CZAS PRACY W NOWYCH KRAJACH CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ Aspekty ekonomiczne, prawne i społeczne (red.) Monika Latos-Miłkowska Magdalena Barbara Rycak Warszawa 2008
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH SKRÓTÓW 15 WSTĘP 17 Część I SPOŁECZNO-EKONOMICZNE ASPEKTY CZASU PRACY 23 Rozdział I TŁO SPOŁECZNO-GOSPODARCZE KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNJEJ 25 1. Uwagi wstępne 25 2. Sytuacja demograficzna w ośmiu nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej 27 3. Rynek pracy ośmiu krajów Europy Środkowo-Wschodniej 29 4. Niektóre problemy gospodarcze krajów Europy Środkowo-Wschodniej 35 Rozdział II ILE I JAK PRACUJEMY W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ? 42 1. Uwagi wstępne 42 2. Obowiązujący czas pracy i godziny przepracowane w nowych krajach członkowskich na tle UE-15 42 3. Godziny przepracowane przez pracowników najemnych - tendencje wieloletnie 45 4. Godziny przepracowane przez osoby prowadzące własną działalność gospodarczą. 47 5. Długie godziny pracy 50 6. Praca na część etatu 51 6.1. Popularność pracy na część etatu w krajach starej i nowej Unii 51 6.2. Rozkłady czasu pracowników zatrudnionych w niepełnym czasie 54 6.3. Powody pracy na niepełnym etacie 57 7. Nietypowe pory pracy w gospodarce rynkowej 59
7.1. Uwagi wstępne 59 7.2. Praca w soboty, niedziele, wieczorami i w nocy 60 7.3. Praca zmianowa 66 7.4. Oceny nietypowych godzin pracy przez menedżerów i pracowników 68 Rozdział III TRADYCYJNY CZY ELASTYCZNY CZAS PRACY? 71 1. Uwagi wstępne 71 2. Istota elastyczności, próby jej określenia w literaturze przedmiotu i w badaniach międzynarodowych 72 3. Analiza elastycznej organizacji czasu pracy na podstawie badań międzynarodowych 75 3.1. Uwagi ogólne, 75 3.2. Zmienne godziny pracy pracowników najemnych 76 3.3. Zmienne godziny pracy w praktyce przedsiębiorstw 79 3.4. Annualizacja godzin pracy 86 3.5. Praca na wezwanie (on-call work) 87 3.6. Praca w domu i telepraca 90 4. Elastyczny czas pracy pracujących na własny rachunek 91 Rozdział IV SPOŁECZNE ASPEKTY ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI CZASU PRACY 96 1. Uwarunkowania godzenia pracy zawodowej z życiem rodzinnym 96 2. Oczekiwania pracowników wobec przedsiębiorstwa dotyczące udogodnień w łączeniu pracy z obowiązkami rodzinnymi 100 2.1. Problem w skali Unii Europejskiej 100 2.2. Zakres rozwiązań stosowanych w Polsce 104 3. Pozytywna i negatywna elastyczność czasu pracy 106 4. Postulaty pracowników wobec przedsiębiorstw - preferowane zmiany w organizacji czasu pracy 107 5. Oceny pracowników różnych form organizacji czasu pracy 110 PODSUMOWANIE I WNIOSKI 113 Załącznik nr 1. Ad hoc module on work organization and working time arrangements 118 Załącznik nr 2. Określenia statystyczne użyte w opracowaniu 119 BIBLIOGRAFIA DO CZĘŚCI 1 121
Część II PRAWNE ASPEKTY CZASU PRACY 125 Monika Latos-Milkowska Rozdział V ŹRÓDŁA REGULACJI PRAWNYCH CZASU PRACY 127 1. Uwagi wprowadzające 127 2. Problematyka czasu pracy w konstytucjach badanych państw Unii Europejskiej 127 3. Międzynarodowe uwarunkowania regulacji czasu pracy w nowo przyjętych krajach Unii Europejskiej 128 3.1. Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy 128 3.2. Wpływ prawa wspólnotowego na prawodawstwo nowo przyjętych krajów Unii Europejskiej 131 4. Ustawowe regulacje czasu pracy w nowo przyjętych krajach Unii Europejskiej 135 5. Udział partnerów społecznych w tworzeniu źródeł czasu pracy 137 6. Konkluzje 145 7. Wnioski dla polskiego ustawodawcy 147 Magdalena Barbara Rycak Rozdział VI PODSTAWOWE INSTYTUCJE PRAWNE I POJĘCIA CZASU PRACY W NOWYCH KRAJACH CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ 148 1. Czas pracy 148 2. Okres odpoczynku 151 3. Przerwa na odpoczynek 158 4. Ogólny wymiar czasu pracy 162 5. Niepełny wymiar czasu pracy 170 6. Organizacja czasu pracy 178 7. Okres rozliczeniowy 179 8. Rozkład czasu pracy 183 9. Wnioski dla polskiego ustawodawcy 184 Monika Latos-Miłkowska Rozdział VII PRAWNE ASPEKTY ORGANIZACJI CZASU PRACY W NOWO PRZYJĘTYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ 189 1. Uwagi wprowadzające 189 2. Elastyczne formy organizacji czasu pracy 189
2.1. Organizacja czasu pracy z równoważonym dobowym czasem pracy 189 2.2. Praca zmianowa 194 2.3. Przerywany czas pracy 196 2.4. Organizacja czasu pracy, w której pracownik decyduje o godzinach rozpoczynania i kończenia pracy 197 2.5. Zadaniowo-wynikowy czas pracy 198 2.6 ; Konta czasu pracy 199 3. Tryb ustalania rozkładu czasu pracy 200 4. Dopuszczalność pracy w dni wolne 202 5. Praca wieczorem i w nocy 206 6. Konkluzje 210 7. Wnioski dla polskiego ustawodawcy 212 Magdalena Barbara Rycak Rozdział VIII PRAWNE OGRANICZENIA PRAWA DO WYPOCZYNKU 214 1. Praca w godzinach nadliczbowych 214 1.1. Pojęcie pracy w godzinach nadliczbowych 214 1.2. Przesłanki dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych 217 1.3. Limity godzin nadliczbowych 223 1.4. Rekompensowanie pracy w godzinach nadliczbowych 225 2. Dyżur pracowniczy 229 2.1. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczące dyżurów 229 2.2. Pojęcie i zasady ustalania dyżuru 231 2.3. Rekompensowanie dyżuru pracowniczego 232 3. Konkluzje 233 4. Wnioski dla polskiego ustawodawcy 234 Monika Latos-Miłkowska Rozdział IX ROZWIĄZANIA PRAWNE WSPIERAJĄCE GODZENIE PRACY ZAWODOWEJ Z ŻYCIEM RODZINNYM 236 1. Uwagi wprowadzające 236 2. Ułatwienia w dostępie do zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy 236 3. Ograniczenia pracy w godzinach nadliczbowych osób sprawujących opiekę nad dziećmi 237 4. Ograniczenia pracy nocnej osób sprawujących opiekę nad małymi dziećmi 238 5. Ograniczenia w zatrudnianiu w dni wolne od pracy 239
6. Ograniczenia w zatrudnianiu w przedłużonym dobowym czasie pracy 240 7. Przerwy na karmienie dziecka 241 8. Zwolnienia od pracy przeznaczone na opiekę nad dziećmi 242 9. Możliwość dostosowywania przez pracownika rozkładu czasu pracy do swoich potrzeb 242 10. Konkluzje 244 11. Wnioski dla polskiego ustawodawcy 245 WNIOSKI KOŃCOWE, 247 BIBLIOGRAFIA DO CZĘŚCI II 253