające na podział zysku. 7. Polityka dywidendy w przedsiębiorstwie i jej wpływ na podział zysku. 8. Amortyzacja przedsiębiorstwa, pojęcie, funkcje, metody. Amortyzacja bilansowa i podatkowa. Wpływ metody przyspieszonej (degresywno-liniowej) na poziom nadwyżki finansowej. 9. Zewnętrzne źródła finansowania (w ujęciu krótko i długoterminowym). Podstawowe pytania: 1. Jakie są główne kryteria klasyfikacji źródeł finansowania? 2. Określenie nadwyżki finansowej. 3. Jakie są główne etapy tworzenia i podziału wyniku finansowego? 4. Jakie są możliwości kształtowania zysku przez przedsiębiorstwo? 5. Jakie mogą być podstawy wyboru polityki dywidendy przez przedsiębiorstwa? 77
6. Co to jest amortyzacja i jakie pełni główne funkcje? 7. Wymienić i ocenić konsekwencje wyboru amortyzacji przyspieszonej. 8. Wymienić cechy i formy finansowania obcego. 9. Na czym polega teoria hierarchii w kształtowaniu źródeł finansowania przedsiębiorstwa? Literatura: L. Szyszko, Finanse przedsiębiorstwa, praca zbiorowa, PWE, Warszawa 2000, rozdz. V. W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997, rozdz. V pkt. 1, 2, 3. 4. Podstawy zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstwa. Słowa kluczowe: płynność krótko i długoterminowa, zdolność płatnicza, kapitał obrotowy, cykl kapitału obrotowego, zapotrzebowanie na kapitał obrotowy, kryzysy finansowe. Główne tematy: Pojęcie płynności finansowej, przyczyny utraty płynności, źródła i sposoby przywracania płynności. Zakres zarządzania płynnością finansową. Główne strategie i ich ogólna charakterystyka. Kapitał obrotowy (brutto i netto) i jego związek z płynnością finansową, cykl kapitału obrotowego. Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy, zarządzanie zapotrzebowaniem na kapitał obrotowy. Kryzys finansowy przedsiębiorstwa jako konsekwencja trwałej 78
utraty płynności finansowej. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa w sytuacji kryzysu finansowego. Podstawowe pytania Podać definicje płynności finansowej. Jaki jest cel zarządzania płynnością finansową? Jakie czynniki decydują o płynności finansowej? Jakie są podstawowe strukturalne warunki utrzymania długoterminowej płynność finansowej? Jak ocenia się poziom kapitału obrotowego (netto) w przedsiębiorstwie? Co decyduje o zapotrzebowaniu przedsiębiorstwa na kapitał obrotowy? Jak wyznacza się cykl obiegu kapitału obrotowego? Jakie są główne cechy i konsekwencje wyboru strategii płynności finansowej przedsiębiorstwa? Literatura: M. Sierpińska, D. Wędzki: Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 1997, rozdz. III i IV. J.Czekaj, Z.Dresler: Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii, PWN, Warszawa 2001, pkt. 4.1. D. Wędzki: Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza, Kraków 2002, rozdz. II, III, IV. 5. Strategie finansowania aktywów obrotowych. Słowa kluczowe: kredyt handlowy, indos weksla, dyskonto 79
weksla, koszt kredytu handlowego, kredyt kasowy, faktoring niepełny, krótkoterminowy papier dłużny. Główne tematy Strategia konserwatywna i agresywna, cechy, konsekwencje, różnice, związek z ryzykiem utraty płynności. Krótkoterminowe źródła finansowania aktywów obrotowych ogólna ocena. Kredyt handlowy i jego rola w finansowaniu przedsiębiorstw. o Koszt kredytu handlowego. o Rola weksla handlowego. o Indos i dyskonto weksla. Krótkoterminowe kredyty bankowe. Kredyt otwarty, kredyt kasowy. Faktoring należności: umowa faktoringu, korzyści i koszty faktoringu, rodzaje faktoringu. Krótkoterminowe papiery wartościowe jako instrumenty pozyskiwania kapitału, zasady emisji, rodzaje papierów dłużnych, oprocentowanie krótkoterminowych papierów dłużnych. Podstawowe pytania Wymienić główne cechy konserwatywnej i agresywnej strategii finansowania aktywów obrotowych. Porównać konsekwencje (szanse i zagrożenia) wyboru strategii finansowania aktywów obrotowych. Jakie są podstawy i warunki wyboru struktury źródeł krótkoterminowego finansowania? 80
Wymienić główne cechy kredytu handlowego. W jaki sposób ustala się koszt kredytu handlowego? Jaką rolę pełni weksel handlowy w obrocie gospodarczym? Jaką rolę pełni faktoring w finansowaniu krótkoterminowym? Porównać faktoring pełny (właściwy) i niepełny (niewłaściwy). Ocenić podstawy i konsekwencje emisji krótkoterminowych papierów dłużnych. Co oznacza sprzedaż krótkoterminowych papierów wartościowych z dyskontem? Literatura M. Sierpińska, D. Wędzki: Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 1997, rozdz. IV, V, X. J.Czekaj, Z.Dresler: Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii, PWN, Warszawa 2001, rozdz. IV. 6. Kształtowanie wartości i struktury aktywów obrotowych. Słowa kluczowe: zapasy, koszty utrzymania zapasów, należności, optymalny poziom gotówki. Główne tematy: Podstawy zarządzania zapasami o Przyczyny utrzymywania zapasów w przedsiębiorstwie. o Koszty związane z utrzymaniem zapasów, ich struktura, zasady wyznaczania i oceny. o Optymalna wielkość zamówienia. Podstawy zarządzania należnościami. 81
Zarządzanie gotówką w przedsiębiorstwie. o Motywy utrzymywania gotówki. o Modele zarządzania gotówką, główne założenia, zasady wykorzystania. o Analiza punktu krytycznego gotówki. Podstawowe pytania Co decyduje o potrzebie utrzymywania zapasów w przedsiębiorstwie? Ocenić strukturę i podstawy ustalania kosztów zapasów. W jaki sposób ustala się optymalną wielkość zamówienia? Jaki jest główny zakres i cel zarządzania należnościami? Jakie są główne motywy utrzymywania gotówki w przedsiębiorstwie? Podać główne podstawy konstrukcji modeli optymalizacji gotówki. W jaki sposób ustala się punkt krytyczny gotówki? Literatura M. Sierpińska, D. Wędzki: Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 1997, rozdz. V, VI, IX. J.Czekaj, Z.Dresler: Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii, PWN, Warszawa 2001, rozdz. IV. E.F. Brigham: Podstawy zarządzania finansami, PWE, Warszawa 1996, T. 3, cz. V, pkt. 18, 19. Finanse przedsiębiorstwa, praca zbiorowa pod red. L. Szyszko, PWE, Warszawa 2000, rozdz. 16. 82
7. Polityka kredytowa przedsiębiorstwa wobec odbiorców. Słowa kluczowe: strategie polityki kredytowej, instrumenty polityki kredytowej, ryzyko kredytowe, standardy kredytowe, opusty cenowe, windykacja. Główne tematy Strategie polityki kredytowej. o Strategia konserwatywna kredytowania odbiorców. o Strategia agresywna kredytowania odbiorców. o Podstawy i konsekwencje wyboru polityki kredytowej, zależność polityki kredytowej od cyklu koniunkturalnego w branży odbiorcy i pozycji rynkowej przedsiębiorstwa. Instrumenty polityki kredytowej przedsiębiorstwa i ich charakterystyka. Metody analizy ryzyka handlowego odbiorców, standardy kredytowe, reguły 5 C. Warunki płatności jako instrument polityki kredytowej. Polityka opustów cenowych. Sposoby zabezpieczenia wierzytelności przedsiębiorstw. Zasady windykacji należności. Podstawowe pytania Porównać główne strategie polityki kredytowej Jakie są podstawy wyboru strategii polityki kredytowej? Wymienić i porównać główne instrumenty polityki kredytowej w strategii konserwatywnej i agresywnej. Scharakteryzować główne metody analizy ryzyka kredytowego. 83
Porównać główne formy płatności i rodzaje opustów cenowych. Scharakteryzować główne sposoby zabezpieczenia wierzytelności przedsiębiorstw. Jakie są możliwości i zasady ubezpieczenia kredytów kupieckich? Scharakteryzować główne sposoby windykacji należności przez przedsiębiorstwo. Literatura M. Sierpińska, D. Wędzki: Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 1997, rozdz. V, VI, IX. 8. Podstawy kształtowania struktury kapitału w przedsiębiorstwie Słowa kluczowe: optymalna struktura kapitału, optymalny poziom zadłużenia, koszt kapitału, efekt dźwigni finansowej, dźwignia operacyjna. Główne tematy: Struktura kapitału jako problem decyzyjny przedsiębiorstwa, pojęcie optymalnej struktury kapitału. Szanse i zagrożenia wzrostu zadłużenia i udziałowej metody pozyskiwania kapitału. Koszt kapitału jako wyznacznik decyzji przedsiębiorstwa. o Pojęcie kapitału. o Średnioważony koszt kapitału jako konsekwencja wyboru struktury kapitału. o Ogólne zasady ustalania i wykorzystania kosztu kapitału. 84
Problem efektu dźwigni finansowej i jego rola w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa. o Pojęcie i warunki efektu dźwigni finansowej. o Dźwignia finansowa a dźwignia operacyjna. o Wykorzystanie progu rentowności w ocenie dźwigni finansowej. Podstawowe pytania: Podać pojęcie i warunki optymalnej struktury kapitału. Porównać szanse i zagrożenia wzrostu zadłużenia i podwyższenia kapitału własnego przedsiębiorstwa. Czym jest koszt kapitału? Jakie czynniki decydują o poziomie średniego ważonego kosztu kapitału? W jaki sposób kategorię kosztu kapitału wykorzystuje przedsiębiorstwo w procesie decyzyjnym? Na czym polega efekt dźwigni finansowej? Jakie muszą być spełnione warunki dla osiągnięcia efektu dźwigni finansowej? Jaki jest związek dźwigni finansowej z ryzykiem operacyjnym i efektem dźwigni operacyjnej? Literatura: J.Czekaj, Z.Dresler: Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii, PWN, Warszawa 2001, rozdz. 3 pkt. 3.3, 3.5. W. Bień: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997, rozdz. V. E.F. Brigham: Podstawy zarządzania finansami, PWE, Warszawa 85
1996, T. 2, pkt. 7,11. W.Dębski: Teoretyczne i praktyczne aspekty zarządzania finansami przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2005, rozdz. 7. J. Gajdka, E. Walińska: Zarządzanie finansowe, teoria i praktyka, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1998, T. 2 rozdz. XII, XIV, V. 9. Długoterminowe źródła finansowania przedsiębiorstwa. Główne problemy. Słowa kluczowe: kredyt bankowy, obligacja, obligacja zamienna, akcja, prawo poboru, cena akcji, leasing operacyjny, leasing finansowy. Główne temat:y Struktura długoterminowych źródeł finansowania. Kredyt bankowy i obligacje jako instrumenty pozyskiwania długoterminowego kapitału pożyczkowego. Rodzaje obligacji i ich główne cechy. Podwyższanie kapitału własnego, podstawy podwyższania kapitału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i spółce akcyjnej, akcja jako instrument pozyskiwania kapitału. Leasing jako alternatywne źródło finansowania przedsiębiorstwa. Podstawowe pytania: Scharakteryzować główne źródła długoterminowego finansowania. Jakie warunki musi spełniać przedsiębiorstwo dla uzyskania kredytu bankowego? 86
Jakie są główne cechy obligacji jako pożyczkowego papieru wartościowego? Porównać obligacje z kredytem bankowym. Jakie rodzaje obligacji może wykorzystać przedsiębiorstwo? Jakie są główne podstawy i warunki emisji obligacji zamiennych? W jaki sposób przedsiębiorstwo może podwyższyć kapitał własny? Jakie są podstawy i warunki emisji nowych akcji? Czym jest leasing i jakie są przesłanki jego wykorzystania? Czym różni się leasing operacyjny od leasingu finansowego? Literatura: J.Czekaj, Z.Dresler: Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii, PWN, Warszawa 2001, rozdz. V, VI. E.F. Brigham: Podstawy zarządzania finansami, PWE, Warszawa 1996, T. 2, cz. IV pkt. 13, 14. W. Bień: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997, rozdz. VIII. W.Dębski: Teoretyczne i praktyczne aspekty zarządzania finansami przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2005, rozdz. 6. J. Gajdka, E. Walińska, Zarządzanie finansowe, teoria i praktyka, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 1998, T. 2 rozdz. XVII. III. WYMAGANIA DOTYCZĄCE ZALICZENIA PRZEDMIOTU. Uzyskanie pozytywnej oceny z zaliczenia. Test egzaminacyjny (70% maksymalnej liczby punktów). 87