Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Psychologii Anna Słysz Diagnoza psychologiczna: podstawowe kompetencje (II część - decyzje diagnostyczne) konwersatorium/wykład Poznań 2008 1 Rola intuicji w diagnozie Rodzaje intuicji (Kolańczyk, za: Rzepa, 1992): statystyczna, emocjonalna, twórcza (m. in. psychologiczna). Intuicja jest jednym z podstawowych czynników towarzyszących interpretacji psychologicznej. Gdy psycholog nie zdaje sobie dobrze sprawy z przesłanek, którymi operuje ( ), a mimo to wnioskuje trafnie i odgaduje na ogół dobrze cudze stany ( ), chociaŝ sam nie wie,po czym właściwie i na jakiej zasadzie (Witwicki, 1963, za: Rzepa, 1992). 2 Wykład 4. Interpretacja danych diagnostycznych 1. Status wskaźników pochodzących z danych typu self-report, obserwacji (ekspresji), recypatii, poziomu wykonania (sprawności) 2. 3. Teoretyczne modele zjawisk a reguły wnioskowania, interwencji i prognozy 3 1
Źródła informacji w rozmowie i obserwacji Treść wypowiedzi badanego Forma wypowiedzi badanego Zachowania niewerbalne i parawerbalne Wygląd zewnętrzny Recypatia Dane prediagnostyczne Łączenie danych z róŝnych metod ma znaczenie dla oceny ich mocy diagnostycznej (Suchańska, 2007). 4 Ocena wartości diagnostycznej danych Analizując wypowiedzi badanego naleŝy odróŝnić fakty od interpretacji; por. Powtarzałem klasę a Byłem słabym uczniem. Wartość diagnostyczna informacji zaleŝy od tego, na ile wypowiedź jest spontaniczna; por. -Jaki jest twój kontakt z mamą -Mam dobry kontakt z moją mamą. Nie wszystkie dane z rozmowy i obserwacji mają status wskaźników! (Suchańska, 2007) 5 2 alternatywne stanowiska dotyczące organizacji osobowości: dychotomia: świadome nieświadome, jawne - ukryte kontinuum poziomów głębokości lub dostępności (Stone, Dellis) 6 2
Rzecznicy hipotezy poziomów twierdzą, Ŝe róŝne testy psychologiczne docierają do róŝnych poziomów świadomości (warstw organizacji osobowości) (Stone, Dellis). Zdaniem niektórych badaczy techniki projekcyjne nie mają związku z obserwowalnym zachowaniem; dane uzyskane za pomocą tych technik opisują ukryte, dynamiczne wzory osobowości (Korner, 1949). 7 Poddano analizie czynnikowej grupę testów psychologicznych (w tym techniki projekcyjne: Test Rorschacha, Test Apercepcji Tematycznej, Test Skojarzeń słownych). Wyniki: istnieje niska korelacja pomiędzy testami (np. zmienna wrogość). Jeśli róŝne techniki projekcyjne mierzą róŝne poziomy funkcjonowania osobowości, to nie mierzą tej samej zmiennej (stąd niskie korelacje) (Stone, Dellis). 8 Poziomy pomiaru osobowości wg Leary ego (1957, za: Stone, Dellis): I. Komunikacja na poziomie publicznym (wpływ społeczny na innych) II. Komunikacja na poziomie świadomym (spostrzeganie siebie i świata) III. Komunikacja na poziomie prywatnym (podświadoma ekspresja symboliczna) IV. Poziom treści niewyraŝanych (tematy pomijane) V. Wartości (ideały ego) 9 3
Badania pacjentów pseudoneurotycznych (Stone, Dellis): Testy powierzchniowe (Skala Inteligencji Wechslera, Test Zdań Niedokończonych) nie ujawniły powaŝnych zaburzeń myślenia Testy głębokie (Test Rorschacha, Test Rysunku Postaci, czasami TAT) ujawniły patologię. Z kolei jawnie psychotyczni pacjenci ujawnili znaczne zaburzenia we wszystkich tych testach! 10 Poszczególne testy obejmują coraz niŝsze poziomy systemów kontroli impulsów (Stone, Dellis) Zadanie - zaproponuj kolejność następujących metod: Test Niedokończonych Zdań, Test Rysunku Postaci, TAT, WAIS, Test Rorschacha 11 Wnioski: Ryzykowne jest formułowanie diagnozy w oparciu o dane pochodzące z badania tylko jednym testem; pełniejszą ocenę moŝna uzyskać stosując róŝne testy. Dobierając testy dla konkretnej osoby badanej naleŝy wziąć pod uwagę to, czy są powierzchniowe czy głębokie. Hipoteza poziomów częściowo wyjaśnia sprzeczne wyniki nadań dotyczące korelacji między testami projekcyjnymi, a takŝe między wynikami w testach i zachowaniem w sytuacjach pozatestowych (Stone, Dellis). 12 4
Krytyka: Stone i Dellis badali tylko pacjentów psychiatrycznych. Istnieją alternatywne interpretacje wyników badań tych autorów; np. im mniej ustrukturyzowany test, tym bardziej czuły na negatywnie zorientowane systemy analizy. Inne badania: efekt poziomów pojawił się w przypadku pacjentów niepsychiatrycznych, a nie było efektu w grupie psychiatrycznej (im więcej projekcji, tym więcej zaburzeń) (Murstein, Wolf). 13 Rola teorii w badaniu diagnostycznym Wyłonienie istotnych kategorii opisu i wyjaśniania Ustalenie wskaźników tych kategorii Określenie sposobu zbierania informacji Dotarcie do hipotetycznego źródła i genezy problemu Wskazanie kierunku i rodzaju interwencji (Suchańska, 2007) 14 5