Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce

Szara strefa i strefa wyłudzeń w Polsce Zbigniew Liptak, Marek Rozkrut 7 kwietnia 216 r.

Dekompozycja luki podatkowej Niezarejestrowane transakcje (szara/czarna strefa) Wyłudzenia podatkowe (przestępstwa) Uchylanie się od podatków (np. nadużycia w cenach transferowych) Inne (spory, bankructwa firm, błędy rozliczeń) Luka podatkowa 2

Szara strefa w Polsce (% PKB) Po spadku w okresie 25-28, w kolejnych latach szara strefa w Polsce pozostawała na poziomie zbliżonym do 13% PKB. W 214 r. wyniosła 12,4% PKB (ok. 214 mld złotych). Łączna wartość utraconych dochodów sektora finansów publicznych (SFP) w 214 r. tylko z tytułu podatków VAT i CIT (m.in. bez uwzględnienia akcyzy) wyniosła 4,3 mld złotych, tj. ok. 2,3% PKB. Oszacowana wartość szarej strefy i wynikająca z niej strata z tytułu podatku VAT jest spójna z opracowanymi przez Komisję Europejską oszacowaniami luki VAT (która zawiera dodatkowo m.in. straty z tytułu wyłudzeń podatkowych czy bankructw przedsiębiorstw). 2 18.7 18.9 19. 18.5 18 17.1 16 15.1 14 13.2 12.9 13.3 13. 13.2 13. 12.4 12 1 8 6 4 2 16.7 23.6 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214e Szacunek wartości szarej strefy w 214 r. w oparciu o prognozy wartości wybranych zmiennych wykorzystywanych w modelu. Źródło: EY Utracone wpływy z tytułu podatku VAT (mld zł) Utracone wpływy z tytułu podatku CIT (mld zł) 3

Szara strefa typu pasywnego i aktywnego W latach 22-214 pasywna szara strefa stanowiła średnio ok. 86% wszystkich niezarejestrowanych transakcji gotówkowych Jednocześnie można zaobserwować systematyczny (poza 21 r.) spadek wielkości pasywnej szarej strefy w Polsce z 15,5% PKB w 22 r. do 1,6% PKB w 214 r. Aktywna szara strefa Szara strefa Gotówka Pasywna szara strefa %PKB 2 16 12 3.2 3.6 4. 4. 3. 1.7.5 1.3 1.5 1.5 1.9 1.9 1.8 Beneficjenci Obie strony transakcji (sprzedawca i kupujący) Przykład: Usługa budowlana dostarczona po obniżonej cenie, ale bez faktury Beneficjent Jedna strona transakcji (sprzedawca) Przykład: Konsument płaci za usługę (np. w restauracji) regularną cenę, ale paragon nie jest wystawiony 8 4 15.5 15.3 15. 14.5 14.1 13.4 12.7 11.6 11.8 11.5 11.3 11.1 1.6 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214* Pasywna szara strefa Aktywna szara strefa *Szacunek wartości szarej strefy w 214 r. w oparciu o prognozy wartości wybranych zmiennych wykorzystywanych w modelu. Źródło: EY 4

Ograniczanie pasywnej szarej strefy Do ograniczenia pasywnej szarej strefy mogą się przyczynić mechanizmy zachęcające do stosowania płatności elektronicznych lub rejestrowania płatności gotówkowych, a także administracyjne nakazy i ograniczenia dotyczące transakcji w formie gotówkowej Ważną rolę odgrywa także promowanie płatności elektronicznych w rozliczeniach z administracją 1 Obowiązek wypłaty wynagrodzeń (Chorwacja, Słowenia) / transferów (Dania, Szwecja, Urugwaj) rządowych drogą elektroniczną; 5 Loterie paragonowe (Polska, Słowacja, Chorwacja, Bułgaria, Tajwan, Brazylia) 2 Ustalenie progów dla maksymalnych konsumenckich płatności gotówkowych (Bułgaria, Słowacja, Czechy) 6 Zachęty podatkowe dla konsumentów (Korea Południowa, Brazylia Sao Paulo, Kolumbia) 3 Obowiązek posiadania i korzystania z kas fiskalnych (Polska), w tym połączenie kas online z serwerami organów podatkowych (m. in. Chorwacja, Serbia, Słowacja, Węgry) 7 Zachęty podatkowe dla sprzedawców (Korea Południowa, Urugwaj) 4 Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS (Korea Południowa) 8 Podatek od wypłat z bankomatów (Irlandia) 5

ujęcie horyzontalne vs. ujęcie sektorowe Szeroka paleta mechanizmów występujących w szarej strefie i strefie wyłudzeń Nierejestrowanie transakcji Wyłudzenia VAT np. z wykorzystaniem MTIC Przemyt Puste faktury Nielegalna produkcja i obrót Oszustwa akcyzowe Sukces walki z wyłudzeniami VAT w branży stalowej przykład prętów zbrojeniowych 6

Rynek paliw Zgodnie z obliczeniami EY, udział szarej strefy i strefy wyłudzeń w całkowitym zużyciu oleju napędowego (ON) w Polsce wyniósł co najmniej: 1,6% w 211 r., 12,9% w 212 r. i 18,6% w 213 r. 18 16 14 12 1 8 6 4 2 1 4 7 1 1 4 7 1 1 4 7 1 1 4 7 1 1 4 7 1 1 4 7 1 1 28 29 21 211 212 213 214 szara strefa i strefa wyłudzeń - różnica między wariantem minimum i maksimum szara strefa i strefa wyłudzeń - wariant minimum oficjalna konsumpcja krajowa ON Źródło: EY 7

Rynek paliw 4 5 4 3 5 3 2 5 2 1 5 1 5 1 958 85 1 799 452 981 985 8 75 2 754 679 2 723 194 3 723 9 3 539 457 1 114 347 3 89 238 1 378 592 3 97 867 212 213 214 215* Przywóz ON wg Eurostat - dane polskie Przywóz ON wg Eurostat - dane krajów UE Przywóz ON wg EMCS Źródło: Opracowanie własne EY na podstawie danych MF, Eurostat Wg EMCS prawie 3-krotnie większy przywóz ON niż wg polskich danych statystycznych EMCS zbieżny z danymi z innych krajów UE Wyłudzenia VAT jako kluczowy problem 1,6-2,1 mld PLN Ubytek dochodów SFP z tytułu VAT w 212 3,-4, mld PLN Ubytek dochodów SFP ogółem (razem z VAT) w 212 *Analogiczne dane Eurostat użyte w Raporcie obejmują 11 miesięcy 215 roku 2,2-3, mld PLN Ubytek dochodów SFP z tytułu VAT w 213 Mechanizmy Wyłudzenia podatku VAT m.in. z wykorzystaniem MTIC i fikcyjnego wywozu Oszustwa w zakresie podatku akcyzowego Uchylanie się od obowiązku realizacji NCW Przemyt Możliwe kierunki dalszych działań naprawczych Prawo naftowe Koordynacja działań i wzmocnienie służb Osobny regulator lub koordynator branży Platforma paliwowa Faktyczna egzekucja prawa Faktyczne odcięcie przestępców od podatku VAT w formie gotówki lub przelewu 8

Rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier Problem organizowania w Internecie zakładów wzajemnych bez zezwolenia Ministerstwa Finansów Według danych branży, w 214 r. całkowita wartość (mierzona obrotami) polskiego rynku zakładów wzajemnych i gier hazardowych organizowanych w Internecie wyniosła ok. 5,3 mld zł, jednak udział operatorów posiadających zezwolenie Ministerstwa Finansów w internetowym rynku to około 9% 1 5 1 25 1 75 5 25 27 28 29 21 211 212 213 214 215* Źródło: EY Dochody podatkowe z kasyn gry Dochody podatkowe z salonów gier na automatach Dochody podatkowe z punktów gier na automatach Liczba legalnych punktów gier na automatach [prawa oś] Liczba zajętych automatów [prawa oś] 3 25 2 15 1 5 Postęp technologiczny (rozwój Internetu, nowe urządzenia) jako akcelerator przemian na rynku Wielkość wpływów podatkowych vs. koszty kontroli Likwidacja prawnej możliwości funkcjonowania punktów i salonów gier na automatach o niskich wygranych poza kasynami Punkty z zaklejonymi witrynami jako wciąż powszechnie obecny element krajobrazu polskich miast i wsi 9

Rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier Mechanizmy Możliwe kierunki dalszych działań naprawczych Zakłady wzajemne Zakłady w Internecie bez zezwolenia Programy partnerskie Reklama Gry na automatach o niskich wygranych Tradycyjne automaty bez zezwolenia Terminale (kioski internetowe) Symulatory Budowanie postaw obywatelskich i edukacja Przegląd dostępnych narzędzi stosowanych przez służby w walce z niepożądanymi zjawiskami w Internecie Ścisła kontrola wydarzeń na rynku automatów do gier Potrzeba kierunkowych decyzji odnośnie rynku zakładów bukmacherskich i automatów do gier (penalizacja vs. świadoma obecność państwa na rynku) Różnice w opodatkowaniu zakładów wzajemnych w Internecie w różnych jurysdykcjach Polska 12% Od sumy wpłaconych stawek Dania 2% Lichtenstein 1% Belgia 11% Od GGR przychodu pomniejszonego o wygrane kwoty Estonia 5% 1

Rynek wyrobów tytoniowych Główne mechanizmy działania przestępców to przemyt i nielegalna produkcja Począwszy od 25 r. szara strefa na rynku wyrobów tytoniowych, wyrażona w relacji do całkowitej konsumpcji, systematycznie rosła, osiągając w 215 r. co najmniej 24% całego rynku Utracone dochody SFP z tytułu szarej strefy na rynku wyrobów tytoniowych w 215 r. można szacować na ok. 6,5 mld PLN, z czego 5,2 mld PLN z tytułu niezapłaconej akcyzy, a 1,2 mld PLN z tytułu VAT 12 36% 1 3% 8 24% 6 18% 4 12% 2 6% Źródło: EY 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 Konsumpcja papierosów w sztukach, z uwzglęnieniem nadwyżki nad sprzedażą rejestrowaną [indeks, 25=1, lewa oś] Sprzedaż rejestrowana papierosów w sztukach, z uwzględnieniem tytoniu do palenia [indeks, 25=1, lewa oś] Sprzedaż rejestrowana papierosów w sztukach, wyłącznie wytworzonych fabrycznie [indeks, 25=1, lewa oś] Udział szarej strefy (narosłej od 25 roku) w konsumpcji papierosów ogółem, z wyłączeniem tytoniu do palenia [w % prawa oś] Udział szarej strefy (narosłej od 25 roku) w konsumpcji papierosów ogółem, z uwzględnieniem tytoniu do palenia [w %, prawa oś] % 11

Rynek wyrobów spirytusowych Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), nierejestrowana konsumpcja alkoholu w 21 r. wyniosła w Polsce 1,6 l czystego alkoholu (1%) na osobę w wieku 15 lat i więcej, co stanowiło około 16% rejestrowanej konsumpcji alkoholu w tym okresie Zbliżoną wartość 1,68 l na osobę w wieku 15 lat i więcej oszacowano dla 212 r. w badaniu TNS Polska, z czego 1,21 l przypadało na nierejestrowane spożycie napojów spirytusowych, co stanowiło ok. 33% rejestrowanej sprzedaży napojów spirytusowych w tym okresie Bazując na różnych źródłach danych o szarej strefie na rynku wyrobów spirytusowych, utracone dochody z VAT i akcyzy w 214 r. można oszacować na 1,6-3, mld zł 15. 12. 1.6 1.68 Mechanizmy 9. Przemyt 6. 1.9 1.89.47 Odkażanie alkoholu technicznego 3. 1.21 Nielegalna produkcja. WHO 21 Badanie TNS Polska 212 Nierejestrowana konsumpcja alkoholu Zarejestrowane spożycie Wyroby spirytusowe Pozostałe wyroby alkoholowe Źródło: Opracowanie EY 12

Wnioski Za lukę podatkową odpowiadają: Szara strefa (obejmująca transakcje niezarejestrowane) Wyłudzenia podatkowe Uchylanie się od podatków (np. stosowanie cen transferowych w sposób niezgodny z prawem) Bankructwa firm, spory, błędy rozliczeń W 214 r. szara strefa w Polsce wyniosła 12,4% PKB (214 mld zł). Tylko z tytułu CIT (oraz PIT dla działalności gospodarczej) i VAT ubytek dochodów sektora finansów publicznych wyniósł 4,3 mld zł. Oszacowany poziom szarej strefy jest spójny z obliczeniami dotyczącymi poziomu luki VAT w Polsce. Ważnym mechanizmem w ograniczaniu transakcji nierejestrowanych, a w efekcie szarej strefy, może być promowanie płatności elektronicznych. Rozwiązania horyzontalne są jednak często niewystarczające. Specyfika oraz mechanizmy szarej strefy i strefy wyłudzeń istotnie różnią się pomiędzy branżami. W efekcie potrzeba różnych i komplementarnych rozwiązań. Z uznaniem należy przyjąć sygnalizowaną przez Ministerstwo Finansów wielopłaszczyznową strategię walki z szarą strefą i luką podatkową Szereg sektorów, w tym m.in. opisane w Raporcie: branża paliwowa, rynek zakładów bukmacherskich i automatów do gier, branża tytoniowa oraz branża spirytusowa są szczególnie eksponowane na działania przestępców. Oznacza to wymierne szkody dla finansów publicznych, a jednocześnie fundamentalne zaburzenie warunków równej konkurencji dla uczciwych podmiotów. Uczciwe podmioty mogą odegrać ważną rolę we wspieraniu Rządu RP w walce z szarą strefą i luką podatkową. 13