3.0 PROGRAM KONSERWATORSKI PAŁACU W CHRZĘSNEM

3.0 PROGRAM KONSERWATORSKI PAŁACU W CHRZĘSNEM Zaproponowane w niniejszym opracowaniu materiały i ich producenci podani zostali jako przykładowi, zaś mogą być zastosowane inne o równowaŝnych parametrach. 3.1 ZALECENIA WSTĘPNE 1. Przed przystąpieniem do prac konserwatorskich i adaptacyjnych naleŝy wykonać następujące badania dodatkowe, które rozstrzygną sporne kwestie konserwatorskie: - EKSPERTYZĘ KONSTRUKCYJNĄ stanu technicznego całego obiektu wszystkich elementów: fundamentów, stropów, więźby dachowej, balkonu i ścian obwodowych. Na podstawie wyników ekspertyzy podjąć wymagane działania. W przypadku negatywnej oceny stanu technicznego opracować odrębny projekt. - BADANIA NA ZAWARTOŚĆ POLICHROMII pasowe odkrywki w układzie krzyŝowym na poziomie ścian obwodowych parteru, sklepieniach parteru, ścianach obwodowych piętra, sufitach piętra zachowanych w postaci historycznej; Pasowe odkrywki krzyŝowe na elewacjach budynku; punktowe odkrywki na dekoracjach sztukatorskich parteru (gurty i głowice), kominkach, oryginalnych fasetach; badania posłuŝą do ustalenia kolorystyki obiektu oraz formy wykończeń malarskich poszczególnych pomieszczeń. - BADANIA MYKOLOGICZNE wraz z badaniami stopnia zawilgocenia i zasolenia murów obwodowych i ścian działowych badania umoŝliwią ustalenie właściwej metody zwalczania mikroflory oraz rozstrzygną o konieczności działań mających na celu ewentualne osuszenie i odsolenie obiektu. - BADANIA POWŁOK MALARSKICH na elementach wymagających oczyszczenia i ekspozycji opaski okienne i drzwiowe wykonane z piaskowca, sztukatorskie dekoracje sklepień na poziomie parteru, sztukatorskie dekoracje elewacji, kominki, stropy drewniane; 17

Badania pozwolą doprecyzować metody i zakres usuwania ahistorycznych powłok malarskich załoŝonych wtórnie na wymienione elementy. Badania mogą być wykonane przez osoby posiadające odpowiednie uprawnieni w zakresie konserwacji malarstwa i rzeźby polichromowanej oraz konserwacji kamienia i detalu architektonicznego. Wyniki badań powinny posłuŝyć do sformułowania ostatecznego projektu konserwatorskiego, który powinien zostać zaakceptowany przez odpowiedni organ słuŝby ochrony zabytków. - BADANIA DENDROCHRONOLOGICZNE wraz z oceną stanu technicznego drewnianych stropów belkowych. 2. Wykonanie nowoprojektowanych elementów stolarka okienna, stolarka drzwiowa, parkiety, podłogi, posadzki, schody, boazerie, piece powinno być poprzedzone sporządzeniem przez wykonawcę szczegółowego projektu określającego formę i konstrukcję elementów. Projekt musi zyskać akceptację odpowiedniego organ słuŝby ochrony zabytków. 3. Konserwację elementów zabytkowych ewentualne polichromie i elementy malarskie, detale architektoniczne kamienne i sztukatorskie, kominki, stropy powinny wykonywać osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje w zakresie konserwacji malarstwa oraz kamienia i detalu architektonicznego. 4. Pozostałe prace rzemieślnicze i remontowe powinny wykonywać osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje, pod ścisłym nadzorem konserwatorskim. 3.2. BRYŁA Zalecenia ogólne: Bryła pałacu podlega ochronie nie dopuszcza się jakichkolwiek zmian w proporcjach, wysokości poszczególnych części, kształcie dachów wraz z układem kominów. Nie dopuszcza się zmian bryły poprzez dodanie jakichkolwiek nowych elementów lub części kubaturowych. 18

3.3. ELEWACJE Zalecenia ogólne: NaleŜy zachować historyczne rozwiązania kompozycji elewacji ilość (lokalizację) osi, detal architektoniczny, wielkość oraz kształt otworów okiennych i drzwiowych. Skorygować wielkość i formę balkonu ponad wejściem głównym. W partii przyziemia wypracować cokół. Prace remontowe przy elewacji poprzedzić badaniami warstw malarskich celem ustalanie pierwotnej kolorystyki obiektu. Na podstawie wyników badań, na etapie wykonawstwa, opracować odrębny projekt kolorystyki, zatwierdzony przez odpowiednie słuŝby ochrony zabytków. Zalecenia szczegółowe 1. Wykończenie tynkarskie - NaleŜ ocenić stan techniczny oraz charakter istniejących tynków. - Na podstawie widocznych mikrospękań oraz odspojeń tynków na poziomie parteru naleŝy załoŝyć konieczność wymiany ok. 50% istniejących tynków. - Mechanicznie usunąć osłabione i odspojone warstwy tynku wapiennego. - Mechanicznie usunąć wtórne uzupełnienia i przemurowania cementowe. - Wstępnie zdezynfekować zawilgocone partie muru, szczególnie w strefie gzymsu koronującego, balkonów i przyziemia. - Po usunięciu tynków lico ceglane oczyścić mechanicznie miękkimi szczotkami metalowymi z pozostałości zaprawy. - W razie koniczności po zdjęciu tynków uzupełnić ewentualne ubytki lica ceglanego i spoin. Spoiny osłabione wydłutować do ok. 3 cm głębokości. Spoiny uzupełnić zaprawą wapienno-piaskową, np.: Funcosil Historic Kalkspatzenmortel firmy REMMERS lub inną równowaŝną. - Ewentualne głębokie pęknięcia muru wypełnić iniekcjami z Ŝywicy epoksydowej o niskiej lepkości np.: firmy Remmers Viscacid Epoxi Injektionsharz 100 lub inną równowaŝną. - Usunąć mechanicznie zbędne elementy metalowe. 19

- Partie tynku w zadowalającym stanie technicznym umyć ciepłą wodą pod zwiększonym ciśnieniem (max. 120 bar) oraz biodegradowalnymi detergentami. - Obszary zasolone kompresować okładami odsalającymi - minimalnie trzykrotnie. - Zachowane tynki powierzchniowo wzmocnić i scalić powłoką gruntującą np.: Sto Plex W lub inną równowaŝną. - Ubytki powłok tynkarskich uzupełnić tynkami renowacyjnymi krzemianowymi, dwuwarstwowymi np.: firm Baumit-Bayosan, Schomburg, Sopro Remers, STO-Tubag lub innymi równowaŝnymi. Warstwa wykończeniowa grubości ok. 10 mm powinna odtwarzać fakturę tynków oryginalnych. - NaleŜy rozwaŝyć moŝliwość wykonania świadka w elewacji północnej w bezpośrednim sąsiedztwie jednego z okien parteru. Analiza kamiennej opaski wokół otworu wskazuje Ŝe jest ona obecnie znacznie głębiej niŝ pierwotnie pogrąŝona w warstwie tynkarskiej. W sąsiedztwie otworu naleŝy wykonać sondaŝ poprzez warstwowe zdjęcie tynków, w celu zdiagnozowania obecności pierwotnej wyprawy. W przypadku jej zachowania moŝna dokonać ekspozycji, po odpowiednich zabiegach konserwatorskich, wokół wybranego otworu okiennego. 2. Detal architektoniczny tynkarski - Ocenić stan techniczny detalu architektonicznego. - Zdjąć formę profili w celu uzupełnienia i ewentualnej rekonstrukcji rekonstrukcji elementów ciągnionych. - Silnie zdestruowane partie gzymsów i elementów ciągnionych usunąć mechanicznie. - Elementy odspojone podkleić np.: PARALOIDEM B-72 lub innym równowaŝnym - Detal w zadowalającym stanie technicznym oczyścić chemicznie z warstw farby (zastosować preparat dostosowany do rodzaju powłok wykończeniowych oraz stanu i składu podłoŝa). 20

- Wzmocnić powierzchniowo powłoką gruntującą ( np.: Sto Plex W lub inną równowaŝną). - Rekonstruowane elementy ciągnione wykonać w narzucie z wolnej ręki, w miejscach naraŝonych na powstawanie spękań zastosować mikrosiatkę z włókna szklanego. W przypadku głębokich ubytków rekonstrukcję wykonać na rdzeniu z zaprawy gruboziarnistej, np.: Sto Deco Grob, TWM Trass- Werkstein Mortel lub innej równowaŝnej. - Powierzchnie wykończyć malarsko farbami silikatowymi lub mikrosilikonowymi zgodnie z projektem kolorystyki. - Parapety blend wykończyć szlemą o własnościach hydrofobowych. - ZałoŜyć opierzenie blacharskie z blachy tytanowo-cynkowej zgodnie z zasadami sztuki dekarskiej. - NaroŜne boniowania w związku z ich złym stanem technicznym usunąć mechanicznie po uprzednim zdokumentowaniu i zdjęciu form profili. - Usunięte elementy zrekonstruować na postawie zachowanego detalu historycznego. Rekonstrukcję wykonać na rdzeniu z zaprawy gruboziarnistej, np.: Sto Deco Grob, TWM Trass-Werkstein Mortel lub innej równowaŝnej, wierzchnią warstwę wykonać z zaprawy wapiennej z kruszywem konfekcjonowanym, narzucanej z wolnej ręki; opracować powierzchniowo, po częściowym utwardzeniu, za pomocą twardych szczotek i nakłuć szpikulcami celem uzyskania faktury zgodnej z oryginałem 3. Detal architektoniczny kamienny - Wstępnie zdezynfekować, np.: preparatem Alkutex BFA firmy Remmers lub innym równowaŝnym. - Oczyścić chemicznie przy uŝyciu gorącej wody i środków niezawierających amoniaku i chloru. Zabrudzenia i przemalowania silnie przywierające do podłoŝa usunąć mechanicznie metodami konserwatorskimi (z uŝyciem dłut, skalpeli, mikropiaskowania itp.) - Wykonać wtórną dezynfekcję. 21

- Miejsca istotnie osłabione wzmocnić strukturalnie hydrofilnym preparatem krzemoorganicznym np.: Funcosil Steinfestiger 300 lub Funcosil Steinfestiger 100 firmy REMMERS lub innymi równowaŝnymi. - Wszystkie szczeliny i głębokie spękania wypełnić poprzez zapuszczenie dobranego preparatu (np.: epoksydowego EPIDIAN 5 lub innego równowaŝnego) lub w iniekcjach ciśnieniowych z Ŝywicy epoksydowej o niskiej lepkości np.: firmy Remmers Viscacid Epoxi Injektionsharz 100 lub inną równowaŝną. - Uzupełnić ubytki w przypadku ubytków rozległych flekować kamieniem dobranym kolorystycznie i strukturalnie do oryginału, w przypadku mniejszych ubytków uzupełniać kitami mineralnymi o dobranych parametrach, barwionymi w masie wykonanymi na bazie spoiwa wapiennego (np.: Funcosil Restauriermortel lub innym równowaŝnym) i konfekcjonowanego kruszywa kwarcowego. - Kity scalić kolorystycznie rozcieńczonymi farbami silikatowymi. - Spoinę pomiędzy elementami piaskowcowymi uzupełnić (lub wymienić w zaleŝności od stanu) dwuskładnikową zaprawą do spoinowania elementów z piaskowca np.: Funcosil ECC Fugenmortel lub innym równowaŝnym. - Zrekonstruować brakujące okapniki parapetów z kapinosami rekonstrukcje wykonać na podstawie zachowanych okapników. Części rekonstruowane osadzać na prętach mosięŝnych ø 3mm w wywierconych otworach na np.: EPIDIAN 5 lub innym równowaŝnym. Szpary montaŝowe uszczelnić kitami. - Wykonać impregnację hydrofobową elementów kamiennych preparatami krzemoorganicznymi. Odpowiedni preparat dobrać po uprzedniej próbie, zwracając uwagę na nasiąkliwość i stopień przebarwienia piaskowca (np.: Funcosil SL, Funcosil NSL, Funcosil AS Fassadensiegel lub innym równowaŝnym). - Parapety hydrofobizować trzykrotnie. 22

3.4.DACHY - Zaleca się wymianę obecnego pokrycia dachowego nad korpusem na ceramiczne z uŝyciem dachówki esówki w kolorze naturalnej czerwieni, w typie uzgodnionym z odpowiednim organem słuŝby ochrony zabytków. - W celu wytworzenia dominanty fasady dopuszcza się powiększenie lukarny w typie powieki, znajdującej się we wschodniej połaci dachu. - Nad ryzalitowymi klatkami schodowymi pokrycie dachu z blachy tytanowocynkowej płaskiej wykończonej sztuczną patyną, montowanej na rąbek stojący. Blacha zakładana na pełne deskowanie deski grubości 20-40 mm, szerokości 80-100 mm. UWAGA: nie stosować impregnatów do drewna zawierających sole. Pokrycie dachów powinno zostać wykonane zgodnie z zasadami sztuki dekarskiej przez wykonawcę posiadającego odpowiednie kwalifikacje. Rynny i odprowadzenie wody opadowej - Wykonać rynny z blachy miedzianej zgodnie z zasadami sztuki dekarskiej. 3.5.REKONSTRUKCJA ELEMENTÓW ELEWACJI 1. cokół nie zaleca się wprowadzania cokołu z piaskowca ze względu na ryzyko uszkodzenia przepony hydroizolacyjnej; cokół naleŝy zrekonstruować jako element tynkarski, wysunięty przed lico na 3-4 cm, wysokością dostosowany do układu naroŝnego boniowania. Górna krawędź cokołu zakończyć profilem o formie uzgodnionej z odpowiednim organem słuŝby ochrony zabytków. Cokół wykonać ze specjalistycznej renowacyjnej zaprawy cokołowej np.: Baumit SanovaPutz S lub innej równowaŝnej, nakładanej warstwowo zgodnie z zaleceniami producenta. Ostatnią warstwę moŝna wzmocnić dodatkowo mikrosiatką z włókna szklanego. Cokół pomalować zgodnie z projektem kolorystyki. 2. balkon obecny balkon rozebrać, pozostawiając piaskowcowe konsole;; nowemu balkonowi nadać głębokość zgodną z układem tralek; balkon zaopatrzyć w balustradę o formach historyzujących tralki toczone 23

z piaskowca dobranego kolorystycznie i fakturowo do zachowanych konsoli; naroŝne słupki o przekroju kwadratowym wykonane z piaskowca lub murowane, wykończone tynkarsko; pulpit o profilowanych krawędziach wykonany z piaskowca analogicznego do tralek. Formy poszczególnych elementów nawiązujące do stylistyki z lat 80. XVIII w do ostatecznego uzgodnienia z odpowiednim organem słuŝby ochrony zabytków i wykonawcą. Nową płytę balkonu wykończyć posadzką pływającą oraz szlema wodoodporną. Wykonać system odprowadzania wody opadowej. 3. stolarka okienna dopuszcza się wymianę stolarki okiennej na współczesną nawiązującą do form stolarki historycznej. Obecna stolarka pochodzi z lat 40. XX wieku i nie posiada cech zabytkowych. Zaleca się wymianę stolarki na nową drewnianą o konstrukcji skrzynkowej. Stolarka w swej formie powinna nawiązywać do formy stolarek okiennych z ostatniej ćwierci XVIII w. Stolarka powinna posiadać stały słupek przechodzący w postaci prostego półwałka na podkładce oraz ślemię o wysokości zbliŝonej do szerokości słupka, o skromnym profilowaniu. W oknach szczytów poddasza wprowadzić stolarkę bez ślemion, jedynie z samym słupkiem. Zewnętrzne skrzydła okienne szklone małą taflą szklaną osadzoną w szprosach (zaleca się wykonanie szprosów właściwych a nie naklejanych na szybę). Wymianę stolarki powinno poprzedzać sporządzenie, przez wykonawcę z odpowiednimi uprawnieniami, projektu uwzględniającego formę i konstrukcję okien, w oparciu o dostarczone wzory ikonograficzne. Zaleca się aby skrzydła okienne nie posiadały funkcji uchylnej. Stolarka powinna być wykończona powłoką malarską kryjącą w kolorze jasno szaro-perłowym, naniesioną technologią stosowaną przez producenta. NaleŜy rozwaŝyć wprowadzenie w dwóch zachowanych w pierwotnej wielkości otworach okiennych parteru elewacji zachodniej stolarki nawiązującej do starszych form o konstrukcji jednoramowej nawiązującej 24

do krosnowej z krzyŝem okiennym, szklonych płytkami szklanymi na ołów. Okna owalne zrekonstruować jako jednoramowe, ściśle według zachowanych okien oryginalnych. RozwaŜyć szklenie barwne. 4. Wykonać konserwację kraty kutej w oknie w elewacji zachodniej. Konserwację kraty wykonać bez demontaŝu. Kratę oczyścić mechanicznie z warstw skorodowanych (np. poprzez piaskowanie). Pomalować farbą do metalu na kolor antracytowy. 5. drzwi wejściowe ze względu na zły stan techniczny dopuszcza się wymianę drzwi wejściowych na nowe, drewniane, ściśle powielające formę drzwi historycznych, jednocześnie zaleca się przeniesienie oryginalnych drzwi do wnętrza, jednego z adaptowanych budynków i wykorzystanie wtórne po zabiegach konserwatorskich np.: jako drzwi szafy wnękowej. 3.6 WNĘTRZA Zalecenia ogólne - Zachować historyczny układ pomieszczeń. - Zaleca się rekonstrukcję układu i komunikacji dawnej kaplicy pałacowej. - Dopuszcza się zmiany komunikacji oraz artykulacji pozostałych ścian w zakresie elementów wykazanych w wynikach badań architektonicznych. - Wszelkie prace mogące uszkodzić warstwy tynkarskie naleŝy poprzedzić badaniami na zawartość polichromii zwłaszcza na poziomie parteru. - Przed przystąpieniem do prac konieczne jest wprowadzenie tymczasowej wentylacji mechanicznej pracującej w sposób ciągły przez okres 1-2 miesięcy celem osuszenia wnętrza budynku oraz przeprowadzenie dezynfekcji. Zalecenia szczegółowe Detal architektoniczny - NaleŜy ocenić i zdokumentować stan zachowania detalu architektonicznego oraz rozpoznać ewentualne historyczne wykończenie malarskie. 25

Dekoracja sklepień parteru - Dekoracje oczyścić środkami chemicznymi dobranymi w zaleŝności od rodzaju powłok malarskich. - Doczyścić mechanicznie metodami konserwatorskimi (z uŝyciem dłut, skalpeli, miękkich szczotek, okładów itd. w zaleŝności od rodzaju usuwanych nawarstwień, stopnia związania z podłoŝem, stanu zachowania detalu). - Wzmocnić wgłębnie osłabione partie w zaleŝności od stanu zachowania np.: Funcosilem 100 do 500 lub innym równowaŝnym. - Elementy odspojone podkleić np.: PARALOIDEM B-72 lub innym równowaŝnym. - W zaleŝności od stanu zachowania podjąć decyzję o stopniu rekonstrukcji i uczytelnieniu rysunku. - Rekonstrukcję i drobne uzupełnienia wykonywać z ręki masą sztukatorską wykonaną na bazie spoiwa wapiennego i konfekcjonowanego kruszywa kwarcowego. - Wykończyć malarsko zgodnie z kolorystyką określoną na podstawie badań, farbami dostosowanymi do oryginału lub na bazie wapna redyspergowanego. Portal z piaskowca w sieni - Oczyścić portal z powłok malarskich środkami chemicznymi niezasadowymi np.: niealkalicznymi abbeizerami firmy REMMERS lub REMOSOL firmy INKO lub innymi równowaŝnymi. - Doczyścić mechanicznie metodami konserwatorskimi. Mechanicznie usunąć ewentualne wcześniejsze naprawy i uzupełnienia. - Ocenić stopień nasączenia struktury kamienia pokostami i ftalanami. - Partie osłabione wzmocnić hydrofilnym preparatem krzemoorganicznym np.: STEINFESTIGER OH lub innym równowaŝnym. - Ewentualne ubytki uzupełnić kitem mineralnym barwionym w masie wykonanymi na bazie spoiwa wapiennego i konfekcjonowanego kruszywa kwarcowego. - Scalić kolorystycznie partie przebarwione rozcieńczonymi farbami silikatowymi. 26

Fasety Detal w zadowalającym stanie technicznym oczyścić chemicznie z warstw farby. Wzmocnić powierzchniowo powłoką gruntującą partie osłabione ( np.: Sto Plex W lub inną równowaŝną). Rekonstruowane elementy ciągnione wykonać w narzucie z wolnej ręki, w miejscach naraŝonych na powstawanie spękań zastosować mikrosiatkę z włókna szklanego. W przypadku głębokich ubytków rekonstrukcję wykonać rdzeń z zaprawy gruboziarnistej, np.: Sto Deco Grob, TWM Trass-Werkstein Mortel lub innej równowaŝnej. Kominki - Wykonać badania na obecność wykończeniowej powłoki malarskiej oraz złoceń. - W przypadku odnalezienia powłoki malarskiej i/lub złoceń opracować odrębny projekt konserwacji technologicznej. - W przypadku braku pierwotnej powłoki malarskiej oprawy kominków oczyścić z warstw farby środkami chemicznymi niezasadowymi np.: niealkalicznymi abbeizerami firmy REMMERS lub REMOSOL firmy INKO lub innymi równowaŝnymi. - Doczyścić mechanicznie metodami konserwatorskimi. Mechanicznie usunąć ewentualne wcześniejsze naprawy i uzupełnienia. - Ocenić stopień nasączenia struktury kamienia pokostami i ftalanami. - Partie osłabione wzmocnić hydrofilnym preparatem krzemoorganicznym np.: Funcosil Steinfestiger 300 lub Funcosil Steinfestiger 100 firmy REMMERS lub innym równowaŝnym. - Ewentualne ubytki uzupełnić kitem mineralnym barwionym w masie wykonanymi na bazie spoiwa wapiennego i konfekcjonowanego kruszywa kwarcowego. - Scalić kolorystycznie partie przebarwione rozcieńczonymi farbami silikatowymi. - Paleniska oczyścić mechanicznie. 27

- Ubytki cegły uzupełnić barwionymi w masie kitami mineralnymi. - Dopuszcza się wymianę silnie destruowanych cegieł na nowe odpowiadające formatem cegle historycznej. - Dopuszcza się wykończenie dna palenisk cegłą szamotową po uprzednim podkuci obecnego lica, w taki sposób aby nie zmienić kształtu i wielkości palenisk. - Zachowane wyciory metalowe naleŝy poddać zabiegom konserwatorskim po uprzednim demontaŝu oczyszczenie z powłok korozji mikropiaskowaniem, zabezpieczenie powierzchni farbą do metalu w kolorze grafitowym. - W przypadku daleko posuniętej destrukcji wyciorów dopuszcza się rekonstrukcję na podstawie elementów zachowanych. Drewniane stropy - Stropy o funkcjach nośnych poddać ocenie konstruktorskiej. - Wykonać odkrywkę w deskowaniu celem sprawdzenia ewentualnego obciąŝenia stropów drewnianych warstwami gruzu. - Ocenić stan zachowania stropów w tym występowanie mikroflory oraz Ŝerowisk owadów. - Stropy poddać wstępnej dezynfekcji powierzchniowej. - Wykonać systemową dezynsekcję czynnych Ŝerowisk owadów poprzez nasycanie impregnatami zawierającymi syntetyczne pyretroidy lub metodą gazową. - Usunąć mechanicznie fragmenty zdestuowane, w przypadku fragmentów zaatakowanych przez grzyby niŝsze usunąć ogniska z 2 cm marginesem. - Usunąć listewki maskujące szczeliny w miejscach osadzenia belek w gniazdach. - Ustalić rodzaj powłok wykończeniowych załoŝonych na belki i wsuwki. - Powłoki usunąć metodami chemicznymi uŝywając zmywaczy lub/i rozpuszczalników w zaleŝności od rodzajów powłok wykończeniowych. - Uzupełnić drobne ubytki stropów kitami do drewna barwionymi w masie. 28

- Większe ubytki flekować drewnem suszonym komorowo o cechach zgodnym z drewnem oryginalnym. - Nie kitować wzdłuŝnych pęknięć belek (dopuszczalna jest ich integracja kolorystyczna). - W razie potrzeby uzupełniane fragmenty belek zintegrować kolorystycznie. - Szpary w miejscu osadzenia belek w gniazdach uszczelnić kauczukiem lub poliuretanem. - Powierzchnię stropów wykończyć powłoką z naturalnego wosku pszczelego zastosować jeden z gotowych preparatów dostępnych na rynku. - W sali środkowej, na poziomie piętra, zaleca się pozostawienie obecnego deskowania stropu układanego w jodełkę pomimo jego ahistorycznego charakteru. Wymiana deskowania w chwili obecnej moŝe być znacznie utrudniona z powodu, znajdującego się ponad eksponowanym stropem drewnianym, stropu masywnego. Nie jest wskazane równieŝ dokładanie kolejnej warstwy desek na juŝ istniejące. Zaleca się zatem poddanie obecnych wsuwek oczyszczeniu i niezbędnym zabiegom konserwatorskim oraz zintegrowanie kolorystyczne z belkami. - Na poziomie poddasza naleŝy przeprowadzić zabiegi pielęgnacyjne i konserwatorskie analogiczne do wcześniej opisanych. Nie naleŝy usuwać ani maskować szerokich fleków będących świadkami osadzenia historycznych podciągów. - Oryginalne wypełnienie przestrzeni międzybelkowej najprawdopodobniej nie zachowało się, tym nie mniej, na etapie robót konserwatorskich, naleŝy wykonać odkrywkę obecnego deskowania (poprzez usunięcie warstwy tynku na trzcinie) i ocenić charakter desek oraz ślady na belkach świadczące o sposobie pierwotnego wypełnienia przestrzeni międzybelkowych (wsuwki? deski? itd.). - W chwili obecnej dopuszcza się pozostawienie przestrzeni międzybelkowych w wykończeniu tynkarskim. - W celu zmniejszenia niekorzystnego wraŝenia estetycznego powodowanego współczesnymi masywnymi podciągami w okładzinie drewnianej, o ahistorycznym przekroju prostokątnym, zaleca się ich zintegrowanie 29

kolorystyczne z projektowanym wykończeniem malarskim ścian lub przestrzeni międzybelkowych. - Zaleca się uŝycie matowych farb akrylowych. Wnęki Zaleca się korektę kształtu wnęki drzwiowej na poziomie parteru zakończonej zniekształconym trójłuczem. Kształt wnęki naleŝy skorygować w oparciu o zachowaną wnękę oryginalną w południowo-zachodnim pomieszczeniu parteru. 3.7 ELEMENTY REKONSTRUOWANE WYSTROJU WNĘTRZ Posadzka parteru - Dopuszcza się wprowadzenie na poziomie parteru posadzek kamiennych. - W sieni proponuje się powtórzenie formy geometrycznego wzoru posadzki lastrykowej z zastosowaniem dwóch kolorów kamienia. - Zaleca się wprowadzenie okładziny z gatunków kamienia uŝywanego historycznie. - Ze względów uŝytkowych proponuje się wykonanie posadzki z wapieni zbitych wykończonych satynowym polerem: w sieni proponuje się uŝycie jasnoszarego lub jasnougrowego wapienia z grupy tzw. marmurów świętokrzyskich, do wypełnienia romboidalnych pól oraz czarnego wapienia dębnickiego do wykonania bordiur; w pozostałych pomieszczeniach parteru proponuje się jednolitą okładzinę kamienną analogiczną do okładziny stanowiącej jasne pola w posadzce sieni. - Wielkość płyt dobrać tak aby w jednym polu otoczonym czarną bordiurą mieściły się maksymalnie cztery płyty wapienia jasnego. - Posadzkę naleŝy wykonać z płyt kamiennych zgodnie z zasadami sztuki kamieniarskiej. Podłogi piętra i poddasza - Na piętrze proponuje się wprowadzenie taflowego parkietu w układzie karo. Układ listew w taflach naleŝy oprzeć na zachowanym rysunku 30

inwentaryzatorskim z 1955 roku. W sali środkowej naleŝy rozwaŝyć wprowadzenie w centralnych taflach dodatkowej dekoracji w postaci intarsjowanych gwiazd, uwidocznionych na przywołanej inwentaryzacji. - Na poziomie poddasza zaleca się wprowadzenie podłóg deskowych. - Parkiet i podłogi wykonać z twardego drewna liściastego dąb, jesion zintegrowanego kolorystycznie z barwą stropów drewnianych. - Wykończenie podług i parkietów według technologii stosowanej przez wykonawcę. Posadzki łazienek i pomieszczeń gospodarczych - Dopuszcza się wykończenie posadzek gresem ceramicznym stylizowanym na wykończenie kamienne; - W związku z ahistorycznym charakterem powyŝszych pomieszczeń nie formułuje się szczegółowych zaleceń konserwatorskich związanych z ich formą. Schody - Dopuszcza się rekonstrukcję, pochodzących prawdopodobnie z lat 80. XVIII w.) schodów prowadzących z przestrzeni sieni poprzez, obecnie zamurowany, otwór w ścianie północnej. - Rekonstruując schody naleŝy nawiązać do układu utrwalonego w materiałach archiwalnych. - Dopuszcza się wykonanie schodów Ŝelbetowych w okładzinie drewnianej nawiązujących do form historycznych występujących w latach 80. XVIII w. - stopnice z profilowanymi noskami, balustrada brusowa, policzki o profilowanych krawędziach, obudowa przestrzeni pod schodami z kasetonowymi podziałami. Zaleca się wykonanie schodów z twardego drewna liściastego (dąb, jesion), barwionego na kolor analogiczny do stropów drewnianych piętra (uwaga: kolor dobierać po oczyszczeniu stropu z warstw wykończeniowych), wykończonego woskowaniem. - Na spocznikach podłogi deskowe wykonane z drewna analogicznego do schodów i zintegrowane z nimi kolorystycznie. 31

- Ostateczna forma schodów do uzgodnienia z odpowiednim organem słuŝby ochrony zabytków. - Dopuszcza się wykonanie drewnianych kręconych schodów w ryzalicie zachodnim o konstrukcji współczesnej. Parapety okien - Zaleca się wymianę obecnych parapetów z lastriko na parapety drewniane wykończone warstwą malarską zintegrowaną z wykończeniem stolarki okiennej. Wykończenie ścian - Dopuszcza się wykończenie ścian w centralnym pomieszczeniu na poziomie piętra drewnianą boazerią. - Zaleca się wykonanie boazerii do wysokości ok. 30 cm ponad poziom nadproŝy otworów drzwiowych. - Boazerii naleŝy nadać formę kasetonową, osadzoną na profilowanej listwie cokołowej, zwieńczoną profilowanym gzymsikiem. - Ostateczna forma i konstrukcja boazerii musi zostać uzgodniona z odpowiednim organem słuŝby ochrony zabytków. - Dopuszcza się wymianę drzwi na piętrze na drzwi dopasowane do formy boazerii; Jednocześnie zaleca się transfer obecnej stolarki, po wykonaniu zabiegów konserwatorskich, na poziom poddasza. Piece kaflowe - Dopuszcza się wprowadzenie jako element dekoracyjny pieców kaflowych według rozmieszczenia wynikającego z zachowanych materiałów archiwalnych oraz badań architektonicznych. - W związku z brakiem informacji na temat form pieców historycznych zaleca się wprowadzenie pieców nawiązujących do bryły i stylistyki pieców zabytkowych z końca XVIII wieku, jednak o uproszczonym detalu bez dekoracji ornamentalnej. - Ostateczna forma i konstrukcja boazerii musi zostać uzgodniona z odpowiednim organem słuŝby ochrony zabytków. 32

Wykonanie prac moŝna powierzyć np.: firmie Manufaktura Pałac Nakomiady Nakomiady 11-400 Kętrzyn, http://www.nakomiady.pl/manufaktura1.htm lub innej firmie wykonawczej o podobnym doświadczeniu i referencjach. Kolorystyka wnętrz Podstawę do określenia kolorystyki wnętrz powinny oraz techniki malarskiej powinny stanowić badania na zawartość polichromii. W przypadku nieodnalezieni oryginalnych warstw malarskich proponuje się następujące rozwiązanie: - na poziomie parteru nawiązać do tradycji naśladownictwa form kamiennych przez detal sztukatorski, znanej między innymi z grupy kościołów kalisko-lubelskich i innych realizacji z 1 połowy XVII wieku dekoracyjne gurty sklepień wraz z opaskami kapitelowymi i rozetami pomalować na jednolity kolor odpowiadający barwie piaskowca portalu znajdującego się w sieni; ściany i sklepienia utrzymać białe z ewentualnym lekkim załamaniem bieli w kierunku odcienia detalu; - na piętrze wybrać kolorystykę z gamy popularnej w 3 ćwierci XVIII wieku rozbielone szarości, jasne róŝe, jasny karmin, jasne błękity, jasne zielenie oraz odcienie jasnooliwkowe i jasnougrowe; - wnętrza wnęk piecowych celem wyeksponowania pieców moŝna pomalować farbą w gamie ścian pomieszczenia jednak o dwa tony ciemniejszą; - fasety pozostawić białe zintegrowane z sufitami; - ostateczny projekt kolorystyki powinien zostać sporządzony na etapie wykonawstwa, na podstawie wyników badań. 4.0 UWAGI KOŃCOWE I. Program konserwatorski stanowi podstawę do opracowania Projektu architektoniczno-budowlanego, zgodnie z: 1. Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004r w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonywania i odbioru robot budowlanych oraz programu funkcjonalno- uŝytkowego (Dz. U. Z 2004r nr 202, poz. 2072), 33

2. Ustawa z dnia 7.07.1994r prawo Budowlane (Dz. U. Z 2006r, nr 156, poz. 1118 z późn. zmianami i wszystkich wydanych na jej podstawie aktów prawnych, 3. Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004r w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania Kosztorysu Inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych ora planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno- uŝytkowym (Dz. U. z 2001r, nr 130, poz. 1389), 4. Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003r w sprawie Informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ( Dz. U. Z 2003r, nr 120, poz. 1126.), 5. Rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 29 06 2004r w sprawie prowadzenia spraw konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a takŝe innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków.( Dz. U. Z 2004r nr 150, poz. 1579). II. Zakres programu konserwatorskiego moŝe ulec zmianie w porozumieniu z opiniującym organem słuŝb konserwatorskich. III. Projekt budowlany musi zostać zatwierdzony przez odpowiednie słuŝby ochrony zabytków. IV. Wszelkie prace przy obiekcie muszą odbywać się pod nadzorem konserwatorskim. 34