2 Komunikowanie i zarządzanie w społeczeństwie informacyjnym Wybrane zagadnienia
Redakcja Lesław H. Haber 3 Komunikowanie i zarządzanie w społeczeństwie informacyjnym Wybrane zagadnienia NOMOS
4 Copyright by Zakład Wydawniczy»NOMOS«Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Recenzje: prof. zw. dr hab. Kazimierz Perechuda prof. zw. dr hab. Jacek Wódz Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Krakowie ze środków na badania naukowe Redakcja wydawnicza: Magdalena Pawłowicz Redakcja techniczna: Dariusz Piskulak II korekta: Kasper Świerzowski Projekt okładki: Kompania Graficzna Joanna i Wojciech Jedlińscy ISBN 978-83-7688-067-9 KRAKÓW 2011 Zakład Wydawniczy»NOMOS«31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax (12) 626 19 21 e-mail: biuro@nomos.pl; www.nomos.pl
5 Spis treści Wprowadzenie... 11 Część I KOMUNIKOWANIE W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM Rozdział 1. Społeczeństwo informacyjne w ujęciu analitycznym Lesław H. Haber... 17 1.1. Geneza społeczeństwa informacyjnego... 17 1.2. Koncepcje społeczeństwa informacyjnego... 21 1.3. Segmentacja społeczeństwa informacyjnego... 25 1.4. Funkcje i dysfunkcje społeczeństwa informacyjnego... 32 1.5. Socjologia Internetu nowy wymiar badań nad społeczeństwem informacyjnym... 39 Problemy do refleksji... 48 Bibliografia... 50 Rozdział 2. Media społeczeństwa informacyjnego Tomasz Goban-Klas... 52 2.1. Media masowe.... 53 2.2. Komu służą media?.... 55 2.3. Przekaz i jego treść... 56 2.4. Publiczność odbiorcza i jej skład... 57 2.5. Oddziaływanie komunikowania masowego i publicznego... 58 2.6. Mediamorfoza i prawa mediów... 60 2.7. Media cyfrowe i sieciowe... 61 2.8. Media mobilne... 63 Problemy do refleksji... 64 Bibliografia... 65 Rozdział 3. Komunikacja interpersonalna w relacjach społecznych Andrzej Augustynek... 66 3.1. Komunikacja interpersonalna podstawowe zagadnienia... 66 3.2. Rodzaje komunikacji pomiędzy ludźmi... 68 3.3. Typy komunikacji interpersonalnej... 69 3.4. Mowa ciała w komunikacji interpersonalnej... 70 3.5. Typy reakcji na komunikaty... 73
6 Spis treści 3.6. Przeszkody w komunikacji interpersonalnej... 74 3.7. Reguły w komunikowaniu się... 75 Problemy do refleksji... 78 Bibliografia... 78 Rozdział 4. Istota i projektowanie działań public relations Ewa Migaczewska...79 4.1. Historia PR w zarysie...79 4.2. Definicje public relations...80 4.3. Przygotowanie projektu działań PR analiza etapów...81 4.4. Czynniki sukcesu w PR ostatnie uwagi...94 Aneks...95 Problemy do refleksji... 99 Bibliografia...99 Rozdział 5. Marketing w praktyce socjologicznej Dorota Żuchowska-Skiba...101 5.1. Koncepcje działań marketingowych....101 5.2. Marketing polityczny...102 5.4. Marketing społeczny....111 5.5. Demarketing jako strategia marketingu społecznego...114 5.6. Marketing społeczny w Internecie...117 5.7. Marketing komercyjny polityczny i społeczny podsumowanie...118 Problemy do refleksji... 121 Bibliografia...121 Rozdział 6. Psychopatologia komunikacji sieciowej Andrzej Augustynek...123 6.1. Człowiek w dobie Internetu....123 6.2. Kryteria rozpoznania uzależnienia od Internetu......................... 130 6.3. Przyczyny uzależnień komputerowych...132 6.4. Predyspozycje do uzależnień komputerowych...135 6.5. Badania nad uzależnieniem od Internetu...137 6.6. Terapia uzależnień komputerowych....139 6.7. Przykłady wybranych przypadków osób uzależnionych od Internetu... 144 6.8. Kilka słów podsumowania....150 Problemy do refleksji... 150 Bibliografia...150 Rozdział 7. Pozycjonowanie informacji w Internecie Wiktor Adamus, Ireneusz Kaczmar...153 7.1. Zasady funkcjonowania wyszukiwarek internetowych...153 7.2. Oddziaływanie wysokiej pozycji witryny w wyszukiwarkach na rozwój organizacji...156
Spis treści 7 7.3. Techniki pozycjonowania i wyszukiwania informacji...159 7.4. Identyfikacja czynników budowania popularności witryny organizacji w sieci...161 7.5. Metody wielokryterialne w procesie pozycjonowania informacji przykład empiryczny....165 Problemy do refleksji... 176 Bibliografia...176 Rozdział 8. Komunikowanie na rynku pracy nowe możliwości zawodowe Ewa Migaczewska...178 8.1. Wykształcenie w zakresie nauk społecznych versus perspektywy zawodowe...178 8.2. Profesjonalne kompetencje komunikacyjne w perspektywie szans zawodowych...180 8.3. Społeczeństwo medialne implikacje dla rynku pracy: konkluzje...187 Problemy do refleksji... 187 Bibliografia...187 Część II ZARZĄDZANIE W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM Rozdział 1. Projektowanie systemów zarządzania organizacjami Lesław H. Haber....191 1.1. Kontekstualność procesów zarządzania....191 1.2. Przegląd koncepcji zarządzania...196 1.3. Parametryzacja otoczenia firmy/organizacji...203 1.4. Struktura systemu zarządzania...207 1.5. Menadżer w procesie zarządzania...214 1.6. Sieciowe zarządzanie firmą w otoczeniu digitalnym...220 Problemy do refleksji... 224 Bibliografia...224 Rozdział 2. Przedsiębiorczość w zarządzaniu Lesław H. Haber....226 2.1. Poznawcze aspekty wiedzy z zakresu przedsiębiorczości...226 2.2. Koncepcje i strategie w działalności przedsiębiorczej...228 2.3. Rola otoczenia w prognozowaniu działań przedsiębiorczych...232 2.4. Modele i style działań przedsiębiorczych....236 2.5. Technologia przedsiębiorczego zarządzania...245 Problemy do refleksji... 250 Bibliografia...250
8 Spis treści Rozdział 3. Jak kierować karierą własną i podwładnych? Andrzej Augustynek...252 3.1. Etapy procesu kadrowego...252 3.2. Nabór do pracy...258 3.3. Metody stosowane podczas rekrutacji zawodowej...260 3.4. Etapy w okresie zatrudnienia....262 3.5. Poszukiwanie pracy w warunkach współczesnego rynku pracy...268 Problemy do refleksji... 271 Bibliografia...271 Rozdział 4. Kultura organizacyjna w systemach zarządzania Maria Stojkow....273 4.1. Przegląd sposobów definiowania kultury organizacyjnej...273 4.2. Czynniki wpływu na kulturę organizacyjną...276 4.3. Wpływ kultury narodowej na kulturę organizacyjną...278 4.4. Wymiary kultury organizacyjnej...281 4.5. Składniki kultury organizacyjnej...284 4.6. Funkcje kultury organizacyjnej....287 4.7. Typologie kultur organizacyjnych...289 4.8. Zmiana kultury organizacyjnej...293 4.9. Przykład kultury organizacyjnej kultura arabska...294 Problemy do refleksji... 296 Bibliografia...297 Rozdział 5. Jak skutecznie negocjować i rozwiązywać konflikty Andrzej Augustynek...299 5.1. Negocjacje jako proces komunikowania się w celu osiągnięcia porozumienia...299 5.2. Konflikt jego rodzaje, uwarunkowania, cechy, fazy i sposoby rozwiązywania....302 5.3. Jak negocjować, aby osiągnąć korzystne dla siebie porozumienie?...306 5.4. Reguły, taktyki, typy, style i chwyty występujące w negocjacjach...310 5.5. Fazy procesu negocjacji...314 5.6. Psychologiczne determinanty sukcesu negocjacyjnego...316 Problemy do refleksji... 318 Bibliografia...318 Rozdział 6. Problemy etyki biznesu Wanda Takuska-Mróz...319 6.1. Uwarunkowania etyki biznesu w społeczeństwie informacyjnym...319 6.2. Etyka i moralność...321 6.3. Etyka biznesu problemy definicyjne...323 6.4. Etyka biznesu a kultura organizacyjna....325
Spis treści 9 6.5. Społeczna odpowiedzialność biznesu CSR....329 6.6. Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa za ochronę środowiska...335 Problemy do refleksji... 340 Bibliografia...341 Rozdział 7. Zarządzanie na rynku pracy Krzysztof Matuszek...343 7.1. Zmiany na rynku pracy...343 7.2. Nowe zawody i stanowiska pracy...344 Bibliografia...361 Część III METODOLOGIA BADAŃ W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM Rozdział 1. Praktyczny wymiar metod i technik Lesław H. Haber....365 1.1. Mapa postępowania badawczego....365 1.2. Od teorii do praktyki wymiar kontekstulany...368 1.3. Projektowane modele postępowań indukcyjnych...372 1.4. Finał badań wartość użytkowa projektu....375 Problemy do refleksji... 377 Bibliografia...377 Rozdział 2. Charakterystyka podejścia jakościowego Marian Niezgoda... 379 2.1. Współczesne dylematy badawcze...379 2.2. Skąd zainteresowanie podejściem jakościowym?...381 2.3. Jakie trendy?....388 2.4. Co dalej?...392 Problemy do refleksji... 393 Bibliografia...393 Rozdział 3. Metody ilościowe w zarządzaniu i organizacji Wiktor Adamus...396 3.1. Metody ilościowe versus metody jakościowe w zarządzaniu i organizacji...396 3.2. Zastosowanie metody AHP do oceniania pracowników w organizacjach...402 Problemy do refleksji... 416 Bibliografia...416 Rozdział 4. Internet i jego rola w procesie realizacji badań Magdalena Szpunar...418 4.1. Rola i znaczenie Internetu w badaniach ankietowych...418 4.2. Zalety badań internetowych...424
10 Spis treści 4.3. Wady badań internetowych...427 4.4. Jak zachęcać respondentów do wypełnienia ankiety online?...432 Problemy do refleksji... 437 Bibliografia...438 AUTORZY... 441 Summary Communication and Management in the Information Society: Selected Issues...443
11 Wprowadzenie Non scholae, sed vitae discimus Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia Lucius Annaeus Seneka Wchodząc w życie zawodowe, możemy wydzielić trzy grupy: pracowników, menedżerów, przedsiębiorców. Do której grupy będziemy należeli zależy zarówno od nas samych, jak i panujących sytuacji na rynku pracy. Wzorem kariery może być zarówno menedżer, jak i przedsiębiorca. Należy pamiętać, że aktualnie, niezależnie od posiadanych uzdolnień, własnej intuicji, na rynku pracy liczy się zakres posiadanej wiedzy specjalistycznej z zakresu komunikacji i zarządzania jako ważny atrybut osobistej konkurencyjności. Może on być bardzo pomocny zarówno w zdobywaniu kolejnych szczebli w karierze menedżerskiej, jak i zaistnieniu w roli przedsiębiorcy właściciela własnej firmy. Stąd celem niniejszego podręcznika jest przekazanie merytorycznej wiedzy z zakresu komunikacji i zarządzania, mającej w przyszłości wpływ na pozycję i autorytet menedżera, jak również przynoszące zysk, umiejętne zarządzanie własnym biznesem. Szczególnymi zaletami podręcznika są: zakres poruszanej problematyki z dziedziny komunikacji i zarządzania nawiązuje do wyznaczonych przez ministerstwo standardów kształcenia dla studiów pierwszego i drugiego stopnia na kierunkach komunikacji społecznej i zarządzania; elastyczność w doborze analizowanych problemów i zagadnień umożliwia dodatkową inwencję interpretacyjną dla wykładowcy w zakresie tematyki, która go szczególnie interesuje; wielość przykładów praktycznych case study zamieszczonych w tekście, które w zamyśle autorów mają pobudzić zainteresowania studentów/czytelników dla dalszego poszerzania wiedzy z zakresu komunikacji i zarządzania poprzez własne samokształcenie, dodatkowe szkolenia lub kursy związane z tą problematyką; innowacyjność analityczna związana z usadowieniem problematyki komunikacji i zarządzania w nowym otoczeniu, jakim jest społeczeństwo informacyjne, i wynikająca stąd specyficzna rola technologii
12 Wprowadzenie teleinformatycznej w systemach sieciowego zarządzania poprzez Intranet, Ekstranet i Internet; połączenie części konceptualnej z zakresu komunikacji i zarządzania z częścią metodologiczną wskazującą na konkretne metody i techniki badań odwołujące się do idei poznawczego empiryzmu, które mogą mieć zastosowanie przy zbieraniu i analizowaniu materiałów empirycznych dla podejmowanych projektów, prac licencjackich czy prac magisterskich. Prezentowane metody i techniki mogą mieć również zastosowanie w dalszym doskonaleniu systemów komunikacji i zarządzania w odniesieniu do konkretnych organizacji, firm i instytucji; ogólna przystępność informacyjna, albowiem czytelnikami podręcznika mogą być zarówno studenci uczelni państwowych, jak i niepublicznych kierunków związanych bezpośrednio z komunikacją i zarządzaniem; podręcznik może być jednocześnie uzupełnieniem dla studentów nauk społecznych, humanistycznych, inżynieryjnych itp. oraz źródłem samokształcenia; interdyscyplinarność w omawianiu poruszonej problematyki z zakresu komunikacji i zarządzania, która została wzbogacona m.in. o wątki: socjologiczne, psychologiczne, informatyczne, medioznawcze, politologiczne, marketingowe, public relations, filozoficzne itp. Prezentowane w podręczniku problemy i zagadnienia, zgodne z wyznaczonymi standardami kształcenia dla studiów pierwszego i drugiego stopnia, odwołują się do zalecanych przez ministerstwo przedmiotów: kształcenie w zakresie socjologii, nauki o komunikowaniu, public relations, podstawy zarządzania, nauka o organizacji, zarządzanie zasobami ludzkimi, marketing, nauka o koncepcjach zarządzania, przedsiębiorczości, etyka w zarządzaniu, psychologia w zarządzaniu, negocjacje. Wydzielona grupa zalecanych przez ministerstwo przedmiotów stanowi merytoryczną konstrukcję niniejszego podręcznika, składającego się z trzech części: Komunikacja w społeczeństwie informacyjnym; Zarządzanie w społeczeństwie informacyjnym; Metodologia badań w społeczeństwie informacyjnym. W skład części I Komunikacja w społeczeństwie informacyjnym wchodzą takie zagadnienia, jak: Społeczeństwo informacyjne w ujęciu analitycznym (L.H. Haber), Media społeczeństwa informacyjnego (T. Goban-Klas), Komunikacja interpersonalna w relacjach społecznych (A. Augustynek), Istota i projektowanie działań public relations (E. Migaczewska), Marketing w praktyce społecznej (D. Żuchowska-Skiba), Psychopatologia komunikacji sieciowej (A. Augustynek), Pozycjonowanie informacji w Internecie (W. Adamus, I. Kaczmar), Komunikowanie na rynku pracy nowe możliwości zawodowe (E. Migaczewska).
Wprowadzenie 13 Część II podręcznika Zarządzanie w społeczeństwie informacyjnym prezentuje następującą tematykę: Projektowanie systemów zarządzania organizacjami (L.H. Haber), Przedsiębiorczość w zarządzaniu (L.H. Haber), Procesy kadrowe czyli zarządzanie zasobami ludzkimi (A. Augustynek), Kultura organizacyjna w systemach zarządzania (M. Stojkow), Negocjacje sposobem osiągania kompromisu i rozwiązywania konfliktów (A. Augustynek), Problemy etyki biznesu (W. Takuska-Mróz), Zarządzanie na rynku pracy (K. Matuszek). Część III podręcznika Metodologia badań w społeczeństwie informacyjnym obejmuje rozdziały: Praktyczny wymiar metod i technik (L.H. Haber), Charakterystyka podejścia jakościowego (M. Niezgoda), Metody ilościowe w zarządzaniu i organizacji (W. Adamus), Internet i jego rola w procesie badań (M. Szpunar). Dodatkowo każdy rozdział zakończony jest zbiorem problemów do refleksji. Stanowi to swoisty sprawdzian praktycznego zastosowania przyswojonych przez czytelnika wiadomości w codziennej działalności w systemach komunikacji i zarządzania. Dla osób szczególnie zainteresowanych poszerzaniem wiedzy z wybranej tematyki na końcu każdego rozdziału znajduje się bibliografia omawianego zagadnienia, wskazująca na szczególnie znaczące książki lub artykuły, jak również netografie z danej dziedziny. Podręcznik został opracowany w oparciu o długoletnie doświadczenie badawcze i dydaktyczne związane z prowadzeniem przez autorów wykładów, seminariów o podobnej tematyce wśród studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademii Górniczo-Hutniczej oraz Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Krakowie. Autorami podręcznika są pracownicy Katedry Socjologii i Psychologii Zarządzania i Komunikowania z Akademii Górniczo-Hutniczej, którą kierowałem w latach 2001 2010. W projekcie uczestniczyli również wybitni naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego: prof. zw. dr hab. Tomasz Goban-Klas, prof. dr hab. Marian Niezgoda oraz prof. dr hab. Wiktor Adamus. Kończąc, pragnę podziękować Wydawnictwu Nomos Pani Prezes prof. dr hab. Irenie Borowik oraz sekretarzowi naukowemu dr. Romanowi Małeckiemu za osobiste zaangażowanie w wydanie niniejszego podręcznika. Recenzentom prof. zw. dr. hab. Kazimierzowi Perechudzie z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu oraz prof. zw. dr. hab. Jackowi Wodzowi z Uniwersytetu Śląskiego jestem szczególnie wdzięczny za wnikliwe opinie, w których pozytywne rekomendacje wydania książki znacznie przewyższają wskazane możliwości uzupełnień niektórych kwestii z punktu widzenia ich komunikatywności i merytoryczności, co też zostało uczynione. Na szczególne podkreślenie zasługuje osobista inicjatywa prof. zw. dr. hab. inż. Włodzimierza Roszczynialskiego, Rektora Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Krakowie, dotycząca dofinansowania wydania podręcznika, któremu jestem serdecznie wdzięczny.
14 Wprowadzenie Specjalne słowa podziękowania kieruję do Pań: mgr Katarzyny Janowskiej i mgr inż. Anny Wesołowskiej zajmujących się przygotowaniem maszynopisu podręcznika do wydawnictwa. Szczególnie chcę podkreślić ich sumienność, terminowość, jak również osobistą inwencję w korektorskim doskonaleniu maszynopisu. Życzę, ażeby każdy autor tekstów dysponował tak wspaniałym i fachowym personelem. W podsumowaniu, jako redaktor podręcznika, pragnę zaznaczyć, że moim celem było rozbudzenie zainteresowań czytelników studentów oraz wykładowców dla praktycznego zastosowania wiedzy z zakresu komunikacji i zarządzania w świecie działań społecznych i biznesowych. Jednocześnie zdaję sobie sprawę, że w tym ograniczonym przekazie wiadomości (versus grube podręczniki amerykańskie) mogą występować pewne luki i uproszczenia, za które z góry przepraszam i jestem otwarty na wszelkie sugestie czytelników, mające na celu dalsze doskonalenie komunikatywności podręcznika w zakresie przekazywanej treści. Lesław H. Haber