Wykład: BANK CENTRALNY I POLITYKA MONETARNA
Polityka monetarna Polityka monetarna - jest to manipulowanie podażą pieniądza przez bank centralny. Głównym celem banku centralnego (odpowiedzialnego za politykę monetarną) jest utrzymanie stabilnego poziomu cen (wartości pieniądza).
Narodowy Bank Polski Marek Belka Zgodnie z art.227 Konstytucji RP Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Umacnianie pieniądza polskiego /ustawa o NBP z 1989 r./ Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen /ustawa o NBP z 1998 r./
Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego w Polsce Rada Polityki Pieniężnej opiera politykę pieniężną na strategii bezpośredniego celu inflacyjnego (od 1998 r.). Po sprowadzeniu inflacji do niskiego poziomu, począwszy od 2004 r. RPP przyjęła ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z symetrycznym przedziałem odchyleń o szerokości ± 1 punkt procentowy. Źródło: NBP, Założenia polityki pieniężnej na rok 2006. Stopa inflacji (CPI) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 3,5 2,1 1,0 2,5 4,2 3,5 2,6 4,3 3,7 0,9 0,0 CPI 2015: -0,9%. Źródło: GUS.
Funkcje banku centralnego - manipulowanie podażą pieniądza - ochrona siły nabywczej waluty krajowej - obsługa bankowa rządu - emisja pieniądza gotówkowego - gwarantowanie depozytów - bank banków (zapewnienie płynności sektora bankowego)
Narzędzia polityki monetarnej Stopa dyskontowa stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Operacje otwartego rynku kupno lub sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny na otwartym rynku, powoduje zmianę wielkości bazy monetarnej. Stopa rezerw obowiązkowych - minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.
Stopy procentowe NBP, 2000-2014 (stan w końcu roku) Wskaźnik 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Stopa oprocentowania redyskonta weksli 21,50 14,00 7,50 5,75 7,00 4,75 4,25 5,25 5,25 3,75 3,75 4,75 4,50 2,75 2,25 Stopa oprocentowania kredytu lombardowego 23,00 15,50 8,75 6,75 8,00 6,00 5,50 6,50 6,50 5,00 5,00 6,00 5,75 4,00 3,00 Stopa referencyjna 19,00 11,50 6,75 5,25 6,50 4,50 4,00 5,00 5,00 3,50 3,50 4,50 4,25 2,50 2,00 1.02.1991 r. stopa redyskonta weksli wynosiła 60%. Źródło: GUS.
Aktualne stopy procentowe, 16.04.2016 Stopa procentowa Oprocentowanie Obowiązuje od dnia Stopa referencyjna 1) 1,50 2015-03-05 Stopa lombardowa 2,50 2015-03-05 Stopa depozytowa 0,50 2015-03-05 Stopa redyskonta weksli 1,75 2015-03-05 1) rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych Źródło: NBP.
Rynkowe stopy krótkoterminowe na tle stóp procentowych NBP w latach 1998-2005 Źródło: NBP. Stopa referencyjna (oprocentowanie 7-dniowych bonów pieniężnych) wynosi obecnie 1,5% (od 05.03.2015). WIBOR 1M 1,56% (15.04.2016).
Średnie w miesiącu saldo operacji otwartego rynku w latach 1995 2014 Źródło: NBP.
Stopy rezerw obowiązkowych Stopa rezerwy obowiązkowej: - od środków złotowych i środków w walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, od środków uzyskanych z tytułu emisji papierów wartościowych -od środków uzyskanych z tytułu operacji repo i sell-buy-back Oprocentowanie Obowiązuje od dnia 3,50 2010-12-31 0,00 2012-01-01 Oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej 2) 1,35 2015-03-05 2) 0,9 stopy referencyjnej - obowiązuje od 2014-10-09 Rezerwa obowiązkowa na dzień 31 grudnia 2014 r. ukształtowała się na poziomie 34,7 mld zł, w tym rezerwa obowiązkowa sektora bankowego wynosiła 34,2 mld zł, a rezerwa obowiązkowa systemu spółdzielczych kas oszczędnościowo kredytowych 454 mln zł. W styczniu 1993 r. stopa rezerwy obowiązkowej od złotowych wkładów na żądanie wynosiła 23%. Źródło: NBP.
Stopy procentowe banku centralnego Oczekiwania Rynkowe stopy % Szoki zewnętrzne (poza kontrolą banku centralnego) Kredyty Ceny aktywów Kurs walutowy Zmiany w globalnej gospodarce Ustalanie płac i cen Podaż i popyt na rynku dóbr i usług oraz rynku pracy Zmiany polityki fiskalnej Ceny krajowe Ceny importu Zmiany cen surowców Ceny w gospodarce
Ekspansywna i restrykcyjna polityka monetarna Ekspansywna polityka monetarna - oznacza zwiększanie podaży pieniądza. Większa ilość pieniądza powoduje obniżkę rynkowych stóp procentowych, a co za tym idzie wzrost wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych. Stosowana jest najczęściej w okresie słabej koniunktury gospodarczej (spowolnienia lub recesji). Restrykcyjna polityka monetarna - oznacza zmniejszanie podaży pieniądza. Stosowana jest w okresie podwyższonej inflacji. Wyższe stopy procentowe mogą doprowadzić do schłodzenia koniunktury (a nawet recesji).
Polityka monetarna w warunkach inflacji i recesji W warunkach inflacji zmniejszenie podaży pieniądza przez: - podwyższenie stóp %, - podwyższenie stóp rezerw obowiązkowych, - sprzedaż papierów wartościowych. W warunkach recesji zwiększenie podaży pieniądza przez: - obniżenie stóp %, - obniżenie stóp rezerw obowiązkowych, - zakup papierów wartościowych.
Irving Fisher (1867-1947) The Purchasing Power of Money, (1911)
Ilościowa teoria pieniądza - wersja transakcyjna Irwinga Fishera ILOŚĆ PIENIĄDZA POZIOM CEN M * V = P * T SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA WOLUMEN TRANSAKCJI
Wskaźniki korelacji dla wzrostu podaży pieniądza i inflacji (1960-1990) Próba M0 M1 M2 110 państw 0,925 0,958 0,950 w tym próbki: 21 krajów OECD 0,894 0,940 0,958 14 krajów Ameryki Łacińskiej 0,973 0,992 0,993 Źródło: NcCandless G.T., Weber W.: Some Monetary Facts, FRBM 1995.
Inflacja w USA a wzrost podaży pieniądza, 1960-2006 money growth rate
Polityka monetarna zorientowana na stabilizowanie stóp procentowych ZALETY Zapewnienie stabilizacji koniunktury gospodarczej (nie zmienia się znacząco oprocentowanie kredytów) Elastyczność (można ją modyfikować w miarę zmian koniunktury) Stabilizowanie kursu waluty WADY Problemy z kontrolą inflacji (w USA w 1974 r. stopa inflacji /CPI/ osiągnęła poziom 11 %, w 1979 r. 11,3 %, a w 1980 r. 13,5 %) Trudności z utrzymaniem zakładanej nominalnej stopy % w warunkach inflacji (w latach 1977-80 nominalna stopa % wzrosła z 5,6 % do 12,3 %) Zdaniem monetarystów stopa % jak każda cena (w tym przypadku cena kapitału pożyczkowego) nie powinna być regulowana przez państwo Brak reguł
Milton Friedman (1912-2006) Monetary History of the United States 1867-1960 (1963) Nagroda Nobla (1976)
Monetaryzm tezy programowe 1. Zmiany zasobu pieniądza są głównym (choć nie jedynym) czynnikiem tłumaczącym zmiany nominalnego dochodu. 2. Władze mogą kontrolować podaż pieniądza (podaż pieniądza ma charakter egzogeniczny). 3. Gospodarka jest ze swej natury stabilna (chyba, że zostanie zakłócona nienormalnym wzrostem masy pieniądza). 4. Wobec stabilności popytu na pieniądz, większość obserwowanych przejawów niestabilności gospodarki można przypisać fluktuacjom podaży pieniądza wywoływanym przez władze pieniężne.
Monetaryzm tezy programowe (c.d.) 5. Opóźnienie między zmianami zasobu pieniądza a wywołanymi przez nie zmianami dochodu pieniężnego jest duże i zmienne, tak iż próby stosowania dyskrecjonalnej polityki pieniężnej, podejmowane w celu nastrojenia gospodarki, mogą działać na nią destabilizująco. 6. W celu zapewnienia długookresowej stabilności cen należy pozwolić podaży pieniądza wzrastać w stałym tempie, równolegle z podstawowym wzrostem produkcji. 7. W długim okresie nie ma zamienności między bezrobociem a inflacją, co oznacza, że długookresowa krzywa Phillipsa jest pionowa (przy naturalnej stopie bezrobocia).
Case study: Polityka monetarna w czasach Margaret Thatcher [Premier Wielkiej Brytanii w okresie 4.05.1979-28.11.1990] To master inflation, proper monetary discipline is essential, with publicly stated targets for the growth of the money supply. Cel: wzrost M3 na poziomie 7-11% Aby ograniczyć akcję pożyczkową, Bank of England podniósł Minimum Lending Rate (MLR) [brytyjski odpowiednik discount rate w USA] z 12% do 14%
Co zdarzyło się w czasie Wielkiej Depresji w USA? Rok Stopa bezrobocia (w %) Realny PNB (w mld USD z 1958 r.) Zakupy rządowe (w mld USD z 1958 r.) Nominalna stopa procentowa (w %) Stopa inflacji (w %) Zmiany podaży pieniądza (M1) 1929 3,2 203,6 22,0 5,9 - +1,0 1930 8,9 183,5 24,3 3,6-2,6-6,9 1931 16,3 169,5 25,4 2,6-10,1-10,9 1932 24,1 144,2 24,2 2,7-9,3-4,7 1933 25,2 141,5 23,3 1,7-2,2-2,9 1934 22,0 154,3 26,6 1,0 7,4 +10,0 1935 20,3 169,5 27,0 0,8 0,9 +18,2 1936 17,0 193,2 31,8 0,8 0,2 +13,9 1937 14,3 203,2 30,8 0,9 4,2 +4,7 Źródło: Historical Statistics of the United States. Colonial Times to 1970. Part I and II. U.S. Department of Commerce. Bureau of Census. 1975, Washington, D.C.
Podaż pieniądza a cykle koniunkturalne w USA Okresy recesji w USA Spadek wskaźnika wzrostu podaży pieniądza poprzedza każdą recesję.
Krytyka aktywnej polityki monetarnej Y Początek aktywnych działań (2) Początek aktywnych działań (1) Efekt polityki (2) Efekt polityki (1) t
Reguły polityki monetarnej wg Friedmana constant money growth rule + 3 % M. Friedman: Program for Monetary Stability /1959/
Wskaźniki polityki pieniężnej oraz wzrostu gospodarczego w USA w latach 1978-1986 Wyszczególnienie 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 Tempo wzrostu nominalnej podaży 8,2 7,6 6,8 6,5 8,5 9,6 5,7 pieniądza M1 Tempo wzrostu realnej podaży pieniądza M1 0,9-1,3-2,2-3,2 2,1 6,0 2,0 Tempo inflacji mierzone deflatorem PNB 7,3 8,9 9,0 9,7 6,4 3,9 3,7 Zmiana szybkości obiegu pieniądza /PNB w stosunku do M1 z roku 4,3 3,7 2,0 4,8-4,3-1,6 4,8 poprzedniego/ Tempo wzrostu gospodarczego 5,3 2,5-0,2 1,9-2,5 3,6 6,8
Zmiany prędkości obiegu pieniądza w USA, 1915-2002 Duże wahania prędkości obiegu pieniądza w krótkim okresie Stabilność długookresowa
Polityka monetarna zorientowana na stabilizowanie agregatów pieniężnych (M1, M2) ZALETY Skuteczność w ograniczaniu inflacji (spadek inflacji /CPI/ z 10,4 % w 1981 r. do 3,2 % w 1983 r.) Obniżenie oczekiwań inflacyjnych Przewidywalność polityki monetary rule WADY Restrykcje pieniężne mogą przyczynić się do powstania recesji (stopa wzrostu GNP w 1982 r. = - 2,2 %) Duże wahania stopy % Nie sprawdza się w krótkim okresie (np. w przypadku pojawienia się szoków gospodarczych) Trudności z definiowaniem agregatów pieniężnych Popyt nie jest tak stabilny jak zakładali monetaryści (trudności z konstruowaniem prognoz gosp.) Wahania stopy % mogą destabilizować poziom kursu walutowego
Alan Greenspan Szef Systemu Rezerwy Federalnej 11.08.1988-31.01.2006
Polityka monetarna w USA, 1999-2000 Źródło: FED
Tempo wzrostu gospodarczego w USA, 1996-2001
Stopy procentowe w USA, 1999-2009
Rynek kredytów hipotecznych w USA Wskaźnik Nieuiszczenie należności w ciągu pierwszych 12 miesięcy (%) Nieuiszczenie należności w ciągu pierwszych 21 miesięcy (%) Kredyty hipoteczne Prime Subprime 2004 2005 2006 2007 2004 2005 2006 2007 2,43 2,39 4,33 4,93 11,19 16,22 23,79 25,48 5,11 4,91 10,51 6,4 23,35 31,72 43,75 32,15 LTV (%) 75,92 74,89 75,99 77,75 79,63 80,69 80,4 80,56 Wskaźnik marży dla ARM 2,30 2,40 2,90 2,70 5,20 5,40 5,50 5,30 Procent pożyczek zawierających: a) ARM 26,45 26,04 23,16 12,93 73,31 69,49 61,78 38,92 b) Karę za spłatę zobowiązania "z góry" 2,67 9,82 10,91 5,56 70,98 75,42 73,70 48,52 Źródło: Amromin G., Paulson A.L., Comparing patterns of default among prime and subprime mortgages, 2009
Federal Reserve Bank, Washington Ben Bernanke 1.02.2006-31.01.2014 Monetary policy has two basic goals: to promote maximum output and employment and to promote stable prices. /1977 amendment to the Federal Reserve Act/ Janet Yellen od 1.02.2014
Sumy bilansowe głównych banków centralnych styczeń 2008 r. = 100 Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2014.
European Central Bank, Frankfurt Mario Draghi The primary objective of the European Central Bank - to maintain price stability within the Eurozone.
Stopy procentowe głównych banków centralnych Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Wzrost gospodarczy w USA i strefie euro Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2015.
Inflacja w USA oraz w strefie euro Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2014.
Stopa bezrobocia w strefie euro i w USA Źródło: Bank of England, november 2015.
Polityka monetarna zorientowana na stabilizowanie cen (obniżanie stopy inflacji) ZALETY Skuteczność Elastyczność (monitoring średniookresowej inflacji i reagowanie w zależności od prognoz) WADY Stabilizowanie cen może prowadzić do schłodzenia koniunktury [jeżeli gospodarka traci możliwość dostosowań cenowych, to będą zachodziły dostosowania w zakresie ilości (produkcji i zatrudnienia)] Konieczność prowadzenia analiz wykraczających poza rynek pieniężny (trzeba śledzić procesy w sferze realnej)
Inflation targeting European Central Bank 2% Bank of Canada 1-3% Reserve Bank of New Zealand 0-3% Reserve Bank of Australia 2-3% Riksbank (Szwecja) 1-3% Bank of England 2,5%
Inflation targeting w Nowej Zelandii (1) Wysoka inflacja w Nowej Zelandii w latach 70-tych i 80-tych Ustawa The Reserve Bank of New Zealand Act 1989 wprowadza politykę inflation targeting - cel inflacja 0-2%
Inflation targeting w Nowej Zelandii (2) Od 2002 r. wyższy cel inflacyjny 1-3% Niska inflacja od 1992 r., ale po roku 2000 problemy z osiągnięciem celu inflacyjnego. CPI 2013 r.: 4%
Inflation targeting w Nowej Zelandii (3) Duże wahania PKB w Nowej Zelandii i relatywnie niższe tempo wzrostu
Inflation targeting w Nowej Zelandii (5) Wysokie oprocentowanie kredytów hipotecznych Utrzymanie niskiej inflacji wymaga stosowania wysokich stóp procentowych
Wskaźniki koniunktury, Nowa Zelandia 2007-2012 Wskaźnik 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Wzrost gospodarczy 2,9-1,9-0,1 1,8 2,4 2,3 Stopa bezrobocia 3,7 4,2 6,1 6,5 6,5 6,9 Stopa zatrudnienia 75,2 74,7 72,9 72,3 72,6 72,1 Stopa inwestycji 23,9 21,9 18,9 19,2 19,5 20,1 Inflacja 2,4 4,0 2,1 2,3 4,4 0,9 Saldo finansów publicznych / PKB 4,5 0,4-2,7-7,4-4,4-2,1 Dług publiczny / PKB 25,7 28,7 34,0 37,8 41,3 42,4 W Nowej Zelandii w III kw. 2015 r. stopa bezrobocia = 6,0%; prognoza stopy inflacji na 2015 r. = 0,4%.
Pułapka płynności Stopa procentowa Krzywe podaży pieniądza r MS0 MS1 MS2 r0 Krzywa popytu na pieniądz (popytu spekulacyjnego) r* MD M M0 M1 M2 Zasoby pieniądza
Stopy procentowe głównych banków centralnych Źródło: NBP, Raport o inflacji, listopad 2015.
Stopy procentowe banków centralnych, 2015 Country/Region Current Rate Previous Rate Change United States 0.25 % 1.00 % 12-16-2008 Australia 2.00 % 2.25 % 05-05-2015 Chile 3.00 % 3.25 % 10-16-2014 South Korea 1.50 % 1.75 % 06-11-2015 Brazil 14.25 % 13.75 % 07-30-2015 Great Britain 0.50 % 1.00 % 03-05-2009 Canada 0.50 % 0.75 % 07-15-2015 China 4.35 % 4.60 % 10-23-2015 Czech Republic 0.05 % 0.25 % 11-01-2012 Denmark 0.05 % 0.20 % 01-19-2015 Europe 0.05 % 0.15 % 09-04-2014 Hungary 1.35 % 1.50 % 07-21-2015 India 6.75 % 7.25 % 09-29-2015 Indonesia 7.50 % 7.75 % 02-17-2015 Israel 0.10 % 0.25 % 02-23-2015 Japan 0.10 % 0.10 % 10-05-2010 Mexico 3.00 % 3.50 % 06-06-2014 New Zealand 2.75 % 3.00 % 09-10-2015 Norway 0.75 % 1.00 % 09-24-2015 Poland 1.50 % 2.00 % 03-04-2015 Russia 11.00 % 11.50 % 07-31-2015 Saudi Arabia 2.00 % 2.50 % 01-19-2009 South Africa 6.25 % 6.00 % 11-19-2015 Sweden -0.35 % -0.25 % 07-02-2015 Switzerland -0.75 % -0.50 % 01-15-2015 Turkey 7.50 % 7.75 % 02-24-2015 Źródło: www.global-rates.com.