Raport roczny z realizacji Programu SAPARD w Polsce za okres 1 stycznia 2004 r. 31 grudnia 2004 r.

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Raport roczny z realizacji Programu SAPARD w Polsce za okres 1 stycznia 2004 r. 31 grudnia 2004 r. przygotowany na podstawie Artykułu 8, rozdział B Wieloletniej Umowy Finansowej Warszawa, czerwiec 2005

Spis treści STRESZCZENIE RAPORTU... 3 ROZDZIAŁ 1: ZMIANY WARUNKÓW EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH ORAZ ICH WPŁYW NA REALIZACJĘ PROGRAMU... 9 1.1. GŁÓWNE TRENDY EKONOMICZNE... 9 ROZDZIAŁ 2: POSTĘP W REALIZACJI DZIAŁAŃ... 13 2.1. DZIAŁANIE 1: POPRAWA PRZETWÓRSTWA I MARKETINGU ARTYKUŁÓW ROLNYCH I RYBNYCH... 16 2.2. DZIAŁANIE 2: INWESTYCJE W GOSPODARSTWACH ROLNYCH... 24 2.3. DZIAŁANIE 3: ROZWÓJ I POPRAWA INFRASTRUKTURY OBSZARÓW WIEJSKICH... 32 2.4. DZIAŁANIE 4: RÓŻNICOWANIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ NA OBSZARACH WIEJSKICH... 38 2.5. DZIAŁANIE 6: SZKOLENIA ZAWODOWE... 43 ROZDZIAŁ 3: WYNIKI FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU... 45 3.1. KWOTY POMOCY WYPŁACONE W RAMACH KAŻDEGO Z DZIAŁAŃ W 2004 R.... 45 3.2. KWOTY PRZEKAZANE PRZEZ KOMISJĘ EUROPEJSKĄ... 47 ROZDZIAŁ 4: DZIAŁANIA PODJĘTE PRZEZ ORGAN ZARZĄDZAJĄCY, AGENCJĘ SAPARD I KOMITET MONITORUJĄCY W CELU ZAPEWNIENIA WŁAŚCIWEJ JAKOŚCI I EFEKTYWNOŚCI WDRAŻANIA PROGRAMU... 48 4.1. DZIAŁANIA ORGANU ZARZĄDZAJĄCEGO... 48 4.2. DZIAŁALNOŚĆ KOMITETU MONITORUJĄCEGO... 48 4.3. POWOŁANE ROBOCZE GRUPY TEMATYCZNE.... 50 4.4. DZIAŁANIA AGENCJI SAPARD... 50 4.5. GROMADZENIE DANYCH I MONITORING.... 51 4.6. DZIAŁANIA PODJĘTE W CELU OCENY REALIZACJI PROGRAMU... 52 4.7. KONTROLE W RAMACH PROGRAMU I ICH REZULTATY... 53 4.8. PRZEDSTAWIENIE DANYCH WSKAZUJĄCYCH, ŻE FUNDUSZE WSPÓLNOTY NIE ZASTĄPIŁY ŚRODKÓW DOSTĘPNYCH W RAMACH ISTNIEJĄCEJ POMOCY KRAJOWEJ... 55 4.9. WYKRYTE NIEPRAWIDŁOWOŚCI ORAZ ROZWIĄZANIA PRZYJĘTE W CELU ICH ELIMINACJI ORAZ UNIKNIĘCIA PONOWNEGO POJAWIENIA SIĘ.... 57 4.10. KROKI PODJĘTE W CELU ZAPEWNIENIA WIĘKSZEGO UDZIAŁU PARTNERÓW LOKALNYCH WE WDRAŻANIU PROGRAMU....58 4.11. PROBLEMY NAPOTKANE PRZY REALIZACJI PROGRAMU ORAZ OPIS PRZYJĘTYCH ROZWIĄZAŃ PROWADZĄCYCH DO ICH ELIMINACJI... 59 4.12. WYKORZYSTANIE POMOCY TECHNICZNEJ.... 61 4.13. DZIAŁANIA PODJĘTE W CELU ZAPEWNIENIA PROMOCJI POMOCY DOSTĘPNEJ W RAMACH PROGRAMU.... 63 ROZDZIAŁ 5: KROKI PODJĘTE W CELU ZAPEWNIENIA KOORDYNACJI Z INNYMI PRZEDAKCESYJNYMI I MIĘDZYNARODOWYMI INSTRUMENTAMI WSPARCIA.... 64 ZAŁĄCZNIK 1: TABELE MONITOROWANIA PROGRAMU 2

Streszczenie raportu Realizowane Działania. Komisja Europejska w dniu 2 lipca 2002 roku wydała decyzję o przekazaniu Polsce praw do zarządzania Programem SAPARD (Official Journal 2002/539/EC z dnia 03.07.2002) dla 5 z 7 Działań stanowiących 87% dostępnej pomocy (Działanie 1 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych, Działanie 2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych, Działanie 3 Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich, Działanie 6 Szkolenia zawodowe i Działanie 7 Pomoc techniczna ). W zakresie Działania 4. Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich Komisja Europejska podjęła decyzję o przekazaniu Polsce praw do zarządzania Programem SAPARD w dniu 14 listopada 2003 r. Działanie 5 Programy rolnośrodowiskowe i zalesienia (projekt pilotażowy) nie zostało akredytowane ze względu na krótki okres pozostający na przeprowadzenie akredytacji i rychłe uruchomienie Działania 4 Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Przyjmowanie wniosków w ramach Programu SAPARD zakończyło się w lutym 2004 r. natomiast podpisywanie umów w końcu września 2004 r. Sytuacja społeczno ekonomiczna w Polsce Z przeprowadzonej analizy wynika, że zmiany w gospodarczej i społecznej sytuacji w Polsce miały wpływ na gospodarstwa rolnicze. Zwiększone wydatki w okresie przedakcesyjnym początkowo wpłynęły na pogorszenie sytuacji finansowej gospodarstw rolniczych i zdolności do inwestowania. Natomiast poprawa cen skupu niektórych produktów rolnych, zwiększenie eksportu produktów rolno spożywczych oraz napływ płatności w ramach Wspólnej Polityki Rolnej zaczęły poprawiać sytuację finansową potencjalnych beneficjentów Programu. Stan realizacji Programu SAPARD W okresie od 17 stycznia 2002 r. do 20 lutego 1 2004 r. najwięcej wniosków zostało złożonych w ramach Działania 2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych (15 586 wniosków) i Działania 4 Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich (7 501 wniosków). Liczba ta świadczy o dużym zainteresowaniu potencjalnych beneficjentów uzyskaniem wsparcia w ramach tych działań. W Działaniu 3 Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich, w ramach 2 tur przyjmowania wniosków: w 2002 r. i 2003 r. złożonych zostało 6 230 wniosków. W Działaniu 1 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych złożono 1 778 wniosków o pomoc finansową. 1 W przypadku Działania 1 termin przyjmowania wniosków zakończył się 5 lutego 2004 r., zaś w Działaniu 4 26 stycznia 2004 r. 3

Tabela 1. Stan realizacji Programu SAPARD w Polsce (wg danych na dzień 31.12.2004 r.) Nr Okresy przyjmowania Działania wniosków Forma przyjmowania wniosków Liczba złożonych wniosków Liczba zawartych umów Liczba zrealizowanych projektów 1 17.07.2002 r. 05.02.2004 r. 7 tur 1 778 1 342 644 2 17.07.2002 r. 20.02.2004 r. ciągła 15 586 13 742 9 976 3 17.07.2002 r. 15.09.2003 r. 2 tury 6 230 4 492 2 588 4 03.12.2003 r. 26.01.2004 r. 2 tury 7 501 4 856 1 085 RAZEM Dz.1-4 - 31 095 24 432 14 293 6 10 8 7 9 8 RAZEM - 24 451 14 309 Źródło: Opracowanie na podstawie danych monitorowania ARiMR. W okresie od 17 lipca 2002 r. do 30 września 2004 r. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa podpisała 1 342 umowy z beneficjentami Działania 1 na kwotę 1 698 841 894,44 PLN (z wkładu UE 1 274 131 421,21 PLN). Do dnia 31 grudnia 2004 r. zrealizowano 644 projekty (otrzymały one płatność końcową) na kwotę 563 834 907,47 PLN (z wkładu UE 422 876 181,33 PLN) - patrz Załącznik. Tabela b.1. Większość zakończonych projektów realizowanych zostało w ramach sektora przetwórstwa mięsa (306) i przetwórstwa mleka (203). Na poziomie regionalnym najwięcej projektów zostało zrealizowanych w województwach wielkopolskim (101) i mazowieckim (78) - patrz Załącznik. Tabela 4.b. Inwestycje realizowane w ramach tego działania w większości dotyczyły inwestycji ściśle związanych z dostosowaniem zakładów do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE (sektor mleczarski, mięsny, rybny) oraz sanitarnych UE (sektor owocowo warzywny). W Działaniu 2 do dnia 30 września 2004 r. zawarto 13 742 umowy z beneficjentami tego działania na kwotę 638 915 544,46 PLN (z wkładu UE 479 186 658,35 PLN). Do dnia 31 grudnia 2004 r. zrealizowanych zostało 9 976 projektów (otrzymały płatność końcową) na kwotę 459 528 882,38 PLN (z wkładu UE 344 646 666,07 PLN) - patrz Załącznik. Tabela a.1. Spośród projektów zakończonych, 8 489 zrealizowanych zostało w ramach Schematu 2.3. Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych. Na poziomie regionalnym najwięcej projektów w ramach Działania 2 zrealizowano w województwie mazowieckim (2 284) i lubelskim (1 249) - patrz Załącznik. Tabela 4.b. Inwestycje zrealizowane w ramach Działania 2 w dużo większym stopniu dotyczyły zwiększenia różnorodności produkcji rolniczej niż modernizacji gospodarstw zajmujących się produkcją mleka lub zwierząt rzeźnych. W ramach Działania 3 do dnia 30 września 2004 r. podpisano z beneficjentami tego działania 4 492 umowy z beneficjentami tego działania na kwotę 2 027 330 120,31 PLN (z wkładu UE 1 520 646 430,77 PLN). Do dnia 31 grudnia 2004 r. zrealizowano w sumie 2 588 projektów (otrzymały płatność końcową) na kwotę 1 009 886 717,86 PLN (z wkładu UE 757 415 041,25 PLN) - patrz Załącznik. Tabela l.1. Największa liczba projektów zrealizowana została w województwach mazowieckim (324) i podkarpackim (322)- patrz Załącznik. Tabela 4.b. 4

Największą popularnością cieszył się Schemat 3.4 Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich, gdzie w całym kraju zrealizowano 1 410 projektów. W rezultacie realizacji Działania 3 wybudowano lub zmodernizowano m.in. ponad 3 033 km dróg gminnych lub powiatowych, zbudowano ponad 3 571 km sieci wodociągowej i 3 035 km sieci kanalizacyjnej. Do dnia 30 września 2004 r. ARiMR zawarła 4 856 umów z beneficjentami Działania 4 (patrz Załącznik. Tabela e.1.) na kwotę 439 187 281,18 PLN (z wkładu UE 329 399 116,39 PLN). Natomiast do dnia 31 grudnia 2004 r. beneficjenci zrealizowali (otrzymali płatność końcową) 1 085 projektów, dla których wypłacono 69 920 677,03 PLN (z wkładu UE - 52 440 508,46 PLN). Najwięcej projektów zrealizowano w województwie podkarpackim (145), małopolskim (137) i lubelskim (103)- patrz Załącznik. Tabela 4.b. Największą popularnością cieszył się Schemat 4.2 Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich, gdzie zrealizowano 545 projektów. Większość projektów w tym schemacie dotyczyła drobnej wytwórczości oraz usług dla ludności (219), a także usług transportowych (166). W ramach Działania 6 Szkolenia zawodowe do dnia 31 grudnia 2004 r. zawarto 10 umów z wykonawcami szkoleń na kwotę 24 529 092 PLN (z wkładu UE 18 396 819 PLN) patrz Załącznik. Tabela T.5. Natomiast do końca 2004 r. zrealizowano 8 projektów szkoleniowych, dla których wypłacono łącznie 18 805 092 PLN (z wkładu UE 14 103 819 PLN), z czego większość szkoleń odbyła się w 2003 r. Połowa zrealizowanych szkoleń dotyczyła zdobywania umiejętności niezbędnych do prowadzenia rentownego gospodarstwa 4, zaś pozostałe dotyczyły szkoleń w zakresie stosowania praktyk produkcyjnych zgodnych z zasadami zachowania krajobrazu, ochroną środowiska, standardami higieny i dobrostanu zwierząt, szkoleń w zakresie rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich oraz kursów multidyscyplinarnych (patrz Załącznik. Tabela k.1.). W sumie przeszkolono ponad 6,1 tys. rolników oraz mieszkańców obszarów wiejskich. W ramach Działania 7 Pomoc techniczna do dnia 31 grudnia 2004 r. zawarto 9 umów z wykonawcami projektów na kwotę 4 746 940,75 PLN (z wkładu UE 3 797 552,60 PLN) patrz Załącznik. Tabela T.5. Natomiast do końca 2004 r. zrealizowano 8 projektów, dla których wypłacono łącznie 4 742 626,20 PLN (z wkładu UE 3 794 100,96 PLN), z czego większość została przeprowadzona w 2003 r. W ramach Działania 7 najwięcej środków wypłacono na projekty dotyczące informowania i promocji Programu SAPARD (dla 3 zrealizowanych projektów wypłacono 3 975 847,00 PLN). W seminariach i konferencjach udział wzięło ponad 8,2 tys. osób. Przygotowano i rozdystrybuowano ulotki, broszury zawierające informacje dla potencjalnych beneficjentów Programu SAPARD (50 000). Ponadto w ramach Działania 7 wykonana została średniookresowa ocena realizacji Programu SAPARD oraz 4 projekty w ramach obsługi Komitetu Monitorującego. Płatności w ramach Programu SAPARD w 2004 r. Całkowita kwota wypłaconych środków publicznych w ramach wszystkich działań Programu SAPARD w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. wyniosła 1 345 070 122,10 PLN. Wartość zaangażowanych środków z wkładu UE wyniosła 1 009 039 409,85 PLN. Najwięcej środków publicznych zostało wypłaconych w ramach Działania 1 tj. 459 831 973,06 PLN (z wkładu UE 344 873 980,56 PLN), co stanowi 34,19% całej kwoty refundacji SAPARD w analizowanym okresie. Płatności częściowe (14) stanowiły kwotę 11 009 393,58 PLN. Kolejnym działaniem pod względem udziału wypłaconych środków publicznych jest Działanie 3. Łączna kwota refundacji wyniosła tu 398 803 836,98 PLN (z wkładu UE 299 102 879,02 PLN), co stanowi 29,65% całej kwoty refundacji SAPARD w analizowanym 5

okresie. Płatności częściowe (25) dokonane dla projektów realizowanych w ramach tego Działania wyniosły 8 183 189,59 PLN. W Działaniu 2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych łączna kwota refundacji wyniosła 393 576 637,95 PLN (z wkładu UE 295 182 482,33 PLN), co stanowi 29,26% całej kwoty refundacji SAPARD w analizowanym okresie. Niski poziom wypłaconych środków z Programu SAPARD w stosunku do liczby zrealizowanych projektów w ramach Działania 2 wynika z niewielkiej średniej refundacji SAPARD, która wynosiła nieco ponad 46 tys. PLN. Kolejnym działaniem pod względem udziału wypłaconych środków publicznych jest Działanie 4 Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich. Łączna kwota refundacji wyniosła 72 866 350,47 PLN (z wkładu UE 54 649 763,63 PLN), co stanowi 5,42% całej kwoty refundacji SAPARD w analizowanym okresie. Płatności częściowe (53) dokonane dla projektów realizowanych w ramach tego działania wyniosły 2 945 673,44 PLN. W ramach Działania 6 Szkolenia zawodowe zrealizowano 6 projektów na łączną kwotę 15 255 092,00 PLN (z wkładu UE 11 441 319,00 PLN), natomiast w ramach Działania 7 Pomoc techniczna zrealizowano 7 projektów na łączną kwotę 4 736 231,64 PLN (z wkładu UE 3 788 985,31 PLN). Udział Działań 6 i 7 w ogólnej kwocie wypłaconych środków w ramach Programu był niewielki w porównaniu do innych Działań. W 2004 r. Komisja Europejska przekazała Polsce na realizację Programu SAPARD 171 766 358,54 EUR, głównie jako refundacje poniesionych wydatków przekazane po dostarczeniu przez stronę polską kolejnych deklaracji wydatków. Realizacja Programu była monitorowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Zespół Komitet do spraw Monitorowania Programu SAPARD na podstawie raportów i informacji otrzymywanych z ARiMR. W rozpatrywanym okresie odbyło się jedno posiedzenie Zespołu - Komitetu ds. Monitorowania Programu SAPARD w dniu 23 czerwca, na którym m.in. podjęto uchwałę w sprawie nowych tablic finansowych dla Programu Operacyjnego SAPARD (dotyczącej zabezpieczenia wypłacenia w pierwszej kolejności środków z Rocznych Umów Finansowych przed uruchomieniem środków z Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na finansowanie projektów SAPARD). Przyjęte przez Zespół - Komitet ds. Monitorowania Programu SAPARD tablice zostały pozytywnie zaopiniowane przez Komitet STAR a następnie przez Komisję Europejską (w poprzednich latach Komitet Monitorujący podjął uchwały umożliwiające dokonywanie przesunięć środków w ramach limitu 10%). Przyjęto również Raport roczny z realizacji Programu SAPARD za okres od 17 lipca 2002 r. do 31 grudnia 2003 r. oraz zaprezentowano rekomendacje Średniookresowej oceny realizacji Programu SAPARD w Polsce w latach 2000-2003. Przeprowadzone kontrole Wdrażanie Programu jest przedmiotem kontroli poprawności jego realizacji. Zgodnie z zapisami procedur wizytacji terenowych w Programie SAPARD oddziały regionalne ARiMR wykonują kontrolę 100 % wniosków o pomoc finansową oraz wniosków o płatność (częściową i końcową). Z tytułu monitorowania oraz kontroli prawidłowości wykonywania wizytacji terenowych Sekcja Kontroli Technicznej Departamentu Wsparcia SAPARD i Funduszy Strukturalnych przeprowadza wyrywkowe kontrole sposobu przeprowadzania wizytacji terenowych. Kontrolą poprawności wykonywania wizytacji terenowych w 2004 r. objęto wizytacje terenowe przeprowadzane we wszystkich Oddziałach Regionalnych, obejmujące wszystkie działania i wnioski na następujących etapach: rozpatrywanie wniosku o pomoc finansową, w trakcie realizacji projektu, 6

płatność końcowa. W minionym roku przeprowadzono 462 kontrole, co stanowi 1,7 % wszystkich przeprowadzonych wizytacji terenowych (28 000). Wynikiem negatywnym zakończyło się 26 kontroli, co stanowi 5,62 % wszystkich przeprowadzonych kontroli. Kontrole zakończone negatywnym wynikiem nie miały wpływu na decyzję przyznania pomocy dla beneficjentów. Wykryte nieprawidłowości Nieprawidłowości podczas wdrażaniu Programu identyfikowane były na podstawie Informacji o uzasadnionym podejrzeniu wystąpienia nieprawidłowości (IUP). Informacje takie przekazywane były do Departamentu Kontroli Wewnętrznej (w 2004 r. 298). Do końca roku rozpatrzono 212 spraw, spośród których 17 zostało na wniosek Agencji przekazanych do organów ścigania, które to organy prowadzą obecnie dochodzenia wyjaśniające w ww. sprawach. Zgodnie z wymogami rozdziału F 7.3 i 7.5 Wieloletniej Umowy Finansowej Departament Kontroli Wewnętrznej, co kwartał sporządza kwartalne zgłoszenia nieprawidłowości, które przesyłane są do Krajowego Urzędnika Zatwierdzającego w Ministerstwie Finansów. W zgłoszeniach tych zawarte są między innymi informacje o aktualnym toku sprawy znajdującej się w odpowiednim organie ścigania. W związku z powyższym DKW na koniec każdego kwartału otrzymuje na własny wniosek informacje z organów ścigania o aktualnym stanie rozpatrywania danej sprawy. 86 spraw jest w toku. Najczęściej występujące nieprawidłowości wynikały z: przekroczenia terminu przewidzianego na rozpatrzenie wniosku o płatność, podejrzenia złożenia nieprawdziwych oświadczeń, danych, utraty statusu osoby mogącej ubiegać się o pomoc finansową, nieprawidłowości w realizacji inwestycji, podejrzenia fałszerstwa dokumentów. Problemy związane z realizacją Programu SAPARD. Kwestia kwalifikowalności podatku VAT. Wdrożenie nowej wykładni Ministra Finansów, dotyczącej dopuszczalności zaliczania podatku VAT do kosztów kwalifikowanych przedsięwzięć realizowanych w ramach Programu SAPARD wymagało szeregu konsultacji i uzgodnień. Wprowadzenie do procedur uregulowań w tym zakresie przesunęło się na 2005 r. W przypadku Działania 2 i 4: Określono, iż wg nowej wykładni MF podatek VAT może być kosztem kwalifikowanym jedynie w przypadku:! podmiotów, które nie są podatnikami podatku od towarów i usług (z zastrzeżeniem Wnioskodawców, którzy są zwolnieni podmiotowo lub przedmiotowo) oraz jednocześnie nie mają możliwości odzyskania podatku VAT w jakikolwiek inny sposób;! rolników ryczałtowych, którzy dokonują dostaw produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczą usługi rolnicze wyłącznie podmiotom nie będącym podatnikami podatku od towarów i usług. W przypadku Działania 3: - określono, iż do kosztów kwalifikowanych zalicza się koszty podatku od towarów i usług, jeżeli gmina, związek, międzygminny lub powiat nie jest podatnikiem podatku od towarów i usług (z zastrzeżeniem Wnioskodawców, którzy są zwolnieni podmiotowo lub przedmiotowo) lub nie ma możliwości odzyskania VAT-u w jakikolwiek sposób, w systemie VAT i poza nim. Kolejnym utrudnieniem, które pojawiło się w trakcie realizacji Programu było skumulowanie płatności, których realizacja przewidywana była na okres 2 lat, jakie pozostały do zakończenia Programu. Od początku realizacji Programu do końca 2004 r. beneficjenci 7

złożyli 19 108 wniosków o płatność na łączną kwotę 3 131 703 900,79 PLN, co stanowi ponad 65 % dostępnych środków (RUF 2000, RUF 2001, RUF 2002 i 2003 oraz dodatkowe środki z PROW). Tylko w 2004 r. do Agencji wpłynęło 15 213 wniosków o płatność (tj. 80 % wszystkich złożonych wniosków), o łącznej wartości 2 165 342 219,88 PLN. Zmiany w Programie Podejmowane w 2004 roku działania polegały m.in. na zmianie tablic finansowych (dotyczącej zabezpieczenia wypłacenia w pierwszej kolejności środków z Rocznych Umów Finansowych przed uruchomieniem środków z Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na finansowanie projektów SAPARD), na wprowadzaniu zmian w procedurach Programu SAPARD. Wynikały one ze zmian dokumentów programowych, nowelizacji aktów prawnych (związanych z Programem zarówno bezpośrednio jak i pośrednio), nabytych doświadczeń, uzupełnień oraz rekomendacji audytorów. Wszystkie zmiany w procedurach Programu były realizowane zgodnie z akredytowaną Procedurą zmiany procedur i przekazywane do Krajowego Urzędnika Zatwierdzającego w Ministerstwie Finansów (NAO) oraz do Komisji Europejskiej. Promocja i informacja o Programie Podejmowane w minionym roku działania informacyjno - promocyjne w zakresie Programu SAPARD skupiały się na przekazaniu informacji dotyczących terminów zakończenia możliwości ubiegania się o współfinansowanie z Programu oraz na wyjaśnianiu problemów zgłaszanych przez beneficjentów, z którymi stykali się oni realizując projekty w ramach Programu. Informacje na temat terminu zakończenia przyjmowania wniosków o współfinansowanie inwestycji ze środków Programu przekazywane były podczas konferencji prasowych oraz poprzez ogłoszenia, komunikaty i artykuły prasowe. Zagadnienia związane z realizacją Programu poruszane były w publikacjach prasowych oraz omawiane były podczas audycji radiowych i telewizyjnych. W 2004 ukazało się około 1700 publikacji dotyczących Programu SAPARD. Publikacje na ten temat prezentowały zarówno tytuły prasy ogólnopolskiej jak i prasa regionalna. W audycjach radiowych i telewizyjnych, w których omawiane były zagadnienia związane ze stanem realizacji Programu SAPARD, uczestniczyli przedstawiciele MRiRW, pracownicy Centrali jak i oddziałów regionalnych Agencji. Podobnie jak w roku poprzednim informacje na temat Programu przekazywane był również poprzez infolinię (Call Center) obsługiwaną przez firmę zewnętrzną oraz strony internetowe ARiMR (www.arimr.gov.pl). W przypadku MRiRW działania informacyjne polegały głównie na udzielaniu informacji listownych, interpretacji przepisów dotyczących Programu oraz umieszczaniu na stronie internetowej MRiRW bieżących informacji na temat wdrażania Programu SAPARD. 8

Rozdział 1: Zmiany warunków ekonomicznych i społecznych oraz ich wpływ na realizację Programu 1.1. Główne trendy ekonomiczne. W 2004 roku Przyrost Krajowy Brutto Polski wyniósł 883,7 mld PLN. Wzrost PKB wyniósł 5,3 % i był najwyższy od 1997 r. Zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego związane jest w dużej mierze z akcesją Polski do UE. Za główne efekty unijne w polskiej gospodarce w minionym roku można uznać wzmożoną aktywność gospodarczą w miesiącach poprzedzających przystąpienie Polski do UE, dynamiczny wzrost polskiego eksportu, w tym zwłaszcza w branżach związanych ze sprzedażą produktów rolno-spożywczych skutkujący zmniejszeniem się ujemnego salda wymiany handlowej z zagranicą oraz wyraźny wzrost zaufania do Polski, jako kraju o stabilnej pozycji gospodarczej. Dystans rozwojowy Polski w stosunku do krajów starej UE, jak również w stosunku do średniej wszystkich krajów UE nieco się zmniejszył, choć nadal pozostaje duży. Czynnikami powodującymi konwergencję polskiej gospodarki do poziomu UE w roku 2004 oprócz wzrostu gospodarczego był też wzrost wartości złotego w stosunku do euro. Wykres 1. Zmiany wartości złotego w stosunku do euro w 2004 r. zmiany kursu euro w roku 2004 EUR/PLN 4,9 4,7 4,5 4,3 4,1 3,9 3,7 3,5 2004-01-02 2004-01-16 2004-01-30 2004-02-13 2004-02-27 2004-03-12 2004-03-26 2004-04-09 2004-04-23 2004-05-07 2004-05-21 2004-06-04 2004-06-18 2004-07-02 2004-07-16 miesiące Tabela 2. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne 2004-07-30 2004-08-13 2004-08-27 2004-09-10 2004-09-24 2004-10-08 2004-10-22 2004-11-05 2004-11-19 2004-12-03 2004-12-17 2004-12-31 Wyszczególnienie a rok poprzedni = 100 2000 2001 2002 2003 2004 PKB a 102,5 101,7 102,8 103,7 105,3 Wartość dodana brutto a 103,7 101,0 101,3 103,4 105,0 Nakłady brutto na środki trwałe a 102,7 91,2 94,2 99,1 105,1 Stopa bezrobocia (w końcu roku) w % 15,1 17,5 18,0 18,0 19,1 Ceny towarów i usług konsumpcyjnych rok/rok a 110,1 105,5 101,9 100,8 103,5 Produkcja sprzedana przemysłu ogółem (ceny stałe) a 106,0 100,6 101,4 108,4 112,3 PLN 9

Wyszczególnienie a rok poprzedni = 100 2000 2001 2002 2003 2004 Handel zagraniczny eksport w mln EUR import w mln EUR 34 373,4 53 084,6 40 194,8 56 034,5 43 499,3 58 480,2 47 526,4 60 353,8 saldo w mln EUR -18 711,2-15 839,7-14 980,9-12 827,4 Spożycie ogółem a 102,4 101,7 102,5 102,5 Spożycie indywidualne a 102,6 102,0 103,3 103,1 Źródło: Biuletyn Statystyczny, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2005, kwiecień. 59 698,4 71 144,0-11 445,6 Poziom inflacji obserwowany w pierwszych miesiącach po przystąpieniu Polski do UE był wyższy niż w innych krajach, które przystąpiły w tym czasie do Unii. W całym roku 2004 notowane zmiany poziomu inflacji okazały się bardzo dynamiczne. Inflacja liczona rok po roku odznaczała się dodatnim trendem skokowym tzn. 2,2 % w kwietniu do 4,4 4,6% w kolejnych miesiącach 2004 r. by na koniec roku osiągnąć wartość 3,5%. Wiele przesłanek wskazuje na to, że zeszłoroczne przyspieszenie inflacji było przejściowe i wiązało się przede wszystkim z tzw. efektem unijnym, tj. jednorazowym wzrostem poziomu cen wynikającym z działania kilku czynników: konieczności zmiany stawek podatków pośrednich oraz harmonizacji opodatkowania poszczególnych towarów i usług, zmiany stawek akcyzy zgodnie z dyrektywami unijnymi, zmiany stawek celnych spowodowane wejściem do unijnego obszaru celnego; wzrostem kosztów produkcji art. spożywczych wynikających z konieczności dostosowania się do norm unijnych w zakresie ochrony środowiska, standardów sanitarnych, ochrony i bezpieczeństwa pracy itp.; zniesienia barier celnych, zwiększeniem konkurencji i demonopolizacją wielu rynków dóbr; z tytułu wyrównywania się cen w Polsce i UE w zakresie dóbr podlegających wymianie handlowej w wyniku arbitrażu lub strategii producentów. Na wzrost inflacji miały również wpływ nadmiernie rozbudzone oczekiwania inflacyjne podmiotów ekonomicznych i społeczeństwa. Największy skokowy wzrost cen nastąpił w maju i czerwcu 2004 r. i był spowodowany znacznym zainteresowaniem polskimi produktami rolno-spożywczymi ze strony odbiorców zagranicznych. Na wyższy poziom inflacji wpływ miały też ogólne tendencje gospodarki światowej, w tym wzrost cen surowców energetycznych, przede wszystkim ropy naftowej. W roku 2004 zaobserwowano wyhamowanie niekorzystnych tendencji na rynku pracy, szczególnie w IV kwartale. Miało na to wpływ wysokie tempo rozwoju gospodarczego i sprzężone z nim dobre rezultaty polskiego eksportu. Nie uwidoczniło się to bezpośrednio w radykalnej poprawie wielkości liczby pracujących czy spadku liczby bezrobotnych, jednak po kilku latach wyraźnego wzrostu bezrobocia i stałego spadku liczby pracujących, w roku 2004 bezrobocie nieznacznie spadło i jednocześnie nieznacznie wzrastał poziom zatrudnienia. W grudniu 2004 r. stopa bezrobocia wyniosła 19,1%w porównaniu do 20,6% w styczniu tego roku. W 2004 r. dynamika eksportu w widoczny sposób przewyższała tempo wzrostu importu. W okresie styczeń kwiecień 2004 r. eksport wzrósł, w stosunku do analogicznego okresu 2003 r. o 44,3%, zaś w okresie maj-grudzień o 35% (import odpowiednio o 39,7% i 24,8%). Wzrost obrotów w wymianie handlowej z zagranicą w miesiącach poprzedzających przystąpienie Polski do UE był w dużej mierze spowodowany obawami związanymi z 104,5 103,2 10

akcesją. Z kolei ekspansja polskiego eksportu po akcesji wynikała przede wszystkim z dużego popytu zewnętrznego na polskie towary. Dane dotyczące dynamiki i skali przepływów finansowych między Polską a budżetem UE po 1 maja 2004 roku potwierdzają, że w pierwszym roku członkostwa Polska osiągnęła pozycję beneficjenta netto w przepływach między Polską a budżetem UE. W 2004 roku saldo rozliczeń Polska-budżet UE wyniosło 1 554,083 mln euro netto na korzyść Polski. Od 1 maja do 31 grudnia 2004 r. zwiększył się i zmienił charakter transferu środków finansowych z budżetu UE do Polski. Oprócz transferów w ramach środków przedakcesyjnych Polska zyskała dostęp do pozostałych funduszy przekazywanych w ramach poszczególnych polityk UE. Do 31 grudnia 2004 r. do Polski wpłynęła łącznie kwota 2 793,002 mln euro. Tabela 3. Saldo przepływów finansowych Polska budżet UE w 2004 r. Saldo przepływów finansowych Polska-budżet UE mln euro Transfery z UE 1.01-31.12.2004 r. 2 793,002 Skumulowana składka w 2004 r. (stan na 31.12.2004 r.) 1 238,919 Pozycja netto Polski w 2004 r. (stan na 31.12.2004 r.) 1 554,083 Źródło: Ministerstwo Finansów. Sektor rolno-spożywczy po zniesieniu ceł w handlu artykułami rolnymi miedzy Polską a UE potwierdził swoją konkurencyjność na Rynku Wewnętrznym. Znalazło to odzwierciedlenie we wzroście polskiego eksportu artykułów rolno-spożywczych i dodatnim saldzie obrotów tymi towarami. Tempo wzrostu eksportu artykułów rolnospożywczych do państw UE było dwukrotnie szybsze niż tempo wzrostu importu i w roku 2004 wyniosło ponad 40% (w 2004 r. wartość eksportu rolno-spożywczego wyniosła około 3,8 mld euro, wobec 2,6 mld euro w roku 2003). Tabela 4. Bilans wymiany handlowej Polski towarami rolno-spożywczymi z pozostałymi krajami członkowskimi UE (w okresie 2003-2004) EKSPORT IMPORT SALDO MIESIĄC Wartość [mln EUR] 2003r. 2004r. 2003r. 2004r. 2003r. 2004r. styczeń 169,1 229,4 164,4 155,4 4,7 74,0 luty 183,8 217,5 175,5 174,1 8,3 43,4 marzec 199,6 251,4 208,9 209,9-9,3 41,5 kwiecień 190,6 226,2 181,3 195,2 9,4 31,1 maj 183,7 287,8 179,3 223,3 4,5 64,5 czerwiec 192,6 323,6 161,8 225,7 30,8 97,9 lipiec 270,6 342,9 172,6 234,6 97,9 108,3 sierpień 207,9 368,4 172,3 234,4 35,6 134,0 wrzesień 262,6 395,5 178,6 252,7 84,0 142,8 październik 305,6 391,1 179,2 260,2 126,4 130,9 listopad 257,1 384,8 197,5 299,0 59,5 85,8 grudzień 213,0 363,3 213,8 299,4-0,8 63,9 RAZEM 2 636 3 782 2 185 2 764 451 1 018 11

Wykres 2. Eksport towarów rolno-spożywczych do pozostałych krajów członkowskich UE (w okresie 2003-2004) mln EUR 400 350 300 250 200 150 100 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik 2003r. 2004r. listopad grudzień Wykres 3. Import towarów rolno-spożywczych z pozostałych krajów członkowskich UE (w okresie 2003-2004) mln EUR 400 350 300 250 200 150 100 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień 2003r. 2004r. Zmienne i zachęcające inwestorów trendy ekonomiczne, które zaznaczyły się w roku 2004 miały znaczący wpływ na decyzje rolników odnośnie planowanych inwestycji. Zgodnie z prognozami napływ środków z budżetu UE w ramach WPR w tym rozpoczęcie realizacji Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006 miało wpłynąć na wzrost przychodów rolników. Pełna ocena wpływu środków napływających z budżetu UE na dochodowość polskich gospodarstw rolnych i wzrost efektywności produkcji będzie możliwa dopiero w perspektywie kilku lat. Natomiast wzrost przychodów rolników został częściowo obniżony przez skokowy wzrost cen środków produkcji począwszy od maja 2004 roku. Podwyżki cen dotyczyły głównie maszyn rolniczych, materiałów budowlanych oraz nawozów mineralnych a także paliw płynnych. Jednakże korzystny dla rolników wzrost cen artykułów rolnospożywczych, który wystąpił w okresie po akcesji Polski do UE częściowo zrekompensował podwyżki cen a także korzystnie wpłynął na sytuację gospodarstw po zakończeniu roku 2004. 12

Rozdział 2: Postęp w realizacji działań Zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1268/99 Program Operacyjny SAPARD realizowany ma być w latach 2000-2006 lub do daty akcesji Polski do Unii Europejskiej. Wsparcie przedakcesyjne Wspólnoty skierowane jest głównie na działania związane z wdrożeniem acquis communautaire związanego ze wspólną polityką rolną i politykami pokrewnymi jak również rozwiązaniem priorytetowych oraz specyficznych problemów stojących na drodze zrównoważonego dostosowania rolnictwa oraz obszarów wiejskich w krajach kandydujących. W okresie przedakcesyjnym program koncentrował się na działaniach przygotowujących sektor rolno-spożywczy do przyjęcia acquis communautaire. Po akcesji, część działań planowanych w ramach niniejszego programu, została uwzględniona w ramach programów operacyjnych funduszy UE, głównie Sekcji Orientacji Funduszu EFOiGR (Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 ) oraz programu finansowanego z Sekcji Gwarancji Funduszu EFOiGR (Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich). Komisja Europejska decyzją z dnia 18 października 2000 r. zatwierdziła Program Operacyjny SAPARD dla Polski. Do dnia 31 grudnia 2004 roku Polska podpisała z Komisją Europejską cztery Roczne Umowy Finansowe: na rok 2000 w dniu 29 marca 2001- na kwotę 171 570 075 EUR, na rok 2001 w dniu 6 czerwca 2002 na kwotę 175 057 271 EUR, na rok 2002 w dniu 3 kwietnia 2003 - na kwotę 179 874 468 EUR, na rok 2003 w dniu 4 czerwca 2003 - na kwotę 181 658 615 EUR, W dniu 4 sierpnia 2004 r. KE wydała Rozporządzenie Nr 1419/2004 w sprawie kontynuacji stosowania Wieloletnich Umów Finansowych i Rocznych Umów Finansowych zawartych pomiędzy Komisją Europejską reprezentującą Wspólnotę Europejską z jednej strony a Republiką Czeską, Estonią, Litwą, Łotwą, Polską, Słowacją, Słowenią i Węgrami z drugiej strony, ustanawiające określone odstępstwa od Wieloletnich Umów Finansowych i od rozporządzenia Rady (WE) nr 1266/1999 oraz rozporządzenia (WE) nr 2222/2000, w którym obok przepisów regulujących dalsze stosowanie (po akcesji Polski do UE) Wieloletniej Umowy Finansowej i Rocznych Umów Finansowych zwiększono kwotę RUF 2003 o 1 249 357 EUR. W związku z tym łączna kwota środków przeznaczonych przez Unię Europejską na współfinansowanie projektów realizowanych w ramach Programu SAPARD z RUF 2000-2003 wzrosła do kwoty 709 409 786 euro, której odpowiada krajowe współfinansowanie w wysokości 236 234 919 EUR (razem 945 644 705 EUR). W 2004 r. realizowano następujące działania w ramach Programu SAPARD 2 : Działanie 1 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych, Działanie 2 Inwestycje w gospodarstwach rolnych, Działanie 3 Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich, 3 2 Działanie 5 Programy rolnośrodowiskowe i zalesienia (projekt pilotażowy) nie zostało akredytowane. Uchwałą Nr 30/2003 Zespołu Komitetu do spraw Monitorowania Programu SAPARD zrezygnowano z dalszych prac zmierzających do akredytacji Działania 5 Program rolnośrodowiskowy (projekt pilotażowy) w ramach Programu SAPARD. Szczegółowy opis związany z tym Działaniem znajduje się w poprzednim raporcie z realizacji Programu SAPARD w Polsce za okres 17 lipca 2002 r. 31 grudnia 2003 r. 3 W 2004 r., w przypadku Działania 3 nie przyjmowano już wniosków o pomoc finansową. Natomiast w dalszym ciągu były zawierane umowy. 13

Działanie 4: Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, Działanie 6: Szkolenia zawodowe, Działanie 7: Pomoc techniczna. Podstawowe informacje o programie W oparciu o analizę sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno-spożywczym Program Operacyjny SAPARD w Polsce opiera się na dwóch zrównoważonych osiach priorytetowych: Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego oraz Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy. Planowane działania, zgodnie z priorytetami Rozporządzenia Rady (WE) nr 1268/99, mają służyć realizacji celów strategicznych programu SAPARD w Polsce, które określono jako: poprawa ekonomicznej konkurencyjności polskiego sektora rolno-spożywczego, na rynku krajowym i rynku międzynarodowym; dostosowanie sektora rolno-spożywczego do standardów acquis communautaire w zakresie jakości, higieny i bezpieczeństwa żywności oraz ochrony środowiska; stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi. Proponowana strategia była zgodna zarówno ze Spójną polityką strukturalną rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa, jak i Narodowym Programem Przygotowania do Członkostwa w UE (NPPC). Powyższe cele w zamierzeniu realizowane miały być poprzez siedem głównych działań Programu, uszczegółowionych w schematach pomocy. Działanie 1: Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych dotyczyło przetwórstwa produktów pochodzenia zwierzęcego oraz owoców i warzyw. Uwzględniono też wsparcie inwestycji dokonywanych przez grupy producentów rolnych oraz przez grupy producentów owoców i warzyw. W ramach tego działania wyróżniono 2 schematy: Schemat 1.1. Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu artykułów pochodzenia zwierzęcego, Schemat 1.2. Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu owoców i warzyw. Działanie 2: Inwestycje w gospodarstwach rolnych obejmuje modernizację gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka i zwierząt rzeźnych w celu restrukturyzacji, poprawy jakości oraz różnicowania produkcji rolniczej a także minimalizacji jej niekorzystnego oddziaływania na środowisko naturalne. W ramach Działania 2 wprowadzono następujące schematy i komponenty: Schemat 2.1. Restrukturyzacja produkcji mleka, Schemat 2.2. Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt rzeźnych : Komponent 2.2.1. Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji bydła mięsnego, Komponent 2.2.2. Odbudowa produkcji owczarskiej, Komponent 2.2.3. Modernizacja produkcji trzody chlewnej lub drobiu. Schemat 2.3. Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych, Działanie 3: Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich przewiduje wsparcie poprawy i rozwoju podstawowych elementów infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich. W ramach Działania 3 wdrożono 5 schematów: Schemat 3.1. Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem, Schemat 3.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, 14

Schemat 3.3. Gospodarka odpadami stałymi, Schemat 3.4. Drogi gminne i powiatowe na obszarach wiejskich, Schemat 3.5. Zaopatrzenie w energię. W Programie Operacyjnym SAPARD przewidziano także wdrożenie w ramach Działania 3 Schematu 3.6. Telekomunikacja, które po podjęciu stosownej uchwały Komitetu Monitorującego i wydaniu decyzji Komisji Europejskiej z dnia 22 kwietnia 2002 r., zostało usunięte z Programu jeszcze przed jego uruchomieniem. Działanie 4: Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, obejmuje wsparcie inwestycji związanych z tworzeniem źródeł dodatkowego dochodu w gospodarstwach rolnych, tworzenia miejsc pracy poza rolnictwem na obszarach wiejskich oraz rozwojem publicznej infrastruktury turystycznej na obszarach wiejskich. W ramach Działania 4 realizowano 3 schematy pomocy: Schemat 4.1. Tworzenie źródeł dodatkowego dochodu w gospodarstwach rolnych, Schemat 4.2. Tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich, Schemat 4.3. Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich. Działanie 5: Programy rolnośrodowiskowe i zalesianie (projekty pilotażowe). Działanie 6: Szkolenia zawodowe, którego celem jest promowanie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich poprzez wzmacnianie kapitału ludzkiego. Działanie 7: Pomoc techniczna. 15

2.1. Działanie 1: Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych W Działaniu 1, którego beneficjentami są przedsiębiorcy (zajmujący się przetwórstwem rolno spożywczym) oraz grupy producentów rolnych i ich związki, przyjmowanie wniosków zakończono z dniem 5 lutego 2004 roku. Złożono łącznie 1 778 wniosków o pomoc finansową 4. Jak wynika z Tabeli 5 najwięcej wniosków o pomoc finansową złożono w ramach sektora mięsnego - 929, zaś najmniej w ramach sektora rybnego 115 wniosków o pomoc finansową. Najwięcej wniosków złożono w województwie wielkopolskim (278), mazowieckim (216) i łódzkim (141). W okresie od 17 lipca 2002 r. do 30 września 2004 r. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa podpisała 1 342 umowy z beneficjentami tego działania (patrz Załącznik. Tabela b.1.) na kwotę 1 698 841 894,44 PLN (z wkładu UE 1 274 131 421,21 PLN). Do dnia 31 grudnia 2004 r. zrealizowano 644 projekty (otrzymały one płatność końcową) na kwotę 563 834 907,47 PLN (z wkładu UE 422 876 181,33 PLN). Jak wynika z Tabeli 5 największy udział pod względem liczby i kwoty refundacji w ramach zrealizowanych projektów posiada sektor mięsny, zaś najmniejszy sektor rybny. Natomiast w przypadku sektora mleczarskiego odnotowano największy odsetek realizacji płatności w stosunku do zawartych umów (47,06%). Najwolniej ten proces przebiegał w sektorze przetwórstwa ryb (21,68%). Ponadto należy podkreślić fakt, iż w ramach Działania 1 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych, w styczniu i w pierwszych dniach lutego 2004 r. złożono 36,3% wszystkich złożonych wniosków o pomoc finansową oraz podpisano 70,3% wszystkich umów z beneficjentami tego działania. Sytuacja ta wynikała m.in. z faktu akcesji Polski do UE i konieczności pilnego spełnienia standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE przez zakłady przetwórstwa. Tabela 5. Wnioski złożone, odrzucone, zawarte umowy oraz projekty zakończone w ramach Działania 1 Schemat/ Sektor Liczba złożonych wniosków Liczba zawartych umów Zobowiązania w ramach zawartych umów (PLN) Liczba projektów zakończonych Suma środków wypłaconych dla projektów zakończonych (PLN) % wypłaconych środków publicznych względem zobowiązań Całkowita liczba odrzuconych wniosków Schemat 1.1. 1 429 1 101 1 406 476 816,29 539 487 302 280,74 34,65% 317 Przetwórstwo mleka Przetwórstwo mięsa Przetwórstwo ryb 385 325 410 712 847,81 203 193 279 572,24 47,06% 57 929 689 876 646 490,30 306 268 202 900,85 30,59% 232 115 87 119 117 478,18 30 25 819 807,65 21,68% 28 Schemat 1.2. 349 241 292 365 078,15 105 76 532 626,73 26,18% 107 Przetwórstwo owoców i warzyw 349 241 292 365 078,15 105 76 532 626,73 26,18% 107 Razem 1 778 1 342 1 698 841 894,44 644 563 834 907,47 33,19% 424 Źródło: Opracowanie na podstawie Tabeli b.1. (Załącznik) oraz danych ARiMR. 4 W terminie od 17.07.2002 r. do 16.10.2002 r. 215 wniosków, od 06.01.2003 r. do 07.02.2003 r. 103 wnioski, od 26.05.2003 r. do 27.06.2003 r. 156 wniosków, od 30.07.2003 r. do 29.09.2003 r. 443 wnioski, od 29.10.2003 r. do 1.12.2003 r. 113 wniosków, od 02.12.2003 r. do 02.01.2004 r. 164 wnioski, od dnia 05.01.2004 r. do 05.02.2004 r. 584 wnioski. 16

Pomimo, że w ramach Programu przewidziano dodatkowe wsparcie dla inwestycji dokonywanych przez zakłady przetwórcze na rzecz grup producentów rolnych oraz grup producentów owoców i warzyw. Jednakże ze względu na niewielką liczbę formalnie zarejestrowanych grup producentów, spełniających kryteria rejestracji i tym samym mogących skorzystać ze wsparcia oferowanego w ramach Programu, wsparcie to nie cieszyło się zainteresowaniem. Należy zaznaczyć, że grupy producentów mogły się ubiegać o wsparcie na takich zasadach jak zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego. Do końca 2004 r. grupy producenckie złożyły 2 wnioski o pomoc finansową w ramach sektora mleczarskiego i owocowo warzywnego, z czego do 31 grudnia 2004 r. podpisano 1 umowę z grupą producencką (w ramach sektora mleczarskiego) na kwotę 1 082 840,00 PLN. W okresie objętym sprawozdaniem Program SAPARD przyczynił się poprawy bezpieczeństwa i jakości produkowanej żywności w sektorach, w których występują największe potrzeby w tym zakresie. Największy udział w łącznej kwocie refundacji w ramach Działania 1 zanotowano w przypadku sektora mięsnego - 47,57% łącznej kwoty wypłaconej w ramach Działania 1, a najmniejszy w sektorze rybnym 4,58% łącznej kwoty refundacji SAPARD w ramach Działania 1. Tabela 6. Procentowy udział kwoty wypłaconej w ramach poszczególnych sektorów w ogólnej kwocie refundacji dla zrealizowanych projektów w Działaniu 1. Sektor % udział Mleczarski 34,28% Mięsny 47,57% Rybny 4,58% Owocowo - warzywny 13,57% Źródło: Opracowanie na podstawie danych monitorowania. Wnioski odrzucone w ramach Działania 1 W ramach Działania 1, na poszczególnych etapach oceny wniosków, odrzucono w rozpatrywanym okresie 424 wnioski (patrz Tabela 9), z czego większość w Schemacie 1.1 317 wniosków (przetwórstwo mleka 57 wniosków; przetwórstwo mięsa 232 wnioski; przetwórstwo ryb 28 wniosków). W Schemacie 1.2. łącznie odrzucono 107 wniosków. Najczęstszymi przyczynami odrzucenia wniosków w ramach Działania 1 były: niekompletność wniosku o pomoc finansową i obecność beneficjenta na liście dłużników ARiMR, negatywna ocena ekonomiczna wniosku o pomoc finansową, niezgodność wniosku o pomoc finansową z PO SAPARD, niespełnienie wymogów Programu przez beneficjenta błędy rachunkowe, nieważne załączniki Część projektów nie została zrealizowana, bądź nie zostały podpisane umowy z beneficjentami z powodu rezygnacji beneficjentów. 17

Wykres 1. Działanie 1. Kwota wsparcia SAPARD wg poszczególnych typów inwestycji (dane finansowe w PLN) - na podstawie Tabeli b.2. - Załącznik 2 220 696,10 6 449 605,20 603 458,00 281 112,90 100% 90% 80% 70% 24 015 779,31 42 615 355,30 9 365 515,08 40 583 085,24 Inwestycje ściśle związane z ograniczeniem negatywnego oddziaływania na środowisko 60% 50% 40% 30% 20% 10% 148 443 520,84 237 737 516,34 15 850 834,57 35 668 428,59 Inwestycje mające na celu zwiększenie wartości dodanej, poprawę jakości, wprowadzenie nowych technologii i innowacji, redukcje kosztów Inwestycje ściśle związane z dostosowaniem do wymogów sanitarnych i weterynaryjnych UE 0% Sektor mleczarski Sektor mięsny Sektor rybny Sektor owocowo - warzywny Większość inwestycji realizowanych w ramach projektów w Działaniu 1 związana była z dostosowaniem do wymogów sanitarnych i weterynaryjnych UE 5, co potwierdza właściwy kierunek w realizacji głównego celu tego działania. Szczególnie duży udział kwoty wsparcia SAPARD w ramach tego typu inwestycji jest widoczny w przypadku sektora mięsnego i wynosi blisko 89% (patrz Wykres 1) całej kwoty środków wypłaconej dla projektów realizowanych w tym sektorze (sektor mleczarski 77%, sektor rybny ponad 61%, sektor owocowo warzywny ponad 46%). Kolejnym typem inwestycji pod względem udziału w kwocie wsparcia SAPARD jest kategoria zawierająca takie inwestycje jak: zwiększenie wartości dodanej, poprawa jakości produktów, wprowadzenie nowych technologii i innowacji oraz redukcja kosztów produkcji. Udział tego typu inwestycji był największy w przypadku sektora owocowo warzywnego (53%) i rybnego (36%), zaś mniejszy w sektorze mleczarskim (22%) i mięsnym (9%). Natomiast udział inwestycji ściśle związanych z ograniczeniem negatywnego oddziaływania na środowisko był niski i wahał się w przedziale 0,4% (sektor owocowo warzywny) do ponad 2% (sektor mięsny i rybny). 5 W przypadku sektora owocowo warzywnego dotyczy tylko wymogów sanitarnych 18

Wykres 2. Działanie 1. Całkowita kwota kosztów kwalifikowanych wg kategorii kosztów (dane finansowe w PLN) - na podstawie Tabeli b.3. - Załącznik 3 221 722,29 5 652 469,89 537 022,58 831 635,31 100% 4 938 550,98 1 860 700,16 364 635,00 566 729,34 G.4. Koszty ogólne 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 79 268 789,14 314 477 068,40 260 617 531,58 335 713 762,44 24 831 533,01 33 239 484,28 53 336 183,60 128 225 269,03 G.3. Koszty robót budowlanych, transportu, instalacji, materiałów i wyposażenia, które są związane z grupami kosztów G.1 i G.2 i są niezbędne do osiągnięcia celu przedsięwzięcia G.2. Koszty zakupu i instalacji nowych maszyn i sprzętu włącznie z oprogramowaniem komputerowym i specjalistycznym sprzętem do transportu G.1. Koszty budowy i modernizacji budynków 0% Sektor mleczarski Sektor mięsny Sektor rybny Sektor owocowo - warzywny Z kolei dokonując podziału projektów zrealizowanych w ramach Działania 1 wg rodzaju kosztów kwalifikowanych, to największy udział w całkowitych kosztach kwalifikowanych tych projektów stanowiły koszty zakupu i instalacji nowych maszyn i sprzętu włącznie z oprogramowaniem komputerowym i specjalistycznym sprzętem do transportu (patrz Wykres 2.). Udział ten był największy w przypadku sektora mleczarskiego (78%) i owocowo warzywnego (70%), zaś nieco mniejszy w sektorze rybnym (56%) i mięsnym (55%). Drugą pod względem udziału w całkowitych kosztach kwalifikowanych kategorią kosztów były koszty budowy i modernizacji budynków. Największy ich udział zanotowany był w przypadku sektora mięsnego (43%), rybnego (42%), owocowo warzywnego (29%) i najmniejszy w sektorze mleczarskim (18%). Pozostałe kategorie kosztów (wymienione w Wykresie 2) miały nikły udział w całkowitych kosztach kwalifikowanych projektów zrealizowanych w ramach Działania 1. 19

Rezultaty realizacji Działania 1. Schemat 1.1. Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu artykułów pochodzenia zwierzęcego Lp. Sektor mleczarski Tabela 7. Sektor mleczarski - wskaźniki rezultatu (projekty zakończone). Wskaźniki Wartość wskaźnika Planowane rezultaty 1 Liczba zakładów, spełniających standardy sanitarne i weterynaryjne UE po zrealizowaniu inwestycji współfinansowanych w ramach Programu SAPARD 129 100 2 Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów posiadających uprawnienia do eksportu do UE (mln litrów) 823,7 2 700 3 Liczba zakładów, które wdrożyły system HACCP 104-4 Liczba zakładów, które wdrożyły/ wdrażają program dostosowania do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE 144-5 Liczba zakładów spełniających minimalne wymagania krajowe odnośnie higieny produkcji i dobrostanu zwierząt (o ile realizowały program 144 - dostosowawczy) 6 Ilość zakupionych cystern do transportu mleka surowego (szt.) 205-7 Ilość przerabianego surowca ( mln litrów) 6 801-8 Wielkość produkcji (mln litrów) 1 703-9 Ilość surowca skupowanego na podstawie umów długoterminowych (w mln litrów) 3 496-10 Średnia wielkość grupy producentów (liczba członków grupy) 0-11 % mleka skupowanego w klasie E 73,6% - 12 % redukcji zanieczyszczeń emitowanych przez zakłady 6 9,4% - 13 % zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady 55,4% - 14 Ilość zagospodarowanych odpadów i produktów ubocznych przez zakłady (w tonach) 518 576 - Źródło: Opracowanie na podstawie danych ARiMR. W ramach sektora mleczarskiego zrealizowano 203 projekty, dla których wypłacono wsparcie w łącznej wysokości 193 279 572,24 PLN. Na podstawie danych pochodzących z ankiet otrzymanych od beneficjentów do końca 2004 r. zrealizowane zostało 129 projektów dotyczących zakładów, które wskutek wsparcia SAPARD spełniają standardy sanitarne i weterynaryjne UE (patrz Tabela 7). Stanowi to 129% zaplanowanej w PO SAPARD liczby zakładów, które dzięki wsparciu z Programu SAPARD spełnią normy sanitarne i weterynaryjne UE w zakresie przetwórstwa mleka. W ramach sektora mleczarskiego 104 zakłady spośród zakładów, które zrealizowały projekty miało wdrożony system HACCP 7 dzięki wsparciu SAPARD, a 144 wdrożyły lub wdrażają program dostosowania do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE. Wielkość produkcji pochodzącej z zakładów posiadających uprawnienia do eksportu do UE wyniosła 823,7 mln litrów, co stanowi 30,6% zaplanowanej w Programie SAPARD (2 700 mln litrów mleka) ilości mleka przetwarzanej w zakładach odpowiadających wymogom sanitarnym i weterynaryjnym UE. W ramach tego sektora zostało zrealizowanych około 62% projektów (w stosunku do zawartych umów) więc można przypuszczać, że wartość ta istotnie zwiększy się. 6 Wartości ujemne oznaczają wzrost emisji zanieczyszczeń. 7 Wskaźnik rezultatu w ramach każdego ze wspieranych sektorów: liczba zakładów, które wdrożyły system HACCP oznacza liczbę zakładów, które wdrożyły ten system w ramach Programu SAPARD. 20