Wykaz skrótów... XVII Wykaz literatury... XIX Przedmowa... XXVII Rozdział I. Podstawowe pojęcia... 1 1. Pojęcie postępowania cywilnego... 1 I. Prawo postępowania cywilnego (prawo procesowe cywilne)... 2 2. Funkcje procesu cywilnego... 2 3. Proces cywilny a prawo materialne... 3 4. Przedmiot procesu cywilnego... 3 5. Etapowa budowa procesu cywilnego... 4 6. Pojęcie sprawy cywilnej... 4 I. Sprawy cywilne w ujęciu formalnym... 5 7. Rodzaje postępowania sądowego... 7 I. Postępowanie sądowe... 7 1. Postępowanie rozpoznawcze proces cywilny... 8 2. Postępowanie rozpoznawcze nieprocesowe... 9 3. Postępowanie pomocnicze zabezpieczające... 10 4. Postępowanie wykonawcze egzekucyjne (sprawa egzekucyjna)... 11 II. Postępowanie wykonawcze upadłościowe... 11 III. Postępowanie pozasądowe... 12 Rozdział II. Źródła prawa cywilnego procesowego oraz obowiązywanie prawa procesowego terytorialne i czasowe... 13 8. Źródła prawa postępowania cywilnego... 13 I. Kodeks postępowania cywilnego geneza i systematyka... 13 II. Inne źródła prawa postępowania cywilnego... 17 III. Konwencje międzynarodowe... 18 IV. Orzecznictwo... 19 9. Zasięg terytorialny norm procesowych... 20 10. Obowiązywanie norm procesowych w czasie... 20 11. Dopuszczalność drogi sądowej... 21 I. Bezwzględna niedopuszczalność drogi sądowej... 22 II. Droga sądowa zagadnienia wstępne (prejudycjalne). Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej... 23 III. Procedury prejurysdykcyjne czasowa niedopuszczalność drogi sądowej... 24 IV. Względna niedopuszczalność drogi sądowej... 25
VI Spis treści 12. Relacje pomiędzy postępowaniem cywilnym a karnym... 25 13. Relacje pomiędzy postępowaniem cywilnym a administracyjnym... 27 14. Relacje pomiędzy postępowaniem cywilnym a postępowaniem przed Trybunałem Konstytucyjnym... 28 Rozdział III. Międzynarodowe i europejskie postępowanie cywilne... 29 15. Europeizacja cywilnego prawa procesowego... 29 16. Relacje pomiędzy postępowaniem cywilnym a postępowaniem przed Trybunałem Sprawiedliwości UE... 30 17. Kierunek nowelizacji międzynarodowego postępowania cywilnego... 32 18. Pojęcie jurysdykcji krajowej oraz ograniczenie władzy jurysdykcyjnej... 34 I. Jurysdykcja krajowa w procesie... 37 II. Jurysdykcja krajowa w postępowaniu nieprocesowym... 38 19. Pomoc prawna, dowody i doręczenia w postępowaniach europejskich... 39 20. Uznanie i wykonalność orzeczeń sądów zagranicznych i ugód zawartych przed takimi sądami... 41 I. Zagadnienia ogólne... 41 II. Uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych... 42 III. Wykonalność orzeczeń sądów zagranicznych... 45 21. Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych... 46 I. Europejskie postępowanie nakazowe... 47 II. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń... 48 22. Europejski Tytuł Egzekucyjny... 50 Wzór 1. Wniosek o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego... 53 Wzór 2. Wniosek o orzeczenie wykonalności zagranicznego wyroku i nadanie klauzuli wykonalności... 54 Rozdział IV. Zasady i przesłanki postępowania cywilnego... 55 23. Pojęcie zasad postępowania cywilnego... 55 24. Zasady postępowania cywilnego... 58 I. Zasada prawa do sądu... 58 II. Zasada prawdy... 59 III. Zasada kontradyktoryjności... 61 IV. Zasada dyspozycyjności... 63 V. Zasada równości stron... 64 VI. Zasada jawności... 65 VII. Zasada bezpośredniości... 66 VIII. Zasada swobodnej oceny dowodów... 67 IX. Zasada koncentracji materiału procesowego... 68 X. Zasada ustności i pisemności... 70 XI. Zasada formalizmu procesowego... 70 XII. Zasada kierownictwa sędziego... 71 25. Pojęcie przesłanek postępowania cywilnego... 72 26. Rodzaje przesłanek postępowania cywilnego... 72 Rozdział V. Sąd oraz jego właściwość... 75 27. Organizacja i skład sądu... 75 28. Składy orzekające... 76
VII I. Skład Sądu Najwyższego... 78 II. Skutki niewłaściwego składu sądu... 79 29. Wyłączenie sędziego... 79 30. Pojęcie właściwości sądu... 84 I. Podział ze względu na dokonanie czynności i zasięg terytorialny... 86 1. Właściwość rzeczowa (ratione materiae i ratione valoris)... 86 2. Wartość przedmiotu sporu... 87 3. Ruchoma właściwość rzeczowa... 90 4. Właściwość miejscowa... 90 5. Właściwość funkcjonalna... 94 31. Inne organy orzekające... 95 Rozdział VI. Podmioty postępowania cywilnego... 97 32. Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym... 97 33. Udział w postępowaniu cywilnym innych organów działających na zasadach takich jak prokurator... 101 I. Rzecznik Praw Obywatelskich... 101 II. Rzecznik Praw Dziecka... 101 III. Rzecznik Praw Pacjenta... 102 IV. Inspektorzy pracy... 102 V. Kierownik ośrodka pomocy społecznej oraz kierownik powiatowego centrum pomocy rodzinie... 102 VI. Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów... 102 VII. Prezes UOKiK... 103 VIII. Prezes Urzędu Zamówień Publicznych... 103 IX. Podmioty uprawnione do udziału w postępowaniu na podstawie odrębnych przepisów... 103 34. Udział organizacji pozarządowych w postępowaniu cywilnym... 104 35. Współuczestnictwo procesowe... 106 I. Współuczestnictwo materialne... 107 II. Współuczestnictwo formalne dotyczące podmiotowej kumulacji roszczeń... 107 III. Współuczestnictwo konieczne... 109 IV. Współuczestnictwo dowolne... 110 V. Współuczestnictwo jednolite... 110 VI. Współuczestnictwo zwykłe (niejednolite)... 111 VII. Współuczestnictwo pierwotne i następcze... 112 VIII. Współuczestnictwo nienazwane (konkurencyjne)... 112 IX. Sposób działania współuczestników... 113 1. Samodzielne działanie współuczestników... 113 2. Działanie we własnym imieniu... 114 3. Działanie na własną rzecz... 114 X. Zastosowanie przepisów o współuczestnictwie... 114 36. Interwencja główna... 115 37. Interwencja uboczna... 116 I. Przypozwanie... 119 Wzór 3. Pozew o wydanie... 120 Wzór 4. Interwencja uboczna... 122
VIII Spis treści Rozdział VII. Atrybuty strony oraz jej reprezentacja w postępowaniu cywilnym 123 38. Pojęcie strony w procesie cywilnym... 123 39. Zdolność sądowa... 124 40. Zdolność procesowa... 127 41. Zdolność postulacyjna... 129 42. Legitymacja procesowa... 130 43. Pełnomocnik procesowy w postępowaniu cywilnym... 133 44. Rodzaje pełnomocnictw... 136 45. Zakres pełnomocnictwa procesowego ogólnego... 137 46. Forma i sposób udzielenia pełnomocnictwa... 138 47. Charakter prawny pełnomocnictwa procesowego... 140 48. Wygaśnięcie pełnomocnictwa... 141 49. Pełnomocnik z urzędu... 142 50. Brak należytego pełnomocnictwa... 144 51. Działanie za stronę niebędącą osobą fizyczną... 145 52. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa... 146 53. Przedstawicielstwo ustawowe w procesie... 148 Wzór 5. Pełnomocnictwo ogólne... 150 Rozdział VIII. Atrybuty strony oraz jej reprezentacja w postępowaniu cywilnym... 151 54. Pojęcie kosztów w sprawie cywilnej... 151 55. Zasady ponoszenia kosztów postępowania... 157 I. Zasada zwrotu kosztów celowych... 157 II. Zasada odpowiedzialności za wynik postępowania... 158 III. Zasada stosunkowego rozdzielania kosztów (zasada wzajemnego zniesienia kosztów)... 158 IV. Zasada koncentracji i unifikacji kosztów... 159 V. Zasada słuszności... 160 VI. Zasada zawinienia... 161 56. Zwolnienie od kosztów postępowania cywilnego... 162 I. Zwolnienie od kosztów sądowych z mocy ustawy (ex lege)... 162 II. Zwolnienie na wniosek... 164 57. Zabezpieczenie kosztów procesu... 168 Wzór 6. Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych z wnioskiem o ustanowienie adwokata z urzędu... 169 Wzór 7. Wniosek powoda o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie radcy prawnego... 170 Rozdział IX. Przedmiot procesu cywilnego... 171 58. Koncepcje dotyczące przedmiotu procesu cywilnego... 171 59. Rodzaje powództw... 172 Rozdział X. Czynności procesowe... 177 60. Zagadnienia ogólne... 177 I. Pojęcie... 177 II. Rodzaje czynności procesowych... 177
IX III. Czynności procesowe sądu... 177 IV. Czynności procesowe stron i uczestników postępowania... 178 V. Czynności procesowe prokuratora, organizacji społecznych oraz podmiotów działających na takich zasadach jak prokurator... 179 61. Pisma procesowe... 179 I. Niedochowanie wymogów formalnych pisma procesowego... 184 62. Doręczenia... 187 I. Pojęcie i podstawowe zasady doręczeń... 187 II. Kurator do doręczeń... 192 63. Posiedzenia sądowe... 193 I. Podział posiedzeń sądowych... 193 II. Zawiadomienie i wezwanie... 194 III. Miejsce posiedzeń sądowych... 195 IV. Przebieg postępowania sądowego... 196 64. Terminy... 198 I. Uchybienie terminu... 199 Wzór 8. Wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy... 201 Wzór 9. Wniosek o przywrócenie terminu wraz z dopełnieniem czynności... 202 Rozdział XI. Alternatywne metody rozwiązywania sporów... 203 65. Pojęcie ADR... 203 66. Mediacja w postępowaniu cywilnym... 205 I. Zakres przedmiotowy... 207 II. Mediator... 207 III. Przebieg postępowania mediacyjnego... 209 67. Postępowanie pojednawcze... 213 I. Przebieg postępowania pojednawczego... 214 68. Charakter prawny ugody... 215 69. Sąd polubowny (arbitrażowy)... 216 I. Zapis na sąd polubowny umowa o arbitraż... 218 II. Arbiter... 219 III. Postępowanie przed sądem polubownym... 220 IV. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego... 221 Wzór 10. Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej... 223 Rozdział XII. Informatyzacja postępowania cywilnego... 225 70. Pojęcie informatyzacji... 225 71. Elektroniczne czynności procesowe... 227 72. Doręczenie elektroniczne... 230 73. Elektroniczna komunikacja z sądem... 231 74. Elektroniczny protokół... 232 75. E-uzasadnienie... 236 76. Informatyzacja postępowania egzekucyjnego... 238 Rozdział XIII. Wszczęcie postępowania... 241 77. Forma i skutki wszczęcia postępowania... 241 I. Forma wszczęcia postępowania... 241 II. Skutki wszczęcia postępowania... 241
X Spis treści 78. Pozew jako pismo procesowe... 243 79. Kumulacja roszczeń... 246 80. Rozdrobnienie roszczeń... 248 81. Zmiana powództwa... 249 82. Cofnięcie pozwu... 254 83. Odrzucenie pozwu... 256 Wzór 11. Pozew o rozwód... 258 Wzór 12. Pozew o odszkodowanie i rentę... 260 Wzór 13. Zmiana powództwa... 262 Wzór 14. Wniosek powoda o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego... 263 Wzór 15. Cofnięcie pozwu... 264 Rozdział XIV. Formy obrony pozwanego... 265 84. Pojęcie obrony pozwanego... 265 85. Uznanie żądania pozwu (powództwa)... 265 86. Zaprzeczenie podstawy faktycznej (prawnej) powództwa... 267 87. Zarzuty procesowe... 269 88. Bierne zachowanie się pozwanego... 271 89. Powództwo wzajemne... 271 I. Pojęcie i charakter... 271 II. Właściwość sądu i termin wniesienia... 273 90. Obrona w postępowaniu nieprocesowym... 274 Wzór 16. Pozew wzajemny... 275 Rozdział XV. Przebieg rozprawy... 277 91. Rozprawa jako centralny punkt postępowania... 277 92. Przygotowanie rozprawy... 278 93. Odpowiedź na pozew... 280 I. Pojęcie i treść... 280 II. Termin wniesienia oraz obligatoryjność i fakultatywność odpowiedzi na pozew... 282 94. Etapy rozprawy... 283 I. Wywołanie sprawy... 283 II. Przedstawienie i wyjaśnienie stanowisk stron... 284 III. Postępowanie dowodowe... 286 IV. Roztrząsanie wyników postępowania dowodowego... 286 V. Zamknięcie rozprawy... 286 VI. Wydanie wyroku lub innego orzeczenia... 287 95. Odroczenie rozprawy... 287 96. Zarządzenie rozprawy łącznej lub oddzielnej oraz jej ograniczenie... 288 97. Zawieszenie postępowania... 289 I. Pojęcie... 289 II. Rodzaje i przyczyny zawieszenia... 289 III. Skutki zawieszenia postępowania... 296 IV. Podjęcie zawieszonego postępowania... 296
XI 98. Umorzenie postępowania... 297 I. Pojęcie... 297 II. Przyczyny (podstawy) umorzenia postępowania... 298 III. Skutki umorzenia... 299 Wzór 17. Odpowiedź na pozew o odprawę pośmiertną... 300 Wzór 18. Wniosek powoda o zawieszenie postępowania... 301 Wzór 19. Wniosek powoda o podjęcie zawieszonego postępowania... 302 Rozdział XVI. Postępowanie dowodowe... 303 99. Pojęcie dowodu i dowodzenia w sprawie cywilnej... 303 100. Domniemania prawne i faktyczne... 306 101. Uprawdopodobnienie... 307 102. Ciężar udowodnienia (onus probandi)... 308 103. Rodzaje dowodów... 310 104. Dokument jako środek dowodowy... 311 105. Zeznania świadków... 318 I. Wyłączenia z mocy ustawy... 319 II. Obowiązki świadka... 320 III. Prawo odmowy zeznań... 321 IV. Prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania... 321 V. Przeprowadzenie dowodu ze świadków... 322 106. Opinia biegłych... 323 107. Oględziny... 326 108. Przesłuchanie stron... 326 109. Inne środki dowodowe... 328 I. Dowód z grupowego badania krwi (badań grup krwi)... 328 II. Dowód z filmu, telewizji, fotokopii, planów rysunków oraz płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów utrwalających obrazy lub dźwięki... 329 110. Dowody nienazwane... 329 111. Postępowanie dowodowe... 332 112. Zabezpieczenie dowodów... 334 Wzór 20. Wniosek dowodowy... 337 Wzór 21. Wniosek powoda o przedstawienie przez pozwanego dokumentów... 338 Wzór 22. Wniosek o zabezpieczenie dowodu... 339 Rozdział XVII. Orzeczenia sądowe... 341 113. Pojęcie i rodzaje orzeczeń sądowych... 341 114. Cechy wyroków i postanowień... 342 115. Wyroki deklaratywne i konstytutywne... 344 116. Wyrok zwykły... 345 117. Wyrok wstępny... 345 118. Wyrok częściowy... 347 119. Wyrok końcowy... 348 120. Wyrok łączny... 349 121. Wyrok uzupełniający... 350 122. Wyrok zaoczny... 351
XII Spis treści 123. Zasady orzekania... 354 I. Przedmiot orzekania... 354 II. Czas i sposób orzekania... 355 III. Podstawy orzekania... 358 124. Wydanie orzeczenia... 358 125. Wydanie postanowienia lub nakazu zapłaty... 363 126. Rektyfikacja orzeczeń... 364 127. Prawomocność orzeczeń... 366 128. Powaga rzeczy osądzonej... 367 129. Wykonalność orzeczeń... 369 130. Skuteczność orzeczeń... 373 Wzór 23. Wniosek pozwanego o sporządzenie uzasadnienia wyroku i doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem... 374 Rozdział XVIII. Środki zaskarżania... 375 131. Rodzaje środków zaskarżania... 375 132. Ogólne zasady zaskarżania orzeczeń sądowych... 376 133. Cechy apelacji w postępowaniu cywilnym... 377 134. Podstawy apelacji... 378 135. Wymogi apelacji... 380 136. Termin do wniesienia oraz odpowiedź na apelację... 382 137. Postępowanie wstępne... 383 138. Rozprawa przed sądem II instancji... 385 139. Rodzaje orzeczeń... 387 140. Skarga kasacyjna... 391 141. Dopuszczalność skargi kasacyjnej... 392 142. Legitymacja do wniesienia skargi kasacyjnej... 395 143. Wniesienie skargi kasacyjnej oraz termin... 395 144. Postępowanie przed sądem kasacyjnym... 399 145. Orzeczenia sądu kasacyjnego... 401 146. Zażalenie... 403 147. Wymogi formalne dla zażalenia... 406 I. Postępowanie po wniesieniu zażalenia... 407 148. Zażalenie kasatoryjne... 408 149. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego... 410 150. Wznowienie postępowania... 413 151. Przyczyny wznowienia postępowania... 414 I. Tryb postępowania... 416 152. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia... 418 I. Tryb postępowania... 420 Wzór 24. Apelacja z powodu nieważności postępowania spowodowanej brakiem przedstawiciela ustawowego strony... 422 Wzór 25. Apelacja... 424 Wzór 26. Zażalenie powoda na postanowienie Sądu Rejonowego o odrzuceniu zażalenia... 426
XIII Rozdział XIX. Postępowania odrębne... 427 153. Uwagi ogólne... 427 154. Sprawy małżeńskie... 428 155. Sprawy ze stosunków między rodzicami i dziećmi... 433 156. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych... 435 157. Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania... 443 158. Postępowanie w sprawach gospodarczych... 444 159. Postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji... 444 160. Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone... 448 161. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji energetyki... 451 162. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty... 453 163. Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego... 454 164. Postępowanie nakazowe... 455 165. Postępowanie upominawcze... 458 166. Postępowanie uproszczone... 460 167. Europejskie postępowania w sprawach transgranicznych... 462 I. Europejskie postępowanie nakazowe... 463 II. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń... 464 168. Elektroniczne postępowanie upominawcze... 465 Rozdział XX. Postępowanie nieprocesowe... 469 169. Ogólna charakterystyka trybu postępowania nieprocesowego... 469 170. Sąd jako podmiot postępowania nieprocesowego... 473 171. Uczestnicy postępowania... 475 172. Czynności procesowe... 479 173. Koszty postępowania... 480 174. Przebieg postępowania... 481 I. Wszczęcie postępowania... 481 II. Przebieg rozprawy i orzekanie... 483 175. Orzeczenia i ich skutki w postępowaniu nieprocesowym... 485 176. Zaskarżanie orzeczeń... 488 177. Sprawy z zakresu prawa osobowego... 490 I. Postępowanie o uznanie za zmarłego... 490 II. Postępowanie o stwierdzenie zgonu... 491 III. Ubezwłasnowolnienie... 492 IV. Sprawy z zakresu akt stanu cywilnego... 494 178. Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli... 496 179. Sprawy z zakresu prawa rzeczowego... 504 180. Sprawy z zakresu prawa spadkowego... 509 181. Inne sprawy rozpoznawane w trybie nieprocesowym... 518 I. Sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego... 518 II. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego... 519 III. Postępowanie rejestrowe... 519 Wzór 27.Wniosek o przysposobienie... 522
XIV Spis treści Wzór 28. Wniosek o podział majątku wspólnego... 524 Wzór 29. Wniosek o orzeczenie separacji na zgodne żądania małżonków... 526 Rozdział XXI. Postępowanie zabezpieczające... 527 182. Zagadnienia ogólne... 527 I. Charakter postępowania... 527 II. Cel i funkcja postępowania... 527 III. Strony postępowania zabezpieczającego... 528 IV. Przedmiot i warunki zabezpieczenia... 528 183. Właściwość sądu i przebieg postępowania zabezpieczającego... 530 I. Właściwość sądu... 530 II. Przebieg postępowania zabezpieczającego... 530 184. Rodzaje zabezpieczeń... 531 185. Ustanie zabezpieczenia... 533 Wzór 30. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia... 535 Rozdział XXII. Postępowanie egzekucyjne... 537 186. Zagadnienia ogólne... 537 I. Pojęcie i cel postępowania egzekucyjnego... 537 II. Pojęcie sprawy egzekucyjnej... 538 III. Egzekucja sądowa a egzekucja administracyjna... 538 IV. Etapy postępowania egzekucyjnego... 539 V. Czynności egzekucyjne... 539 VI. Przesłanki postępowania egzekucyjnego... 540 VII. Koszty postępowania egzekucyjnego... 541 187. Podmioty postępowania egzekucyjnego... 542 I. Organy egzekucyjne... 542 II. Uczestnicy postępowania... 544 III. Organy pomocnicze... 544 188. Podstawy egzekucji tytuły egzekucyjne i klauzule wykonalności... 545 I. Właściwość sądu... 546 II. Treść i forma klauzuli... 547 III. Postępowanie klauzulowe... 548 189. Wszczęcie egzekucji... 552 190. Prowadzenie egzekucji... 554 191. Zawieszenie i umorzenie postępowania egzekucyjnego... 556 I. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego... 556 II. Umorzenie postępowania egzekucyjnego... 558 192. Ograniczenia egzekucji... 560 I. Ograniczenia o charakterze podmiotowym... 560 II. Ograniczenia o charakterze przedmiotowym... 560 193. Środki zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym... 563 I. Dopuszczalność i legitymacja skargi... 564 II. Wymogi formalne... 564 III. Termin wniesienia i właściwość sądu... 565 IV. Rozpoznanie skargi... 565 194. Powództwa przeciwegzekucyjne... 567 I. Uwagi ogólne... 567
XV II. Rodzaje powództw... 567 III. Właściwość sądu i wymogi formalne... 570 195. Rodzaje i sposoby egzekucji... 572 Wzór 31. Wniosek o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności... 573 Wzór 32. Skarga dłużnika na czynności komornika (1)... 574 Wzór 33. Skarga dłużnika na czynności komornika (2)... 575 Wzór 34. Skarga na oszacowanie komornika... 576 Wzór 35. Wniosek o wszczęcie egzekucji świadczenia pieniężnego... 577 Wzór 36. Pozew o zwolnienie od egzekucji z wnioskiem o zabezpieczenie powództwa... 578 Indeks rzeczowy... 581