BADANIE WYDATKÓW NA GOSPODARKÊ ŒCIEKOW I OCHRONÊ WÓD W WOJEWÓDZTWACH DOLNOŒL SKIM I ŒL SKIM Katarzyna Frodyma Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 1. Wstêp Wp³yw cz³owieka na œrodowisko naturalne mo emy rozpatrywaæ w trzech g³ównych aspektach: zanieczyszczania i ochrony powietrza, zanieczyszczania i ochrony wód oraz zanieczyszczania i ochrony gleby (szerzej [Strza³ko, Massor-Pietraszewska 26]). W prezentowanym artykule szczególna uwaga poœwiêcona zostanie gospodarce wodnej. Woda nale y wprawdzie do zasobów odnawialnych, ale tempo jej wykorzystania nie mo e byæ szybsze ni proces odnawiania, zw³aszcza e Polska zaliczana jest do krajów o ubogich zasobach naturalnych (por. [Poskrobko 27, s. 198; Ma³achowski 27, s. 156; Py³ka-Gutowska 24, s. 117]). Ponadto ze zu yciem wody wi¹ e siê tak e pogorszenie stanu wód i ekosystemów od nich zale nych, dlatego w³aœnie tak wa ne s¹ nak³ady finansowe na gospodarkê œciekami i ochronê wód. Celem prowadzonych badañ jest ocena wydatków na ochronê wód oraz prezentacja efektów rzeczowych badanych inwestycji w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim na tle Polski. W badaniu porównane zosta³y wydatki inwestycyjne zwi¹zane z gospodark¹ wodn¹ w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim w latach 2-26. Przestawiono tak e efekty rzeczowe inwestycji w ochronê œrodowiska w Polsce oraz we wskazanych województwach. Uwzglêdniono tak e œrodki finansowe pochodz¹ce z Funduszu Spójnoœci, w ramach którego od roku 2 realizowane s¹ ró nego rodzaju projekty zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska. Zbadane zosta³y zale noœci pomiêdzy wysokoœci¹ sumowanych w kolejnych latach wydatków inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ a efektami rzeczowymi tych inwestycji.
8 Katarzyna Frodyma 2. Wydatki inwestycyjne na gospodarkê wodn¹ Zgodnie z danymi pochodz¹cymi z G³ównego Urzêdu Statystycznego 1 wydatki inwestycyjne na gospodarkê wodn¹ to przede wszystkim nak³ady na: ujêcia i doprowadzenia wody, budowê i modernizacjê stacji uzdatniania wody, zbiorniki wodne, regulacjê i zabudowê rzek i potoków, obwa³owania przeciwpowodziowe, stacje pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych. POLSKA 1% (z³) Stacje pomp na zawa³ach i obszarach 125 depresyjnych 8% Obwa³owania przeciwpowodziowe 1 Regulacja i zabudowa 6% rzek i potoków 75 Zbiorniki wodne Budowa 4% i modernizacja 5 stacji uzdatniania wody 2% Ujêcia 25 i doprowadzenia wody % OGÓ EM 2 21 22 23 24 25 26 Rys. 1. Wysokoœæ i struktura nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê œciekow¹ i chronê wód w Polsce w latach 2-26 ród³o: opracowanie w³asne. Na rysunku 1 krzywa prezentuje wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych w Polsce w latach 2-26. W 2 r. wynosi³y one 43 z³ w przeliczeniu na 1 mieszkañca. Po znacznym spadku nak³adów w 21 r. (gdy wynios³y one jedynie 34 z³) nast¹pi³ okres zwiêkszania nak³adów a do 24 r. (52 z³). Nastêpnie zanotowano nieznaczny spadek w 25 r. (45 z³) i w koñcowym okresie badania, czyli w 26 r., znów by³o to 52 z³ w przeliczeniu na 1 mieszkañca. 1 Dane statystyczne pochodz¹ ze strony internetowej GUS-u [Internet 3] oraz Rocznika Statystycznego Województw.
Badanie wydatków na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód... 9 Strukturê wydatków prezentuje wykres s³upkowy (rys. 1). W ca³ym badanym okresie blisko po³owa wydatków dotyczy³a ujêæ i uzdatniania wody (najmniej, bo tylko 45%, w 23 r., natomiast w pocz¹tkowym 2 r. oraz koñcowym 26 r. by³o to 52% ogólnych nak³adów na gospodarkê wodn¹). Od 12% (2 r.) do 18% (26 r.) nak³adów przeznaczane by³o na budowê i modernizacjê stacji uzdatniania wody. Oko³o 12-14% w kolejnych latach (z wyj¹tkiem 25 r., gdy by³o to a 2%) to nak³ady na budowê zbiorników wodnych. Nieco mniej (6-14%) to wydatki na regulacjê i zabudowê rzek i potoków. W badanym okresie zdecydowanie zmala³y wydatki na obwa³owania przeciwpowodziowe (z 14% w 2 r. do 7% w 26 r). Tylko blisko 1% nak³adów przeznaczane by³o na budowê stacji pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych. W województwie dolnoœl¹skim nak³ady inwestycyjne na gospodarkê wodn¹ by³y zdecydowanie wy sze ni œrednia krajowa (rys. 2), która w badanym okresie wynosi³a nieco ponad 44 z³ w przeliczeniu na 1 mieszkañca. Najmniej wynosi³y w 21 r. tylko 5 z³ w przeliczeniu na 1 mieszkañca, najwiêcej zaœ w 24 r. 84 z³. W 26 r. by³o to 71 z³ na 1 mieszkañca. W województwie œl¹skim nak³ady na gospodarkê wodn¹ by³y niemal tej samej wysokoœci co przeciêtnie w Polsce. Wynios³y najmniej 33 z³ (w 22 r.), a najwiêcej 51 z³ (w 25 r.). W 26 r. wydatki inwestycyjny wynosi³y 41 z³ w przeliczeniu na 1 mieszkañca. Struktura wydatków w województwie dolnoœl¹skim by³a analogiczna do tej zaobserwowanej dla Polski. W województwie œl¹skim zdecydowanie wzrasta³ w badanym okresie udzia³ wydatków na ujêcia i doprowadzenia wody; w 2 r. stanowi³y one 43%, a w 26 r. ju a 72% ogólnych nak³adów. Zdecydowanie ni sze nak³ady (zw³aszcza w latach 23-26), bo poni ej 5%, przeznaczano na obwa³owania przeciwpowodziowe. Nak³ady na stacje pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych stanowi³y w latach 2-22 mniej ni,5%, a od 23 r. w ogóle nie s¹ ponoszone (rys. 2). Warto zwróciæ uwagê na zró nicowanie wysokoœci nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodno-œciekow¹ w poszczególnych województwach. Z tabeli 1 wynika, e zró nicowanie to jest bardzo wysokie i roœnie w kolejnych latach. Wspó³czynnik zmiennoœci dla wysokoœci nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w przeliczeniu na 1 mieszkañca w poszczególnych województwach w 2 r. wyniós³ 16%, w 26 r. zaœ ju a 275%.
1 Katarzyna Frodyma 1% Dolnoœl¹skie (z³) 8% 125 1 6% 75 4% 5 2% 25 % 2 21 22 23 24 25 26 1% Œl¹skie (z³) 125 8% 1 6% 75 4% 5 2% 25 % 2 21 22 23 Ujêcia i doprowadzenia wody 24 Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody Zbiorniki wodne Regulacja i zabudowa rzek i potoków Obwa³owania przeciwpowodziowe 25 26 Stacje pomp na zawa³ach i obszarach depresyjnych OGÓ EM Rys. 2. Wysokoœæ i struktura nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim w latach 2-26 ród³o: opracowanie w³asne.
Badanie wydatków na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód... 11 Tabela 1. Wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w przeliczeniu na 1 mieszkañca w poszczególnych województwach w latach 2-26 (w z³) Województwa Rok 2 21 22 23 24 25 26 Dolnoœl¹skie 168 15 53 61 184 66 171 Kujawsko-pomorskie 122 12 27 29 141 29 158 Lubelskie 126 124 29 49 146 27 135 Lubuskie 151 142 36 43 154 37 155 ódzkie 124 114 2 19 124 22 12 Ma³opolskie 151 133 62 8 182 93 13 Mazowieckie 151 136 53 49 149 45 147 Opolskie 139 17 57 31 14 36 158 Podkarpackie 134 127 36 46 144 29 131 Podlaskie 13 13 18 26 14 35 156 Pomorskie 126 128 33 36 135 23 14 Œl¹skie 147 142 33 41 15 51 141 Œwiêtokrzyskie 152 144 63 89 15 62 143 Warmiñsko-mazurskie 128 124 25 32 148 45 156 Wielkopolskie 131 128 21 33 143 34 151 Zachodniopomorskie 129 125 18 3 139 52 178 Statystyki Œrednia 44,3 35,9 36,5 43,4 51,5 42,9 52,7 Odchylenie standardowe 27,7 2,6 15,4 18,6 2,3 18,1 19,2 Wspó³czynnik zmiennoœci 16% 174% 236% 233% 254% 236% 275% ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych z Rocznika Statystycznego.
12 Katarzyna Frodyma Na rys. 3 zaprezentowano uporz¹dkowanie województw ze wzglêdu na wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w przeliczeniu na 1 mieszkañca. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 2 21 22 23 24 25 26 DO KP LB LL LO ML MZ OP PK PD PM SL SW WM WK ZP Rys. 3. Liniowe uporz¹dkowanie województw ze wzglêdu na wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w latach 2-26 ród³o: opracowanie w³asne. W badanym okresie nak³ady na gospodarkê wodn¹ w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim by³y niemal tej samej wysokoœci, jednak po przeliczeniu tych kwot na 1 mieszkañca danego województwa widaæ, i zdecydowanie wy sze nak³ady ponoszono w województwie dolnoœl¹skim. Jak wynika z rys. 3, województwo to zajmowa³o drug¹ pozycjê w rankingu w latach 2-21 oraz 24-26, a w latach 23 i 26 trzecie miejsce. Tylko w 22 r. wiêcej inwestowa³o siê w województwie œl¹skim (miejsce 1) ni w województwie dolnoœl¹skim (miejsce 5). Województwo œl¹skie w pozosta³ych latach zajmowa³o zdecydowanie gorsze pozycje w rankingu (w latach 21 i 24-25 miejsce 5, w 26 r. zaœ dopiero 12). Na rysunku 4 zaprezentowano wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê wodn¹ w wartoœciach bezwzglêdnych. Jak widaæ, nie przeliczaj¹c tych nak³adów na 1 mieszkañca, dowiadujemy siê, e w dwóch omawianych województwach s¹ to niemal takie same kwoty.
Badanie wydatków na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód... 13 (z³) województwo dolnoœl¹skie 25 2 15 1 5 podregion: Wroc³aw wroc³awski legnicki jeleniogórsko- -wa³brzyski 24 25 26 (z³) 25 województwo œl¹skie 2 15 1 5 podregion: rybnicko- -jastrzêbski centralny œl¹ski bielsko-bialski czêstochowski 24 25 26 Rys. 4. Wysokoœæ nak³adów inwestycyjnych na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód w latach 24-26 w podregionach nale ¹cych do województwa dolnoœl¹skiego i œl¹skiego ród³o: opracowanie w³asne.
14 Katarzyna Frodyma W województwie dolnoœl¹skim najmniej inwestuje siê w podregionie legnickim. W 24 r. najwiêksze nak³ady zaobserwowano w podregionie wroc³awskim, w 26 r. zaœ w podregionie jeleniogórsko-wa³brzyskim. W województwie œl¹skim najwiêksze wydatki poniesiono w podregionie centralnego œl¹ska, a najmniejsze w podregionie czêstochowskim. 3. Projekty dotycz¹ce gospodarki wodno-œciekowej w ramach Funduszu Spójnoœci Od daty akcesji do Unii Europejskiej Polska sta³a siê najwiêkszym beneficjentem œrodków z Funduszu Spójnoœci spoœród wszystkich krajów cz³onkowskich UE. Œrodki z Funduszu Spójnoœci maj¹ pomóc Polsce wywi¹zaæ siê z zobowi¹zañ akcesyjnych zwi¹zanych z dostosowaniem do norm UE w najtrudniejszych i wymagaj¹cych najwiêkszych nak³adów finansowych obszarach, w wypadku których Polska uzyska³a najd³u sze okresy przejœciowe. Wspó³finansowanie z Funduszu Spójnoœci mog¹ uzyskaæ inwestycje dotycz¹ce: poprawy jakoœci wód powierzchniowych, polepszenia jakoœci i dystrybucji wody przeznaczonej do picia, racjonalizacji gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi, poprawy jakoœci powietrza, zapewnienia bezpieczeñstwa przeciwpowodziowego 2 W latach 2-26 rozpoczêtych zosta³o w Polsce 88 projektów, z czego jeden dotyczy³ ochrony powietrza, osiem zwi¹zanych by³o z gospodark¹ odpadami, a zdecydowanie najwiêcej, bo a 79 projektów, dotyczy³o gospodarki wodno-œciekowej. Wysokoœæ dofinansowania projektów zwi¹zanych z gospodark¹ œciekow¹ w Polsce by³a ró na w badanym okresie. W 2 r. Polska otrzyma³a œrodki w wysokoœci ponad 4 mln euro, w 21 r. by³o to blisko 34 mln euro. W latach 22-23 Fundusz Spójnoœci wspomóg³ projekty w kwotach o wysokoœci ok. 2 mln euro. Lata 24 (69 mln euro) i 25 (8 mln euro) to zdecydowanie wiêcej pozyskanych œrodków. Niestety w 26 r. Polska wykorzysta³a jedynie 36 mln euro. Na rysunku 5 przedstawiono wysokoœæ dofinansowania na projekty wodno-œciekowe z Funduszu Spójnoœci w przeliczeniu na 1 mieszkañca w Polsce oraz w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim. Nazwy projek- 2 Informacje ogólne o Funduszu Spójnoœci pochodz¹ ze strony internetowej Centrum Informacji o Œrodowisku [Internet 1].
Badanie wydatków na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód... 15 tów realizowanych w tych województwach oraz wysokoœæ dofinansowania zaprezentowano w tab. 2 i 3. W województwie dolnoœl¹skim w latach 2-26 podjêto realizacjê siedmiu projektów wodno-œciekowych dofinansowywanych przez Funduszu Spójnoœci (tab. 2). (euro) 7 6 POLSKA Dolnoœl¹skie Œl¹skie 5 4 3 2 1 2 21 22 23 24 25 26 Rys. 5. Wysokoœæ dofinansowania z Funduszu Spójnoœci na projekty wodno-œciekowe w Polsce oraz w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim w przeliczeniu na 1 mieszkañca w latach 2-26 ród³o: opracowanie w³asne. Najwy sze dofinansowanie ponad 2 tys. euro w przeliczeniu na 1 mieszkañca uzyskano w 2 r. (rys. 5). W latach 22-24 œrodki z Unii Europejskiej stanowi³y nieco ponad 1 tys. euro w przeliczeniu na 1 mieszkañca. W 25 r. dofinansowanie wynios³o 17 tys. euro na 1 mieszkañca. W województwie œl¹skim w latach 21-25 rozpoczêto osiemnaœcie projektów (tab. 3). Jeden z nich (oczyszczanie œcieków i uzdatnianie wody pitnej w Czêstochowie) zosta³ ju zakoñczony, a zakoñczenie innego (Katowice oczyszczanie œcieków) planowane jest na koniec 28 r. Dla pozosta³ych (podobnie jak to ma miejsce w województwie dolnoœl¹skim) planowana data zakoñczenia inwestycji to 31.12.29 r. lub 31.12.21 r. Wysokoœæ dofinansowania z Funduszu Spójnoœci w przeliczeniu na 1 mieszkañca w województwie dolnoœl¹skim by³a wy sza ni przeciêtnie w Polsce (z wyj¹tkiem 25 r.). Najwy sze dofinansowanie ze
16 Katarzyna Frodyma œrodków Unii Europejskiej mia³o miejsce w 24 r. (6 tys. euro w przeliczeniu na 1 mieszkañca rys. 5). Tabela 2. Projekty Funduszu Spójnoœci realizowane w województwie dolnoœl¹skim w latach 2-26 Rok Nazwa projektu Dofinansowanie z Funduszu Spójnoœci w euro jako % kosztów kwalifikowanych projektu Data (planowana) zakoñczenia inwestycji 2 22 Gospodarka odpadami sta³ymi we Wroc³awiu, etap I 11 465 66 31.12.21 Poprawa jakoœci wody we Wroc³awiu 6 79 4 56 31.12.21 Oczyszczanie œcieków w Boles³awcu 9 972 429 6 31.12.29 Zaopatrzenie w wodê i oczyszczanie œcieków w Jeleniej Górze 26 49 825 69 31.12.29 23 Oczyszczanie œcieków w Wa³brzychu 34 451 7 69 31.12.21 24 25 Poprawa gospodarki wodno-œciekowej we Wroc³awiu etap II Karkonoski system wodoci¹gów i kanalizacji etap I 31 155 62 62 31.12.29 49 399 45 85 31.12.21 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych ze strony internetowej Ministerstwa Œrodowiska.
Badanie wydatków na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód... 17 Tabela 3. Projekty Funduszu Spójnoœci realizowane w województwie œl¹skim w latach 2-26 Rok Nazwa projektu Dofinansowanie z Funduszu Spójnoœci jako % kosztów w euro kwalifikowanych projektu Data (planowana) zakoñczenia inwestycji Budowa systemu kanalizacji sanitarnej 71 321 6 64 31.12.29 w Rybniku 21 Katowice oczyszczanie œcieków 2 669 298 6 31.12.28 Modernizacja gospodarki œciekowej w Gliwicach 27 53 31.12.21 Oczyszczanie œcieków i uzdatnianie wody pitnej 22 w Czêstochowie 23 456 81 65 31.12.27 Oczyszczanie œcieków Ruda Œl¹ska 28 432 398 65 31.12.29 Gospodarka œciekowa w Sosnowcu 15 916 5 7 3.4.29 Oczyszczanie œcieków na ywiecczyÿnie 11 877 6 65 31.12.21 23 Zaopatrzenie w wodê i oczyszczanie œcieków 22 267 98 7 31.12.21 w Chorzowie-Œwiêtoch³owicach Gospodarka wodno-œciekowa w Bêdzinie 21 286 425 75 31.12.29 Gospodarka œciekowa na terenie gmin Jastrzêbie Zdrój, Mszana i Godów 28 472 29 84 31.12.29 Gospodarka œciekowa w Tychach 75 93 9 75 31.12.29 Gospodarka wodno-œciekowa w Pszczynie, etap I 25 842 225 75 31.12.29 24 Gospodarka wodno-œciekowa w Raciborzu 14 557 779 71 31.12.29 Poprawa gospodarki wodno-œciekowej na terenie gminy Bytom 49 598 966 8 31.12.29 Poprawa gospodarki wodno-œciekowej na terenie gminy Zabrze 58 287 351 65 31.12.29 Uporz¹dkowanie gospodarki wodno-œciekowej w Mys³owicach 15 458 46 64 31.12.29 Gospodarka œciekowa Zawiercia 18 865 98 8,5 31.12.21 25 Zaopatrzenie w wodê i kanalizacjê Piekar Œl¹skich 16 297 53 59,7 31.12.21 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych ze strony internetowej Ministerstwa Œrodowiska. 4. Efekty rzeczowe inwestycji w gospodarkê wodn¹ W artykule ocenie poddano jedynie rzeczowe efekty inwestycji w gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód. Za zmienne charakteryzuj¹ce efekty rzeczowe przyjêto: ujêcia wody (m 3 /dobê w przeliczeniu na 1 mieszkañca);
18 Katarzyna Frodyma (m3/dobê) 8 a) ujêcia wody 7 6 5 4 3 2 1 2 21 22 23 24 25 26 (km) 4 c) sieæ wodoci¹gowa 3 2 1 (km) 2 2 21 22 23 24 25 26 e) obwa³owania przeciwpowodziowe 15 1 5 2 21 22 23 24 25 26 Rys. 6. Efekty rzeczowe inwestycji w gospodarkê wodn¹ w Polsce oraz wojewódz- ród³o: opracowanie w³asne.
Badanie wydatków na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód... 19 (m 3 /dobê) 8 7 6 5 4 3 2 1 (km) 7 6 5 4 3 2 1 (m 3 ) 1 5 1 25 1 75 5 25 b) uzdatnianie wody 2 21 22 23 24 25 26 d) regulacja i zabudowa rzek i potoków 2 21 22 23 24 25 26 f) zbiorniki wodne 9 281 1 993 2 21 22 23 24 25 26 Polska twach dolnoœl¹skim i œl¹skim w latach 2-26
2 Katarzyna Frodyma uzdatnianie wody (m 3 /dobê w przeliczeniu na 1 mieszkañca); sieæ wodoci¹gow¹ (km/1 km 2 powierzchni); regulacjê i zabudowê rzek i potoków (km/1 km 2 powierzchni); obwa³owania przeciwpowodziowe (km/1 km 2 powierzchni); zbiorniki wodne (m 3 / w przeliczeniu na 1 mieszkañca). W latach 2-23 powstawa³o wiêcej nowych ujêæ wody (por. rys. 6a i b). Z kolei ostatnie trzy lata (24-26) to zwiêkszona iloœæ wody uzdatnionej do picia. Nowe ujêcia wody w przeliczeniu na 1 mieszkañca by³y w badanym okresie zdecydowanie wy sze w województwie dolnoœl¹skim (z wyj¹tkiem 2 r.). W 21 r. w województwie dolnoœl¹skim by³o wiêcej nowych ujêæ wody ni œrednio w Polsce. Je eli chodzi o uzdatnianie wody, to równie odnotowano wiêksze efekty w województwie dolnoœl¹skim. W 22 r. iloœæ uzdatnionej wody w przeliczeniu na 1 mieszkañca w województwach dolnoœl¹skim i œl¹skim by³a prawie identyczna (przy czym niemal dwa razy mniejsza ni œrednio w Polsce). Jedynie w 26 r. uzdatnionej wody przyby³o wiêcej w województwie œl¹skim ni dolnoœl¹skim. W kolejnych latach mala³a d³ugoœæ nowych sieci wodoci¹gowych w Polsce (rys. 6c); w 26 r. by³o to ok. 19 km na 1 km 2 powierzchni. Z wyj¹tkiem 21 r. w badanym okresie wiêcej nowych sieci wodoci¹gowych powstawa³o w województwie œl¹skim; w 25 r. by³o to prawie 36 km w przeliczeniu na 1 km 2 powierzchni. Regulacja rzek i potoków w 2 i 26 r. odbywa³a siê na odcinku ok. 7 km na 1 km 2 powierzchni; tylko w 23 r. by³o to ponad 27 km na 1 km 2 (rys. 6d). W województwie dolnoœl¹skim najwiêcej efektów w postaci regulacji rzek i potoków zanotowano w pocz¹tkowym okresie badania, tj. w latach 2-21. W województwie œl¹skim najwiêkszy przyrost regulowanych i zabudowanych rzek i potoków nast¹pi³ w 21 r. oraz w latach 23-24. W badanym okresie mala³a liczba obwa³owañ przeciwpowodziowych w Polsce do nieco ponad 3 km na 1 km 2 powierzchni w 26 r. (rys. 6e). Spadek ten by³ bardzo widoczny w województwie dolnoœl¹skim, gdzie w pocz¹tkowym okresie (2 r.) powsta³o 16 km nowych obwa³owañ (w przeliczeniu na 1 km 2 powierzchni), w 24 r. ju tylko nieco ponad 2 km, a w latach 25-26 w ogóle nie powsta³y nowe obwa³owania przeciwpowodziowe. W województwie œl¹skim d³ugoœæ obwa³owañ przeciwpowodziowych by³a zwykle dwa, trzy razy d³u sza ni œrednio w Polsce, z wyj¹tkiem 22 i 26 r., kiedy to d³ugoœæ obwa³owañ przeciwpowodziowych wynios³a niemal tyle samo w województwie œl¹skim co œrednio w kraju.
Badanie wydatków na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód... 21 Bardzo ró nie w kolejnych latach wygl¹da³a budowa nowych zbiorników wodnych. W 22 r. ich objêtoœæ wzros³a tylko o 3 m 3, podczas gdy w 25 r. by³o to niemal 14 m 3 w przeliczeniu na 1 mieszkañca Polski (por. rys. 6f). Zdecydowanie najwiêkszy przyrost pojemnoœci zbiorników wodnych zanotowano w 23 r. w województwie dolnoœl¹skim ponad 9 tys. m 3, w 25 r. zaœ w województwie œl¹skim prawie 1 tys. m 3. 5. Zale noœci pomiêdzy wydatkami na gospodarkê wodn¹ a efektami rzeczowymi tych inwestycji W celu zbadania zale noœci pomiêdzy wydatkami inwestycyjnymi na ochronê œrodowiska a efektami rzeczowymi tych inwestycji w latach 2-26 wyznaczono macierz wspó³czynników korelacji liniowej (tab. 4). Badaniu podlega³y sumowane nak³ady inwestycyjne w kolejnych latach przeliczone na liczbê mieszkañców województwa w ostatnim z sumowanych lat. Efekty rzeczowe mierzone by³y syntetycznie 3 w ka dym roku osobno. Tabela 4. Wspó³czynniki korelacji liniowej pomiêdzy sumowanymi nak³adami na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód a efektami rzeczowymi tych inwestycji* Nak³ady zsumowane do roku Efekty w roku 21 21 22 23 24 25 26 1999,2177,5171,1127,323,468,843,2553 2,4983,937,2823,4796,178,2653 21,54,2557,511,129,272 22,3567,5398,9,2487 23,5562,64,2218 24,441,269 25,1569 *pogrubion¹ kursyw¹ zaznaczona wartoœci, dla których p-value < 5. ród³o: obliczenia w³asne. 3 Zmienna syntetyczna powsta³a jako œrednia arytmetyczna ze znormalizowanych efektów omówionych w pkt 4.
22 Katarzyna Frodyma Najbardziej istotne s¹ wyniki znajduj¹ce siê na g³ównej przek¹tnej (tab. 4). Widaæ statystycznie istotn¹ zale noœæ korelacyjn¹ pomiêdzy efektami w 21 r. a zsumowanymi nak³adami inwestycyjnymi z lat 1999-2 oraz pomiêdzy efektami w 24 r. a nak³adami z lat 1999-23. I w zasadzie tylko efekty w tych dwóch latach (21 i 24) istotnie zale ¹ od nak³adów inwestycyjnych. Zastanawiaj¹ca jest ujemna zale noœæ pomiêdzy efektami w 26 r. a nak³adami z lat wczeœniejszych. Warto zwróciæ uwagê, e wczeœniejsze badania, w których nak³ady inwestycyjne by³y brane pod uwagê osobno w poszczególnych latach, da³y podobne zale noœci korelacyjne 4. Wprawdzie poszczególne wartoœci wspó³czynników korelacji by³y w poprzednich badaniach nieco ni sze, ale równie tam widaæ by³o statystycznie istotn¹ korelacjê pomiêdzy efektami w 24 r. a wydatkami z lat 2-22 (wspó³czynnik korelacji liniowej na poziomie,53-,59). Ponadto zauwa yæ mo na by³o siln¹ zale noœæ korelacyjn¹ pomiêdzy efektami w 23 r. a nak³adami w roku 22 r. (,75), która nie pojawi³a siê w przypadku nak³adów sumowanych. Zastanawiaj¹cy jest brak wyraÿnych korelacji w pozosta³ych latach, które potwierdzi³yby hipotezê o zale noœci efektów rzeczowych od zsumowanych nak³adów inwestycyjnych. Pierwszym nasuwaj¹cym siê wyt³umaczeniem jest zbyt krótki okres badania. Projekty inwestycyjne zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska to zwykle d³ugoterminowe prace (co widaæ na przyk³adzie projektów wodno-œciekowych dofinansowywanych z Funduszu Spójnoœci), których efekty mog¹ byæ jeszcze niewidoczne. Ponadto czêœæ tych nak³adów ponoszona jest na modernizacjê, której efekty równie mog¹ byæ s³abo widoczne. 6. Podsumowanie Nak³ady na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód w Polsce wskazuj¹ powolny trend wzrostowy. Z przeprowadzonych badañ wynika, e najwiêksze wydatki dotycz¹ ujêæ i uzdatniania wody. Jest to ok. 5% nak³adów na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód w Polsce. Struktura tych wydatków w poszczególnych województwach jest mocno zró nicowana. Dofinansowanie ze œrodków unijnych jest tak e bardzo zró nicowane w ujêciu przestrzennym i czasowym w Polsce. Województwa dolno- 4 Wyniki tych badañ przedstawiono w referacie pt. Badanie wydatków na ochronê œrodowiska w Polsce w ujêciu wojewódzkim wyg³oszonym na XLIV Konferencji Statystyków, Ekonometryków i Matematyków Polski Po³udniowej, Osieczany 6-8 V 28 r.
Badanie wydatków na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód... 23 œl¹skie i œl¹skie nale ¹ jednak do czo³ówki województw, które pozyska³y w latach 2-26 najwiêcej œrodków z Unii Europejskiej. Województwo œl¹skie zajê³o drugie miejsce ze wzglêdu na wysokoœæ dofinansowania z Funduszu Spójnoœci w przeliczeniu na 1 mieszkañca, a województwo dolnoœl¹skie by³o pi¹te. Zaledwie w kilku przypadkach zauwa yæ mo na statystycznie istotn¹ zale noœæ pomiêdzy zsumowanymi wydatkami inwestycyjnymi na gospodarkê œciekow¹ i ochronê wód a efektami rzeczowymi tych nak³adów w kolejnych latach. Otwarte pozostaje pytanie: dlaczego brak jest tych zale noœci. Jednym z wyjaœnieñ zaistnia³ej sytuacji mo e byæ to, i s¹ to inwestycje d³ugoterminowe, a ich efekty bêd¹ widoczne dopiero w nastêpnych latach. W dalszych badaniach skupiona zostanie uwaga tak e na ocenie efektów nierzeczowych inwestycji w ochronê œrodowiska, takich jak wp³yw wydatków inwestycyjnych na jakoœæ ycia mieszkañców. Literatura Ma³achowski K. (red.), Gospodarka a œrodowisko i ekologia, Wydawnictwa Fachowe CeDeWu, Warszawa 27. Poskrobko B. (red.), Zarz¹dzanie œrodowiskiem, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 27. Py³ka-Gutowska E., Ekologia z ochrona œrodowiska, Wydawnictwo Oœwiata, Warszawa 24. Strza³ko J., Massor-Pietraszewska T. (red.), Kompendium wiedzy o ekologii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 26. ród³a internetowe [1] www.ekoportal.pl strona internetowa Centrum Informacji o Œrodowisku. [2] ww.mos.gov.pl strona internetowa Ministerstwa Œrodowiska. [3] www.stat.gov.pl strona internetowa G³ównego Urzêdu Statystycznego.