Spis treści 1. Przyczyny nadciśnienia tętniczego Bogdan Wyrzykowski........ 13 Genetyczne uwarunkowania pierwotnego nadciśnienia tętniczego..... 14 Nadciśnienie monogeniczne.................................. 16 Aldosteronizm poddający się leczeniu glikokortykosteroidami GRA 16 Zespół pozornego nadmiaru mineralokortykosteroidów AME.... 16 Zespół Liddle a.......................................... 17 Czynniki środowiskowe w patogenezie pierwotnego nadciśnienia tętniczego................................................ 18 Sól a nadciśnienie......................................... 18 Otyłość a nadciśnienie tętnicze.............................. 24 Zespół oporności na insulinę a nadciśnienie tętnicze............. 26 Udział dysfunkcji śródbłonka i zaburzeń neuroendokrynnych w rozwoju pierwotnego nadciśnienia tętniczego................. 29 Dysfunkcja śródbłonka..................................... 30 Zaburzenia neuroendokrynne................................ 30 Podsumowanie............................................ 32 2. Obraz kliniczny Jerzy Głuszek............................. 36 Nadciśnienie tętnicze pierwotne............................... 37 Nadciśnienie tętnicze wtórne................................. 44 3. Badanie chorego z nadciśnieniem tętniczym Tomasz Pasierski... 49 Wywiady................................................. 49 Badanie fizykalne.......................................... 53 Badania dodatkowe......................................... 54 7
4. Pomiar ciśnienia krwi Marek Kabat......................... 59 Tradycyjny pomiar ciśnienia krwi............................. 59 Domowe pomiary ciśnienia krwi.............................. 63 Całodobowa automatyczna rejestracja ciśnienia krwi.............. 63 Wskazania.............................................. 68 Ograniczenia metody....................................... 69 Perspektywy............................................. 69 5. Podstawowe zasady leczenia Włodzimierz Januszewicz, Marek Sznajderman........................................ 71 6. Leczenie niefarmakologiczne (modyfikacja stylu życia) Marek Sznajderman, Włodzimierz Januszewicz................. 75 Normalizacja masy ciała..................................... 75 Ograniczenie spożycia soli................................... 76 Spożycie potasu........................................... 77 Spożycie wapnia i magnezu.................................. 78 Dieta DASH.............................................. 79 Ograniczenie spożycia alkoholu............................... 79 Kawa i herbata............................................ 80 Inne składniki diety........................................ 81 Aktywność fizyczna........................................ 82 Palenie tytoniu............................................ 82 Metody psychoterapeutyczne................................. 83 7. Indywidualizacja leczenia hipotensyjnego Włodzimierz Januszewicz, Marek Sznajderman................. 85 8. Leki moczopędne Andrzej Więcek........................... 89 Klasyfikacja leków moczopędnych............................ 89 Właściwości farmakologiczne leków moczopędnych.............. 90 Mechanizm działania leków moczopędnych..................... 92 Przeciwwskazania do stosowania leków moczopędnych............ 93 Objawy niepożądane........................................ 94 9. Leki blokujące receptory beta-adrenergiczne Andrzej Januszewicz...................................... 96 Nadciśnienie tętnicze współistniejące z zaburzonym profilem lipidowym................................................ 100 Nadciśnienie tętnicze współistniejące z cukrzycą................. 100 Nadciśnienie tętnicze współistniejące z chorobą niedokrwienną serca.................................................... 101 Nadciśnienie tętnicze współistniejące z niewydolnością serca....... 102 8
Nadciśnienie tętnicze u kobiet w ciąży......................... 102 Nadciśnienie tętnicze u osób w wieku podeszłym................. 103 Podsumowanie............................................. 105 10. Leki blokujące receptory alfa-adrenergiczne Mariola Pęczkowska....................................... 106 11. Antagoniści wapnia Marek Sznajderman, Włodzimierz Januszewicz 113 Pochodne dihydropirydyny................................... 116 Werapamil................................................ 117 Diltiazem................................................. 118 Działania niepożądane antagonistów wapnia..................... 118 Antagoniści wapnia a ciąża i laktacja........................... 119 12. Inhibitory konwertazy Andrzej Więcek....................... 122 Klasyfikacja inhibitorów konwertazy........................... 122 Właściwości farmakologiczne inhibitorów konwertazy............. 124 Mechanizm działania inhibitorów konwertazy................... 124 Zastosowanie kliniczne inhibitorów konwertazy.................. 125 Stosowanie inhibitorów konwertazy w połączeniu z innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi...................... 126 Objawy niepożądane i przeciwwskazania do stosowania inhibitorów konwertazy..................................... 127 13. Antagoniści receptorów angiotensyny II Katarzyna Paschalis-Purtak, Bogna Puciłowska................ 130 Nadciśnienie tętnicze współistniejące z niewydolnością serca....... 134 Nadciśnienie tętnicze współistniejące z nefropatią cukrzycową...... 135 Podsumowanie............................................ 136 14. Inne leki hipotensyjne Idalia Cybulska...................... 137 Leki hamujące układ współczulny o działaniu ośrodkowym........ 137 Metyldopa............................................... 137 Klonidyna............................................... 138 Pochodna Rauwolfia serpentina rezerpina................... 139 Nowe pochodne imidazolowe............................... 140 Leki bezpośrednio rozszerzające tętniczki....................... 141 Dihydralazyna........................................... 141 Todralazyna............................................. 142 Minoksydil.............................................. 142 Ketanseryna............................................... 143 9
15. Interakcje leków hipotensyjnych Julita Chojnowska-Jezierska... 145 Antagoniści wapnia......................................... 147 Leki beta-adrenolityczne..................................... 150 Inhibitory konwertazy....................................... 152 Leki moczopędne.......................................... 154 Antagoniści receptora angiotensyny II.......................... 155 16. Przyczyny niepowodzenia leczenia hipotensyjnego Idalia Cybulska.......................................... 157 Pseudonadciśnienie......................................... 158 Brak współpracy ze strony pacjenta............................ 159 Niewłaściwy dobór leku..................................... 160 Nieodpowiednie kojarzenie leków.............................. 160 Niekorzystny wpływ innych leków............................ 160 17. Nadciśnienie tętnicze u osób w młodym wieku Teresa Wyszyńska. 162 18. Nadciśnienie tętnicze u osób w wieku podeszłym Barbara Gryglewska, Tomasz Grodzicki....................... 174 Częstość występowania..................................... 174 Patogeneza............................................... 175 Diagnostyka.............................................. 175 Ryzyko związane z nadciśnieniem............................. 177 Zasady leczenia............................................ 179 Wyniki leczenia............................................ 182 Podsumowanie............................................ 183 19. Nadciśnienie tętnicze u chorych z otyłością, cukrzycą, dyslipidemią i hiperurykemią Barbara Krupa-Wojciechowska............... 184 20. Nadciśnienie tętnicze w chorobach nerek Stanisław Czekalski....................................... 190 Patogeneza............................................... 191 Diagnostyka.............................................. 192 Leczenie................................................. 194 21. Nadciśnienie tętnicze a jakość życia chorych Kalina Kawecka-Jaszcz, Marek Klocek........................ 200 Jakość życia osób z nadciśnieniem tętniczym.................... 201 Sposoby poprawy jakości życia osób z nadciśnieniem tętniczym..... 205 Podsumowanie............................................ 208 10
22. Leczenie nadciśnienia tętniczego a ciąża i karmienie Andrzej Więcek.......................................... 211 Leczenie nadciśnienia tętniczego u kobiet w ciąży................ 212 Leki przeciwnadciśnieniowe zalecane w ciąży.................. 212 Leki przeciwnadciśnieniowe nie zalecane w ciąży............... 213 Leczenie przełomu nadciśnieniowego u kobiet w ciąży........... 214 Zapobieganie wystąpieniu nadciśnienia tętniczego u kobiet w ciąży. 214 Leki przeciwnadciśnieniowe stosowane w okresie karmienia........ 215 23. Zasady leczenia nadciśnienia tętniczego w stanach pilnych i naglących Tomasz Grodzicki, Andrzej Rynkiewicz, Maciej Klima, Krzysztof Narkiewicz........................................ 217 Definicja stanów pilnych i naglących w nadciśnieniu tętniczym..... 217 Zasady doraźnego leczenia nadciśnienia tętniczego................ 219 Leczenie wybranych stanów naglących w nadciśnieniu tętniczym.... 221 24. Edukacja chorych z nadciśnieniem tętniczym Radosław Szczęch, Tomasz Grodzicki, Krzysztof Narkiewicz....... 225 Potencjalne korzyści wynikające z edukacji chorych z nadciśnieniem tętniczym................................................. 226 Edukacja chorych z nadciśnieniem tętniczym w Polsce............ 227 Materiały edukacyjne...................................... 228 Edukacja w zakresie modyfikacji stylu życia................... 228 Pomiary ciśnienia tętniczego w warunkach domowych........... 229 Edukacja w zakresie farmakoterapii.......................... 229 Podsumowanie............................................ 230 Załącznik. Ważniejsze leki stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego Włodzimierz Januszewicz, Marek Sznajderman................. 231 Skorowidz................................................ 234 11