Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Definicja stosowana przez WHO przyjmuje, że do osób niepełnosprawnych zalicza się osoby z długotrwałą obniżoną sprawnością fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać ich pełne i efektywne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi obywatelami. Zgodnie z definicją wg Narodowego Spisu Powszechnego 2011 w zbiorowości osób niepełnosprawnych uwzględniono 2 grupy: 1. osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony, 2. osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych stosownie do swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa). Kwestia niepełnosprawności zarówno prawnej, jak i biologicznej, jest niezwykle istotna z punktu widzenia rynku pracy. Rzutuje bowiem nie tylko na zdolność jednostki do podjęcia pracy zarobkowej, ale również na jakość zasobów pracy. 1. Demografia Według wyników NSP 2011 1, w woj. podlaskim odnotowano 131,8 tys. osób, które zadeklarowały ograniczenie zdolności do wykonywania czynności podstawowych dla swojego wieku. Stanowiły one 11,0% ogółu ludności województwa wobec 12,9% w 2002r. W porównaniu do wyników poprzedniego spisu powszechnego z 2002r. liczba osób niepełnosprawnych zmniejszyła się o 24,2 tys., tj. o 15,5%. Wśród ogółu niepełnosprawnych 70,9 tys. to kobiety (53,8%), a 60,8 tys. to mężczyźni (46,2%). W miastach mieszkało 78,2 tys. osób niepełnosprawnych (59,3%), a na wsi 53,6 tys. osób (40,7%). 1 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Urząd Statystyczny w Białymstoku, Białystok 2012
Liczba osób niepełnosprawnych prawnie w 2011r. wyniosła 84,2 tys. i w porównaniu do 2002r. zmniejszyła się o prawie 33%. Na zmniejszenie zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie miały wpływ głównie zmiany w przepisach prawnych i zaostrzenie kryteriów przyznawania rent z tytułu niezdolności do pracy i podobnych świadczeń. W 2011 roku grupa ta stanowiła 7,0% ogółu ludności województwa (w 2002r. 10,4%). Opracowanie własne na podstawie NSP 2011 W okresie między spisami znacząco zwiększyła się (o 17,1 tys. osób, tj. o 56,3%) liczba osób niepełnosprawnych wyłącznie biologicznie, tj. takich, które nie posiadają orzeczenia o niepełnosprawności, ale odczuwają ograniczenie zwykłych czynności dnia codziennego. W 2011r. było ich 47,5 tys. osób i stanowiły one 4,0% ogółu ludności województwa i 36,1% osób niepełnosprawnych. 2011 rok Ludność niesprawna w Polsce i woj. podlaskim wg NSP 2011 Ludność razem Osoby niepełnosprawne wg NSP 2011 prawnie oraz prawnie i biologicznie tylko biologicznie Osoby sprawne Polska (w tys.) 38511,8 (100%) 4697,5 (12,2%) 3131,9 1565,6 100% 66,7% 33,3% 33814,3 (87,8%) Podlaskie (w tys.) 1202,4 (100%) 131,8 (11,0%) 84,2 47,5 100% 63,9% 36,1% 1070,6 (89,0%) Opracowanie własne na podstawie NSP 2011 2
Na 91% osób niepełnosprawnych prawnie i biologicznie oraz tylko biologicznie 52,3% osób odczuwało umiarkowane ograniczenie sprawności, 26,4% poważne ograniczenie sprawności i 12,3% całkowite ograniczenie sprawności. Z kolei na 9,1% osób niepełnosprawnych tylko prawnie składało się: 3,8% osób w stopniu lekkim, 2,9% osób w stopniu umiarkowanym i 1,4% osób w stopniu znacznym. 2. Aktywność ekonomiczna ludności niepełnosprawnej w Polsce Według wyników badania BAEL, w którym przyjęto kryterium prawne niepełnosprawności, w woj. podlaskim w IV kwartale 2014r. aktywnych było 86 tys. osób niepełnosprawnych, w tym pracowało zaledwie 10 tys. osób. Współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 12,8%, czyli ponad 4-krotnie mniej niż dla ogółu ludności województwa (55,8%). Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wyniósł 11,6%, co oznacza, że na każde 100 osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej pracowało zaledwie 12 osób. Aktywność ekonomiczna osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 16 lat i więcej w woj. podlaskim w IV kwartale 2014 Wyszczególnienie Ludność Niepełnosprawni Polska Niepełnosprawni Ludność, w tym: 916 tys. 86 tys. - Aktywni zawodowo 511 tys. 11 tys. -. Współczynnik aktywności zawodowej 55,8% 12,8% 17,4 w tym Pracujący 474 tys. 10 tys. - Wskaźnik zatrudnienia 51,7% 11,6% 15,2 Dane: BAEL, http://www.niepelnosprawni.gov.pl/niepelnosprawnosc-w-liczbach-/bael/ Na tle kraju wskaźniki aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych prawnie w naszym województwie kształtują się mniej korzystnie (w Polsce odpowiednio: współczynnik aktywności zawodowej 17,4%, a wskaźnik zatrudnienia 15,2%). 3
3. Bezrobocie rejestrowane osób niepełnosprawnych W końcu 2014 r. w urzędach pracy woj. podlaskiego zarejestrowanych było 3801 bezrobotnych osób niepełnosprawnych, czyli o 349 osób (tj. o 8,4%) mniej niż rok wcześniej. Spadek liczby bezrobotnych wśród ogółu zarejestrowanych był na wyższym poziomie (o 14,8%). Osoby niepełnosprawne stanowiły w końcu 2014 roku 6,3% ogólnej liczby zarejestrowanych bezrobotnych (w końcu 2013 roku 5,9%). W ewidencji urzędów pracy pozostawało też 697 niepełnosprawnych osób zarejestrowanych jako poszukujące pracy. Bezrobocie rejestrowane osób niepełnosprawnych w woj. podlaskim na tle kraju w 2014 roku Województwo Liczba bezrobotnych w tym osób niepełnosprawnych POLSKA 1825180 108902 6,0 Lubuskie 47115 4278 9,1 Łódzkie 126157 10019 7,9 Dolnośląskie 121562 9929 8,2 Pomorskie 96752 6782 7,0 Śląskie 175675 11855 6,7 Wielkopolskie 116410 8524 7,3 Podlaskie 60394 3801 6,3 Opolskie 42361 2788 6,6 Warmińsko-Mazurskie 98139 5921 6,0 Świętokrzyskie 75434 4344 5,8 Małopolskie 139027 8158 5,9 Kujawsko-Pomorskie 127111 6026 4,7 Zachodniopomorskie 94465 4611 4,9 Podkarpackie 137932 6445 4,7 Mazowieckie 249777 10405 4,2 Lubelskie 116869 5016 4,3 Dane: www.psz.praca.gov.pl Odsetek osób niepełnosprawnych wśród zarejestrowanych bezrobotnych w woj. podlaskim jest znacznie wyższy niż w kraju (6,3% wobec 6,0%). % 4
Bezrobotne osoby niepełnosprawne w latach 2007-2014 (stan w końcu roku) Lata Zarejestrowani bezrobotni Bezrobotne osoby niepełnosprawne % udział wśród Liczba bezrobotnych wzrost/spadek do poprzedniego roku (+/-) % POLSKA % osób niepełnosprawnych wśród bezrobotnych 2007 48796 2336 4,8 - - 3,9 2008 45821 2638 5,8 +302 +12,9 5,0 2009 61169 3279 5,4 +641 +24,3 5,0 2010 63761 3419 5,4 +140 +4,3 5,1 2011 65920 3573 5,4 +154 +4,5 5,3 2012 68705 3815 5,6 +242 +6,8 5,2 2013 70889 4150 5,9 +335 +8,8 5,4 2014 60394 3801 6,3-349 -8,4 6,0 Dane: WUP w Białymstoku W latach 2007-2013 miał miejsce stały wzrost poziomu bezrobocia wśród bezrobotnych osób niepełnosprawnych. Dopiero w 2014 roku mieliśmy do czynienia ze spadkiem liczby osób niepełnosprawnych, będących w rejestrach powiatowych urzędów pracy województwa podlaskiego, jednak udział procentowy tej grupy wśród ogółu bezrobotnych wzrósł do 6,3%. Struktura bezrobotnych osób niepełnosprawnych Wśród bezrobotnych niepełnosprawnych były 1524 kobiety (stanowiły 40,1%) i 2277 mężczyzn (59,9%). W porównaniu do 2013r., przy spadku ogólnej liczby bezrobotnych niepełnosprawnych o 8,4%, liczba bezrobotnych kobiet niepełnosprawnych zmniejszyła się o 10,8%, a liczba bezrobotnych mężczyzn o 6,7%. W końcu 2014 roku prawo do zasiłku posiadało 447 niepełnosprawnych bezrobotnych, czyli 11,8%, podczas gdy wśród ogółu populacji prawo do zasiłku posiadało 5900 osób, czyli 9,8% ogółu zarejestrowanych. W ciągu roku odnotowano spadek niepełnosprawnych zasiłkobiorców o 13,7% (wśród ogółu bezrobotnych zasiłkobiorców o 19,1%). Spośród zarejestrowanych w końcu 2014r. bezrobotnych osób niepełnosprawnych, najliczniej reprezentowana była grupa wiekowa 45-54 lata 28,0%, najmniej liczna była natomiast najmłodsza grupa wiekowa 18-24 lata 4,9%. 5
Populację osób niepełnosprawnych cechuje niski poziom wykształcenia. Na koniec 2014 roku najwięcej osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako bezrobotne posiadało wykształcenie gimnazjalne i poniżej 33,9%. Warto zauważyć, że w liczbie bezrobotnych udział ten był zdecydowanie niższy i wyniósł 27,1%. Wśród osób niepełnosprawnych 238 osób legitymowało się dyplomami wyższych uczelni, co stanowiło 6,3% bezrobotnych osób niepełnosprawnych, wobec 14,1% osób z wyższym wykształceniem wśród bezrobotnych. Bezrobotni niepełnosprawni to najczęściej osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności (dawna III grupa inwalidzka) 79,2% bezrobotnych osób niepełnosprawnych. Umiarkowany stopień niepełnosprawności (II grupa inwalidzka) posiadało 19,4% osób. Nieliczną grupę stanowiły osoby bezrobotne ze znacznym stopniem niepełnosprawności (I grupa inwalidzka) 1,4%. Najczęściej występujący wśród bezrobotnych osób niepełnosprawnych rodzaj niepełnosprawności to: upośledzenie narządu ruchu 33,7%, choroby psychiczne 11,3%, choroby układu oddechowego i krążenia 10,7% oraz choroby narządu wzroku 10,5%. W końcu 2014r. spośród zarejestrowanych bezrobotnych osób niepełnosprawnych najliczniejszą populację stanowiły osoby ze stażem pracy 10-20 lat 21,7% bezrobotnych w omawianej grupie. Zatem niemal co piąty bezrobotny w omawianej grupie legitymował się takim stażem. Jednak podkreślenia wymaga fakt, że w liczbie bezrobotnych niepełnosprawnych tylko 11,5% nie posiadało stażu pracy, a kolejne 12,0% legitymowało się stażem do 1 roku, podczas gdy odsetki te w ogólnej zbiorowości bezrobotnych były znacznie wyższe (odpowiednio: 22,0% i 17,6%). Wśród bezrobotnych z niepełnosprawnością dominowały osoby poszukujące pracy powyżej 24 miesięcy 34,2% bezrobotnych w tej grupie. Kolejnych 18,9% pozostawało bez pracy przez okres 12-24 miesiące. Łącznie nieprzerwanie przez okres 12 miesięcy i dłużej, zarejestrowanych w urzędzie pracy było 2020 osób niepełnosprawnych i stanowiły one 53,1% tej kategorii bezrobotnych. Dla porównania, dla ogółu bezrobotnych ten odsetek wyniósł 46,4%. Oznacza to, że osoby niepełnosprawne, jeśli trafią do rejestrów urzędów pracy, to mają znacznie większe trudności ze znalezieniem zatrudnienia. Szczegółowe zestawienie w Aneksie tabelarycznym. 6
Zróżnicowanie regionalne bezrobocia osób niepełnosprawnych Niepełnosprawność jest czynnikiem różnicującym terytorialnie. Odsetek niepełnosprawnych bezrobotnych w ogólnej liczbie zarejestrowanych w województwie kształtował się w przedziale od 11,6% w powiecie suwalskim do 1,1% w powiecie sejneńskim rozpiętość udziału wyniosła 10,5 punktu proc. Bezrobotni niepełnosprawni wg powiatowych urzędów pracy w końcu 2014r. % udział Powiatowy Liczba bezrobotnych niepełnosprawni w tym w ogólnej liczbie Urząd Pracy bezrobotnych Augustów 3597 121 3,4 Białystok 22411 1686 7,5 Bielsk Podlaski 2059 197 9,6 Grajewo 3685 108 2,9 Hajnówka 1859 141 7,6 Kolno 2918 62 2,1 Łomża 6274 470 7,5 Mońki 1887 64 3,4 Sejny 1337 15 1,1 Siemiatycze 1761 102 5,8 Sokółka 4355 227 5,2 Suwałki 3792 439 11,6 Wysokie Mazowieckie 2058 80 3,9 Zambrów 2401 89 3,7 Woj. podlaskie 60394 3801 6,3 Dane: WUP w Białymstoku Bilans niepełnosprawnych bezrobotnych W 2014r. w urzędach pracy zarejestrowały się 4754 bezrobotne osoby niepełnosprawne (6,6% napływu do bezrobocia ), z tego po raz pierwszy zarejestrowało się 487 osób (10,2% ogółu napływu w tej populacji), a po raz kolejny 4267 osób (tj. 89,8%). Napływ do bezrobocia osób niepełnosprawnych zmniejszył się w stosunku do 2013r. o 0,2%, podczas gdy napływ bezrobotnych zmniejszył się o 10,0%. 7
W 2014 roku z ewidencji bezrobotnych wyłączono 5174 osoby niepełnosprawne, tj. o 692 osoby więcej niż w 2013r. (wzrost odpływów o 15,4%, a więc większy niż dla ogółu bezrobotnych, gdzie odpływy zwiększyły się o 6,1%). Najczęstszą przyczyną wyłączania niepełnosprawnych bezrobotnych ze statystyk urzędów pracy były podjęcia pracy (33,3% odpływów tej subpopulacji) oraz rezygnacja lub niepotwierdzenie gotowości do pracy (16,7%). W analizowanym okresie pracę podjęło 1721 osób w omawianej kategorii (i było to o 192 osoby więcej niż w 2013r.). Pracę niesubsydiowaną podjęło 1417 osób (27,4% odpływu tej subpopulacji), a w ramach subsydiowanych miejsc pracy zatrudniono 304 osoby (5,9% odpływów). Wskaźnik płynności rynku pracy dla osób niepełnosprawnych, rozumiany jako stosunek liczby osób podejmujących pracę do liczby osób nowo zarejestrowanych w tym czasie, wyniósł w 2014r. 36,2% (w 2013r. 32,1%). Dla porównania, dla całej zbiorowości bezrobotnych wskaźnik ten wyniósł 51,3%. "Napływy" i "odpływy" niepełnosprawnych bezrobotnych w 2014r. Niepełnosprawni Wyszczególnienie bezrobotni liczba % Bezrobotni nowo zarejestrowani "napływ", z tego rejestrujący się: 4754 100,0 - po raz pierwszy 487 10,2 - po raz kolejny, w tym powracający do rejestracji: 4267 89,8 - po pracach interwencyjnych 31 0,7 - po robotach publicznych 40 0,8 - po stażu 330 6,9 - po odbyciu przygotowania zawodowego dorosłych 1 0,02 - po szkoleniu 167 3,5 - po pracach społecznie użytecznych 72 1,5 Bezrobotni wyrejestrowani "odpływ", w tym z powodu: 5174 100,0 podjęcia pracy, z tego: 1721 33,3 pracy niesubsydiowanej 1417 27,4 - w tym pracy sezonowej 74 1,4 pracy subsydiowanej, w tym: 304 5,9 - na miejscach pracy subsydiowanych przez PFRON 63 1,2 - w zakładach pracy chronionej 4 0,1 - w ramach prac interwencyjnych 89 1,7 - w ramach robót publicznych 64 1,2 - z tytułu podjęcia działalności gospodarczej 34 0,7 rozpoczęcia szkolenia 150 2,9 rozpoczęcia stażu 352 6,8 8
Wyszczególnienie Niepełnosprawni bezrobotni liczba % rozpoczęcia przygotowania zawodowego dorosłych 0 0,0 rozpoczęcia pracy społecznie użytecznej 54 1,0 rozpoczęcia realizacji indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego lub podpisania kontraktu socjalnego 28 0,5 odmowy bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub uczestnictwa 26 0,5 w aktywnych programach rynku pracy rezygnacji lub niepotwierdzenia gotowości do pracy 865 16,7 utraty statusu osoby niepełnosprawnej 827 16,0 Dane: WUP w Białymstoku W 2014r. różnego rodzaju działaniami aktywizacyjnymi objęto 888 bezrobotnych osób niepełnosprawnych, co stanowiło 5,3% (w poprzednim roku 5,1%) wszystkich zaktywizowanych bezrobotnych (praca subsydiowana, szkolenia, staże, przygotowanie zawodowe dorosłych, prace społecznie użyteczne, indywidualny program zatrudnienia socjalnego/kontrakt socjalny). Liczba zaktywizowanych bezrobotnych osób niepełnosprawnych zwiększyła się o 122 osoby, tj. o 15,9% w porównaniu do 2013r. Największym zainteresowaniem bezrobotnych w omawianej subpopulacji cieszyły się w 2014r. staże, które rozpoczęły 352 osoby (6,8% odpływu osób niepełnosprawnych), szkolenia, które rozpoczęło 150 osób (2,9% odpływów), prace interwencyjne, w ramach których zatrudniono 89 osób (1,7%) oraz roboty publiczne, które rozpoczęły 64 osoby (1,2%). Natomiast jeśli chodzi o największy udział osób niepełnosprawnych wśród ogółu bezrobotnych aktywizowanych w ramach poszczególnych form, to dotyczył on osób bezrobotnych, które rozpoczęły w 2014r. realizację indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego lub podpisały kontrakt socjalny, wśród których osoby niepełnosprawne stanowiły 9,6%. Relatywnie wysoki był również odsetek niepełnosprawnych wśród uczestników szkoleń (7,7%) oraz prac społecznie użytecznych (6,4%). Wolne miejsca pracy i aktywizacji zawodowej dla osób niepełnosprawnych W 2014 roku pracodawcy zgłosili do powiatowych urzędów pracy woj. podlaskiego 1241 ofert pracy dla osób niepełnosprawnych. Stanowiły one 4,5% wszystkich 9
ofert będących w dyspozycji PUP (27824). Ofert pracy niesubsydiowanej było 929 (74,9%), a subsydiowanej 312 (25,1%), w tym 130 miejsc aktywizacji zawodowej (117 miejsc stażu i 13 pracy społecznie użytecznej). W porównaniu do poprzedniego roku liczba ofert pracy kierowanych do niepełnosprawnych zmniejszyła się o 47 ofert, tj. o 3,6% (w 2013r. 1288). Spadek ten wynikał ze zmniejszenia się liczby ofert pracy niesubsydiowanej o 98, tj. o 9,5%. W przypadku subsydiowanych propozycji miejsc pracy zanotowano wzrost o 51 ofert, tj. o 19,5%. Dla porównania, ogólna liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy zwiększyła się w stosunku do 2013r. o 20,5%, jednak w tym przypadku odnotowano wzrost zarówno liczby ofert pracy subsydiowanej o 14,5%, jak i niesubsydiowanej o 25,4%. Wolne miejsca pracy i miejsca aktywizacji zawodowej dla osób niepełnosprawnych zgłoszone do PUP woj. podlaskiego w latach 2007-2014 Lata Wolne miejsca pracy i miejsca aktywizacji zawodowej w tym dla osób niepełnosprawnych % udział wśród liczba miejsc pracy z liczby miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych Zatrudnienie lub inna praca zarobkowa Praca subsydiowana w tym miejsca aktywizacji zawodowej 2007 27967 643 2,3-229 - 2008 26493 612 2,3-260 - 2009 22941 454 2,0-163 - 2010 25663 618 2,4 556 201 62 2011 16727 713 4,3 646 178 67 2012 19644 1271 6,5 1138 260 133 2013 23087 1288 5,6 1150 261 138 2014 27824 1241 4,5 1111 312 130 Dane: WUP w Białymstoku W analizowanym okresie od 2010 roku wyraźnie zaznaczył się wzrost liczby miejsc pracy adresowanych do osób niepełnosprawnych, a w 2012 roku ten wzrost był skokowy i wynikał w głównej mierze ze wzrostu liczby miejsc pracy niesubsydiowanej (o 89,0%). W 2014 roku nastąpił nieznaczny spadek ilości ofert pracy dla niepełnosprawnych zgłoszonych do PUP (o 47 ofert, tj. 3,6%). Opracowanie: Wydział Badań i Analiz, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku 10
Aneks. Struktura bezrobotnych osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy woj. podlaskiego w końcu 2014 roku Wyszczególnienie Bezrobotni % w tym niepełnosprawni liczba % Ogółem, w tym: 60394 100,0 3801 100 wg płci kobiety 27478 45,5 1524 40,1 mężczyźni 32916 54,5 2277 59,9 z prawem do zasiłku 5900 9,8 447 11,8 bez prawa do zasiłku 54494 90,2 3354 88,2 wg miejsca zamieszkania wg wieku wg wykształcenia wg stażu pracy wg czasu pozostawania bez pracy wg stopnia niepełnosprawności miasto 38991 64,6 2901 76,3 wieś 21403 35,4 900 23,7 18 24 10784 17,9 186 4,9 25 34 17502 29,0 491 12,9 35 44 11389 18,9 595 15,7 45 54 10995 18,2 1065 28,0 55 59 6802 11,3 971 25,5 60 lat i więcej 2922 4,8 493 13,0 wyższe 8538 14,1 238 6,3 policealne i średnie zawodowe 13967 23,1 798 21,0 średnie ogólnokształcące 7118 11,8 295 7,8 zasadnicze zawodowe 14410 23,9 1180 31,0 gimnazjalne i poniżej 16361 27,1 1290 33,9 do 1 roku 10632 17,6 456 12,0 1-5 12728 21,1 568 14,9 5-10 7643 12,7 491 12,9 10-20 8249 13,7 823 21,7 20-30 5687 9,4 759 20,0 30 lat i więcej 2153 3,6 266 7,0 bez stażu 13302 22,0 438 11,5 do 1 mies. 5126 8,5 229 6,0 1-3 9952 16,5 531 14,0 3-6 8335 13,8 479 12,6 6-12 8957 14,8 542 14,3 12-24 11238 18,6 720 18,9 pow. 24 16786 27,8 1300 34,2 Znaczny x x 52 1,4 Umiarkowany x x 737 19,4 Lekki x x 3012 79,2 Upośledzenie umysłowe x x 95 2,5 Choroby psychiczne x x 430 11,3 Zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu x x 261 6,9 Całościowe zaburzenia rozwojowe x x 1 0,03 Choroby narządu wzroku x x 401 10,5 Upośledzenia narządu ruchu x x 1282 33,7 wg rodzaju Epilepsja x x 94 2,5 niepełnosprawności x x 406 10,7 Choroby układu oddechowego i układu krążenia Choroby układu pokarmowego x x 75 2,0 Choroby układu moczowo-płciowego x x 40 1,1 Choroby neurologiczne x x 244 6,4 Inne x x 443 11,7 Nieustalony x x 29 0,8 Dane: WUP w Białymstoku 11