Znaczenie dużych gospodarstw dla krajowego sektora rolno-spożywczego Warszawa, 24 kwietnia 2015 r. Michał Koleśnikow Kierownik Wydziału Analiz Sektorowych Prezentacja przygotowana przy współudziale pracowników Zespołu ds. Analiz Sektora Rolno-Spożywczego
Konspekt Wprowadzenie - struktura agrarna Efektywność ekonomiczna dużych gospodarstw w Polsce Udział dużych gospodarstw w produkcji, skupie i eksporcie Zmiany w otoczeniu polskiego rolnictwa wpływ na duże gospodarstwa Źródło: XYZ 2
Zanim zaczniemy - metodologia DUŻE GOSPODARSTWO > 100 ha UR Na potrzeby niniejszej prezentacji i raportu za duże przyjmujemy gospodarstwa o wielkości ponad 100 ha użytków rolnych. Istnieją oczywiście inne definicje dużych gospodarstw. Duże wewnętrzne zróżnicowanie tej grupy lecz również wiele cech wspólnych (generują nadwyżki, inwestują w rozwój, charakteryzują się dużą towarowością i dużym udziałem produkcji polowej, a małym sadowniczej). Źródło: BGŻ 3
Struktura agrarna w Polsce
Spada liczba gospodarstw ogółem, rośnie liczba gospodarstw > 30 ha UR Liczba gospodarstw rolnych powyżej 1 ha, prowadzących działalność rolniczą, według grup obszarowych użytków rolnych (tys.) 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 404 278 244 199 313 256 2005 2013 W latach 2005-2013 liczba gospodarstw 383 rolnych posiadających co najmniej 1 ha spadła o 315 ponad 18% do 1,39 mln. 167 141 7770 64 63 3441 1421 7 11 1-2 2-3 3-5 5-10 10-15 15-20 20-30 30-50 50-100 >100 O 31% obniżyła się liczba gospodarstw posiadających 1-2 ha. Liczba gospodarstw posiadających co najmniej 30 ha wzrosła o 30%. Źródło: GUS, opracowanie BGŻ 5
Rolnictwo w Polsce jest znacznie bardziej rozdrobnione niż przeciętnie w UE Udział gospodarstw rolnych z poszczególnych grup obszarowych UR w liczbie gospodarstw ogółem 0-30 ha 30-50 ha 50-100 ha 100 ha i więcej 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2003 2010 2003 2010 2003 2010 2003 2010 2003 2010 2003 2010 2003 2010 2003 2010 Francja Hiszpania Holandia Irlandia Niemcy Polska Rumunia UE-27 Źródło: Eurostat, GUS, opracowanie BGŻ 6
W Polsce gospodarstwa powyżej 100 ha gospodarują na 22% UR w kraju, w UE średnio na 48% Struktura użytkowania gruntów przez gospodarstwa według grup obszarowych 100% 0-50 ha 50-100 ha 100 ha i więcej 80% 60% 40% 20% 0% Polska Rumunia Holandia Irlandia Hiszpania Niemcy Francja UE-27 Źródło: Eurostat, GUS, opracowanie BGŻ 7
Na świecie przeciętna wielkość gospodarstwa maleje, ale w krajach wysoko rozwiniętych wzrasta Przeciętna wielkość gospodarstwa (ha) 10 8 8 40 50 40 W krajach rozwijających się decydują o tym względy demograficzne i dzielnie gospodarstw. 6 4 2 24 4 30 20 10 W krajach wysoko rozwiniętych znaczenie ma dochód z gospodarstwa. 0 1960 1970 1980 1990 2000 świat rozwijające się wysoko rozwinięte 0 Źródło: BGŻ na podstawie: What do we really know about the number and distribution of farms and family farms in the world, Sarah K. Lowder, Jakob Skoet and Saumya Singh, FAO, 8
Powierzchnia gruntów ornych w Polsce i w Niemczech jest podobna Powierzchnia użytków rolnych (mln ha) 30 25 20 grunty orne łąki i pastwiska uprawy trwałe 15 10 5 0 Francja Niemcy Polska Źródło: Eurostat, opracowanie BGŻ 9
co powoduje, że produkcja wytworzona przez jednego zatrudnionego jest osiem razy niższa. Wartość produkcji rolnej na zatrudnionego (tys. EUR/AWU, 2014) 120 100 80 60 40 92 101 20 0 Francja Niemcy Polska 12 Źródło: Eurostat, opracowanie BGŻ 12
Wartość polskiego eksportu produktów rolno-spożywczych jest ponad 3-krotnie niższa Eksport produktów rolno-spożywczych (2013, mld EUR) 80 70 60 81 68 60 50 40 38 34 33 30 20 24 20 17 10 0 Holandia NIEMCY Francja Hiszpania Belgia Włochy Wlk Brytania POLSKA Dania Źródło: Komisja Europejska, Eurostat, opracowanie BGŻ 13
Efektywność ekonomiczna dużych gospodarstw w Polsce 14
Duże gospodarstwa charakteryzuje wyższa produktywność pracy i kapitału Średnioroczna wartość produkcji na zatrudnionego (tys. zł/awu) Średnioroczny dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego/ wartość aktywów bez ziemi (%) 350 300 250 200 192 304 25% 20% 15% 16% 17% 21% 150 100 50 81 10% 5% 0 <30 ha 30-100 ha >100 ha 0% <30 ha 30-100 ha >100 ha AWU Average Work Unit nakłady pracy w osobach pełnozatrudnionych rocznie Źródło: BGŻ na podst. FADN 15
ale niższa produktywność ziemi Wartość produkcji (zł) w przeliczeniu na 1 ha uprawy średnio w latach 2011-2013 Ogółem Zbożowe Mieszane 7 503 7 418 4 322 4 323 4 232 6 755 6 767 4 988 6 403 <30 ha 30-100 ha >100 ha <30 ha 30-100 ha >100 ha <30 ha 30-100 ha >100 ha Źródło: Bank BGŻ na podst. FADN 16
Wartość produkcji w przeliczeniu na 1 ha UR wzrastała najszybciej w gospodarstwach największych 225 Zmiana produktywności ziemi (2005=100) 200 175 150 >100 ha 30-100 ha <30 ha 125 100 75 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: Bank BGŻ na podst. FADN 17
Duże gospodarstwa produkują taniej niż gospodarstwa mniejsze Koszty ogółem na 1 ha UR (zł) Koszty pośrednie na 1 ha UR (zł) 7000 6000 5000 4000 5 735 5 634 3 993 2500 2000 1500 2 365 2 214 1 827 3000 1000 2000 1000 0 <30 ha 30-100 ha >100 ha 500 0 <30 ha 30-100 ha >100 ha Źródło: Bank BGŻ na podst. FADN 18
Efektywność kosztów wzrasta wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstw Wartość produkcji/koszty ogółem Wartość produkcji/(koszty ogółem + koszt pracy własnej) 1,35 1,30 1,30 1,29 1,28 1,40 1,20 1,11 1,20 1,25 1,00 0,92 1,20 0,80 1,15 1,10 1,05 1,00 <30 ha 30-100 ha >100 ha 0,60 0,40 0,20 0,00 <30 ha 30-100 ha >100 ha Źródło: Bank BGŻ na podst. FADN 19
Wyższe dochody oznaczają szybszy rozwój gospodarstw większych Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (tys. zł/fwu ) Stopa inwestowania (inwestycje brutto/amortyzacja) 250 3,50 200 150 3,00 2,50 2,00 100 50 1,50 1,00 0,50 0 2005 2007 2009 2011 2013 0,00 2005 2007 2009 2011 2013 <30 ha 30-100 ha >100 ha Przeciętne wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej FWU - Family Work Unit - nakłady pracy własnej w osobach pełnozatrudnionych rocznie <30 ha 30-100 ha >100 ha Źródło: Bank BGŻ na podst. FADN 20
Udział dużych gospodarstw w produkcji, skupie i eksporcie
Duże gospodarstwa zlokalizowane są głównie w północnej i zachodniej części Polski Gospodarstwa o powierzchni UR 100 ha i więcej (2013 r.) W 2013 r. w Polsce funkcjonowało 11 077 gospodarstw o powierzchni użytków rolnych (UR) co najmniej 100 ha. Stanowiły one zaledwie 0,8% wszystkich gospodarstw o powierzchni UR przekraczającej 1 ha i zajmowały ponad 21% powierzchni UR. Przeciętny areał UR przypadający na duże gospodarstwo wynosił 279,5 ha, podczas gdy średnia powierzchnia gospodarstwa w Polsce to 10,2 ha UR Źródło: GUS, opracowanie BGŻ 22
Duże gospodarstwa specjalizują się w uprawach polowych, szczególnie zbóż i rzepaku Gospodarstwa wg głównych typów produkcji rolnej Gospodarstwa specjalizujące się: O powierzchni UR >100 ha 1-100 ha w uprawach polowych 65% 49% mieszane - różne uprawy i zwierzęta 13% 20% w chowie zwierząt żywionych paszami objętościowymi 11% 12% w chowie zwierząt żywionych paszami treściwymi 4% 2% w uprawach ogrodniczych 1% 2% pozostałe 7% 16% RAZEM 100% 100% Źródło: GUS, opracowanie BGŻ 23
Duże gospodarstwa mają znaczny udział w krajowych zasiewach rzepaku i buraków cukrowych Udział dużych gospodarstw w całkowitej powierzchni upraw w gospodarstwach o powierzchni UR > 1 ha (2013 r.) 60% 50% 50% 40% 33% 30% 20% 10% 23% 21% 15% 10% 8% 0% pow. zasiewów ogółem rzepak buraki cukrowe zboża ogółem warzywa gruntowe ziemniaki sady Źródło: GUS, opracowanie BGŻ 24
oraz w pogłowiu trzody chlewnej Udział dużych gospodarstw w pogłowiu zwierząt w Polsce (2013 r.) 25% 20% 20% 19% W latach 2007-2013 w dużych gospodarstwach w porównaniu do pozostałych notowano następujące zmiany w pogłowiu zwierząt: 15% 10% 5% 10% 10% 10% 7% bydło większe wzrosty krowy wzrosty zamiast spadków kury nioski wzrosty zamiast spadków trzoda - mniejsze spadki 0% lochy świnie ogółem kury nioski bydło ogółem krowy brojlery kurze Świadczyć to może o dużej konkurencyjności jednostek wielkoobszarowych w produkcji zwierzęcej w stosunku do pozostałych gospodarstw. Źródło: GUS, opracowanie BGŻ 25
Duże gospodarstwa odpowiadają za ponad połowę skupu rzepaku i blisko połowę skupu zbóż Szacowany udział dużych gospodarstw w skupie (%, 2013 r.) 60 50 40 30 20 10 0 50-55 40-50 30-35 Rzepak Zboża Buraki cukrowe 20-30 20-30 Warzywa Ziemniaki Szczególnie duży jest udział dużych gospodarstw w produkcji zbóż handlowych pszenicy i kukurydzy. Bardzo mały jest udział dużych gospodarstw w krajowej produkcji owsa, który w polskich warunkach jest często wykorzystywany w mniejszych gospodarstwach na paszę. Źródło: obliczenia i opracowanie BGŻ na podstawie danych GUS i innych źródeł 26
Duże gospodarstwa odpowiadają za około 1/6 krajowego skupu produktów zwierzęcych 35 30 25 20 15 10 5 0 Szacowany udział dużych gospodarstw w skupie (%, 2013 r.) 25-30 Trzoda chlewna 10-15 10-15 10-15 7-10 14-18 Bydło Mleko Jaja kurze Drób OGÓŁEM Szczególnie duży jest udział dużych gospodarstw w produkcji trzody chlewnej. Wiąże się to z koniecznością zapewnienia w polskich warunkach areału do wykorzystania nawozów naturalnych pochodzących z takiej produkcji. Mały jest udział dużych gospodarstw w produkcji drobiu. Produkcja ta nie wymaga dużego areału pasze są najczęściej zakupywane z zewnątrz. Źródło: obliczenia i opracowanie BGŻ na podstawie danych GUS i innych źródeł 27
Produkty rolne pochodzące z dużych gospodarstw mogą stanowić bazę dla eksportu wartego 4 mld EUR Szacowana wartość eksportu w 2014 r. 0,8 mld EUR zboża i rzepak (około 2/3 polskiego eksportu) 2,7-3,2 mld EUR inne produkty nieprzetworzone oraz produkty wytworzone z surowców dostarczonych przez DG 3,5 4,0 mld EUR Źródło: BGŻ na podstawie danych GUS, MF (za: MRiRW) i innych źródeł 28
Zmiany w otoczeniu polskiego rolnictwa wnioski dla struktury agrarnej 29
Wzrasta znaczenie eksportu dla polskiego sektora rolno-spożywczego Udział eksportu w łącznej wartości sprzedanej przemysłu spożywczego Eksport produktów rolno-spożywczych z Polski (mld Euro) 40% 35% 30% 25 20 poza UE UE 25% 20% 15% 15 10 10% 5% 5 0% 2003 2008 2010 2012 2014 0 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Źródło: BGŻ na podstawie danych Eurostat, IERiGŻ 30
Wzrost demograficzny skoncentrowany w relatywnie odległych regionach świata REGION LICZBA LUDNOŚCI (mln) ZMIANA 2020/2010 2010 2020 (%) (mln) ŚWIAT łącznie 6 916 7 717 11,6 801 Afryka 1 057 1 312 27,3 281 Azja Wschodnia Centralna i Południowa Zachodnia 4 165 1 594 1 743 232 4 582 1 670 1970 276 10,0 4,8 13,0 19,0 416 76 227 44 Europa Wschodnia Północna Południowa Zachodnia 740 296 99 155 191 744 288 104 157 195 0,4-2,8 5,4 1,2 2,2 4-8 5 2 4 Ameryki i Oceania 979 1080 10,2 100 Źródło: ONZ rev. 2012, obliczenia BGŻ, fot. Science Photo Library, TheAge.com.au 31
Eksportowi żywności paradoksalnie mógł pomagać kryzys gospodarczy, w tym słaby złoty Saldo (mld EUR) 7 6 5 4 3 2 Saldo polskiego handlu zagranicznego prod. rolno-spożywczymi (mld EUR) oraz kurs EUR/PLN EUR/PLN 4,8 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 Nasza waluta była relatywnie słaba większa konkurencyjność naszego eksportu. Konsumenci poszukiwali tańszej żywności o zadowalającej jakości cena odgrywała większą rolę niż przedtem. Niższe były stopy procentowe tańsze finansowanie. 1 0 3,6 3,4 Teraz warunki szybko się zmieniają złoty się umacnia, ceny surowców rolnych na świecie spadają. Źródło: IERiGŻ, NBP, BGŻ, prognoza na 2014 r. BGŻ 32
Światowe ceny surowców rolnych w trendzie spadkowym Indeks cen żywności FAO (średnia cena z lat 2002-04 = 100) 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 Zboża Oleiste Żywność ogółem 280 240 200 160 120 80 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 80 Źródło: FAO IV 2015 33
Wzrasta siła przetargowa handlu detalicznego 100% Udział rynkowy handlu nowoczesnego w wartości sprzedaży 80% 60% 40% 20% 0% 29% 35% 42% 66% 60% 57% 51% 74% 14% 13% 11% 17% 8% 16% 7% 14% 6% 6% 13% 8% 10% 18% 17% 6% 8% 19% 7% 13% 17% 18% 18% 7% 6% 7% 8% 8% 10% 14% 19% 22% 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 Dyskonty Hipermarkety Supermarkety Pozostały handel nowoczesny* Handel tradycyjny Źródło: Euromonitor, Rabobank,, BGŻ * m.in. sieci małopowierzchniwe typu convenience 34
Wzrasta znaczenie firm dużych w branży spożywczej Przychody firm z sektora spożywczego (PKD 10) wg grup wielkości zatrudnienia (mld zł) 120 100 80 60 40 pow. 250 os. 50-249 os. 10-49 os. 20 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 35
Podsumowanie (1) Rozdrobniona struktura agrarna nie pozwala polskiemu rolnictwu w pełni zrealizować jego potencjału, problemem jest głównie niska wydajność pracy. Duże gospodarstwa osiągają lepsze efekty wykorzystania pracy i kapitału oraz niższe koszty ogółem w przeliczeniu na ha. Duże gospodarstwa są w stanie zapewnić godziwy dochód właścicielom, są zdolne do inwestycji i rozwoju oraz sprostania konkurencji. 36 Źródło: BGŻ
Podsumowanie (2) Duże gospodarstwa w Polsce odpowiadają za około połowę skupu zbóż i rzepaku, około jedną czwartą skupu trzody chlewnej, jedną szóstą produkcji zwierzęcej ogółem. Eksport produktów rolnych i produktów wytworzonych na ich bazie pochodzących z dużych gospodarstw wart może być nawet 4 mld EUR. Gospodarstwa duże są w lepszej pozycji aby sprostać wyzwaniom płynącym z otoczenia rolnictwa. 37 Źródło: BGŻ
Dziękuję za uwagę Prezentacja przygotowana przy współudziale pracowników Zespołu Analiz Sektora Rolno-Spożywczego w składzie: Monika Drążek Mariusz Dziwulski Anna Kitala Marta Skrzypczyk Bank Gospodarki Żywnościowej Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie, ul. Kasprzaka 10/16, kod pocztowy: 01-211, zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonym przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, pod nr KRS 0000011571. Numer identyfikacji podatkowej (NIP): 526-10-08-546. Kapitał zakładowy w wysokości 43 136 764 zł w całości wpłacony.
Informacje i zastrzeżenia prawne Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. z siedzibą w Warszawie ( Bank BGŻ ) informuje, że niniejszy materiał ma charakter wyłącznie marketingowy i informacyjny oraz nie stanowi oferty w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny. Zawarte w nim informacje nie mogą być traktowane także, jako usługa doradztwa inwestycyjnego, podatkowego lub jako forma świadczenia pomocy prawnej. W szczególności niniejsza prezentacja nie stanowi rekomendacji dotyczącej kupna lub sprzedaży subskrypcji, wymiany, wykonania lub wykupu określonych instrumentów finansowych albo powstrzymania się od zawarcia transakcji dotyczącej jakichkolwiek instrumentów finansowych, jak też rekomendacji dotyczącej wykonania lub powstrzymania się od wykonania uprawnień wynikających z określonego instrumentu finansowego do zakupu, sprzedaży, subskrypcji, wymiany, wykonania lub wykupu instrumentu finansowego. Przygotowując niniejszą prezentację Bank BGŻ nie spełnia roli zarządzającego portfelem ani doradcy inwestycyjnego jakiejkolwiek osoby, w tym w szczególności Otrzymującego prezentację. Jakiekolwiek treści, zawarte w niniejszej prezentacji i przekazywane Otrzymującemu prezentację przez Bank BGŻ w związku z zawieraniem lub wykonywaniem transakcji opisanych w prezentacji, nie mogą być traktowane przez Otrzymującego prezentację jako podstawa decyzji Otrzymującego prezentację dotycząca zawierania lub wykonywania transakcji opisanych w prezentacji. Odnośnie każdej pojedynczej transakcji, korzyści oraz przydatność transakcji dla Otrzymującego prezentację jest poddawana przez Otrzymującego prezentację ocenie dokonywanej niezależnie od Banku BGŻ, albo przez Otrzymującego prezentację samodzielnie albo przez niezależnych doradców Otrzymującego prezentację, w zakresie wszelkich aspektów transakcji, w tym aspektów prawnych, podatkowych, księgowych i finansowych. Każda transakcja dotycząca produktu przedstawionego w niniejszej prezentacji jest zawierana przez Otrzymującego prezentację wyłącznie na podstawie jego niezależnej oceny i na jego własne ryzyko. Bank BGŻ dołożył niezbędnych starań, aby zamieszczone w niniejszym materiale informacje były rzetelne oraz oparte na kompetentnych źródłach. Przyjęte w przykładach ceny i kursy walutowe nie są kwotowaniami rzeczywistymi, bądź kalkulacjami finansowymi jakiegokolwiek uczestnika rynku finansowego i pieniężnego, ani nie odnoszą się do obecnej bądź przyszłej sytuacji Otrzymującego prezentację. Szczegółowe informacje dotyczące Banku BGŻ S.A. oraz usług inwestycyjnych świadczonych przez Bank BGŻ znajdują się na stronie internetowej www.bgz.pl 39