MODELOWANIE I ZARZ DZANIE PROCESAMI W PRZEDSI BIORSTWIE TRANSPORTOWYM

PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 97 Transport 2013 Marek Karkula AGH Akademia Górniczo-Hutnicza MODELOWANIE I ZARZ DZANIE PROCESAMI W PRZEDSI BIORSTWIE TRANSPORTOWYM R kopis dostarczono, kwiecie 2013 Streszczenie: Nasilaj ca si w ród organizacji konkurencja na rynku powoduje, e musz one nieustannie optymalizowa swoje procesy biznesowe. Sytuacja taka dotyczy tak e przedsi biorstw transportowych i spedycyjnych. Obecnie najwa niejsza staje si zdolno do szybkiej reakcji na nowe sytuacje, wybór odpowiednich dzia a oraz umiej tno natychmiastowego podejmowania w a ciwych decyzji. Koncepcja wykorzystania systemów zarz dzania procesami biznesowymi (BPMS) wspiera ich identyfikacj, definiowanie, projektowanie i kontrol za pomoc w a ciwych narz dzi informatycznych. S owa kluczowe: proces biznesowy, systemy zarz dzania procesami biznesowymi, modelowanie, przedsi biorstwo transportowe 1. WPROWADZENIE Firmy transportowe i spedycyjne musz zmaga si z ci g presj zwi zan z konieczno ci dostosowywania si do nowych wymaga rynkowych i stoj wobec wyzwania, jakim jest zdefiniowanie ich jako organizacji wiadcz cych okre lone us ugi i zorientowanych na klienta. Aby pozosta konkurencyjnymi, firmy transportowe musz maksymalizowa wydajno realizowanych procesów i utrzyma pe n kontrol i przejrzysto swojej dzia alno ci. Prowadzenie firmy transportowej oznacza zarz dzanie wieloma kluczowymi procesami biznesowymi, do których mo na zaliczy m.in.: zarz dzanie flot, zarz dzanie a cuchem dostaw, procesy transportowe, zarz dzanie umowami leasingu, procesy napraw i konserwacji taboru, rejestracja i przep yw dokumentów, czy procesy kontroli i zgodno ci realizowanych aktywno ci w kontek cie obowi zuj cego prawa. Mo liwo sprawowania cis ej kontroli nad tymi procesami to obecnie warunek konieczny efektywnego funkcjonowania przedsi biorstw wiadcz cych us ugi spedycyjne i transportowe. Systemy klasy BPMS (ang. Business Process Management Systems) mog u atwi zarz dzanie tymi procesami na najwy szym poziomie wydajno ci. Procesy biznesowe stanowi grup aktywno ci wykonywanych przez zasoby ludzkie przedsi biorstwa wspó dzia aj cych ze sob oraz z systemami IT, które zawieraj

246 Marek Karkula kluczowe informacje wykorzystywane w procesie. Narz dzia klasy BPMS umo liwiaj organizacj, identyfikacj i definiowanie kluczowych procesów, ich modelowanie i optymalizacj zgodnie z przyj t strategi biznesow, a tak e automatyzacj tych procesów oraz ci g kontrol ich realizacji na podstawie zdefiniowanych wska ników oceny. Narz dzia klasy BPMS s obecnie postrzegane jako zbiór technologii, silnie zwi zanych z systemami informacyjnymi IT, które maj na celu wspieranie realizacji logiki biznesowej firm z wykorzystaniem najlepszych praktyk. Jednym ze podstawowych elementów skutecznego zarz dzania wspó czesn organizacj (tak e przedsi biorstw z bran y transportowej i spedycyjnej) jest poznanie jej kluczowych procesów biznesowych. Aby mo liwe by o dokonanie usprawnie w tych procesach lub radykalna ich przebudowa, procesy organizacji nale y identyfikowa, definiowa, modelowa i projektowa oraz kontrolowa za pomoc w a ciwych narz dzi, do których zalicza si metody BPMS. Dzia ania takie mog by tak e jednym z etapów wdra ania systemów informatycznych klasy ERP (ang. Enterprise Resource Planning), TMS (ang. Transport Management System) lub SCM (ang. Supply Chain Management) wspieraj cych realizacj procesów transportowych [18]. Bez rzetelnej analizy procesów biznesowych przedsi biorstwa wdro enia takich systemów cz sto ko cz si niepowodzeniem, b d znacznym wzrostem kosztów implementacji. W kolejnych podrozdzia ach niniejszego artyku u omówione zostan koncepcje zarz dzania i modelowania procesów biznesowych z wykorzystaniem wybranego narz dzia klasy BPMS. 2. MODELOWANIE I ZARZADZ NIE PROCESAMI W PRZEDSI BIORSTWIE Jednym z kluczowych poj funkcjonuj cych zarówno w wiecie biznesu, jak i badaniach naukowych jest poj cie procesu. Wyczerpuj ca analiza literaturowa dotycz ca poj cia proces zawarta jest m.in. w pracach [2, 7, 12]. Pocz wszy od lat dziewi dziesi tych poprzedniego stulecia obok terminu system sta o si poj ciem nadrz dnym, a nowoczesne koncepcje zarz dzania skierowa y si ku procesowej orientacji przedsi biorstwa. Pierwotne koncepcje takie jak reengineering procesów zak adaj ce radykaln ich przebudow, zosta o zast pione przez podej cie o bardziej ewolucyjnym charakterze, a orientacja procesowa sta a si nieodzownym elementem efektywnej dzia alno ci wielu przedsi biorstw. Wraz z rozwojem podej cia procesowego zauwa ono, e problemy przed jakimi staj mened erowie zarz dzaj cy procesami gospodarczymi przedsi biorstwa to pole do wykorzystania nowoczesnych rozwi za metodycznych i informatycznych. Zarówno w logistyce jak i transporcie zrozumiano konieczno poszukiwania odpowiednich narz dzi analizy, które b d wsparciem dla mened erów w podejmowaniu skutecznych decyzji zwi zanych z zarz dzaniem procesami biznesu. W przypadku przedsi biorstw spedycyjnych i transportowych kluczowe znaczenia ma proces transportowy. Wg [7] procesem transportowym nazywamy taki proces, którego opis ma posta zwi zków mi dzy stanami systemu transportowego w czasie, a realizacj

Modelowanie i zarz dzanie procesami w przedsi biorstwie transportowym 247 procesu transportowego jest przebieg zmian stanów systemu transportowego w okre lonym przedziale czasu. Na potrzeby niniejszego artyku u przyj to, e proces transportowy to ci g nast puj cych po sobie kolejno i równolegle dzia a, wzajemnie skoordynowanych, w wyniku których towar zostanie dostarczony odbiorcy w najbardziej sprawny sposób. Jako podstawowe etapy procesu transportowego mo na wymieni : koncepcyjne przygotowanie procesu przemieszczania, przygotowanie adunku do przewozu, organizacja procesu przemieszczania, fizyczne przemieszczenie adunku, obs uga procesu od strony prawno-finansowej, ocena i analiza kosztów przebiegu procesu transportowego. Dla potrzeb modelowania zale no ci zachodz cych w ramach dzia alno ci przedsi biorstw spedycyjno-transportowych niezb dnym jest wprowadzenie poj cia procesu biznesowego. Proces biznesowy (PB) to zbiór jednej lub wi cej powi zanych procedur lub czynno ci realizowanych w ustalonej kolejno ci, które wspólnie realizuj cel biznesowy zwykle w ramach struktury organizacyjnej okre laj cej jego role lub relacje funkcjonalne. Proces biznesowy mo e by w ca o ci realizowany w ramach jednej komórki organizacyjnej, jak równie mo e przebiega mi dzy ró nymi jednostkami organizacyjnymi [1, 2, 8, 12]. Dokonuj c analizy dzia alno ci przedsi biorstw transportowych mo na przyj, e procesem biznesowym w takich firmach jest a cuch dzia a i aktywno ci realizowanych przez ró ne jednostki organizacyjne, których rezultatem jest produkt us uga transportowa. Przydatno narz dzi klasy BPMS dla firm transportowych, ma du e znaczenie szczególnie w przypadku wa nych realizowanych aktywno ci, w tym do aktywno ci nast puj cych biznesowych: obs uga i utrzymanie zgodno ci kluczowych dzia a ze zmieniaj cymi si przepisami; monitorowanie i weryfikacja terminowej obs ugi umów lesingowych w celu unikni cia dodatkowych kosztów i kar; ci g e monitorowanie kluczowych wska ników wydajno ci procesów (KPI Key Performance Indicators) i informowanie o osi gni ciu ich warto ci krytycznych; usprawnienie i skrócenia procesów negocjacji umów z przewo nikami; usprawnienie procesów pomocniczych i procesów przewozowych; integracja z technologiami telemetrycznymi, identyfikacyjnymi (GPS, RFID) w celu zwi kszenia przejrzysto ci procesów w a cuchach dostaw; opracowanie i dopasowanie profili klientów do ich potrzeb przewozowych. 2.1. MODELOWANIE PROCESÓW BIZNESOWYCH Modelowanie procesów biznesowych (ang. Business Process Modeling) z regu y polega na przedstawieniu, najcz ciej za pomoc metod graficznych, procesów realizowanych w organizacji. Podej cie takie mo e przyczyni si do zwi kszenia przejrzysto ci

248 Marek Karkula organizacji, pozwala zrozumie istot jej funkcjonowania przez pryzmat procesów oraz u atwia i przy piesza wprowadzenie podej cia procesowego do organizacji. W zale no ci od poziomu formalizacji przyj tych rozwi za mo na wymieni trzy grupy metod modelowania procesów [13]: formalne wykorzystuj ce do opisu procesów j zyk matematyczny; nieformalne wykorzystuj ce formy j zykowo-werbalne; semiformalne wykorzystuj ce metody j zykowo-graficzne. W literaturze przedmiotu mo na znale wiele ró nych metod opisu procesów, które s u do opracowania modeli zgodnych z koncepcjami BPMS. Do najwa niejszych narz dzi stosowanych w modelowaniu procesów biznesowych mo na zaliczy : sieci Petri [9, 20], diagramy aktywno ci [15], notacja SysML [6], diagramy stanów UML [15], notacje IDEF3 oraz IDEF0 [2, 13], notacja i diagramy EPC [1, 4, 10, 11, 16, 17], czy j zyk i notacja BPMN [3, 5, 8, 14, 19]. Cechy modeli EPC oraz BPMN powoduj, e notacje te s bardzo cz sto wykorzystywane w identyfikacji i modelowaniu procesów transportowych i logistycznych i zostan omówione szerzej. 2.2. METODOLOGIA I OPROGRAMOWANIE ARIS JAKO NARZ DZIE KLASY BPMS Jednym ze standardowych narz dzi zgodnych z koncepcj BPMS jest metodologia i zarazem platforma informatyczna ARIS (Architecture of Integrated Information Systems). Metodologia to zosta a opracowana w latach dziewi dziesi tych poprzedniego stulecia przez prof. A.W. Scheer a z Uniwersytetu w Saarbrücken w Niemczech. Od samego pocz tku istnienia jest to wiod ca na rynku technologia w dziedzinie zarz dzania procesami biznesowymi [4, 16, 17]. Platforma ARIS dostarcza zintegrowany portfel narz dzi informatycznych, które pozwalaj w sposób ci g y doskonali procesy biznesowe. ARIS pozwala uj w zwi z y i czytelny sposób procesy biznesowe w organizacji, a w konsekwencji stworzy jej model, który b dzie podstaw dla wdro enia systemu wspomagaj cego prac takiej organizacji. Koncepcja modelowania procesów biznesowych przedsi biorstwa w oprogramowaniu ARIS oparta jest na ró nych perspektywach, które tworz tzw. dom ARIS-a: perspektywa danych umo liwia odwzorowanie statycznych relacji pomi dzy elementami stanowi cymi zbiór zale no ci a danymi (informacjami) organizacji. perspektywa funkcji przedstawia statyczne relacje pomi dzy elementami b d cymi zbiorem zale no ci a funkcjami pe nionymi przez organizacj. perspektywa organizacji opisuje statyczne relacje pomi dzy elementami stanowi cymi zbiór opisuj cy zale no ci organizacyjne przedsi biorstwa. perspektywa produktów/us ug opisuje statyczne relacje pomi dzy elementami stanowi cymi zbiór zasobów materialnych i niematerialnych b d ca wej ciem b d wyj ciem z realizowanego procesu biznesowego. perspektywa procesów perspektywa ta scala wszystkie powy sze perspektywy i umo liwia analiz relacji pomi dzy obiektami danych organizacji a funkcjami.

Modelowanie i zarz dzanie procesami w przedsi biorstwie transportowym 249 Platforma ARIS dostarcza narz dzi do budowy ró nych klas modeli, w ród których znajduj si mi dzy innymi modele EPC, BPMN, diagramy aktywno ci i przypadków u ycia UML, diagramy celów. Modelowanie symulacyjne procesów odbywa si na kilku poziomach i perspektywach: Poziom 1 poziom ogólny g ównych procesów biznesowych z wydzieleniem procesów podstawowych, procesów zarz dczych oraz procesów wspieraj cych. Poziom 2 organizacja w podziale na a cuchy warto ci dodanej pojawia si jako szczegó owy opis procesów z przypisaniem jednostek organizacyjnych w a cicieli procesów. Poziom 3 szczegó owy model przebiegu procesu w postaci diagramów a cuchów zdarze EPC. 2.3. NOTACJA OPISU PROCESÓW EPC J zyk opisu procesów EPC (ang. Event Process Chain) jest obecnie bardzo cz sto wykorzystywanym aparatem matematycznym do prezentacji przebiegu procesów. Podstawowymi obiektami do prezentacji procesów w notacji EPC s : funkcje, zdarzenia, operatory oraz jednostki odpowiedzialno ci (stanowiska, jednostki organizacyjne, osoby) czy obiekty odpowiedzialne za przep ywy informacyjne (dokumenty, e-dokumenty, itp.) [10, 16, 17]. W Tablicy 1 przedstawiono podstawowe symbole graficzne elementów j zyka EPC. Tablica 1 Podstawowe elementy notacji w metodzie EPC Symbol graficzny Typ obiektu Zdarzenie Funkcja Opis Zdarzenia steruj przebiegiem procesu. Zdarzenia s u do opisu wyst pienia stanów, w których znalaz y si obiekty. Funkcja stanowi specyficzne dzia anie lub czynno wykonywana na obiekcie (lub informacji) w celu realizacji okre lonego celu. Operatory logiczne (bramki) cznik procesów Jednostka organizacyjna Stanowisko Bramki s u do logicznego rozdzielania i scalania cie ek procesów, podstawowe operatory to: AND, OR, XOR. Miejsce powi zania danego procesu z innym procesem. Konkretne zespo y ludzi w hierarchii organizacji, realizuj cych zadania dla osi gni cia zadanego celu. Stanowisko, które realizuje dan funkcj. Dokument Dokument wej ciowy b d wyj ciowy dla okre lonej funkcji w procesie lub dla ca ego procesu ( ród o: opracowanie w asne na podstawie [4, 17])

250 Marek Karkula Formalnie model podstawowego a cucha zdarze EPC jest pi tk definiowan jako: EPC E, F, C, m, A (1) gdzie: E niepusty zbiór zdarze ; F niepusty zbiór funkcji; C zbiór czników logicznych; m : C AND, OR, XOR odwzorowanie, które przypisuje do ka dego cznika jego typ reprezentuj cy semantyk operatorów logicznych AND, OR lub XOR (exclusive OR); Je eli za o ymy, e N E F C jest zbiorem wierzcho ków, to wtedy A N N jest zbiorem uków cz cych wierzcho ki o nast puj cych w asno ciach [10]: G ( N, A) jest grafem spójnym skierowanym; W modelu EPC wyst puj co najmniej dwa wierzcho ki typu (E), oraz co najmniej jeden wierzcho ek typu (F),. ka dy wierzcho ek typu (F) ma dok adnie jeden przychodz cy i dok adnie jeden wychodz cy uk; istnieje co najmniej jeden wierzcho ek pocz tkowy typu (E), co najmniej jeden wierzcho ek ko cowy typu (E); ka dy wierzcho ek pocz tkowy typu (E) ma dok adnie jeden uk wychodz cy i adnego przychodz cego; ka dy wierzcho ek ko cowy typu (E) ma dok adnie jeden uk przychodz cy i brak uków wychodz cych; pozosta e wierzcho ki typu (E) maj dok adnie jeden przychodz cy i jeden uk wychodz cy; po ka dym wierzcho ku typu (E) wyst puje wierzcho ek typu (F), a po ka dym wierzcho ku typu (F) wyst puje wierzcho ek typu (E), mi dzy wierzcho kami typu (E) oraz (F) mog wyst powa wierzcho ki typu (C); dla wierzcho ków typu (C) nie dopuszcza si tworzenia cykli. po wierzcho kach typu (C) (w z y OR, XOR) nie dopuszcza si wstawiania wierzcho ków typu (E). Jako przyk ad wierzcho ka typu (E) mo na poda np. e 1 ={przyj cie zlecenia transportowego}, a nast puj cy po nim wierzcho ek f 1 ={przekaza zlecenie do realizacji} stanowi przyk ad w z a typu (F). Wyst pienie serii zdarze i funkcji tworzy tak zwany a cuch procesów sterowanych zdarzeniami. Wa nym elementem modeli EPC s operatory logiczne, które odzwierciedlaj logiczne relacje mi dzy elementami. Stosowane s nast puj ce typy operatorów logicznych:,,i (AND),,,lub (OR),,,albo (XOR) s one wykorzystywane do realizacji rozdzielania oraz scalania cie ek procesów. 2.4. NOTACJA OPISU PROCESÓW BPMN Kolejnym, cz sto wykorzystywanym narz dziem s u cym do opisu i konstrukcji modeli koncepcyjnych procesów logistycznych jest notacja w standardzie BPMN (ang.

Modelowanie i zarz dzanie procesami w przedsi biorstwie transportowym 251 Business Process Model and Notation). Notacja BPMN zosta a opracowana w 2002 przez Stephena A. White, pracownika firmy IBM. Zosta a przekazana do dalszego rozwoju jako standard otwarty do konsorcjum Object Management Group (OMG). Notacja BPMN jest standardem i j zykiem opisu dowolnych procesów biznesowych i mo e by tak e odpowiednim narz dziem do odwzorowania procesów transportowych i dzia a je wspomagaj cych. Na rys. 1 zaprezentowano podstawowe elementy standardu BPMN. Rys. 1. Podstawowe elementy graficzne notacji BPMN ( ród o: opracowanie w asne) Sk adowymi notacji BPMN s zestawy elementów graficznych, które mo na podzieli na cztery nast puj ce podstawowe kategorie [3, 8, 14, 19]: obiekty przebiegu s to g ówne elementy notacji okre laj ce zachowanie procesu, nale do nich: zdarzenia (ang. events) odwzorowuj okre lone sytuacje wyst puj ce w danym miejscu procesu (np. przyj cie dostawy); czynno ci (ang. activities) przedstawiaj zadania wykonywane w ramach procesu, mo na im przypisa dowolne atrybuty; bramki (ang. gateways) stosowane podobnie jak w notacji EPC do rozdzielenia lub po czenia wielu niezale nych przebiegów procesu; elementy cz ce umo liwiaj odwzorowanie po cze obiektów przebiegu wraz z innymi informacjami; miejsca realizacji przebiegu stosowane do przedstawienia uczestników procesu biznesowego; artefakty s u do przedstawienia informacji uzupe niaj cych, nie s cz ci przebiegu procesu.

252 Marek Karkula 3. MODELE WYBRANYCH PROCESÓW BIZNESOWYCH W PRZEDSI BIORSWIE TRANSPORTOWYM W niniejszym rozdziale zaprezentowane zostan g ówne za o enia wykorzystania koncepcji BPMS jako narz dzia modelowania, analizy i zarz dzania procesami biznesowymi w przedsi biorstwie wiadcz cym us ugi spedycyjno-transportowe. Badana firma specjalizuje si w krajowym i mi dzynarodowym transporcie samochodowym, ca opojazdowym i oferuje kompleksowe rozwi zania transportowo-logistyczne dla podmiotów ró norodnych bran. Przedsi biorstwo oferuje tak e us ugi spedycyjne i obs uguje zlecenia, realizacja których odbywa si przy wspó pracy partnerskich firm przewozowych. Prezentowane modele zosta y zbudowane w rodowisku ARIS Business Architect. Wszystkie procesy nadrz dne realizowane w badanej firmie transportowej mo na zakwalifikowa do trzech grup procesów: procesy podstawowe, procesy zarz dcze oraz procesy wspieraj ce. W ród procesów podstawowych jako najwa niejsze mo na wymieni procesy sprzeda y i marketingu, procesy obs ugi klienta oraz grup procesów spedycyjnych i transportowych. Do ostatniej grupy zaliczy nale y mi dzy innymi procesy: zarz dzanie przewo nikami, zarz dzanie adunkami oraz realizacja zlecenia transportowego. 3.1. MODELE FUNKCJI I CELÓW Modelowanie procesów w przedsi biorstwie z regu y rozpoczyna si od szczegó owego okre lenia strategii firmy, alternatywnych kierunków rozwoju oraz podstawowych funkcji realizowanych przez firm. Model funkcji danego przedsi biorstwa to graficzna prezentacja czynno ci realizowanych w celu osi gni cia za o onych celów, które mo na przedstawi w formie diagramu celów. Pozwala on definiowa cele organizacji z uwzgl dnieniem funkcji wspieraj cych ich realizacj, a przy jego pomocy mo liwe jest modelowanie hierarchii celów przedsi biorstwa pocz wszy od celów strategicznych, przez taktyczne, a ko cz c na operacyjnych. Jednym z nadrz dnych celów badanego przedsi biorstwa jest obni enie kosztów realizowanych procesów transportowych i aby to osi gn konieczne jest usprawnienia wykonywanych us ug transportowych. Na rysunku 2 przedstawiono diagram celów dla celu nadrz dnego jakim jest usprawnienie realizowanych us ug transportowych. Analiza celu podstawowego wykaza a, e jego osi gni cie jest mo liwe przez optymalizacj planowania przewozów (minimalizacja pustych przewozów, poprawne planowanie czasów dostaw, optymalizacja tras). Ponadto nale y usprawni przep yw informacji, w trakcie realizowanego procesu. Osi gni cie wymienionego celu mo e przyczyni si do osi gni cia innych zdefiniowanych celów organizacji (poprawa rentowno ci, poprawa wyniku finansowego, polepszenie wska ników efektywno ci funkcjonowania organizacji, itp.).

Modelowanie i zarz dzanie procesami w przedsi biorstwie transportowym 253 Rys. 2. Diagram celu usprawnienie us ug transportowych ( ród o: opracowanie w asne) 3.2. MODELE DANYCH Kolejn klas modeli s modele danych, a w ród nich eerm (ang. extended Entity Relationship Model) rozszerzony model zwi zków encji. Model taki s u y do prezentacji danych wyst puj cych przedsi biorstwie oraz zwi zków, które zachodz mi dzy nimi. Graficzn wizualizacj modeli eerm s diagramy encji zwi zków ERD (ang. Entity Relationship Diagram). W kontek cie analizowanego procesu realizacji zlecenia transportowego mo na wskaza dane zamówienia oraz dane pojazdów jako informacje maj ce najwi kszy wp yw na jego realizacj. Dane pojazdów obejmuj informacje dotycz ce dzier awców oraz dane samochodu (Rys. 3.). Rys. 3. Diagram eerm Dane pojazdów ( ród o: opracowanie w asne)

254 Marek Karkula Encja dzier awca okre lona jest przez unikalny identyfikator dzier awcy samochodu, jego nazw oraz rodzaje uprawnie do prowadzenia zestawów samochodowych. Encja samochód jest z kolei jednoznacznie okre lona przez numer podwozia, przebieg w kilometrach oraz rok produkcji pojazdu. Zwi zek jaki istnieje pomi dzy encjami dzier awca oraz samochód okre lono jako jeden do wielu (jeden dzier awca mo e posiada n samochodów, z kolei jeden samochód mo e by przyporz dkowany do tylko jednego dzier awcy). 3.3. MODELE PROCESÓW Zgodnie z za o eniami z podrozdzia u 2.2 modelowanie procesów odbywa si na kilku poziomach szczegó owo ci. Z regu y dla podstawowych procesów, które maj du e znaczenie dla przedsi biorstwa przeprowadzana jest ich szczegó owa identyfikacja i analiza na poziomie 3 z wykorzystaniem notacji EPC. Platforma ARIS oprócz statycznej identyfikacji procesu i zapewnieniu jego semantycznej zgodno ci z innymi modelami (dost pne s odpowiednie narz dzia walidacji modeli) oferuje narz dzia analizy dynamicznej jak jest symulacja zbudowanego modelu. Cecha ta pozwala na wielowariantowe analizy zachowania si modeli procesów biznesowych przy za o eniu okre lonych parametrów procesów dotycz cych m.in. zasobów technicznych (samochody, zestawy), zasobów personalnych (kierowcy, osoby realizuj ce czynno ci spedycyjne) oraz inne zasoby ilo ciowe i koszty. Jednym z najwa niejszych procesów biznesowych nale cym do grupy procesów g ównych transport i spedycja jest proces realizacji zlecenia transportowego. Od efektywno ci realizacji tego procesu zale ewentualne zyski przedsi biorstwa, z perspektywy klienta jest on tak e najistotniejszy. Na wej ciu procesu nast puje przekazanie zlecenia transportowego do realizacji za po rednictwem telefonu, faksu, b d poczty elektronicznej. Wynikiem procesu (wyj ciem) jest otrzymanie kompletu poprawnie przygotowanych dokumentów od przewo nika (m.in. dokument CMR, list przewozowy, faktura). Na rys. 4 przedstawiono fragment modelu EPC procesu realizacji zlecenia transportowego. W zbudowanym modelu wykorzystano nie tylko informacje dotycz ce kolejnych operacji (funkcji i zdarze ) realizowanego procesu, ale tak e dokonano po czenia z modelami struktury organizacyjnej (stanowiska odpowiedzialne za realizacj poszczególnych funkcji) i danych (obiekty informacyjne dokumenty potrzebne i generowane w wyniku realizowanych funkcji) oraz rodzaje systemów informatycznych, z którymi poszczególne elementy procesu wymieniaj informacje. Zbudowany model jest obrazem aktualnego stanu (AS-IS) rzeczywistego procesu. Analiza modelu wykaza a wiele problemów wyst puj cych w procesie. Niekorzystne s zestawienia dotycz ce terminowo ci przyjazdu samochodu na miejsce za adunku i roz adunku oraz oczekiwania na za adunek i roz adunek, z których wynika, jedynie oko o 8 % za adunków realizowanych jest dok adnie o czasie awizacji. W przypadku roz adunku sytuacja jest jeszcze gorsza, gdzie odsetek realizowanych procesów dok adnie na czas wynosi zaledwie 5%. Nieterminowo realizacji tych dzia a wi e si z obci eniami firmy karami umownymi wynikaj cymi z zawartych umów. Kolejnym s abym punktem procesu

Modelowanie i zarz dzanie procesami w przedsi biorstwie transportowym 255 wykrytym w trakcie analizy jest wysy ka dokumentów zwi zanych z realizacj zlecenia transportowego przez przewo ników do badanej firmy. Rys. 4. Fragment modelu EPC procesu realizacji zlecenia transportowego ( ród o: opracowanie w asne) Analiza stanu obecnego procesu prowadzi do zebrania informacji o jego s abych punktach i stanowi podstaw do podj cia próby wprowadzenia usprawnie. W momencie okre lenia potencjalnych miejsc i cie ek poprawy realizacji procesu powstaje mapa stanu przysz ego (TO-BE), która mo e zosta poddana weryfikacji np. na drodze eksperymentu

256 Marek Karkula symulacyjnego przeprowadzonego na modelu. Wst pne badania w rozpatrywanym przedsi biorstwie wykaza y te miejsca w procesie realizacji zlecenia transportowego, dla których mo na wprowadzi usprawnienia. Efekty tych usprawnie zaimplementowano w modelu (stan przysz y), a wyniki eksperymentu symulacyjnego wykaza y mo liwo redukcji redniego czasu realizacji zlecenia transportowego o ponad 45 godzin. 4. PODSUMOWANIE Transport to podstawowy czynnik stanowi cy cznik pomi dzy dostawc a odbiorc. G ównym zadaniem us ug transportowych, spedycyjnych i logistycznych jest zaspokojenie potrzeb stawianych przez obie powy sze jednostki, a tym samym zaspokojenie potrzeb i wymogów rynku. Przed firmami wiadcz cymi us ugi spedycyjne i transportowe stawia si nowe i coraz trudniejsze wyzwania w celu osi gni cia zadowolenia zarówno ze strony przewo nika jak i odbiorcy oraz podmiotów nie uczestnicz cych bezpo rednio w realizowanych procesach. Efektywno procesów transportowych jest wa na pod wzgl dem ekonomicznym, spo ecznym i rodowiskowym, dlatego firmy transportowe i spedycyjne musz poddawa ci g ej i szczegó owej analizie swoje kluczowe procesy biznesowe. Zaprezentowane w artykule koncepcje zastosowania podej cia procesowego i narz dzi BPMS mog stanowi wa ny element dzia alno ci przedsi biorstw w ich d eniu do usprawnienia tych procesów i szybkiej reakcji na zmiany w z o onym, ci gle zmieniaj cym si otoczeniu, co mo e sprzyja podnoszeniu ich konkurencyjno ci. W artykule zaprezentowano jedynie wybrane elementy modelowania i analizy procesów. Kolejnym krokiem powinna by ich optymalizacja i wdro enie potencjalnych zmian, a nast pnie ci g e monitorowanie i sterowanie procesami w celu udoskonalania funkcjonowania przedsi biorstwa w ca ym cyklu ycia procesów. Bibliografia 1. Anders A.: Zarz dzanie procesowe i mapowanie procesów biznesowych, PWE, Warszawa 2008. 2. Bartoszewicz G.: Projektowanie wdro enia modu ów logistycznych zintegrowanych systemów klasy ERP: podej cie procesowe, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Pozna 2007. 3. Chinosi, M., Trombetta, A.: BPMN: An introduction to the standard. Computer Standards & Interfaces, 34(1):124 134, 2012. 4. Davis R.: ARIS Design Platform: Advanced Process Modelling and Administration, Springer-Verlag, London Limited 2008. 5. Dijkman R. M., Dumas M., Ouyang C.: Semantics and analysis of business process models in BPMN, Information and Software Technology, 50(12):1281 1294, 2008. 6. Friedenthal S., Moore A., Steiner R.: A Practical Guide to SysML: Systems Modeling Language. Elsevier Science, 2008. 7. Jacyna M.: Modelowanie i ocena systemów transportowych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2009. 8. Ko R.K., Lee S.G., Lee E.W.: Business Process Management (BPM) Standards: A Survey, Business Process Management Journal 15(5):744 791, 2009.

Modelowanie i zarz dzanie procesami w przedsi biorstwie transportowym 257 9. ebkowski P.: Petri nets as tool for modelling materials flow at a continuous steel casting plant. (in:) ebkowski P., Sas J., (eds.), Management: theory and practice. Polish and Kazakh experiences, AGH Univeristy of Science and Technology Press, 2008, pp. 83 207. 10. Mendling J., van der Aalst W.: Formalization and verification of EPCs with OR-joins based on state and context. (in:) Proceedings of the 19th international conference on Advanced information systems engineering, Krogstie J., Sindre G., and Opdahl A. (eds.), Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, 2007, pp. 439 453. 11. Nowicki T., Marczak M.: The modeling analysis and simulation of transport company functioning. (in:) Modeling of modern enterprises logistics, (eds.) Fertsch M., Grzybowska K., Stachowiak A., Publishing House of Poznan University of Technology, Pozna 2009. 12. Nowosielski S.: Procesy i projekty logistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wroc awiu, Wroc aw 2008. 13. Nowosielski S.: Modelowanie procesów gospodarczych w literaturze i praktyce, (w:) Podej cie procesowe w organizacjach, Nowosielski S. (red.), Wyd. Uniw. Ekonomicznego, Wroc aw, 2009. 14. Piotrowski M.: Notacja modelowania procesów biznesowych, Wydawnictwo BTC, Warszawa 2007. 15. Richter H., März L: Toward a standard process: the use of UML for designing simulation models. (in) Proceedings of the 32nd conference on Winter simulation (WSC '00). Society for Computer Simulation International, San Diego, CA, USA, 2000, pp. 394-398. 16. Scheer A.W., Jost W., Heß H., Kronz A. (eds.): Corporate Performance Management. ARIS in practice, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg 2006. 17. Seidlmeier H.: Process Modeling with ARIS: A practical Introduction, Friedr. Vieweg & Sohn Verlagsgesellschaft/ GWV Fachverlage GmbH, Wiesbaden 2004. 18. Seiler T.: Operative Transportation Planning: Solutions in Consumer Goods Supply Chains, Springer 2012. 19. Stajniak M.: Za o enia metodyczne bada procesów transportowych w a cuchach dostaw, Logistyka, nr 4, 2009. 20. Szpyrka, M.: Sieci Petriego w modelowaniu i analizie systemów wspó bie nych. Wydawnictwo Wy szej Szko y Pedagogicznej, Warszawa 2008. BUSINESS PROCESS MODELS IN A TRANSPORT COMPANY Summary: The growing competition between companies causes that they must continually optimize their business processes. This situation also applies to transport and forwarding companies. Currently, the most important is the ability to react quickly and accurately to new situations, the choice of appropriate actions and the skill to immediately make the right decisions. The idea of application of business process management systems (BPMS) supports all stages of their identification, definition, design and control through appropriate IT tools. Keywords: business process, business process management systems, modeling, transport company