RODZAJ NERWICY PRZYCZYNY OBJAWY RÓŻNICOWANIE - napięcie emocjonalne wynikające z zakłóceń selekcji obieranych informacji; źródło zakłócenia: sytuacje trudne w środowisku - wstępnymi fazami psychoz rodzinnym dziecka, np.: młodzieńczych (schizofrenii, a) niespójność metod wychowawczych obojga rodziców, psychozy maniakalno b) stawianie niezgodnych/ sprzecznych wymagań; depresyjnej), czynnik wyzwalający: okres dorastania NEURASTENICZNA okres początkowy- drażliwość przejawiająca się: wybuchami gniewu, złości, rozżalenia, gwałtownego płaczu, pojawiające się wielokrotnie w ciągu dnia, pozostawiające uczucie narastającego wyczerpania; pierwsze sygnały wołania o pomoc ; jeśli rodzice nie rozumieją tych sygnałów, nie zmienią swego postępowania, pojawi się dodatkowo okresowo nawracający lęk, niepokój, niepewność, niska samoocena, brak wiary w realizację swoich możliwości przy wysokim poziomie aspiracji, trudności w koncentracji uwagi, osłabienie zapamiętywania, trudności w zbieraniu się do odrabiania lekcji, łatwe zniechęcanie się nawet przy drobnych przeszkodach; zaburzenia autonomiczne: bóle i zawroty głowy, trudności w zasypianiu, płytki, niespokojny sen z koszmarami, parestezje i uczucie oziębienia dłoni i stóp, kołatanie serca, skurcze, bóle brzucha, nadwrażliwość na hałasy i jasne światło; u dziewcząt: bolesne, obfite i zbyt częste miesiączki; Konsekwencje objawów: odbijają się na funkcjonowaniu dorastających w szkole: niepowodzenia w nauce, coraz gorsze oceny, konflikty z nauczycielami, nieumiejętność współżycia z rówieśnikami; prowadzi to do pogłębienia objawów neurastenicznych, rozdrażnienia, wewnętrznego napięcia, niepokoju, narastania objawów autonomicznych, pozostawiających uczucie stałego znużenia jako objawy dominującego w obrazie klinicznym - z zaburzeniami psychicznymi w niektórych chorobach somatycznych (białaczkach, nowotworach, gruźlicy, niedokrwistościach), - ze stanami rzekomoneurastenicznymi uwarunkowanymi różnego rodzaju organicznymi przyczynami (przebyte urazy mechaniczne czaszkowo mózgowe, ciężkie oparzenia, zatrucia, przebyte choroby zakaźne i in.)
HISTERYCZNA KONWERSYJNA Istota: wielopoziomowe zaburzenia mechanizmów regulacyjnych systemu: zaczyna dominować podsystem sensoryczno motoryczny i aktywacyjno emocjonalny nad podsystemem poznawczym. Dominują demonstratywne objawy imitujące schorzenia poszczególnych narządów lub współwystępujące w postaci reakcji konwersyjnych (rzekomo neurologicznych). - sytuacje trudne, zwł. deprywacja potrzeb psychicznych dziecka- potrzeby miłości, czułości, akceptacji, - zaniedbanie wychowawcze, - nadopiekuńcze postawy matki z nadmierną pobłażliwością, zbytnia surowość, z ograniczaniem swobody, aktywności, samodzielności dziecka, stawianie mu nadmiernych wymagań niewspółmiernych do jego możliwości i uzdolnień; Łatwo dochodzi do nerwicy histerycznej u osób cechujących się wrodzoną dużą reaktywnością i słabą odpornością na stresy oraz niedojrzałością struktur poznawczych (osobowość niedojrzała), jak również z utrzymującą się przewagą struktur popędowoemocjonalnych (cechujących małe dzieci) na skutek wadliwej socjalizacji dziecka od wczesnego dzieciństwa. - lęk zrodzony z nieuświadomionych konfliktów wewnętrznych zostaje przekształcony ulega konwersji w rozmaite czynnościowe zaburzenia somatyczne lub objawy zmysłowo ruchowe co redukuje lęk; nie wszystkie objawy mają charakter konwersji; - objawy cechuje: przesadność, nietypowość, ekspresyjność, nagłość pojawienia się i zanikania (gdy jednostka zaspokoi swoje nieuświadamiane cele); - omdlenia, napady z drgawkami lub bez nich imitujące napady padaczkowe, niedowłady jednej kończyny lub połowicze porażenie, z zachowaniem odruchów fizjologicznych, przykurcze stawów, niemożność stania i chodzenia, chód powłóczysty / szczudłowaty, opadnięcie powiek, szczękościsk, drżenie i skurcze palców, utrudniające pisanie i odrabianie lekcji, kurcze przełyku uniemożliwiające spożywanie pokarmów; skargi na bóle i zawroty głowy, nudności, bóle brzucha, bóle w okolicach serca, duszność, obniżony nastrój, myśli samobójcze; u dorosłych- dodatkowo: kilkugodzinne śpiączki z pozornym brakiem kontaktu, stany osłupienia/podniecenia ruchowego, zupełna niemota, głuchota, ślepota (u dzieci i młodzieży spotykane rzadziej); objawy histeryczne trudno odróżnić od symulacji obie najczęściej służą celom ochronnym; jednostka jest głęboko przekonana o swojej chorobie, dzięki której w sposób nieświadomy redukuje deprywację potrzeb, niweluje poczucie mniejszej wartości, usprawiedliwia wszelkie porażki, swoją rezygnację z zamierzonych działań; wtórne korzyści z choroby: troskliwość ze strony otoczenia, współczucie, czułość, zwalnianie z obowiązków domowych; jego pogorszenie wyników w nauce jest traktowane przez rodziców jako wynik choroby; w szkole może otrzymywać lepsze oceny niż na to zasługuje, troska ze strony nauczycieli i kolegów, dopóki szkoła nie znuży się zachowaniem ucznia; - z napadami padaczkowymi, (nie wykluczają się wzajemnie z napadami drgawek i omdleniami histerycznymi), - ze schizofrenią (zwł. w okresie dorastania)
HIPOCHONDRYCZNA - nadopiekuńczość matki (często samotnie wychowującej dziecko, lękającej się o zdrowie swojego jedynego dziecka, głęboko wierzącej w jego poważne schorzenia; - deprywacja potrzeb psychicznych (czułości, akceptacji)- może wyzwolić objawy nerwicy hipochondrycznej, dzięki czemu dziecko otrzymuje opiekę oraz domaga się stałej uwagi rodziców - na plan pierwszy wysuwa się koncentracja na własnym ciele połączona z wyraźnym lękiem o swoje zdrowie; - charakterystyczne wzorce zachowania: a) przesadne, natarczywe zgłaszanie i analizowanie różnorodnych dolegliwości o różnym umiejscowieniu i nasileniu, b) przywiązywanie wagi do właściwie banalnych objawów; skargi na np.: ból brzucha, ucisk w klatce piersiowej, bóle łydek, które są tak naprawdę wyimaginowane/ wyolbrzymiane w przekonaniu, że są sygnałem poważnego schorzenia, zagrażającego życiu; dokładne badania lekarskie i in. nie wykazują żadnych zmian chorobowych; zainteresowanie tematyką chorobową i medyczną: przeglądanie encyklopedii zdrowia, przeszukiwanie medycznych stron w internecie w celu znalezienia potwierdzenia zasadności swoich objawów; nieustanne zgłaszanie przez dziecko matce kolejnych odczuć, prosząc ją o pomoc lekarską, chętnie godzi się na wszelkie badania, przestrzega dawek i pory zażywania zleconych leków; - ze schorzeniami somatycznymi o mało uchwytnych początkowo objawach, - ze schizofrenią, - z zespołem psychoorganicznym OBSESYJNA NERWICA NATRĘCTW objawy najczęściej ujawniają się w okresie dorastania (nie jest w stanie zwalczyć myśli natrętnych, czynności przymusowych, fobii; zawodzą działania racjonalno wolicjonalne); - środowisko rodzinne: brak ciepła, serdeczności, spontaniczności ze strony rodziców w okazywaniu uczuć; - osobowość matki: skrajnie wymagająca, perfekcjonistyczna, bezwzględna w egzekwowaniu swoich wydawanych poleceń przez różne kary i groźby, stwarza w domu oschły klimat, rygorystyczne metody wychowawcze oparte na: nie wolno, trzeba, należy, powinno się - uczuciowy stosunek do dziecka; dziecko w ten sposób jest zmuszane do tłumienia swojej spontaniczności uczuć, do ograniczania swoich naturalnych potrzeb psychicznych; - ciągle nawracające myśli o treści niezgodnej z moralnymi i estetycznymi uczuciami jednostki, np. myśli bluźniercze, o treści seksualnej, chęć uśmiercenia osób bliskich; zwykle współwystępują z różnymi - czynnościami natrętnymi mającymi na celu rozładowanie lęku i napięcia wynikających z natrętnych, nie akceptowanych myśli; - zdaje sobie sprawę, że jego myślowe natręctwa są absurdalne, a wykonywanie czynności bezsensowne, bezcelowe, ale im większe wysiłki czyni, aby je pokonać, tym bardziej i uporczywiej one nawracają, wyzwalając coraz większy lęk i niepokój; - ze wstępną fazą schizofrenii, - z organicznymi uwarunkowaniami natręctw, np. po zapaleniu mózgu / w następstwie przebytych urazów czaszkowo - mózgowych
FOBIA SZKOLNA częściowa lub całkowita odmowa uczęszczania do szkoły w związku z odczuwaniem silnego lęku na jej terenie; najczęściej u dzieci kilkunastoletnich i u młodzieży Coolidge: ostra postać fobii szkolnej: - spowodowana silnym przeżyciem na terenie szkoły, np. wyszydzenie przez nauczyciela pracy pisemnej dziecka, drwiny kolegów z nieudanego ćwiczenia na W-F ie; postać przewlekła narasta stopniowo, niekiedy poprzedzona jest epizodem opuszczenia zajęć szkolnych w I lub II klasie szkoły podstawowej z ww. przyczyn; czynniki, które mogą odegrać istotną rolę w ujawnieniu się przewlekłej postaci fobii szkolnej u osób dorastających: a) sytuacje trudne w domu rodzinnym od wczesnego dzieciństwa, przede wszystkim: - odrzucenie emocjonalne dziecka przez matkę, przejawiające się w formie przystosowawczej, kompensacyjnej opiekuńczości, pod której maską kryje ona wrogie tak naprawdę uczucia wobec dziecka; matka chce głęboko wierzyć w chorobę dziecka, zasięga wielokrotnie porady lekarskiej, chce jak najdłużej mieć dziecko w domu, żeby nieustannie umacniać jego przekonanie o swojej rzekomej miłości i przywiązaniu; ojciec: mało zaangażowany w sprawy rodzinne, do fobii dziecka ma stosunek ambiwalentny; z jednej strony domaga się, żeby dziecko jak najszybciej wróciło do szkoły, a z drugiej strony łatwo daje się przekonać ( dla świętego spokoju ), że choroba dziecka jest przyczyną jego absencji szkolnej; deprywacja uczuć i nadopiekuńcza (kompensacyjna) postawa matki, a często obojga rodziców, osłabiają proces identyfikacji i socjalizacji dziecka; b) czynniki zewnętrzne: (mniej istotne niż w fobii ostrej) - zmiana szkoły, - choroby, - wypadki losowe w rodzinie itp. - zaczynają się zwykle od dolegliwości somatycznych, np. bólów brzucha, dolegliwości żołądkowych: wymiotów, nudności, biegunek, możliwe również: bóle i zawroty głowy, omdlenia; czasem odmowa jedzenia, dławienie się jedzeniem, a nawet powolne przeżuwanie pokarmów, w wyniku czego zjedzenie śniadania wymaga długiego czasu; bóle pseudoreumatyczne w mięśniach lub stawach, osłabienie odporności organizmu, częste infekcje, stany podgorączkowe lub wysoka gorączka, alergie różnego rodzaju, astma, wysypki, świąd, zakłócenia mowy, jak np. niemożność głośnego mówienia, uporczywy szloch objawy pojawiają się w godzinach rannych przed wyjściem do szkoły; ustępują całkowicie, gdy rodzice zgodzą się na pozostawienie go w domu; jeśli zostanie zmuszone do pójścia do szkoły objawy przybierają na sile tak bardzo, że nauczyciel zmuszony jest odesłać je do domu jako ciężko chore; - może pojawić się lęk przed zaśnięciem, przed zwierzętami, złodziejami, ciemnością i potworami; - dziecko stara się przekonać siebie i rodziców, że jego niechęć chodzenia do szkoły wynika ze zbyt trudnych lekcji, niesprawiedliwego postępowania nauczyciela, złośliwości kolegów w klasie próby racjonalizacji swojej niechęci do szkoły; - jeśli sytuacja szkolna w jakikolwiek sposób zaczyna zagrażać dorastającemu dziecku, to wycofuje się ono ze środowiska szkolnego do domu, gdzie może tyranizować matkę wybuchami złości i skargami na złe samopoczucie, gdyż drażni je jej nadmierna troskliwość i nieustanne zabieganie o jego uczucia; - z depresją,
DEPRESYJNA środowisko rodzinne: - nadopiekuńczość matki, która ogranicza dziecku samodzielność, swobodę, aktywność oraz kontakty z rówieśnikami od wczesnych lat życia; skutek: negatywne uczucia wobec własnej osoby u dziecka w okresie dorastania (zachwianie poczucia własnej wartości, wiary w sens życia) oraz do otoczenia (reakcje buntu, agresji) Opracowanie na podstawie: - obniżenie nastroju i ogólnej aktywności, - często złe samopoczucie spowodowane różnymi dolegliwościami zbliżonymi do tych, które występują w nerwicy neurastenicznej; POSTAĆ APATYCZNO ABULICZNA: - brak chęci do nauki, - zaniedbanie wyglądu zewnętrznego, - unikanie kontaktów z rówieśnikami; POSTAĆ BUNTOWNICZA: - wybuchy złości, gniewu, - opryskliwość i kłótliwość, - jawne wyłamywanie się spod wszelkich zarządzeń rodziców / bierny opór, milczące negowanie zakazów, nakazów, próśb otoczenia; POSTAĆ REZYGNACYJNA: - poczucie bezsensu życia, - brak zainteresowań, - uczucie wstrętu do samego siebie, - chęć unicestwienia się (próby samobójcze); POSTAĆ LABILNA: utrudnia rozpoznanie nerwicy - oscylacja nastroju, tzw. chandry i humory typowe dla okresu dorastania, - zmienne nastawiania uczuciowe wobec otoczenia, - okresy wzmożonego napędu, - ucieczki z domu, - wagary, - okresowy bunt w stosunku do rodziców, po których następuje wyolbrzymiony żal, niechęć do samego siebie, - obniżenie nastroju z myślami samobójczymi; - ze wstępnymi fazami schizofrenii, - z chorobą afektywną, - z niektórymi chorobami somatycznymi, - z zespołem psychoorganicznym A. Popielarska (2000). Zaburzenia nerwicowe w: (red.) A. Popielarska, M. Popielarska. Psychiatria wieku rozwojowego. Warszawa, PZWL. A. Kępiński (1978). Psychopatologia nerwic. Warszawa, PZWL. A. Kępiński (1974). Melancholia. Warszawa, PZWL. I. Obuchowska (1981). Dynamika nerwic. Warszawa, PWN.