UKRAINA. Przewodnik dla przedsibiorców. Wydanie czwarte rozszerzone

UKRAINA Przewodnik dla przedsibiorców Wydanie czwarte rozszerzone Biuro Promocji Inwestycji i Technologii Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego Publikacja wydana pod patronatem Ministerstwa Gospodarki i Pracy Warszawa, padziernik 2004

Wszelkie przedstawione w niniejszej publikacji okrelenia i sdy w aden sposób nie odzwierciedlaj opinii Sekretariatu UNIDO na temat statusu prawnego jakiego kraju, terytorium, miasta, obszaru, rzdu lub granic danego kraju. Wymienianie nazw firm i produktów nie oznacza, e s one popierane przez UNIDO. Copyrights by: UNIDO ITPO Warszawa 2004 Wydawca: UNIDO ITPO Warszawa Al. Niepodległoci 186; 00-608 Warszawa tel.: (+48-22) 8259186, 8259467; fax: 8258970 e-mail: ips-waw@unido.pl http://www.unido.pl Opracowanie i redakcja: Julita Urbanowska, Wojciech Oniszczuk (wydanie III), Henryk Borko (wydanie IV) Zdjcia na okładce: FORUM Polska Agencja Fotografów, Warszawa

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 3 PRZEDMOWA UKRAINA - przewodnik dla przedsibiorców, była pierwsz publikacj warszawskiego Biura UNIDO opracowan dla potrzeb rozwoju handlu i współpracy przemysłowej z wybranymi krajami Europy rodkowo-wschodniej i Wspólnoty Niepodległych Pastw. Obecne, czwarte wydanie przewodnika, zostało uaktualnione i wzbogacone o nowe informacje. Jako ródło wiedzy o poszczególnych sektorach ukraiskiej gospodarki, systemie finansowym i podatkowym, przekształceniach strukturalnych, prawodawstwie, warunkach inwestowania i prowadzenia działalnoci gospodarczej - przewodnik ten moe słuy nie tylko przedsibiorcom, lecz równie pracownikom naukowym, studentom, politykom i działaczom samorzdowym. Przewodnik w szerokim zakresie wykorzystuje materiały Wydziału Ekonomiczno- Handlowego (WEH) Ambasady RP w Kijowie, regularnie publikowane na stronie internetowej http://users.adamant.net/~wehamb. Biuro UNIDO składa podzikowanie pani Annie Skowroskiej-Łuczyskiej, Kierownikowi WEH, Ministrowi Pełnomocnemu - Radcy Handlowemu i pani dr Marii Bogackiej, I Sekretarzowi, za pomoc w przygotowaniu ksiki. Wyrazy wdzicznoci kierujemy do pana Konsula Michała Uziembło z Wydziału Ekonomiczno-Handlowego Konsulatu Generalnego RP we Lwowie za szereg cennych rad i wskazówek. Za przychylno, yczliw pomoc i współprac serdecznie dzikujemy pracownikom Departamentu Midzynarodowej Współpracy Dwustronnej oraz Departamentu Inwestycji Zagranicznych i Promocji Gospodarczej MGiP, pracownikom KUKE S.A., MSWiA, Centrum Informacji Rynkowej IKC HZ oraz Polsko-Ukraiskiej Izby Gospodarczej. Za pomoc w aktualizacji przewodnika podzikowania składamy panu Bogdanowi Adamowiczowi, Dyrektorowi Wykonawczemu Kredyt Banku (Ukraina) S.A., pani Małgorzacie Sosnowskiej z Centrali Banku Pekao S.A. i panu Adamowi Grzeli - Prezesowi Banku Pekao (Ukraina) Ltd., a take pani Swietłanie Gieninej z Midzynarodowego Stowarzyszenia Przedsibiorców Polskich na Ukrainie i pani Graynie Dzwonkowskiej z Instytutu Integracji Europejskiej w Rzeszowie. W przygotowanie przewodnika istotny wkład wnieli take specjalici z Zakładu Midzynarodowej Współpracy Produkcyjnej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, kierowanego przez prof. dr hab. Kazimierza Starzyka. Czwarte wydanie przewodnika, tak jak wszystkie publikacje Biura UNIDO, zostało zamieszczone w witrynie warszawskiego Biura UNIDO (www.unido.pl), która zawiera m.in. informacje o organizowanych przez Biuro przedsiwziciach promocyjnych i szkoleniach oraz ofertach współpracy na rynkach wschodnich.

4 Przedmowa W latach 2001-2003 w serii przewodników o rynkach wschodnich ukazały si: Ukraina przewodnik dla przedsibiorców trzy wydania (2001, 2002, 2003) Białoru przewodnik dla przedsibiorców trzy wydania (2001, 2002, 2003) Kazachstan przewodnik dla przedsibiorców trzy wydania (2001, 2002, 2003) Bułgaria przewodnik dla przedsibiorców dwa wydania (2002, 2003) Uzbekistan przewodnik dla przedsibiorców dwa wydania (2002, 2003) Azerbejdan przewodnik dla przedsibiorców dwa wydania (2002, 2003) Mołdowa przewodnik dla przedsibiorców dwa wydania (2002, 2003) Litwa przewodnik dla przedsibiorców I wydanie (2003) Rosja przewodnik dla przedsibiorców I wydanie (2003) Łotwa przewodnik dla przedsibiorców I wydanie (2003) w 2004 roku ukazały si: Litwa przewodnik dla przedsibiorców II wydanie Rosja przewodnik dla przedsibiorców II wydanie Łotwa przewodnik dla przedsibiorców II wydanie Bułgaria przewodnik dla przedsibiorców III wydanie Uzbekistan przewodnik dla przedsibiorców III wydanie Azerbejdan przewodnik dla przedsibiorców III wydanie Ukraina przewodnik dla przedsibiorców IV wydanie Białoru przewodnik dla przedsibiorców IV wydanie Kazachstan przewodnik dla przedsibiorców IV wydanie Mołdowa przewodnik dla przedsibiorców III wydanie Wszystkie pozycje s dostpne w wersji elektronicznej na stronie internetowej Biura UNIDO w Warszawie: www.unido.pl

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 5 SPIS TRECI I. INFORMACJE OGÓLNE...9 Połoenie i klimat...9 Ludno i jzyk... 10 Zasoby naturalne i surowce energetyczne... 12 Ustrój polityczny i podział administracyjny... 12 Sdownictwo... 16 II. UWARUNKOWANIA GEOPOLITYCZNE...17 Kraje rodkowej Europy... 17 Ukraina a Unia Europejska... 17 Basen Morza Czarnego... 18 Region kaukaski... 19 Ukraina a Rosja... 19 Członkostwo w organizacjach midzynarodowych... 22 III. GOSPODARKA...23 Informacje ogólne i prognozy... 23 Rynek pracy... 27 Płace i dochody społeczestwa... 27 Potencjał badawczo-naukowy... 29 Rolnictwo... 29 Przemysł... 32 Energetyka... 37 Transport... 40 Budownictwo... 45 Telekomunikacja i komputeryzacja... 46 Ochrona rodowiska... 49 Turystyka... 52 IV. PRZEKSZTAŁCENIA STRUKTURALNE...54 Informacje ogólne... 54 Prywatyzacja zakładów przemysłowych... 56 Prywatyzacja gruntów... 58 Fundusz Majtku Pastwa (FMP)... 58 Metody prywatyzacji... 59 V. FINANSE...60 Budet... 60 Bilans płatniczy... 61 Wydatki na opiek społeczn... 64 Reforma emerytalna... 66 Sektor bankowy... 67 Narodowy Bank Ukrainy... 69 Banki komercyjne... 71 Midzynarodowa pomoc finansowa... 74 Rynek kapitałowy... 76 Rynek ubezpiecze... 77 Kredyty zagraniczne dla podmiotów ukraiskich... 78 Rzdowe gwarancje dla kredytów zagranicznych... 80

6 Spis treci VI. SYSTEM PODATKOWY...82 Podatki powszechne... 83 Podatki lokalne... 92 Rozliczenia z urzdem podatkowym... 93 VII. OCHRONA PRAW WŁASNOCI...98 Własno ziemi... 98 Ochrona własnoci intelektualnej... 99 Ochrona znaku towarowego... 103 Własno jako zabezpieczenie kredytu... 105 VIII. DZIAŁALNO GOSPODARCZA...107 Podstawy prawne działalnoci gospodarczej... 107 Tworzenie i funkcjonowanie przedsibiorstw... 109 Zasady działalnoci gospodarczej... 111 Licencje i koncesje... 113 Działalno firm z udziałem kapitału zagranicznego... 113 Zakładanie spółki z udziałem kapitału zagranicznego... 116 Weryfikacja ukraiskiego partnera... 118 Rejestracja spółki... 119 Rejestracja przedstawicielstwa zagranicznej osoby prawnej... 122 Zabezpieczenie wykonania zobowiza... 123 Załoenie rachunku bankowego... 125 Zatrudnianie pracowników... 126 Bankructwo i likwidacja spółki... 127 Ochrona konkurencji i konsumenta... 128 Ksigowo i kontrola rachunkowa... 130 Przetargi publiczne... 132 IX. HANDEL ZAGRANICZNY...134 Polityka gospodarcza... 134 Prawo dewizowe... 137 Ramy prawne... 139 Transakcje barterowe... 140 Umowy i kontrakty w handlu zagranicznym... 141 Sankcje i tryb ułatwiony... 144 Instrumenty kontroli handlu zagranicznego... 146 Instrumenty ochrony rodzimej produkcji... 153 Produkcja z surowca powierzonego... 156 Certyfikacja... 157 wiadectwo pochodzenia towaru... 160 Cła i polityka celna... 161 Ustalanie wartoci celnej... 164 Odprawa celna towarów... 168 Tranzyt i odprawa warunkowa... 171 Składy celne... 171 Giełdy towarowe... 172 Struktura towarowa handlu zagranicznego... 173 Struktura geograficzna eksportu i importu... 175

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 7 X. INWESTYCJE ZAGRANICZNE...178 Podstawy prawne... 178 Ochrona inwestycji... 181 Struktura instytucjonalna... 181 Formy inwestowania... 182 Transfer zysków i kontrola dewizowa... 184 Specjalne strefy ekonomiczne... 186 Klimat inwestycyjny... 188 Przeszkody hamujce napływ inwestycji... 189 Bezporednie inwestycje zagraniczne na Ukrainie... 190 Midzynarodowe i lokalne sieci handlowe na Ukrainie... 193 XI. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Z POLSK...196 Prawno - traktatowe uregulowania współpracy z Polsk... 196 Wymiana handlowa... 197 Zmiany zasad wymiany handlowej z Ukrain w zwizku z przystpieniem Polski do UE. 202 Polskie inwestycje na Ukrainie... 205 Bariery i perspektywy współpracy... 208 Ryzyko handlowe... 210 Ubezpieczenia kredytów eksportowych oferowane przez KUKE SA... 212 Działalno Ministerstwa Gospodarki i Pracy w zakresie promocji eksportu... 217 Usługi bankowe dla polskich eksporterów... 234 Polsko-ukraiskie spotkania, konferencje i imprezy gospodarcze... 235 Współpraca transgraniczna... 237 Instytucje i organizacje zaangaowane w rozwój współpracy... 243 XII. MIESZKA NA UKRAINIE...249 Status obcokrajowca... 249 Przekraczanie granicy... 250 Podróowanie... 253 Mieszkania... 255 Hotele... 256 Opieka zdrowotna... 258 Rekreacja i turystyka... 258 XIII. ZAŁCZNIKI...261 XIV. BIBLIOGRAFIA...315

8 Spis treci SPIS TABEL: Tabela 1. Podstawowe wskaniki ekonomiczne w latach 1998-2004...24 Tabela 2. Struktura produktu krajowego brutto w latach 1997-2003...25 Tabela 3. Ryzyko inwestycyjne ranking krajów WNP...26 Tabela 4. Zmiany dochodów pieninych ludnoci w latach 1996-2003...27 Tabela 5. Wyniki przetargu na sprzeda zakładów energetycznych...39 Tabela 6. Przedsibiorstwa tworzone z udziałem Ukrtelekomu...48 Tabela 7. Bilans obrotów handlowych Ukrainy w latach 1998-2003 (mln USD)...62 Tabela 8. Kroczce progi kapitałowe dla banków komercyjnych...67 Tabela 9. Ukraiski rynek kredytowo-depozytowy (wrzesie 2004 r.)...73 Tabela 10. Obroty handlu zagranicznego Ukrainy w latach 1997-2003...135 Tabela 11. Zmiany zasad wwozu na Ukrain waluty obcej, czeków i metali szlachetnych przez osoby fizyczne...138 Tabela 12. Okrelanie wartoci celnej w zalenoci od warunków dostawy...167 Tabela 13. Opłata od rodków transportu przekraczajcych granic Ukrainy...169 Tabela 14. Napływ bezporednich inwestycji zagranicznych (BIZ) na Ukrain...191 Tabela 15. Struktura geograficzna bezporednich inwestycji zagranicznych...191 Tabela 16. Polsko-ukraiska wymiana towarowa w latach 1997-2004...198 Tabela 17. Najwaniejsze pozycje w handlu Polski z Ukrain w 2003 roku...199 Tabela 18. Struktura eksportu Ukrainy do Polski w latach 2001-2003 (według sekcji)...200 Tabela 19. Struktura importu Polski z Ukrainy w latach 2001-2003 (według sekcji)...201 WYKRESY I MAPY: Ukraina mapa fizyczna...9 Pogldowa mapa Ukrainy...11 Rysunek 1. Porównanie dynamiki PKB Ukrainy na tle innych krajów...24 Rysunek 2. Rezerwy walutowe Ukrainy w latach 1998-2002 (mln USD)...63 Rysunek 3. Dynamika kursu UAH/USD...70 Rysunek 4. Struktura towarowa eksportu w 2003 roku...173 Rysunek 5. Struktura towarowa importu w 2003 roku...175 Rysunek 6. Struktura geograficzna eksportu Ukrainy...176 Rysunek 7. Struktura geograficzna importu Ukrainy...177 Rysunek 8. Struktura polskich inwestycji na Ukrainie w 2003 roku...206

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 9 I. INFORMACJE OGÓLNE Połoenie i klimat Ukraina jest najwikszym, po Rosji, pastwem europejskim. Jej terytorium wynosi 603,7 tys. km 2, co stanowi 5,7 % powierzchni Europy i 0,44 % terytorium wiata. Otacza j siedem pastw: na północy Białoru, na północnym wschodzie Rosja, na zachodzie Polska, Słowacja i Wgry, od południowego zachodu graniczy z Rumuni i Mołdow. Południow granic s morza: Azowskie i Czarne. Pozwala to na okrelenie połoenia Ukrainy jako wyjtkowo sprzyjajcego nawizywaniu wszechstronnych i owocnych midzynarodowych kontaktów gospodarczych. Ukraina mapa fizyczna Przewaajc cz powierzchni zajmuj niziny (Czarnomorska, Naddnieprzaska, Poleska) i wyyny (Wołyska, Podolska, Doniecka). Jedyne pasma górskie to Karpaty Wschodnie z najwyszym szczytem Howerl (2061 m) w pamie Czarnohory na południowym zachodzie i Góry Krymskie, z najwyszymi szczytami: Roman-Kosz (1545 m) i Czatyrdah (1525 m) na południu kraju. Główne rzeki to Dniepr i Dniestr.

10 I. Informacje ogólne Ukraina ma take dostp do Dunaju, który zapewnia jej połczenie z krajami Europy rodkowej. Dogodne połoenie jest wanym atutem Ukrainy, stwarzajcym szans jej dynamicznego rozwoju. Klimat jest umiarkowanie kontynentalny, z wyjtkiem Półwyspu Krymskiego, gdzie zbliony jest do ródziemnomorskiego. rednia temperatura stycznia wynosi - 6 C a lipca 20 C; opady odpowiednio 58 i 91 mm. Rolinno jest typowa dla stepów i lasostepów, z wyjtkiem Polesia, gdzie przewaa rolinno charakterystyczna dla terenów podmokłych. Lasy mieszane pokrywaj 14 % powierzchni kraju. Naturalna fauna i flora zachowała si jedynie w obrbie parków narodowych, z których najwiksze to: Czarnomorski Park Narodowy, Poleski Park Narodowy, Jałtaski Park Narodowy, Karpacki Park Narodowy i Park Narodowy Askania Nova. Ludno i jzyk Według danych z sierpnia 2004 roku, liczba ludnoci Ukrainy wynosi 47.441 tys., z czego 32.056 tys. (67,6 %) zamieszkiwało w miastach, a 15.384 tys.(32,4 %) na wsi. W cigu ostatnich 8 lat (1996-2004) liczba ludnoci Ukrainy zmniejszyła si o ponad 3,1 mln osób. Ujemny przyrost naturalny jest wynikiem spadajcej liczby urodze, wzrostu miertelnoci oraz trudnej sytuacji gospodarczej. rednia długo ycia mczyzn obniyła si z 62,7 lat w roku 2000 do 60,3 w roku 2003. W tym samym okresie spadła równie rednia długo ycia kobiet z 73,5 lat do 71,7. Wanym zjawiskiem demograficznym na Ukrainie jest migracja ludnoci. Najwicej osób opuszcza Obwód Ługaski, Dniepropietrowski, Równeski, Zakarpacki i Charkowski kierujc si przede wszystkim do Kijowa, Odessy, Doniecka oraz Autonomicznej Republiki Krym 1. Ludno narodowoci ukraiskiej stanowi 77,8 % 2 społeczestwa. Rosjanie stanowi 17,3 %, Białorusini 0,6 %, Mołdawianie 0,5 %, Tatarzy Krymscy 0,5 %, Bułgarzy 0,4 %, Polacy 0,3 % (tj. 144 tys.), ydzi 0,2 %. Pomimo, e do narodowoci ukraiskiej przyznaje si 73 % społeczestwa, tylko 39,1 % mieszkaców Ukrainy posługuje si na co dzie wyłcznie jzykiem ukraiskim. Prawie tyle samo, bo 36 % (a w grupie do lat 22 a 47,4 %), posługuje si wyłcznie rosyjskim, za obu jzykami 24,8 %. 1 Według danych Pastwowego Komitetu Statystyki Ukrainy za pierwsze półrocze 2004 roku (www.ukrstat.gov.ua). 2 Pastwowy Komitet Statystyki Ukrainy (dane spisu powszechnego z 2001 roku).

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 11 Pogldowa mapa Ukrainy ródło: Instytut Geodezji i Kartografii, Warszawa Emigracja ukraiska liczy około 7,5 miliona, w tym 4,4 miliona mieszka w Federacji Rosyjskiej. Stolic Ukrainy jest Kijów liczcy 2,61 mln mieszkaców. Inne due miasta, liczce powyej miliona mieszkaców, to: Charków, Dniepropietrowsk, Donieck i Odessa. Od 1991 roku oficjalnym jzykiem urzdowym jest ukraiski, z wyjtkiem Krymu, najwikszego skupiska mniejszoci rosyjskiej, gdzie oficjalnym jzykiem pozostał rosyjski. Ponadto uywanymi jzykami s: rosyjski, białoruski, rumuski, polski i wgierski.

12 I. Informacje ogólne Zasoby naturalne i surowce energetyczne Ukraina posiada niezwykle bogate zasoby surowców. Najwaniejsze z nich to złoa wgla kamiennego i brunatnego (Zagłbie Donieckie) oraz rudy metali: elaza, manganu, tytanu, rtci, aluminium i niklu. Sporód pozostałych surowców najwiksze s złoa siarki, potasu, soli kamiennej, fosforytów, kaolinu, grafitu, nefelinu (do produkcji sody) i ałunitu (do produkcji potasu). Czynnych jest 8 tysicy kopal, w których wydobywa si 80 rodzajów surowców. Waniejsze złoa gazu ziemnego i ropy naftowej znajduj si na Podkarpaciu, w okolicach Doniecka i na Krymie. Wydobycie ropy naftowej pokrywa jednak tylko około 10 %, a gazu ziemnego 20 % krajowego zapotrzebowania. Złoa naturalnego wosku ziemnego znajduj si w okolicach Borysławia. Na Podkarpaciu i w basenie Donieckim wystpuj pokłady soli kamiennej i soli potasowych. Ukraina zasobna jest w ródła wód mineralnych. Doskonałe wody lecznicze znajduj si w okolicach Lwowa (Truskawiec) i w innych uzdrowiskach (Winnica, ytomierz, Biała Cerkiew, Połtawa, Charków). Miejscowoci uzdrowiskowe nad Morzem Czarnym i Azowskim słyn z leczniczych kpieli błotnych. Ustrój polityczny i podział administracyjny 3 Ukraina, wchodzca od grudnia 1922 roku w skład ZSRR, 16 lipca 1990 roku ogłosiła suwerenno 4. Po moskiewskim puczu, 24 sierpnia 1991 roku zdelegalizowano parti komunistyczn (ponownie zalegalizowano j w 1993 roku). Latem 1991 roku wybrano pierwszego prezydenta niepodległej Ukrainy Leonida Krawczuka. Władz wykonawcz powierzono Radzie Ministrów pod przewodnictwem premiera, którym został Leonid Kuczma. W marcu 1994 roku odbyły si pierwsze wolne wybory parlamentarne. Do urn poszło 75 % obywateli, którzy wybrali nowy parlament składajcy si z partii centrowych, narodowych, demokratycznych i komunistycznych. Kamieniem milowym było uchwalenie w dniu 28 czerwca 1996 roku nowej Konstytucji, w której: okrelono Ukrain jako pastwo demokratyczne, praworzdne i opiekucze, wprowadzono podział władz na ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz, uznano własno prywatn, w tym równie własno prywatn ziemi, zapewniono prawn ochron własnoci i odszkodowanie w przypadku wywłaszczenia, obcokrajowcom zamieszkałym na Ukrainie zagwarantowano te same prawa i swobody, co obywatelom ukraiskim, 3 Podrozdział zaktualizowany w lutym 2005 roku. 4 Polska była pierwszym krajem, który uznał suwerenno Ukrainy.

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 13 zagwarantowano rekompensaty za straty bdce skutkiem bezprawnych działa władz lub urzdników pastwowych, uznano wano aktów prawnych od momentu ich publikacji, zabroniono wydawania przepisów prawnych ze wsteczn moc działania, zapewniono prawo odwołania si od decyzji władz lub urzdników pastwowych do sdu. Ukraina jest republik prezydenck. Głow pastwa jest prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym na picioletni kadencj. Jest on najwysz instancj w strukturach władzy wykonawczej: mianuje rzd (parlament zatwierdza jedynie kandydata na premiera), prezesa Narodowego Banku Ukrainy, prezesa Funduszu Własnoci Pastwa i innych władz centralnych (prokuratury, administracji podatkowej, słuby bezpieczestwa), a take szefów administracji obwodowych. Prezydent stoi na czele sił zbrojnych, moe wnosi i wetowa projekty ustaw. W czerwcu 1994 roku w wyborach prezydenckich zwyciył Leonid Kuczma, wybrany ponownie w 1999 roku. Niezwykle burzliwy przebieg miały wybory prezydenckie w 2004 roku. W wyniku pierwszej tury głosowania, która odbyła si 31 padziernika, wyłonionych zostało dwóch kandydatów popierany przez prezydenta Kuczm, urzdujcy premier Wiktor Janukowycz oraz lider opozycji, były premier Wiktor Juszczenko. Druga tura wyborów odbyła si 21 listopada, a po jej zakoczeniu Centralna Komisja Wyborcza ogłosiła zwycistwo Wiktora Janukowycza. Wyniku wyborów nie uznała opozycja dysponujca dowodami licznych naduy i fałszerstw wyborczych. Od 22 listopada w Kijowie i innych ukraiskich miastach (głównie w zachodniej i północnej Ukrainie) rozpoczły si masowe demonstracje zwolenników Wiktora Juszczenki domagajcych si uniewanienia wyniku wyborów. Protesty, które trwały nieprzerwanie do 9 grudnia, stanowiły jednoczenie pierwszy tak masowy wyraz poparcia ukraiskiego społeczestwa dla rzeczywistej demokratyzacji ycia politycznego. Doprowadziły one do decyzji o powtórzeniu drugiej tury wyborów, zyskujc miano pomaraczowej rewolucji. W powtórzonej drugiej turze w dniu 26 grudnia Wiktor Juszczenko pokonał Wiktora Janukowycza uzyskujc 52 % głosów, podczas gdy jego rywal zebrał 44,2 % głosów. Na czele rzdu stoi premier mianowany przez prezydenta i zatwierdzany przez Rad Najwysz. W lutym 2005 roku premierem ukraiskiego rzdu została Julia Tymoszenko. Władze lokalne, zarówno obwodowe, jak i rejonowe, s mianowane przez organa władzy centralnej. Lokalny samorzd jest reprezentowany przez demokratycznie wybierane Rady.

14 I. Informacje ogólne Istniej trzy instytucje o charakterze doradczym: Narodowa Rada Bezpieczestwa i Obrony, utworzona w 1992 roku, Administracja Prezydencka i Rada Regionów powołana w 1994 roku, składajca si z gubernatorów poszczególnych obwodów oraz prezydentów dwóch miast: Kijowa i Sewastopola. Władz ustawodawcz sprawuje Rada Najwysza (Werhowna Rada) jednoizbowy parlament składajcy si z 450 deputowanych, wybieranych na 4-letni kadencj. Rada uchwala ustawy, ratyfikuje midzynarodowe umowy i traktaty i zatwierdza budet. Od 1998 roku połowa posłów wybierana jest w jednomandatowych okrgach, a druga połowa z list tych partii politycznych, które przekroczyły próg 4 % ogólnej liczby głosów. Kompetencje parlamentu wobec organów władzy wykonawczej s ograniczone, a rola prezydenta, przynajmniej w okresie gdy władz sprawował Leonid Kuczma, była w wiksza, niby to wynikało z Konstytucji. Urzdnicy administracji prezydenta de facto wykonywali obowizki poszczególnych ministrów. Ukraiski system polityczny za rzdów prezydenta Kuczmy okrelany był jako system oligarchiczny. Wikszo czołowych polityków była powizana z wielkim biznesem, a wielcy biznesmeni (właciciele hut, banków, gazet i stacji telewizyjnych) bezporednio zajmowali si polityk (stali na czele partii politycznych i zasiadali w parlamencie). Pierwsze posunicia administracji prezydenta Juszczenki i rzdu Julii Tymoszenko wskazuj, i mona mie nadziej na stopniow zmian tego systemu w kierunku standardów zachodnioeuropejskich. Partie polityczne Partia Komunistyczna Ukrainy (KPU), zdelegalizowana w 1991 roku została ponownie zalegalizowana w 1993 roku. Inne partie zostały oficjalnie uznane dopiero po usuniciu z Konstytucji artykułu 6, który dopuszczał działalno tylko jednej partii Komunistycznej Partii Ukrainy (KPU). Liczba partii na Ukrainie ronie z roku na rok. Ostatnie wybory parlamentarne na Ukrainie miały miejsce w marcu 2002 roku. W ich wyniku w ukraiskim parlamencie zasiedli przedstawiciele 8 komitetów wyborczych. Najwicej głosów (23,6 % i 112 mandatów) zebrała Nasza Ukraina, opozycyjna wówczas koalicja centroprawicowa skupiona wokół Wiktora Juszczenki. Drugi wynik wyborczy uzyskała Komunistyczna Partia Ukrainy (20 % głosów), która zdobyła jednak tylko 66 mandatów. Ugrupowania popierajce ówczesnego prezydenta Leonida Kuczm tworzce koalicj Za Jedyn Ukrain uzyskały 102 mandaty, mimo i głosowało na nie jedynie 11,8 % wyborców. W parlamencie znalazły si równie Blok Wyborczy Julii Tymoszenko (7,2 % głosów), Socjalistyczna Partia Ukrainy Oleksandra Moroza (6,9 % głosów) oraz Zjednoczona Socjal-Demokratyczna Partia Ukrainy (6,3 % głosów). Deputowani bezpartyjni zdobyli

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 15 95 mandatów. W cigu trzech lat struktura ukraiskiego parlamentu uległa znacznym przeobraeniom wskutek rozpadu, łczenia i powstawania nowych partii, a take zmian przynalenoci partyjnej przez poszczególnych deputowanych. W lutym 2005 roku w Radzie Najwyszej funkcjonowało 15 frakcji parlamentarnych. Podział administracyjny kraju Ukraina podzielona jest na 24 obwody 5 (ukr. oblasti) odpowiadajce polskim województwom. Dwa miasta, Kijów i Sewastopol, s wydzielone i maj status obwodów. Obwody podzielone s na 490 rejonów, bdcych odpowiednikami polskich powiatów. Odrbn jednostk administracyjn jest Autonomiczna Republika Krymska 6, która posiada własn konstytucj, system prawny i rzd. Na Ukrainie znajduje si łcznie 446 miast, 907 miejscowoci typu miejskiego i 10.196 wsi. 5 Charkowski, chersoski, chmielnicki, czerkaski, czernihowski, czerniowiecki, dniepropietrowski, doniecki, iwano-frankowski, kijowski, kirowogrodzki, lwowski, ługaski, mikołajowski, odeski, połtawski, równeski, sumski, tarnopolski, winnicki, wołyski, zakarpacki, zaporoski i ytomierski. 6 Obszar w staroytnoci zamieszkały przez Scytów, Sarmatów i Taurów (std Tauryda). Skolonizowany przez Greków w V w. p.n.e., gocił nastpnie Rzymian, Gotów i Hunów. Przeył okres wpływów Bizancjum, najazd Chazarów (VI w. n.e.) i Pieczyngów (IX w. n.e.). W XIII wieku nadcignły wojska Złotej Ordy XIII, a południowe wybrzee zajli kupcy włoscy. W 1427 roku Tatarzy pod wodz potomka Czyngis-Chana utworzyli Chanat Krymski podporzdkowany Turcji. W 1783 roku Krym został zdobyty przez Rosjan. Pomimo burzliwej historii (wojna krymska, rewolucja, II wojna wiatowa), Krym pozostawał pod panowaniem Rosji (po rewolucji 1917 roku - Zwizku Radzieckiego). W 1954 roku został włczony do Ukraiskiej SRR. Od 1992 roku ma status autonomicznej republiki.

16 I. Informacje ogólne Sdownictwo System sdowniczy obejmuje Sd Najwyszy, sdy powszechne i sdy arbitraowe, bdce odpowiednikiem polskich sdów gospodarczych. Sd Najwyszy nadzoruje działalno sdów powszechnych. Nie zajmuje si orzekaniem w sprawach dotyczcych zagadnie konstytucyjnych. Składa si z piciu sdziów wybieranych przez Rad Najwysz na picioletni kadencj. Sdy powszechne s trójstopniowe i składaj si z sdów pierwszej instancji, 27 sdów apelacyjnych (po jednym w kadym obwodzie) i Sdu Najwyszego w Kijowie. Sdy arbitraowe, zajmujce si sprawami gospodarczymi, powstały ju w 1991 roku po przekształceniu dawnych radzieckich sdów arbitraowych. Jednak dopiero w 1996 roku zyskały uprawnienia do anulowania decyzji podjtych z naruszeniem prawa przez władze i urzdników pastwowych oraz ustalania wysokoci odszkodowa. Obecne sdy arbitraowe zajmuj si wszelkimi sprawami gospodarczymi, handlowymi, bankructwem i sprawami antymonopolowymi. Maj tylko dwie instancje: pierwsz instancj i Sd Najwyszy. Odmiennie ni w systemie zachodnioeuropejskim skierowanie sprawy na drog sdow nie zawiesza wykonania zaskaronej decyzji.

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 17 Kraje rodkowej Europy II. UWARUNKOWANIA GEOPOLITYCZNE Ukraina ley wzdłu osi łczcej Bałtyk z Morzem Czarnym, biegncej przez pastwa bałtyckie, Polsk, Białoru, Ukrain, Wgry, Czechy, Słowacj i Rumuni. Obszar ten ma i bdzie miał decydujce znaczenie dla stabilizacji i bezpieczestwa Europy. O wpływy w tych krajach zabiegaj zarówno NATO, które włczyło do swoich struktur Polsk, Wgry i Czechy, jak i Rosja, gospodarczo silnie zwizana z Ukrain. Ukraina zajmuje wan pozycj w regionie. To, czy znajdzie si ona w tzw. szarej strefie pomidzy krajami Paktu Atlantyckiego a krajami, które podpisały Układ Taszkiencki, czy te wejdzie do zjednoczonej Europy, zaley od ukraiskich elit rzdzcych. Polska aktywnie wspiera i promuje proeuropejskie denia swego ssiada. wiadcz o tym liczne inicjatywy, jak m.in. uznanie roku 2004 Rokiem Polski na Ukrainie, kontynuacja spotka na szczeblu prezydenckim (czerwiec 2004 r. Jałta), czy Forum Ekonomiczne w Krynicy (wrzesie 2004 r.). Ukraina a Unia Europejska Strategia unijna wobec Ukrainy, bdca konsekwencj wczeniej podpisanego porozumienia o partnerstwie i współpracy, została zatwierdzona w czerwcu 1999 roku. Unia wymagała od Ukrainy spełnienia szeregu warunków przed rozpoczciem rozmów i oferowała pomoc w dostosowaniu ukraiskiego systemu prawnego do unijnych standardów, sfinansowaniu rozbudowy mocy energetycznych i w rozbudowie narodowego systemu ochrony zdrowia i ochrony socjalnej. Stosunek Ukrainy do Unii Europejskiej nie jest jednoznaczny, mimo zatwierdzenia strategii integracyjnej dekretem prezydenta ju w czerwcu 1998 roku. W połowie 2002 roku prezydent Kuczma wystpił w parlamencie z posłaniem Europejski wybór Ukrainy koncepcyjne zasady strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Ukrainy na lata 2002-2011, potwierdzajc zamiar integracji z UE. W posłaniu okrelił cele polityczne i gospodarcze oraz harmonogram przygotowa 7. Jednak w praktyce nie wida konsekwentnych działa w zakresie dostosowywania przepisów prawnych do standardów unijnych. W latach 2002-2003 Ukraina prowadziła z UE negocjacje na temat warunków dostpu do rynku w zwizku z ubieganiem si o członkostwo w WTO. 7 2003-2004 - podpisanie porozumie z Uni i nabycie praw członka stowarzyszonego; 2004-2007: - spełnienie warunków niezbdnych dla uprawomocnienia si porozumie o członku stowarzyszonym; 2007-2011: - spełnienie warunków umoliwiajcych wejcie w skład Unii Europejskiej.

18 II. Uwarunkowania geopolityczne W lutym 2003 roku europejski wybór Ukrainy został podwaony deklaracj prezydentów Ukrainy, Rosji, Białorusi i Kazachstanu o utworzeniu Wspólnej Przestrzeni Ekonomicznej. O tym, e polityka Unii Europejskiej wobec Ukrainy jest za mało aktywna i zbyt konserwatywna, wiadcz jałtaskie deklaracje prezydenta Leonida Kuczmy z lipca 2004 roku. W kontaktach midzy Bruksel a Kijowem istnieje stałe napicie. Unia nie chce uzna Ukrainy za kraj o gospodarce rynkowej, gdy wizałoby si to z koniecznoci umorzenia wielu postpowa antydumpingowych prowadzonych przeciwko temu krajowi. Jedyn propozycj Unii Europejskiej dla Ukrainy w ostatnim okresie była Europejska Polityka Ssiedztwa, przedstawiona w maju 2004 roku. W efekcie kraj ten nadal stoi przed wyborem pomidzy kierunkiem europejskim a dalsz integracj z Rosj. Dla Unii Europejskiej kwestia ułoenia stosunków z Ukrain wci pozostaje otwarta 8. Basen Morza Czarnego Przez kraje połoone nad Morzem Czarnym, Zakaukazie i Azj rodkow prowadz historyczne szlaki komunikacyjne łczce Europ z Oceanem Indyjskim. Morze Czarne zapewnia krajom Północno-Wschodniej i rodkowej Europy połczenie z Morzem ródziemnym. Ukraina, połoona na skrzyowaniu szlaków komunikacyjnych pomidzy trzema geopolitycznymi orodkami (euroatlantyckim, euroazjatyckim i islamskim), ma wyjtkowe znaczenie dla ssiadujcych z ni krajów. Przez Ukrain biegn bowiem rurocigi, którymi dostarczane s surowce energetyczne z Federacji Rosyjskiej. Droga przez terytorium Ukrainy i Gruzji do rosyjskich portów przeładunku ropy naftowej nad morzem Czarnym jest znacznie krótsza od alternatywnej, przez Turcj lub Rosj. W czerwcu 1992 roku Albania, Azerbejdan, Armenia, Bułgaria, Grecja, Gruzja, Mołdowa, Rumunia, Turcja, Ukraina i Federacja Rosyjska utworzyły w Istambule Organizacj Współpracy Krajów Morza Czarnego, otwart równie dla krajów spoza regionu. Ch przystpienia zadeklarowały: Iran, Macedonia, Jugosławia i Uzbekistan. W roli obserwatorów uczestnicz Austria, Włochy, Izrael, Egipt, Słowacja, Tunezja i Polska, a zainteresowanie wyraaj Bonia i Hercegowina, Kazachstan, Cypr, Jordania, Słowenia i Chorwacja. Organizacja ta jest pierwsz tego typu formacj łczc róne orientacje polityczne i gospodarcze oraz pierwszym ugrupowaniem powstałym w tym regionie bez dominujcej roli Rosji. 8 Sytuacj t potwierdzaj głosy ekonomistów ukraiskich na Forum Ekonomicznym w Krynicy w dniach 9-11.09.2004 roku.

UKRAINA - Przewodnik dla przedsibiorców 19 Region kaukaski Ukraina odgrywa wan rol w procesach integracyjnych regionu. Gruzja, Ukraina, Uzbekistan, Azerbejdan i Mołdowa utworzyły w 1997 roku regionalny blok GUUAM. Porozumienie to zakłada realizacj wspólnych przedsiwzi w rónych dziedzinach. Najwaniejsze z nich to transport kaspijskiej ropy i budowa nowych dróg tranzytowych przez terytorium Ukrainy. Dochody z tranzytu pozwoliłyby Ukrainie na pokrycie kosztów importu niezbdnych surowców energetycznych. Najbardziej rozwinita jest współpraca gospodarcza z Gruzj. Oba kraje wspieraj si na arenie midzynarodowej i realizuj wspólne przedsiwzicia inwestycyjne. Rozwija si współpraca z Azerbejdanem, który oferuje pomoc w rozbudowie szybów naftowych w zamian za ukraiski sprzt wiertniczy. Z Mołdow Ukrain łcz tradycyjnie dobre stosunki wynikajce z wizów historycznych i kulturowych. Wany dla Ukrainy jest rozwój stosunków gospodarczych z Turcj, przez terytorium której przebiegaj szlaki komunikacyjne do Morza ródziemnego i na Bliski Wschód. Obu krajom zaley na demilitaryzacji regionu Morza Czarnego i ekologicznej ochronie jego wód. Ukraina a Rosja 9 Po podpisaniu 8 grudnia 1991 roku porozumienia o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Pastw wystpiły konflikty interesów. Rosja dyła do maksymalnej integracji pastw WNP, a Ukraina do jak najwikszej niepodległoci. Zdecydowane odseparowanie si od Rosji, do czego dyły ugrupowania prawicy niepodległociowej, utrudniała rodzca si ukraiska klasa polityczna, wszechstronnie powizana z rosyjsk. Ukraina nie przystpiła do układu o bezpieczestwie zbiorowym WNP (Układu Taszkienckiego), ani do układu o wspólnej ochronie granic i innych porozumie WNP, które uwaała za niekorzystne dla siebie. Konsekwentnie i skutecznie przeciwdziałała te przeciw przekształcaniu si WNP w struktur ponadpastwow, preferujc współprac dwustronn. Uchwalona w czerwcu 1996 roku Konstytucja wykluczyła zarówno wprowadzenie podwójnego obywatelstwa, jak i uznanie rosyjskiego za jzyk urzdowy równorzdny z ukraiskim, co postulowała Rosja. Dopuciła natomiast istnienie na Ukrainie rosyjskiej bazy wojskowej, co otworzyło drog do ostatecznego uregulowania kwestii Sewastopola. Traktat ukraisko-rosyjski i porozumienie w sprawie Sewastopola, które potwierdzały bezwarunkow suwerenno Ukrainy i gwarantowały utrzymanie rosyjskich baz marynarki wojennej przez co najmniej dwadziecia lat, zostały podpisane 9 Skrót materiału zawartego w opracowaniu: Ukraina wobec Rosji: stosunki dwustronne i ich uwarunkowania, Tadeusz A. Olszaski, Prace OSW, zeszyt nr 3, listopad 2002

20 II. Uwarunkowania geopolityczne w Kijowie 30 maja 1997 roku. Podpisanie traktatu zamknło etap kształtowania podstaw ukraisko-rosyjskich stosunków midzypastwowych, a zarazem postawiło pod znakiem zapytania moliwo wstpienia Ukrainy do NATO. Podczas pierwszej oficjalnej wizyty prezydenta Ukrainy w Moskwie, 27 lutego 1998 roku, podpisano porozumienie gospodarcze na lata 1998-2007. Program porozumienia jednak pozostał martwy, a rzeczywista poprawa stosunków gospodarczych midzy Rosj a Ukrain nastpiła dopiero w 2000 roku. Ukraina odnotowała wtedy (po raz pierwszy od uzyskania niepodległoci) znaczcy wzrost gospodarczy. Wzrost ten nastpił w znacznej mierze na skutek poprawy koniunktury w Rosji, dziki czemu wzrosło te zapotrzebowanie na import z Ukrainy. Drugim czynnikiem było podjcie lub zwikszenie produkcji przez cz ukraiskich zakładów przemysłu cikiego i chemicznego, które w nastpstwie prywatyzacji przeszły w rce kapitału rosyjskiego. Wraz z wyborem nowego prezydenta Federacji Rosyjskiej, Władimira Putina, nastpiła poprawa stosunków. Rosja zrezygnowała z traktowania WNP jako narzdzia reintegracji i postawiła na stosunki dwustronne. 28 stycznia 2003 roku prezydenci Ukrainy i Federacji Rosyjskiej podpisali midzypastwow umow o granicy pastwowej, która zamyka delimitacj ldowego odcinka tej granicy i jest formalnym potwierdzeniem jej suwerennoci przez Rosj. Traktujc Ukrain jako partnera i sojusznika, Rosja usunła główn przeszkod na drodze do zacieniania stosunków ukraisko-rosyjskich i przyczyniła si do reorientacji ukraiskiej polityki zagranicznej i jej koncentracji na współpracy z Rosj i USA, przy czym stosunki z Rosj maj opiera si na zasadach asymetrycznego partnerstwa 10, porównywanego do stosunków midzy Kanad a USA. 15 sierpnia 2003 roku w Astanie (Kazachstan) delegacje rzdowe z Ukrainy, Rosji, Kazachstanu i Białorusi uzgodniły projekt umowy o powołaniu Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej (WPG) na terytorium tych czterech krajów. Umowa została podpisana 19 wrzenia w Jałcie (Ukraina) przez prezydentów 4 pastw. 18 sierpnia 2004 roku premierzy Ukrainy Wiktor Janukowycz i Rosji Michaił Fradkow, w obecnoci prezydentów obu pastw, Władimira Putina i Leonida Kuczmy, podpisali w Soczi szereg dwustronnych porozumie, w tym O rodkach realizacji strategicznej współpracy midzy Federacj Rosyjsk i Ukrain w sektorze gazowym oraz O tranzycie ropy przez terytorium Ukrainy. Przewiduj one m.in. wzrost dostaw rosyjskiego gazu na Ukrain oraz rosnc rol Rosji jako porednika w dostawach turkmeskiego gazu. Realizacja powyszych umów, wieczcych seri porozumie zawieranych latem 2004 10 Jest to tzw. doktryna Złenki. W styczniu 2001 roku minister Anatolij Złenko sformułował publicznie now doktryn polityki zagranicznej Ukrainy, stwierdzajc, e Ukraina ma tylko dwóch partnerów strategicznych: Federacj Rosyjsk i Stany Zjednoczone.