ANETA GOP APS, Warszawa SYLWETKA PEDAGOGA SPECJALNEGO BADANIA KORELACYJNE STUDENTÓW PEDAGOGIKI SPECJALNEJ Artykuł jest próbą konfrontacji wyidealizowanego obrazu pedagoga z rzeczywistą sylwetką przyszłego pedagoga na podstawie badań korelacyjnych grupy (N = 45) studentów pedagogiki specjalnej. Wyniki badań inteligencji emocjonalnej, osobowości, płci psychologicznej, samooceny oraz strategii radzenia sobie ze stresem w tej grupie osób pozwalają na konstrukcję sylwetki pedagoga różniącej się od idealnego wyobrażenia osoby pracującej w tym zawodzie. Typowy student pedagogiki pod względem płci psychologicznej najczęściej jest kobiecą kobietą, z tendencją do zaniżonej samooceny, dosyć dobrze radzi sobie w sytuacjach stresowych. Ma też przeciętną inteligencję emocjonalną. Jest ambiwertykiem i psychotykiem z przeciętnym nasileniem cechy neurotyzmu. Słowa kluczowe: pedagog specjalny, osobowość, inteligencja emocjonalna, płeć psychologiczna, strategie radzenia sobie ze stresem, samoocena W literaturze przedmiotu dotyczącej zagadnienia cech osobowości pedagogów, w tym pedagogów specjalnych, podkreśla się istotność wybranych predyspozycji, którymi powinna się charakteryzować ta specyficzna grupa zawodowa. K. Parys i S. Olszewski (2009) analizując szereg prac 1 dotyczących sylwetki pedagogów pytają za Z. Sękowską (1988), czy wymienione cechy pedagogów specjalnych nie powodują powstania zbyt wyidealizowanego wyobrażenia i wygórowanych wymagań wobec tej swoistej grupy zawodowej. Od pedagoga oczekuje się m.in. dojrzałości, empatii i wrażliwości, podmiotowego podejścia do każdej jednostki, życzliwości i wyrozumiałości, postawy tolerancyjnej, bezinteresowności, gotowości do niesienia pomocy, pracowitości, w tym także społecznego zaangażowania czy szeroko pojętej aktywności, cierpliwości, konsekwencji, sumienności i odpowiedzialności, umiejętności nawiązywania bezpośredniego kontaktu z ludźmi i współdziałania z nimi. Ceniona jest także postawa twórcza oraz chęć ustawicznego rozwoju. Wśród tych cech nie sposób pominąć znaczenia wiedzy i praktyki pedagogicznej (Parys, Olszewski 2009, s. 198). Wziąwszy pod uwagę specyfikę pracy pedagoga, trudno jednak te wymagania uznać za całkowicie bezpodstawne. Jednocześnie trzeba zauważyć, że prowadzą one do konstrukcji typu idealnego, nie zawsze mającego oparcie w rzeczywistości. 1 Analiza oparta na tekstach opublikowanych na łamach Szkoły Specjalnej w latach 1958 2009 doprowadziła finalnie autorów do konstrukcji wzorca osobowościowego pedagogów polskich. 96 SZKO A SPECJALNA 2/2013
SYLWETKA PEDAGOGA SPECJALNEGO BADANIA KORELACYJNE STUDENTÓW... Cechy pedagogów w wybranych badaniach polskich W badaniach mających na celu wyłonienie istotnych cech pedagogów stosuje się różne strategie badawcze. Grupę badawczą stanowią często nie tylko pedagodzy, ale także studenci pedagogiki, o istotne cechy pedagogów pyta się dzieci i młodzież. Różnorodność stosowanych praktyk zwiększa obszar wiedzy dotyczącej znaczenia różnych cech oraz nadaje badaniom walor intersubiektywności. W tym fragmencie pracy wybrane badania omówione będą z zamiarem wyłonienia cech istotnych pedagogów, niezależnie od zastosowanej strategii badawczej. W badaniach M. Kliś i J. Kossewskiej (1993) wykazano, że studenci pedagogiki specjalnej cechują się wysokim poziomem empatii 2, wyższym niż nauczyciele szkół podstawowych i specjalnych. Badana grupa studentów charakteryzowała się m.in. wysoką skłonnością do nawiązywania kontaktów z osobami wymagającymi wsparcia, doznawania silnych emocji związanych z cierpieniem drugiego człowieka, odczuwaniem radości z korzystnych dla innych wydarzeń życiowych. Badania grupy 87 dzieci wykazały, że najbardziej istotnymi cechami nauczyciela są życzliwość oraz sprawiedliwość (Oskroba, Świerk 1996). Poza sprawiedliwością i życzliwością ważne są także zaufanie, wyrozumiałość czy cierpliwość. Cechy te jednak akcentowali jako ważne uczniowie młodszych klas szkolnych, starsi uczniowie zaś podkreślali znaczenie intelektualnych predyspozycji nauczycieli. W innych badaniach (Seul 1996) grupy 14 15-latków wskazano na znaczenie takich cech nauczyciela w tworzeniu przyjaznej atmosfery na zajęciach, jak: cierpliwość, tolerancja, poczucie humoru, otwartość, wyrozumiałość, kompetencje zawodowe. Co ciekawe, badani nauczyciele byli zgodni ze swoimi uczniami co do ważności tych właśnie cech. Na ideał nauczyciela w innych badaniach (Czepiec-Mączka 2000) w opinii uczniów liceów ogólnokształcących składały się takie cechy, jak: sprawiedliwość, poczucie humoru, wyrozumiałość, bycie sympatycznym, optymizm, cierpliwość. W badaniach J. Rusieckiego (1996) analizowano wzorce etyczno-moralne nauczycieli. Według respondentów obowiązkowość, humanitaryzm i tolerancja stanowiły kościec wartości pedagogów. Religijność i patriotyzm były cechami wybieranymi najrzadziej. Ciekawe badania A. Olszak (1998) przeprowadzane wśród 220 nauczycieli szkół specjalnych (surdopedagogów, oligofrenopedagogów i tyflopedagogów) wykazały, że wzorcowe cechy pedagoga specjalnego to cierpliwość i sprawiedliwość (ponad 80% respondentów wskazało na te cechy), dobroć, miłość, emocjonalność, wrażliwość, życzliwość, opiekuńczość, troskliwość, serdeczność, spokój, opanowanie, wewnętrzna harmonia, zrównoważenie, uczciwość, rzetelność, empatia, twórczość, altruizm oraz dojrzałość emocjonalna. Przytoczone tu badania w zasadzie można uznać za spójne. Najczęściej wymienianymi cechami są cierpliwość, sprawiedliwość, życzliwość czy empatia. 2 W badaniach tych zastosowano Skalę Empatii Emocjonalnej z 1972 r. autorstwa A. Mehrabiana i N. Epsteina, mierzącą m.in. wrażliwość emocjonalną, tendencję do emocjonalnego reagowania na doświadczenia przeżywane przez inne osoby, rozumienie uczuć osób nieznanych. SZKO A SPECJALNA 2/2013 97
ANETA GOP Cel podjętych badań W niniejszych badaniach podjęto próbę ukazania sylwetki przyszłego pedagoga pod kątem zarówno osobowości, jak i inteligencji emocjonalnej, sposobów radzenia sobie ze stresem oraz samooceny i płci psychologicznej. Zdecydowano się zbadać nasilenie tych cech z kilku powodów: 1. Istnieje niewielka liczba badań korelacyjnych z użyciem narzędzi standaryzowanych i znormalizowanych diagnozujących faktyczne nasilenie cech. Znaczną część polskich badań stanowią badania deklaratywne, ankietowe. Przedmiotem znacznej części polskich badań są deklarowane cechy osobowości i temperamentu czy empatii, jednak brakuje badań diagnozujących faktyczny poziom inteligencji emocjonalnej i dominujących cech osobowości. 2. Dodatkowo, ze względu na specyfikę pracy pedagoga specjalnego, ważne wydaje się zdiagnozowanie najczęstszych sposobów radzenia sobie ze stresem. Zdecydowano się zbadać także samoocenę studentów. O zawodzie pedagoga zwykło się wypowiadać w kategoriach zawodu sfeminizowanego. Abstrahując od powodów podejmowania studiów pedagogicznych przez kobiety, ciekawe wydaje się zweryfikowanie tej dominacji płciowej i określenie płci psychologicznej przyszłych pedagogów. Cel podjętych badań miał charakter eksploracyjny, służący skonstruowaniu sylwetki studenta pedagogiki specjalnej, zrezygnowano zatem z formułowania hipotez badawczych. Metody pomiar zmiennych W celu zbadania stopnia nasilenia inteligencji emocjonalnej zastosowano Inwentarz Inteligencji Emocjonalnej INTE w polskiej adaptacji A. Jaworowskiej i A. Matczak. Według P. Saloveya i J. Mayera inteligencja emocjonalna jest zdolnością do monitorowania, różnicowania i wykorzystywania do procesów myślenia i działania emocji własnych oraz wyrażanych przez inne osoby (Matczak, Jaworowska 2008, s. 6 7). Inteligencję emocjonalną podzielono na grupy komponentów: Zdolność do dostrzegania i wyrażania emocji. Zdolność do angażowania emocji w procesy poznawcze. Zdolność do rozumienia i eksploracji emocji oraz posługiwania się wiedzą dotyczącą emocji. Zdolność kontroli i dopasowywania emocji (tamże, s. 10 11). Kwestionariusz INTE składa się z 33 twierdzeń, do których badany ustosunkowuje się na 5-stopniowej skali typu Likerta. Po przeliczeniu wyników surowych możemy otrzymać wyniki: ogólny oraz dwa wyniki dla czynników: I zdolność do wykorzystywania emocji w procesach myślenia i działania oraz II zdolność do rozpoznawania emocji. Wskaźniki psychometryczne narzędzia są bardzo dobre, potwierdzono trafność narzędzia oraz rzetelność, która w różnych próbach waha się od = 0,82 do = 0,91. 98 SZKO A SPECJALNA 2/2013
SYLWETKA PEDAGOGA SPECJALNEGO BADANIA KORELACYJNE STUDENTÓW... W celu określenia poziomu ogólnej samooceny, definiowanej jako względnie trwała dyspozycja osoby świadoma postawa wobec ja 3, zastosowano Skalę Samooceny SES Rosenberga w polskiej adaptacji I. Dwonkowskiej, K. Lachowicz-Tabaczek i M. Łaguny. Skala zbudowana jest z 10 stwierdzeń diagnostycznych, do których badany ustosunkowuje się mając do dyspozycji czterostopniową skalę. Narzędzie ma wysoką zgodność wewnętrzną, stabilność oraz trafność. Celem dokonania pomiaru radzenia sobie ze stresem zastosowano Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem COPE autorstwa Ch.S. Carvera, M.F. Scheiera, J.K. Weintrauba w polskiej adaptacji Z. Juczyńskiego i N. Ogińskiej-Bulik. Narzędzie zbudowane jest z 60 twierdzeń o charakterze samoopisowym z czterostopniową skalą odpowiedzi. Strategie radzenia sobie ze stresem, które mierzy inwentarz, to: aktywne radzenie sobie, planowanie, poszukiwanie wsparcia instrumentalnego, poszukiwanie wsparcia emocjonalnego, unikanie konkurencyjnych działań, zwrot ku religii, pozytywne przewartościowanie i rozwój, powstrzymywanie się od działania, akceptacja, koncentracja na emocjach i ich wyładowanie, zaprzeczanie, odwracanie uwagi, zaprzestanie działań, zażywanie alkoholu lub innych środków psychoaktywnych, poczucie humoru 4. Strategie te można pogrupować w trzy obszary zachowań: 1) skoncentrowanych na problemie, 2) unikowych oraz 3) mających na celu poszukiwanie wsparcia i koncentrację na emocjach. W celu diagnozy podstawowych cech osobowości zastosowano Kwestionariusz Osobowości EPQ-R autorstwa H.J. Eysencka i S.B. G. Eysenck 5. Skala służy do badania stopnia nasilenia neurotyzmu (N), psychotyzmu (P) oraz ekstrawersji (E). Badany ustosunkowuje się do 100 pytań, wybierając jedną z dwóch odpowiedzi: tak lub nie. Aby dokonać diagnozy płci psychologicznej, zastosowano Inwentarz do Oceny Płci Psychologicznej IPP, definiowanej jako spontaniczna gotowość do posługiwania się wymiarem płci w odniesieniu do siebie i świata 6. Skalę buduje 35 pozycji: 15 pozycji składa się na skalę Kobiecości i 15 na skalę Męskości, 5 pozycji ma charakter neutralny. Badany ustosunkowuje się do każdego z itemów na 5-stopniowej skali ocen. 3 Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, SES Skala Samooceny Rosenberga: http://www.practest.com.pl/ses-skala-samooceny-rosenberga, przeglądane 27.05.2012, g. 22.00. 4 Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, COPE Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem: http://www.practest.com.pl/copewielowymiarowy-inwentarz-do-pomiaru-radzenia-sobie-ze-stresem, przeglądane 27.05.2012, g. 22.13. 5 W badaniach stosowano wersję sprzed 2011 r. 6 Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego IPP Inwentarz do Oceny Płci Psychologicznej: http://www.practest.com.pl/ipp-inwentarz-do-oceny-plci-psychologicznej, przeglądane dn. 27.05.2012, g. 22.24. SZKO A SPECJALNA 2/2013 99
ANETA GOP Procedura i przebieg badań oraz charakterystyka osób badanych Badania zostały przeprowadzone w okresie luty maj 2012. Osobami badanymi byli studenci II roku kierunku pedagogika specjalna studiujący na uczelni pedagogicznej. Każda z osób badanych wypełniała kwestionariusze w kolejności: EPQR, INTE, COPE, SES oraz IPP. Badana próba obejmowała 45 osób; 100% osób badanych stanowiły kobiety, studentki II roku kierunku pedagogika specjalna. Średnia wieku osób badanych wyniosła 20,7 lat. Rozkłady wyników pomiaru osobowości (EPQ-R; N; E; P), samooceny (SES), inteligencji emocjonalnej (INTE; C1; C2) zawarte są w tabeli. Tabela. Rozkład wyników w kwestionariuszu INTE, EPQ-R, SES INTE, EPQ-R, SES Min. Maks. M SD Zdolność do wykorzystywania emocji w procesach myślenia i działania (INTE; C1) 1,00 10,00 4,40 1,72 Zdolność do rozpoznawania emocji (INTE; C2) 1,00 10,00 5,08 1,74 Ogólna inteligencja emocjonalna (INTE) 1,00 10,00 4,37 1,73 Neurotyzm (EPQ-R; N) 1,00 10,00 5,45 1,75 Ekstrawersja (EPQ-R; E) 1,00 10,00 5,70 1,92 Psychotyzm (EPQ-R; P) 1,00 10,00 5,43 2,06 Ogólna samoocena (SES) 1,00 10,00 5,06 2,21 Badana grupa uzyskuje średnie wyniki we wszystkich pomiarach zmiennych, przy czym relatywnie najwyższą średnią grupa uzyskała w cesze ekstrawersji, najniższą zaś w inteligencji emocjonalnej. Najbardziej zróżnicowane wyniki dotyczą ogólnej samooceny, najmniej zróżnicowane wyniki występują w pomiarze zdolności do wykorzystania emocji w procesach myślenia i działania. Oznacza to, że badani charakteryzują się przeciętną inteligencją emocjonalną, w tym zdolnością do wykorzystania emocji w procesach myślenia i działania oraz przeciętną zdolnością do rozpoznawania emocji. Badane osoby należą do osób raczej zrównoważonych emocjonalnie, dosyć dobrze radzących sobie w sytuacjach stresowych. Przeciętny student jest ambiwertykiem z tendencją do okazywania chłodu emocjonalnego czy egocentryzmu 7. Inteligencja emocjonalna Badana grupa pedagogów charakteryzuje się przeciętnym nasileniem inteligencji emocjonalnej, w tym przeciętną zdolnością do wykorzystywania emocji w procesach myślenia i działania (INTE; C1) oraz przeciętną zdolnością do rozpoznawania emocji (INTE; C2). Badana grupa ze względu na poziom ogólnej 7 Na te tendencje wskazuje nieco podwyższone nasilenie cechy psychotyzmu. 100 SZKO A SPECJALNA 2/2013
SYLWETKA PEDAGOGA SPECJALNEGO BADANIA KORELACYJNE STUDENTÓW... inteligencji emocjonalnej i jej komponentów jest dosyć homogeniczna. Można zatem przypuszczać, że charakteryzuje się przeciętnym stopniem wykorzystywania emocji w sytuacjach problemowych, szczególnie o charakterze społecznym, czy też ogólnie przeciętną zdolnością warunkującą skuteczność przetwarzania informacji o charakterze emocjonalnym. Procentowy rozkład inteligencji emocjonalnej w badanej grupie przedstawia wykres 1. Wykers. 1. Rozkład wyników w skali inteligencji emocjonalnej INTE w badanej grupie Zauważyć należy, że większość grupy stanowią osoby o przeciętnym nasileniu inteligencji emocjonalnej. Osobowość Nasilenie cech osobowości, takich jak ekstrawersja, neurotyzm jest także przeciętne (por. tabela). Cechę psychotyzmu należy uznać za podwyższoną. Dokładna analiza procentowego rozkładu nasilenia poszczególnych cech (wykres 2) pozwala na stwierdzenie, że w badanej grupie dominujące jest wysokie nasilenie cechy psychotyzmu (57%), przejawiające się w tendencjach izolacyjnych, egoizmie, braku troski o innych. Cecha ekstrawersji nasilona jest w stopniu przeciętnym i dominuje (47%) w badanej grupie. Obserwacja ta wskazuje na zrównoważony profil cech introwersji i ekstrawersji. Nasilenie poziomu cechy neurotyzmu jest także przeciętne. Można zatem wnioskować, że osoby badane cechują się przeciętnym stopniem równowagi emocjonalnej, raczej dobrze radzą sobie ze stresem, lękiem i zmianami nastroju. Wykres. 2. Rozkład wyników w skali osobowości EPQ-R w badanej grupie SZKO A SPECJALNA 2/2013 101
ANETA GOP Samoocena Badana grupa charakteryzuje się przeciętną samooceną (por. tabela, wykres 3). Nieznacznie dominują osoby z niską samooceną. Można zatem stwierdzić, że osoby te charakteryzują się przeciętną, z tendencją do negatywnej, postawą wobec własnego ja. Wykres. 3. Rozkład wyników w skali samooceny SES w badanej grupie Płeć psychologiczna Analiza procentowego rozkładu płci psychologicznej wskazuje, że połowa badanych kobiet reprezentuje typ kobiecej kobiecości, 36% to osoby androgyniczne. Po 7% osób badanych stanowi typ męskich kobiet i osób nieokreślonych seksualnie (wykres 4). Wykres. 4. Rozkład wyników w skali IPP Wynik pomiaru z użyciem skali IPP pozwala na stwierdzenie, że badane kobiety w większości pozostają pod wpływem kulturowych definicji kobiecości w odniesieniu do koncepcji własnej osoby. Wymiar płci jest ważnym aspektem własnego ja badanych studentek. 36% osób ma koncepcję własnej osoby, która została ukształtowana niejako poza kulturowymi koncepcjami płci. Strategie radzenia sobie ze stresem w badanej grupie Analiza danych zawartych na wykresie 5 wskazuje, że najczęściej stosowanymi strategiami radzenia sobie ze stresem są: poszukiwanie wsparcia i koncentracja na emocjach oraz strategie skoncentrowane na problemie. Najrzadziej stosowaną strategią jest wykazywanie zachowań unikowych. Wykres 5 obrazuje procentowy rozkład stosowanych strategii radzenia sobie ze stresem w badanej grupie. 102 SZKO A SPECJALNA 2/2013
SYLWETKA PEDAGOGA SPECJALNEGO BADANIA KORELACYJNE STUDENTÓW... Wykres. 5. Strategie radzenia sobie ze stresem (COPE) w badanej grupie Analiza korelacji Wyniki uzyskane we wszystkich stosowanych skalach poddano analizie korelacji. Wykazano istnienie niskich i umiarkowanych zależności między samooceną (SES) a zdolnością do wykorzystywania emocji w procesach myślenia i działania (INTE, C1; r = 0,361, p < 0,05), ogólną inteligencją emocjonalną (INTE, r = 0,412, p < 0,01) oraz neurotyzmem (EPQ-R; N; r = -0,314, p < 0,05). Można więc wnioskować, że osoby charakteryzujące się wysokim poziomem samooceny są bardziej inteligentne emocjonalnie, mają wyższe zdolności do włączania emocji w procesy sprawnego myślenia i działania, a także cechuje je zrównoważenie emocjonalne. Analiza wskazała także na istnienie dodatnich i umiarkowanych powiązań między zdolnością do wykorzystywania emocji w procesach myślenia i działania (INTE; C1) a ekstrawersją (EPQ-R; E; r = 0,479, p < 0,001) oraz powiązań między ogólnym poziomem inteligencji emocjonalnej (INTE) a ekstrawersją (EPQ-R; E; r = 0,460, p < 0,01). Można więc wnioskować, że osoby bardziej inteligentne emocjonalnie częściej są ekstrawertykami. Dalsze analizy korelacji wskazały na powiązania między ogólną inteligencją emocjonalną (INTE) a trzema strategiami radzenia sobie ze stresem: planowaniem (Planowanie; r = 0,342, p < 0,05), wsparciem emocjonalnym (Wsparcie emocjonalne; r = 0,362, p < 0,05), pozytywnym przewartościowaniem i rozwojem (Pozytywne przewartościowanie i rozwój; r = 0,448, p < 0,01). Można zatem wnioskować, że osoby bardziej inteligentne emocjonalnie częściej stosują pozytywne strategie radzenia sobie ze stresem, takie jak planowanie działań zmierzających do redukcji sytuacji stresowej lub upatrywanie w sytuacji stresogennej czynników pobudzających do rozwoju oraz poszukiwanie wsparcia emocjonalnego ze strony innych osób. SZKO A SPECJALNA 2/2013 103
ANETA GOP Wyniki badań wskazały na istnienie powiązań pomiędzy cechami osobowości a strategiami radzenia sobie ze stresem, polegające na tym, że osoby w wyższym stopniu neurotyczne (EPQ-R; N) częściej stosują strategię minimalizowania stresu związaną ze zwrotem ku religii (Zwrot ku religii; r = 0,341, p < 0,05). Osoby o wyższym stopniu nasilenia psychotyzmu (EPQ-R; P) rzadziej koncentrują się na emocjach (Koncentracja na emocjach i ich wyładowanie; r = -0,398, p < 0,01). Wykryto także ujemny związek między samooceną (SES) a zażywaniem alkoholu (Zażywanie alkoholu; r = -0,319, p < 0,05), co pozwala na stwierdzenie, że osoby o niższej samoocenie częściej sięgają po alkohol w sytuacjach stresowych. Następnie zbadano, czy istnieją zależności między cechami osobowości a płcią psychologiczną 8. Wyniki wskazały, że nie istnieją statystycznie istotne zależności między neurotyzmem i psychotyzmem a płcią psychologiczną. Istnieje natomiast związek między ekstrawersją (EPQ-R; E) a płcią psychologiczną (IPP; Phi = 0,503, p < 0,05), polegający na tym, że typ kobiecej kobiety jest związany z introwersją, a typ androgyniczny z ekstrawersją. Nie istnieje statystycznie istotny związek między płcią psychologiczną a samooceną oraz inteligencją emocjonalną. Wnioski Konfrontując wyniki niniejszych badań z sylwetką idealną pedagoga specjalnego można stwierdzić, że wykryte wzorce nie pokrywają się ze sobą. Dotyczy to zarówno poziomu inteligencji emocjonalnej, jak i cech osobowości. W badaniach wykryto, że badana grupa studentek pedagogiki specjalnej w większości charakteryzuje się przeciętnym poziomem inteligencji emocjonalnej oraz podwyższonym poziomem psychotyzmu, który można uzasadnić młodym wiekiem (M = 20,7 lat) badanych. Kłóci się to z danymi o wysokim poziomie empatii w tej grupie zawodowej. Osoby badane cechują się przeciętnym stopniem równowagi emocjonalnej, raczej dobrze radzą sobie ze stresem, lękiem i zmianami nastroju, w większości są ambiwertykami i reprezentują typ kobiecej płci psychologicznej. Mają też przeciętną, z tendencją do zaniżonej, samoocenę. Wyniki te nie mogą zaskakiwać. Podejmując się konstrukcji typu wyidealizowanego, należy pamiętać, że dotyczy on niewielkiego górnego procentu osób z obszaru spod krzywej normalnej. Być może sylwetka pedagoga specjalnego zbliżona byłaby do typu idealnego, jeśli porównać wyniki badań nad innymi zawodami. Należy pamiętać także, że niniejsze badania zostały przeprowadzone na próbie studentek, nie zaś na pedagogach, a niektóre z cech rozwijają się wraz z wiekiem i doświadczeniem zawodowym. Co więcej, wyniki badań można odnieść jedynie do badanej grupy, bez możliwości ich generalizacji na całą populację studentów pedagogiki. W przyszłych badaniach warto poszerzyć badaną grupę oraz zwiększyć liczbę badanych zmiennych, co pogłębiłoby obraz funkcjonowania przyszłych pedagogów. 8 Wszędzie tam, gdzie pomiar dokonany był na skalach ilościowych, dokonano nominalizacji wartości zmiennych. 104 SZKO A SPECJALNA 2/2013
SYLWETKA PEDAGOGA SPECJALNEGO BADANIA KORELACYJNE STUDENTÓW... Bibliografia Czepiec-Mączka, A. (2000). Wizerunek nauczyciela w opinii uczniów. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 8, 21 23. Kliś, M., Kossewska, J. (1993). Zdolność do empatii u nauczycieli i studentów. Psychologia Wychowawcza, 2, 133 143. Matczak, A., Jaworowska, A. (2008). Kwestionariusz inteligencji emocjonalnej INTE. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP. Olszak, A. (1998). Cechy osobowości pedagoga specjalnego w opinii nauczycieli szkół specjalnych. Szkoła Specjalna, 1, 3 10. Oskroba, A., Świerk, E. (1996). Szkolne wzory osobowe w opinii uczniów. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 10, 29 30. Parys, K., Olszewski, S. (2009). Wzorzec pedagoga specjalnego w oparciu o teksty opublikowane na łamach Szkoły Specjalnej w latach 1958 2009. W: T. Żółkowska, L. Konopska (red.), W kręgu niepełnosprawności teoretyczne i praktyczne aspekty poszukiwań w pedagogice specjalnej. (s. 197 202). Szczecin: Print Group Daniel Krzanowski. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, COPE Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem: http://www.practest. com.pl/cope-wielowymiarowy-inwentarz-do-pomiaru-radzenia-sobie-ze-stresem, przeglądane 27.05.2012, g. 22.13. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, IPP Inwentarz do Oceny Płci Psychologicznej: http://www.practest.com.pl/ipp-inwentarz-dooceny-plci-psychologicznej, przeglądane dn. 27.05.2012, g. 22.24. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, SES Skala Samooceny Rosenberga: http://www.practest.com.pl/ses-skala-samooceny-rosenberga, przeglądane 27.05.2012, g. 22.00. Rusiecki, J. (1996). Preferencje zasad moralno-etycznych i wzorców osobowych wśród nauczycieli. Wychowanie na co dzień,1 2, 13 15. Seul, S. (1996). Osobowość nauczyciela. Edukacja i Dialog, 7, 31 35. Sękowska, Z. (1988). Myśl Marii Grzegorzewskiej we współczesnej pedagogice specjalnej. Szkoła Specjalna, 2, 85 94. SPECIAL EDUCATOR S PROFILE CORRELATIONAL STUDY ON SPECIAL EDUCATION STUDENTS Abstract The article attempts to contrast the idealized picture of an educator with the real profile of a prospective educator that was created based on a correlational study on a group of special education students (N = 45). The results of tests on emotional intelligence, personality, psychological gender, self-esteem and stress coping strategies in this group make it possible to construct an educator s profile, which differs from the ideal conception of a person who works in this field. In terms of the psychological gender, a typical education student is most often a feminine woman with a tendency for low self-esteem who copes quite well with stress. She is of average emotional intelligence. She is an ambivert and a psychotic with average neuroticism. Key words: special educator, personality, emotional intelligence, psychological gender, stress coping strategies, self-esteem SZKO A SPECJALNA 2/2013 105