UPRAWNIENIA PRACOWNIKÓW ZWIĄZANE Z RODZICIELSTWEM. (dni wolne na opiekę nad dzieckiem, zasiłek opiekuńczy, urlop macierzyński, wydłużony urlop wychowawczy) I. DNI WOLNE NA OPIEKĘ NAD DZIECKIEM. Art 188 Kodeksu pracy mówi, że pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na dwa dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. To uprawnienie nie jest urlopem (jak potocznie się go nazywa) ale zwolnieniem od pracy. Takie uprawnienie przysługuje zarówno kobiecie jak i mężczyźnie, przy czym zgodnie z art. 189 1 Kodeksu pracy, jeśli obydwoje rodzice (lub opiekunowie) są zatrudnieni, to z tego prawa może skorzystać tylko jedno z nich. Zazwyczaj zakład pracy zażąda od ojca występującego o udzielenie wolnego dnia na opiekę nad dzieckiem oświadczenia, że żona nie wykorzystała już wolnych dni w swoim zakładzie pracy. Zwolnienie od pracy na dwa dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia przysługują raz w roku niezależnie od tego ile dzieci posiadają zatrudnieni rodzice. Należy pamiętać też, że uprawnienie do 2 dni zwolnienia na dziecko nie przechodzi na następny rok, a za niewykorzystane dni opieki nie przysługuje ekwiwalent pieniężny. II. ZASIŁEK OPIEKUŃCZY Zgodnie z art. 32. ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.10.77.512 j.t. z późn.zm.) zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad: 1) dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku: a) nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, b) porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki, c) pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej; 2) chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat; 1
3) innym chorym członkiem rodziny. Członkami rodziny są: małżonek, rodzice, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki. Prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem przysługuje na równi matce i ojcu dziecka, ale jest wypłacane tylko jednemu z rodziców- temu, który wystąpi z wnioskiem. Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Ale nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Zasiłek przysługuje przez okres zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż: 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad zdrowym dzieckiem do lat 8 i chorym dzieckiem do lat 14, 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dzieckiem w wieku ponad 14 lat lub innymi chorymi członkami rodziny. Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego bez względu na przyczyny oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki, nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym. Do wniosku o zasiłek opiekuńczy niezbędne jest dołączenie takich dokumentów jak: w przypadku dziecka chorego (lub innego chorego członka rodziny) - zaświadczenie lekarskie wystawione na formularzu ZUS ZLA w przypadku dziecka w wieku do lat 8 odpowiednio: - w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko - oświadczenie ubezpieczonego - w przypadku izolacji dziecka z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej- decyzja właściwego inspektora sanitarnego zarządzającego izolację - w razie porodu, choroby lub pobytu małżonka stale opiekującego się dzieckiem w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej - zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym blankiecie. II. URLOP MACIERZYŃSKI Zgodnie ze zmianą ustawy z dnia 28 maja 2013 r. Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2013.675) od 17 czerwca 2013 r., rodzicom wszystkich dzieci, urodzonych po 31 grudnia 2012 r. o ile nie później niż 14 dni po porodzie złożyli lub złożą wnioski o udzielenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze wynikającym z art. 182 1 1, przysługuje (łącznie 52 tygodnie): 2 20 tygodni urlopu macierzyńskiego (w tym
14 zarezerwowanych tylko dla matki), 6 tygodni urlopu dodatkowego (mogą korzystać ojciec i matka), 26 tygodni urlopu rodzicielskiego (mogą korzystać ojciec i matka) jego długość jest stała, bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie, 2 tygodniach urlopu zarezerwowanego wyłącznie dla ojców. Art. 182 1 a. 1. Bezpośrednio po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze określonym w art. 182 1 1 pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 26 tygodni - niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Natomiast w przypadku porodu mnogiego przysługuje nawet do 71 tygodni urlopu w zależności od liczby dzieci : od 31 do 37 tygodni urlopu macierzyńskiego, w zależności od liczby dzieci, do 8 tygodni urlopu dodatkowego urlopu, 26 tygodni urlopu rodzicielskiego (mogą korzystać ojciec i matka) jego długość jest stała, bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie, 2 tygodniach urlopu zarezerwowanego wyłącznie dla ojców. 6 tygodni urlopu dodatkowego można podzielić maksymalnie na dwie części, każda trwająca minimum tydzień, a 26 tygodni urlopu rodzicielskiego można wykorzystać maksymalnie w trzech częściach, trwających minimum 8 tygodni. Urlop musi też mieć charakter ciągły, tzn. urlop rodzicielski musi przypadać bezpośrednio po dodatkowym oraz części tych urlopów muszą następować bezpośrednio jedna po drugiej. Z dodatkowego oraz rodzicielskiego urlopu mogą korzystać ojciec i matka. Nowe przepisy mają więc umożliwić elastyczne korzystanie z urlopów przez rodziców dziecka oraz godzenie ról zawodowych i rodzinnych, a także sprzyjać częstszemu wykorzystywaniu urlopów przez ojców. Nowelizacja może też poprawić sytuację kobiet na rynku pracy. Natomiast wysokości wynagrodzeń wypłacanych rodzicom w przypadku korzystania z urlopów dla rodzica który zdecyduje się tylko na półroczny pobyt z dzieckiem, otrzyma 100% pensji. Jeżeli przedłuży urlop o kolejne pół roku, jego pensja wyniesie w drugiej połowie roku 60%. Rodzic, który od razu skorzysta z rocznego urlopu, otrzyma 80% wynagrodzenia. Można łączyć pracę maksymalnie na pół etatu z dodatkowym urlopem macierzyńskim i urlopem rodzicielskim. Wtedy pracownik otrzymuje połowę zasiłku macierzyńskiego. Pracodawca jednak nie musi zgodzić się na łączenie zatrudnienia i urlopu, bo nie na każdym stanowisku możliwa jest praca w niepełnym wymiarze. W takiej sytuacji będzie musiał poinformować pracownika o przyczynach odmowy. Pracodawca jest obowiązany, każdorazowo uwzględnić wniosek pracownikowi. 3
III. URLOP WYCHOWAWCZY. Zgodnie z art 186 Kodeksu pracy do urlopu wychowawczego ma osoba, która była zatrudniona co najmniej 6 miesięcy (do tego okresu wlicza się także poprzednie okresy zatrudnienia matka wychowująca niepełnosprawne dziecko ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze 72 miesięcy: 36 miesięcy urlopu wychowawczego można wykorzystać do ukończenia przez dziecko 5 r.ż. (niezależnie od tego czy dziecko jest niepełnosprawne czy nie), dodatkowe 36 miesięcy urlopu przysługują gdy dziecko wymaga osobistej opieki i ma orzeczoną niepełnosprawność (w przypadku dziecka do 16 r.ż.) bądź stopień niepełnosprawności (w przypadku osoby powyżej 16 r.ż.).i można go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 18 r.ż. Urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej w 5 częściach. Każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego z każdego wymiaru urlopu. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Rodzic dziecka ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, jeżeli: 1) drugi rodzic dziecka nie żyje, 2) drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska, 3) drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu. Istotne jest, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu, chyba że pracodawca rozwiązuje umowę ze względu na ogłoszenia upadłości lub likwidację, a także gdy może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia,z winy pracownika. Jednocześnie należy pamiętać, że w razie ustalenia przez pracodawcę, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, wzywa on pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania. W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego: 1) w każdym czasie - za zgodą pracodawcy, 2) po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy. 4
Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Podstawa prawna: 1.Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. (Dz.U.98.21.94 j.t. z późn. zm.); 2. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.10.77.512 j.t. z późn, zm.); 3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz.U.03.230.2291 z późn. zm.) 4. Ustawa z dnia 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2013.675) Opracowanie to ma charakter informacyjny i nie stanowi wykładni prawa. 5