Demografia a gospodarka Kobiety i mężczyźni na rynku Sytuacja na rynku w województwie opolskim i w Polsce Julian Zawistowski Opolski System Informacji Społeczno-Gospodarczej Opole, 10 grudnia 2010 r. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Prezentacja bazuje na rozdziałach: Makroekonomia cyklu życia Maciej Bukowski, Piotr Lewandowski Młodość i doświadczenie rywale czy sojusznicy Irena E. Kotowska, Anna Baranowska, Izabela Grabowska, Karol Pogorzelski, Tymon Słoczyński, Paweł Strzelecki Kobiety i mężczyźni na rynku Anna Matysiak, Anna Baranowska, Tymon Słoczyński Zatrudnienie w Polsce 2008 r. zostało wykonane przez Instytut Badań Strukturalnych w ramach prac nad projektem: Analiza procesów zachodzących na polskim rynku i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej, realizowanym przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego i zainicjowanym przez Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
Plan prezentacji 1) Wprowadzenie 2) Demografia a gospodarka 3) Kobiety i mężczyźni na rynku 4) Wyzwania dla polityki gospodarczej 5) Podsumowanie 3
Wprowadzenie 1) Raport Praca w cyklu życia jest czwartym z kolei w serii Zatrudnienie w Polsce 2) Dotychczas poruszaliśmy takie zagadnienia jak reformy strukturalne rynku (ZWP 2005) produktywność dla (ZWP 2006) bezpieczeństwo na elastycznym rynku (ZWP 2007) przedsiębiorczość dla (ZWP 2009) 3) Edycja 2008 (wydana jesienią 2010 r.) podejmuje tematykę starzenia się ludności i jego implikacji dla rynku 4) Kolejną poświęcimy integracji i globalizacji. 4
Trzecie przejście demograficzne 1/2 Oczekiwana długość życia Oczekiwana dzietność (TFR) Znakiem naszych czasów jest jednoczesne znaczne wydłużanie się oczekiwanej długości życia i silny spadek poziomu dzietności. 5
Trzecie przejście demograficzne 2/2 Mediana wieku ludności Współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi Obecnie proces starzenia się ludności w UE jest mało zaawansowany. Ulegnie on jednak znacznemu przyspieszeniu już w najbliższej dekadzie. Polska nie jest tu wyjątkiem. 6
Starzenie się ludności w liczbach Populacja (w tys.) Przeciętne trwanie życia TFR Kobiety Mężczyźni 2010 38164 80,7 70,9 1,40 2015 38262 81,7 72,1 1,43 2020 38205 82,5 73,1 1,46 2025 37930 83,3 74,0 1,48 2030 37458 83,9 74,7 1,51 2040 36104 85,4 76,6 1,51 2050 34386 86,7 78,4 1,51 2060 32750 88,0 80,3 1,51 Przez trendy demograficzne - wydłużanie się długości życia i niską dzietność - można oczekiwać, że do roku 2060liczba ludności Polski spadnie o 5,5 mln osób, a współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi potroi się. 7
Odwrócenie piramidy demograficznej 2030/2010 Wcześniejsze związanie ludzi młodych z rynkiem 8
Odwrócenie piramidy demograficznej 2050/2030 Wcześniejsze związanie ludzi młodych z rynkiem 9
Sytuacja demograficzna w województwie opolskim Dane dla województwa opolskiego w zestawieniu z Polską Ludność w 2010r. (w tys.) Prognozowana ludność w 2030r. jako % ludności z 2010r. Województwo opolskie Polska 1013,5 37899,2 85% 94% Dzietność (2009r.) 1,14 1,4 Mediana wieku (2009r.) 37,4(M) / 40,8(K) 35,9(M)/ 39,8(K) Ludność w wieku poprodukcyjnymna 100 osób w wieku produkcyjnym (2009r.) 25,9 25,6 Opracowanie własne za: GUS 10
Sytuacja demograficzna w województwie opolskim Struktura demograficzna wg wieku w 2009 r. 85+ 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 opolskie Polska 0 2 4 6 8 10 Opracowanie własne za: GUS 11
Skutki starzenie się ludności w Polsce na tle UE Prognozowana zmiana podaży przy zachowaniu status quo wzorca aktywności zawodowej oraz prognozowanej ewolucji liczebności i struktury populacji: Skala zmian Wzrost Spadek między 0 a 9 procent Kraj Irlandia Norwegia, Francja, Szwecja, Wielka Brytania, Dania, Holandia Spadek między 10 a 19 procent Belgia, Cypr, Finlandia, Estonia, Luksemburg, Malta Spadek między 20 a 29 procent Łotwa, Austria, Portugalia, Szwajcaria, Hiszpania, Bułgaria Spadek między 30 a 34 procent Węgry, Rumunia, Grecja, Niemcy, Polska, Czechy, Słowenia Spadek ponad 35 procent Włochy, Litwa, Słowacja 12
Makroekonomia zmian demograficznych Czy starzenie się ludności i kurczenie się populacji ma jednoznacznie negatywne implikacje makroekonomiczne? Wcześniejsze związanie ludzi młodych z rynkiem 13
Wyrównanie wieku emerytalnego Wpływ zniesienia wcześniejszych emerytur (zielony słupek) i podniesienia wieku emerytalnego do 67 lat(2011-d2020, szary słupek) na zatrudnienie Wcześniejsze związanie ludzi młodych z rynkiem Efekt synergii (trójkąt) jest szczególnie duży dla kobiet. Odłożenie reformy o 10 lat (kropka) oznacza niższą podaż o 350 tys. osób roczniew najbliższej dekadzie. 14
Osoby młode kontekst europejski Zatrudnienie osób w wieku 15-24 lat W UE 15 tendencje wzrostowe uległy spowolnieniu w latach 2003-2008 W Polsce poprawa sytuacji podczas ożywienia gospodarczego 2003-2008 Domknięcie części luki zatrudnieniowej osób młodych w Polsce względem UE15 15
Osoby starsze kontekst europejski Zatrudnienie osób w wieku 55-64 lat UE15 wzrost zatrudnienia w ślad za wzrostem aktywności zawodowej, zwłaszcza kobiet Polska przeciwnie. Spadek wskaźników aktywności i zatrudnienia w latach 1992-2004, odwrócony w latach 2005-2009 w połowie Mimo to w UE w 2009 aktywność była tylko na Malcie 16
Aktywność wg. płcikontekst europejski Aktywność zawodowa kobiet i mężczyzn w wieku 25-44 lata Średnia UE: M: 92% K: 78% 17
Aktywność wg. płcikontekst regionalny Aktywność zawodowa wg. płci Aktywnośćkobiet (% osób w wieku prod.) Aktywność mężczyzn (% osób w wieku prod.) Aktywnośćkobiet (% osób w wieku 15-64) Aktywność mężczyzn (% osób w wieku 15-64) Województwo opolskie Polska UE-27 63,5% 65,6% - 77% 76% - 56,2% 57,8% 64,3% 72,6% 71,7% 77,8% Opracowanie własne za: GUS, Eurostat 18
Zróżnicowanie płac kobiet i mężczyzn Międzypłciowa luka płacowa, Polska 1996-2008 Zróżnicowanie płac kształtowało się antycyklicznie Znaczna część luki w płacach miesięcznych wynika z różnic czasu kobiet i mężczyzn 19
Mężczyźni Podziałobowiązków zawodowych i rodzinnych Kobiety Opieka wspólnie z partnerem nad dzieckiem Bez, opieka partnera nad dzieckiem Bez, osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem Praca, opieka partnera nad dzieckiem Praca, osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem Praca, brak opieki nad dzieckiem Brak, brak opieki nad dzieckiem 20
Zatrudnienie kobiet wpływ posiadania dziecka Szanse podjęcia zatrudnienia Ryzyko wyjścia z zatrudnienia Wcześniejsze związanie ludzi młodych z rynkiem 21
Dzietność a zatrudnienie Czy role zawodowe i opiekuńcze są nieuchronnie w konflikcie? Wcześniejsze związanie ludzi młodych z rynkiem 22
Dyskryminacja dotycząca zatrudnienia -eksperyment Eksperyment korespondencyjny polega na: Sporządzeniu fikcyjnych życiorysów i listów motywacyjnych różniących się 1 lub 2 cechami, mogących być źródłem dyskryminacji Wysyłce aplikacji do pracodawców Ocenie skali dyskryminacji na podstawie częstotliwości zaproszeń na rozmowy kwalifikacyjne różnych badanych grup. Przebieg eksperymentu: Próba 1000 ofert w 10 zawodach. Na każdą ofertę odpowiedź za pomocą 4 aplikacji: kobiety i mężczyzny w wieku 40 bądź 54 lat Analiza w oparciu o zmienne zero-jedynkowe: wiek, płeć, stanowisko, zaproszenie. 23
Wyniki eksperymentu 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Odsetek zaproszeń na rozmowę kwalifikacyjną wszystkie zawody wymagające wyższego wykształcenia niewymagające wyższego wykształcenia Brak dyskryminacji ze względu na płeć Zauważalna dyskryminacja ze względu na wiek. Wnioski potwierdzone przez model ekonometryczny logitowy. 24
Opieka zewnętrznakontekst europejski Korzystanie z usług opieki zewnętrznej przez pracujące matki dzieci w wieku do 14 lat w UE, 2005 Ponadto, niski odsetek korzystania z urlopów wychowawczych przez ojców. Krótkie i dopiero niedawno wprowadzone urlopy skierowane wyłącznie dla ojców. 25
Podniesienie dzietności a instytucje opieki Dostępność opieki instytucjonalnej ma istotny wpływ na decyzje prokreacyjne. W zakresie dostępności opieki Polska zajmuje ostatnie miejsce w UE. Ze żłobków korzysta 2% dzieci, z przedszkoli ok. 40% - ogromne braki w infrastrukturze. 26
Instytucjonalne wsparcie opieki a) Liczba dzieci w żłobkach b) Liczba dzieci w przedszkolach W żłobkach przebywa tylko 2,6% dzieci poniżej 3 roku życia. Z przedszkoli korzysta 65% dzieci, w miastach dużo więcej niż na obszarach wiejskich. Niską dostępność usług opiekuńczych rekompensują długie urlopy wychowawcze lub korzystanie z usług opieki krewniaczej. 27
Policy-mix dla i opieki Normy społeczne i polityki antydyskryminacyjne Urlopy wychowawcze Instytucjonalna opieka nad dziećmi Polityka dochodowa Praca w niepełnym wymiarze godzin 28
Scenariusz kompleksowego zwiększenia podaży Zmiany zatrudnienia (względem 2010) w scenariuszu kompleksowej reformy Reforma emerytalna Podniesienie wieku emerytalnego Wyższa aktywność w prime-age Przyśpieszenie wejścia na rynek osób młodych Interakcje między reformami Dzietność Migracje Zmiana zatrudnienia względem 2010 Starzenie się ludności (prawa oś) 29
Podsumowanie 1. Stoimy u progu gwałtownych przemian demograficznych, zarówno w Polsce jak i w Europie, których skutki dotkną nie tyle przyszłe pokolenia co ludzi żyjących tu i teraz. 2. Głównymi wyzwaniami dla polskiej gospodarki będą uzupełnienie luki w zasobach oraz stworzenie polityki wspierającej pozytywne wzorce demograficzne. 3. Podstawowymi sposobami na sprostanie tym problem są aktywizacja osób najmłodszych i najstarszych (przy jednoczesnym wydłużeniu wieku emerytalnego) oraz polepszenie sytuacji rodziców -głównie kobiet- na rynku. 30
Podsumowanie 1. W województwie opolskim niekorzystne zmiany demograficzne zarysowały się wcześniej i silniej niż przeciętnie w Polsce. 2. Stanowi to, obok już istniejących problemów rynku, poważne wyzwanie dla polityki społeczno-gospodarczej, również prowadzonej na poziomie regionalnym i lokalnym. 3. O ile na poziomie województwa nie ma możliwości oddziaływania na konstrukcję systemu emerytalnego, to działania w zakresie aktywnych polityk rynku czy organizacji otoczenia rynku sprzyjającego wzrostowi aktywności leży w całości po stronie samorządów. 31
Dziękuję za uwagę julian.zawistowski@ibs.org.pl 32