Źródło: Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości
Treść nauczania Planowanie budżetu: dochody i wydatki, gospodarowanie swoimi środkami finansowymi, koszt alternatywny, równoważenie dochodów i wydatków. Po zakończonych zajęciach uczeń powinien Wyjaśnić potrzebę i cel planowania budżetu, sporządzić budżet osobisty, podejmować decyzje dotyczące zbilansowania budżetu, szukać rozwiązań, aby go zrównoważyć, identyfikować koszt alternatywny zmian w strukturze wydatków, racjonalnie gospodarować swoimi środkami finansowymi. Konsultant i informacje Student prowadzący własne gospodarstwo, www.expander.pl, www.bankier.pl Cele: kształtowanie umiejętności planowania budżetu, podejmowanie decyzji dotyczących wykorzystania swoich środków finansowych, projektowanie własnego budżetu, ocenianie jego realności i korzyści. Pojęcia: planowanie budżetu: dochody i wydatki, koszt alternatywny potrzeby i zasoby (ich hierarchia i różnorodność oraz środki ich zaspokajania, równoważenie dochodów i wydatków, nadwyżka, deficyt. Adresat: uczniowie szkół gimnazjalnych. 2
Oczekiwane rezultaty Po zajęciach uczeń: wie, gdzie szukać informacji o wybranych szkołach, rozumie potrzebę i cel planowania budżetu, potrafi sporządzić budżet osobisty podejmuje decyzje dotyczące zrównoważenia budżetu, szuka rozwiązań, aby go równoważyć, identyfikuje koszt alternatywny zmian w strukturze wydatków, racjonalnie gospodaruje swoimi środkami finansowymi. Materiały materiał pomocniczy nr 1 Tabela kosztów alternatywnych, materiał pomocniczy nr 2 Dokonaj wyboru, materiał pomocniczy nr 3 Budżet Marka, materiał pomocniczy nr 4 Planowanie budżetu osobistego, foliogram 1. Planując budżet, uwzględniamy. Proponowany przebieg zajęć 1. Zajęcia rozpocznij od przedstawienia celu, a następnie krótkiej rozmowy na temat tego, co jest potrzebne ludziom, żeby mogli realizować swoje potrzeby, zadania, cele życiowe. Tak, musimy dysponować określonymi środkami finansowym. Zakup jedzenia, ubrań, kosmetyków, biletów, prasy itd. wymaga odpowiedniej ilości pieniędzy. Zastanówcie się, skąd ludzie mają pieniądze. Odpowiedzi mogą być różne: wynagrodzenie za pracę, darowizna, zyski z: gry na giełdzie, udziałów w firmach, dywidend, lokat terminowych; 3
wygrane w różnych konkursach, teleturniejach, grach losowych, dochody z dzierżawy gruntów, nieruchomości, urządzeń. WAŻNE Każdy z nas dysponuje określonymi środkami finansowymi. Jedni większymi, inni mniejszymi. Ludzie te same potrzeby realizują w różny sposób. Bez względu jednak na te różnice każdy z nas codziennie musi dokonywać wyboru, podejmować decyzje, na co przeznaczyć swoje pieniądze. Każdy taki wybór pociąga za sobą jakiś koszt. Nie zawsze jest tak, że możemy mieć to, co chcielibyśmy, czego potrzebujemy. Jeśli więc wydam pieniądze na zakup jednego dobra, to nie kupię innego, albo kupię go mniej. 2. Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 1. Po wykonaniu zadania kilku uczniów może przeczytać swoje prace. WAŻNE Zapoznaj uczniów z definicją kosztu alternatywnego. Kosztem alternatywnym nazywamy to, z czego rezygnujemy, aby posiadać coś innego. Każda podjęta decyzja oznacza, że jakiś alternatywny wybór został odrzucony. Koszt alternatywny jest najlepszą utraconą alternatywą, nazywany jest też kosztem utraconej szansy. Tak więc, jeżeli zdecydujemy się nabyć spodnie, to nie kupimy płyty CD. Kosztem alternatywnym spodni będzie więc płyta CD. W celu przekonania się, czy uczniowie zrozumieli pojęcie kosztu alternatywnego, poproś, aby zaproponowali własne przykłady kosztu alternatywnego. Możesz też rozdać im przygotowane przykłady (materiał pomocniczy nr 2). WAŻNE Po wykonaniu zadania podkreśl, że w życiu nieustannie dokonujemy wyborów. Ważne jest, abyśmy nie dokonywali ich pochopnie, ale by towarzyszyła im refleksja, by były one racjonalne, przemyślane. Byśmy wiedzieli, tak jak w poprzednim ćwiczeniu, jakie są okoliczności za i przeciw, zanim podejmiemy decyzję. Każdy wybór oznacza rezygnację z czegoś innego. Decyzja powinna zależeć od naszych priorytetów, celów, które chcemy osiągnąć. Każdy z nas dysponuje określonymi zasobami finansowymi, którymi musimy gospodarować, żeby realizować swoje potrzeby, plany, marzenia. 4
3. Zaproponuj uczniom, aby zapoznali się, w jaki sposób Marek dysponuje swoimi pieniędzmi. Rozdaj materiał pomocniczy nr 3. WAŻNE Po przeczytaniu zapytaj uczniów, co myślą o sposobie wydawania pieniędzy przez Marka. Co należy robić, aby uniknąć takiego zdziwienia, jakiego doznał Marek? Wprowadź termin budżet (zestawienie planowanych dochodów i wydatków na określony czas). Używa się również sformułowania plan finansowy zawierający planowane wydatki i przewidywane dochody w określonym czasie. Żeby w życiu uniknąć przykrych niespodzianek, czy zaskoczenia, jakiego doznał Marek, ważne jest sporządzanie budżetu. Trudno jest przewidzieć wszystko, co może zdarzyć się w przyszłości, dlatego z wielką rozwagą musimy szacować zarówno dochody, jak i wydatki. Planowanie budżetu to zestawienie dochodów i wydatków na określony czas. Ważne jest, aby zadbać o to, żeby wydatki nie były większe od wpływów. Porównywanie wpływów i wydatków prowadzi do zrównoważenia budżetu. Wyjaśnij uczniom, że planowane dochody mogą być większe niż wydatki. Wówczas mówimy o nadwyżce w budżecie. Jeżeli wydatki są większe niż dochody, wtedy mówimy o deficycie w budżecie. Równowaga jest wtedy, gdy dochody równają się wydatkom (zrównoważenie budżetu). Zaplanowanie budżetu to jedna kwestia, natomiast jego wykonanie, realizacja to druga sprawa. Dlatego przy sporządzaniu budżetu ważne jest głębokie rozważenie i uwzględnienie realności jego wykonania. Podziel klasę na małe grupy i zachęć, aby każda z nich przygotowała budżet Marka. (Materiały pomocnicze nr 3 i nr 4) Po wykonaniu zadania poszczególne grupy prezentują opracowane budżety. Poproś, aby uczniowie powiedzieli, na czym postanowili zaoszczędzić, na co wydać pieniądze. Przypomnij pojęcie kosztu alternatywnego. Czy opracowany przez nich budżet zachował równowagę? Czy wydatki są mniejsze, czy większe od dochodów, czyli: czy budżet zamknął się nadwyżką, czy deficytem? Po jakim czasie Marek będzie mógł kupić sobie rower? Czy w stosunku do siebie również ograniczają swoje wydatki, tak jak proponują to Markowi? 4. Podsumowując zastanówcie się, co można zrobić, aby zrównoważyć budżet: 5
ograniczyć wydatki, zwiększyć dochody, sięgnąć po oszczędności, wziąć pożyczkę kredyt jest nierealny dla ucznia. WAŻNE Nie zawsze można przewidzieć wszystkie wydatki, dlatego trzeba pozostawić pewną kwotę pieniędzy w budżecie jako niezbędną rezerwę. Podkreśl, że ludzie tworzą budżety po to, aby realizacja planu przebiegała bez zakłóceń, to znaczy bez konieczności zmian w trakcie realizacji im lepiej przewidzą, im lepiej przyjrzą się pewnym dochodom, im dokładniej określą wydatki, tym większa szansa, że realizacja przebiegać będzie bez zakłóceń. Niezbędne do tego jest ustalenie listy priorytetów. 5. Zaproponuj, aby uczniowie sporządzili miesięczny budżet dla siebie. Ćwiczenie to wymaga specjalnej uwagi nauczyciela ze względu na różny stopień zamożności. Należy uwzględnić sytuację materialną uczniów w danej klasie, aby nikogo nie dotknąć. Na tablicy przedstaw założenia przykładowego budżetu. Tabela 1. Przykładowy budżet Miesięczne przychody Kwota zł Miesięczne wydatki Kwota zł słodycze 5 oszczędności z poprzedniego miesiąca 30 kino 12 kieszonkowe 30 prasa, książki 10 zakupy dla sąsiada 10 muzyka 2,70 pieniądze od babci 10 przybory szkolne 6 przejazdy 8 Łącznie 80 Łącznie 70 6
Planując miesięczny budżet, trzeba uwzględnić następujące punkty (możesz wykorzystać foliogram): Może się tak zdarzyć, że uczniowie na zajęciach nie zdążą wykonać zadania, wówczas poproś, żeby pracę dokończyli w domu i przynieśli ją na kolejne spotkanie. Poinformuj, że za miesiąc wrócimy do tematu, aby sprawdzić, w jakim stopniu się udało zrealizować zaplanowane budżety. Zaproponuj, żeby w tym celu prowadzili notatki, tak by nic nie umknęło ich pamięci. Zaplanuj jedną godzinę w następnym miesiącu na omówienie realizacji budżetu, na wymianę ich doświadczeń i spostrzeżeń. 7
Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 Tabela kosztów alternatywnych Otrzymałeś na urodziny od rodziców 50 zł. Od dawna już chciałeś kupić sobie kilka rzeczy. Wybierz dwie, które możesz nabyć za te pieniądze. Ich cena musi być zbliżona do kwoty 50 zł. Zastanów się i wypisz przy każdej z nich plusy i minusy wynikające z jej posiadania. Tabela 2. Koszty alternatywne Lp. Rzecz Okoliczności za Okoliczności przeciw 1. Spodnie będę modnie ubrana dobrze, atrakcyjnie wyglądam w spodniach wygodne ubranie siostra będzie chciała pożyczać ojciec sprzeciwia się takiej modzie trzeba je prać ręcznie 2. Płyta CD mogę wymieniać się z kolegami mogę jak długo zechcę słuchać tej muzyki nie mogę zbyt głośno słuchać muzyki w domu mogą mi uszkodzić koledzy, gdy pożyczę albo obrazić się, jeśli nie pożyczę 8
Tabela do uzupełnienia Lp. Rzecz Okoliczności za Okoliczności przeciw 1. 2. Na podstawie tej analizy podejmij decyzję, którą z tych dwóch rzeczy zakupisz. 9
Materiał pomocniczy nr 2 Dokonaj wyboru Ewa ma niewielkie kieszonkowe 15 zł. Chciałaby iść do kina bilet kosztuje 13 zł. Interesuje ją również nowa książka do biologii za 15 zł. Co będzie kosztem alternatywnym, jeżeli Ewa pójdzie do kina?... Jacek lubi grać w piłkę, chętnie też chodzi na basen. Podaj koszt alternatywny pójścia na basen.... Ola chciałaby iść na dyskotekę. Może też w tym czasie zrobić zakupy sąsiadowi, za co otrzyma kwotę 10 zł. Co jest kosztem alternatywnym pójścia na dyskotekę?... Marcin ma mało czasu, a musi przygotować się do jutrzejszej klasówki z historii, zobowiązał się też, że odwiezie książkę do biblioteki, żeby nie zapłacić kary. Co będzie kosztem alternatywnym, jeżeli Marcin postanowi dobrze przygotować się do klasówki?... 10
Materiał pomocniczy nr 3 Budżet Marka Marek Płotecki jest szczęśliwym piętnastolatkiem otrzymującym kieszonkowe w wysokości 30 zł miesięcznie, które przeznacza na smakołyki, rozrywkę, przejazdy i inne rzeczy, na które ma ochotę. Oszczędności trzyma w jego imieniu tata na swoim rachunku bankowym. Poza kieszonkowym zarabia także 50 zł na makulaturze, butelkach, korepetycjach z matematyki. Marek ciężko pracuje, ale ciągle ma kłopoty z brakiem pieniędzy. Jego marzeniem jest rower górski, kosztujący 750 zł. Na razie na rachunku oszczędnościowym ma tylko 400 zł. Z różnych względów w tym miesiącu zarobił tylko 15 zł na odśnieżaniu. Niestety, wizyta w kinie na najnowszym filmie z Demi Moore kosztowała 15 zł. Jednak miał jeszcze całe kieszonkowe, które postanowił wpłacić na rachunek bankowy. Bilet autobusowy do banku kosztuje 1 zł. Gdy wysiadł z autobusu, przypomniał sobie, że potrzebny jest mu nowy zeszyt do matematyki. W kiosku nie było zeszytów 80-kartkowych, toteż kupił 160-kartkowy za 2,50 zł. Spodobał mu się też dwukolorowy cienkopis za 3 zł. Kupowanie tak go zmęczyło, że postanowił nie czekać na obiad w domu i odwiedził McDonalda, gdzie wydał 12 zł. Gdy dotarł do banku, okazało się, że jest tam długa kolejka do kasy. Postanowił umilić sobie czas oczekiwania i kupił w kiosku najnowszy numer gazety Auto Świat i gumę do żucia, co kosztowało go 6 zł. Gdy wreszcie dotarł do okienka, z dumą wyciągnął portfel i powiedział: Chcę zrobić wpłatę na konto, wpłacam... Tu nastąpiła dłuższa chwila milczenia i konsternacji. Gdzie podziały się moje pieniądze? Chyba musiałem gdzieś zgubić ich część. Miałem przecież 30 zł, a teraz zostało mi tylko 5,50 zł. Postanowił zawrócić i poszukać zgubionych pieniędzy. Czy jesteś w stanie lepiej gospodarować swoimi pieniędzmi niż Marek? Do zaplanowania budżetu Marka możesz skorzystać z tabeli w materiale pomocniczym nr 4. 11
Materiał pomocniczy nr 4 Planowanie budżetu osobistego Zaplanuj budżet Marka. Zaproponuj, na czym Marek powinien zaoszczędzić, jak inaczej może on zagospodarować swoje zasoby? Tabela 3. Budżet osobisty Dochody Marka zł Wydatki Marka zł Propozycje zmian, oszczędności Kieszonkowe 30 Kino 1 15 Kino... Za odśnieżanie 15 Bilet autobusowy 1 Jazda rowerem lub... McDonald 12 Kanapki z domu lub... Zeszyt 160k. 2,5... Cienkopis 3... Prasa i guma 6... Razem Razem Nadwyżka 5,5 Nadwyżka... Deficyt... Równowaga... 12
Foliogram 1. Planując budżet, uwzględniamy: miesięczny dochód, niezbędne wydatki, listę rzeczy luksusowych, a także tych, których nie musimy natychmiast kupować, wydatki, które mogą być wyeliminowane lub zredukowane w razie nieprzewidzianych okoliczności. Po opracowaniu dokonaj przeglądu budżetu pod kątem zwiększenia oszczędności. 13
www.nbp.pl