NR 31 AN TRO PO MO TO RY KA 2005 POZIOM ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM THE LEVEL OF MOTOR SKILLS OF PRE-SCHOOL AGE CHILDREN Irena Momola* * dr, Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Wychowania Fizycznego, ul. Towarnickiego 3 Słowa kluczowe: zdolności motoryczne, dziecko przedszkolne, test Sekity Key words: motor skills, pre-school child, Sekita test STRESZCZENIE SUMMARY Cel badań. Aktywność ruchowa dziecka przedszkolnego, jako bodziec rozwojowy i stymulujący jego ogólny rozwój, jest niezbędnym czynnikiem w życiu każdego przedszkolaka. Pozwala dziecku na czynny udział w różnych formach działania, w ulubionych zabawach ruchowych, jak również kształtuje jego osobowość. Celem badań, które przeprowadzono w październiku 2004 r., była ocena wybranych zdolności motorycznych 291 dzieci w wieku 4 do 7 lat pochodzących z woj. podkarpackiego. Metoda. Dokonana na podstawie wyników testu sprawności fizycznej Sekity. W skład testu wchodzą następujące próby: rzut 1 kg piłką lekarską, skok w dal z miejsca, bieg na dystansie 20 m oraz wahadłowy z przenoszeniem klocka. W badaniach nie uwzględniono próby szybkości ręki. Wyniki i podsumowanie. Otrzymane wyniki potwierdziły zależność poziomu sprawności fizycznej od wieku. Dzieci 6 i 7-letnie wykazały zbliżoną do siebie sprawność fizyczną. Jedynie poziom sprawności 5-latków wyraźnie różnił się od umiejętności szybkościowych pozostałych przedszkolaków. Dzieci zamieszkujące wieś odznaczają się lepszymi wynikami rzutu piłką lekarską, ale gorszą szybkością lokomocyjna wyrażoną biegiem. The aim of the work. Movement activity as a general developmental stimulus of a pre-school age child is a necessary factor in his or her life. It allows the child to actively participate in various forms of activities, and in their favourite forms of play, and also it shapes his or her personality. The aim of this research, which was carried out in October 2004, was the assessment of motor abilities of 291 children aged 4 to 7 living in the Podkarpacie region. The methods. This research was based on the physical ability test results of Sekita. This test included the following trials: 1 kg medical ball toss, standing long jump, 20 meter distance sprint, and a pendulum sprint with a block transfer. This test did not include a hand speed trial. The results and conclusion. The results show that the level of motor abilities depends on the age. Children of six and seven years of age had similar physical skills. Only five year old children showed different physical skills in comparison to the younger and older children. Children living in the villages achieved better results in the medicine ball toss but get worse results in speed activities expressed by sprinting. Wstęp 47 Aktywność ruchowa jest ważnym i niezbędnym bodźcem rozwojowym dzieci w wieku przedszkolnym. Pozwala ona nie tylko na usprawnienie ruchowe, ale także stymuluje prawidłowy rozwój dzieci, będący podstawą ich zdrowia. Okres tego wieku jest jednolity ze względu na dominującą formę działalności dziecka, sposobu poznawania otaczającej go rzeczywistości, ale też zdobywania doświadczeń
Irena Momola i mimowolnego, okolicznościowego uczenia się. Tą niezastąpioną formą działania jest zabawa, której znaczenie podkreśla się we wszystkich sferach życia dziecka przedszkolnego, szczególnie młodszego, gdyż w późniejszym okresie u 5- i 6-latków z powodzeniem mogą być wprowadzane gry ruchowe [1, 2, 3]. Realizacja tej formy aktywności ruchowej wpływa również na kształtowanie osobowości dziecka [4, 5]. Właśnie rozwój ogólnej sprawności ruchowej, a w tym manualnej, odzwierciedla się najlepiej w urozmaiconych formach działania, w spontanicznych i organizowanych zabawach ruchowych. Wszystkie te sytuacje wpływają na doskonalenie zdolności motorycznych. Poziom opanowania umiejętności ruchowych i ocena sprawności fizycznej nie jest jedynym wyrazem rozwoju motorycznego dzieci w wieku przedszkolnym. Rozwój motoryczności dzieci w tym okresie przejawia się różnorodnie. Rozwija się i utrwala lateralizacja funkcji ciała, kształtują się kombinacje ruchowe, pojawiają się ruchy praksyczne, ruchy ekspresyjne i twórcze, a treść postępowania i zachowania ruchowego ulega ustawicznym zmianom [3, 6]. Celem podjętych badań była próba oceny wybranych zdolności motorycznych dzieci w wieku 4 do 7 lat, wywodzących się z dwóch środowisk województwa podkarpackiego. Zastosowane testy posiadają wysoki stopień rzetelności, są dostosowane do wieku pod względem trudności i mierzą przede wszystkim zdolności szybkościowe dzieci przedszkolnych, które są częścią zdolności motorycznych o podłożu strukturalno-energetycznym [7,8]. Przeprowadzone badania miały na celu udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: czy wiek i płeć różnicują poziom zdolności motorycznych dzieci przedszkolnych? czy dzieci ze środowiska wiejskiego różnią się poziomem zdolności motorycznych od swoich rówieśników zamieszkujących miasto? czy istnieje ścisła współzależność pomiędzy poziomem poszczególnych miar zdolności motorycznych dzieci przedszkolnych? Materiał i metoda badań Badaniami objęto 291 dzieci w wieku od 4 do 7 lat, z wybranych przedszkoli i szkół podstawowych z kilku miejscowości woj. podkarpackiego. W doborze wiekowym uwzględniono opinię Sekity [9]. Grupę zwaną siedmiolatkami stanowili uczniowie pierwszych klas, w wieku poniżej 7 lat i 5 miesięcy. Wśród badanych było 139 dziewcząt i 152 chłopców. Szczegółową charakterystykę badanej populacji w zakresie liczebności i pochodzenia środowiskowego przedstawiono w tabeli 1. Do oceny poziomu rozwoju sprawności fizycznej badanych dzieci wykorzystano test B. Sekity, na który składały się cztery próby: rzut piłką lekarską o masie 1 kg znad głowy, skok w dal z miejsca, bieg na dystansie 20 m ze startu wysokiego, bieg wahadłowy 4 x 5 m z przenoszeniem klocka. Zgodnie z założeniem autorki testu miarę sprawności fizycznej stanowi poziom zewnętrznych prze- Tabela 1. Charakterystyka badanych dzieci Table 1. Characteristics of the children researched Płeć / Sex Wiek [lata] Age [years] Miejsce zamieszkania / Place of living Wieś / Village Miasto / City Razem / Total Dziewczęta / Girls 4 11 34 45 139 5 9 19 28 6 15 28 43 7 12 11 23 4 15 33 48 5 8 20 28 6 14 31 45 7 11 20 31 Razem / Total 95 196 291 48 152
Poziom zdolności motorycznych dzieci w wieku przedszkolnym jawów badanych zdolności motorycznych, określonych za pomocą efektów uzyskanych z wyżej wymienionych ćwiczeń [9]. Zastosowany test pozwala na ocenę sprawności fizycznej w zakresie zdolności siłowych kończyn górnych (rzut piłką lekarską) i kończyn dolnych (skok w dal z miejsca) oraz zdolności szybkości badanej biegiem i koordynacji wyrażonej biegiem wahadłowym. Wyniki przeprowadzonego testu poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem następujących procedur komputerowego pakietu Statistica 6,0: ANOVA dla układów czynnikowych, analiza skupień, skalowanie wielowymiarowe, statystyki podstawowe i tabele. Pierwsze dwie hipotezy merytoryczne zweryfikowano za pomocą trójczynnikowej analizy wariancyjnej (obliczając wartości testu F Snedecora). Jej celem było udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy określone w planie doświadczenia czynniki (miejsce zamieszkania, płeć i wiek) powodują zróżnicowanie wyników badania sprawności fizycznej [10, 11]. Skalowanie wielowymiarowe zastosowano w celu potwierdzenia wyników analizy wariancyjnej. Metoda ta pozwala bowiem na przedstawienie w przestrzeni dwuwymiarowej relacji zachodzących pomiędzy badanymi obiektami w przestrzeni n-wymiarowej, a więc na analizę struktury badanego zbioru, jak też na wyjaśnienie tych relacji zróżnicowaniem poszczególnych parametrów (mierników sprawności) [10]. Podstawą skalowania były macierze odległości euklidesowych, występujących pomiędzy poszczególnymi obiektami, uzyskane metodą aglomeracji (pojedynczego wiązania) w analizie skupień. Macierze posłużyły do wyznaczenia końcowej konfiguracji standardową metodą Guttmana-Lingoesa [10]. Trzecią hipotezę merytoryczną zweryfikowano z zastosowaniem macierzy współczynników korelacji prostoliniowej. Istotność wartości współczynników sprawdzono testem t-studenta (przy poziomie istotności α = 0,05) [11]. Wyniki badań i ich omówienie Poziom zdolności motorycznych badanych dzieci z uwzględnieniem ich płci, wieku i miejsca zamieszkania przedstawiają tabele 2 i 3. Zmiany sprawności fizycznej pomiędzy czwartym a siódmym rokiem życia mają zbliżony przebieg u dzieci wiejskich i miejskich, podobnie jak u dzieci wrocławskich badanych przez Sekitę [9]. Tabela 2. Zdolności motoryczne dzieci pochodzących ze wsi (podstawowe miary statystyczne) Table 2. Motor skills of children living in villages (Basic statistic measures) Próba / Test Wiek [lata] Age[years] Dziewczęta / Girls x s x R x s x R górnych [cm] of upper dolnych [cm] of lower Szybkość lokomocyjna [s] [s] 4 132,6 9,45 7,12 66 136,1 10,02 7,36 60 5 217,4 18,33 8,43 89 216,8 18,57 8,56 88 6 285,2 26,36 9,24 88 286,9 22,39 7,80 71 7 383,3 29,47 7,68 64 366,8 25,48 6,94 105 4 61,1 5,26 8,60 48 64,2 8,95 13,94 56 5 80,3 9,89 12,31 94 88,6 7,14 8,05 66 6 100,0 12,05 12,05 81 105,9 11,88 11,21 87 7 115,3 16,68 14,46 80 123,4 12,75 10,33 74 4 7,3 0,45 6,16 3,4 7,0 0,66 9,42 3,0 5 6,2 0,66 10,64 4,9 5,6 0,31 5,53 5,7 6 5,5 0,97 17,63 4,6 5,2 0,71 13,65 6,1 7 5,6 0,61 10,89 6,0 5,5 0,94 17,09 4,7 4 13,5 1,68 12,44 9,0 13,2 2,56 19,39 8,0 5 10,7 1,92 17,94 7,9 10,5 1,29 12,28 6,0 6 9,5 1,66 17,47 8,8 9,5 1,63 17,15 8,4 7 9,7 1,20 12,37 8,0 9,6 0,87 9,06 8,6 49
Irena Momola Tabela 3. Zdolności motoryczne dzieci pochodzących z miasta (podstawowe miary statystyczne) Table 3. Motor skills of children living in cities (Basic statistic measures) Próba / Test górnych [cm] of upper dolnych [cm] of lower Szybkość lokomocyjna [s] [s] Wiek [lata] Age [years] Dziewczęta / Girls x s x R x s x R 4 133,7 16,54 12,37 65 142,1 12,44 8,75 62 5 197,4 13,55 6,86 77 225,9 20,38 9,02 75 6 254,5 19,95 7,83 71 283,3 22,22 7,84 88 7 265,3 24,67 9,29 98 310,5 33,79 10,88 93 4 59,5 5,21 8,75 42 63,9 7,94 12,42 38 5 90,5 6,08 6,71 55 95,7 10,08 10,53 64 6 104,8 10,30 9,82 60 112,2 8,47 7,54 92 7 114,5 9,87 8,62 88 122,3 15,44 12,62 84 4 7,1 0,78 10,98 3,3 6,7 0,96 14,32 2,5 5 5,7 0,65 11,40 3,8 5,6 0,33 5,89 3,4 6 5,2 0,38 7,30 5,1 4,9 0,36 7,34 6,6 7 5,0 0,46 9,20 4,8 4,7 0,30 6,38 4,1 4 13,6 1,66 12,20 8,4 13,0 2,04 15,69 9,9 5 10,6 1,20 11,32 6,6 10,4 1,86 17,88 7,6 6 9,7 0,67 6,90 9,2 9,5 1,52 16,00 6,3 7 9,3 0,99 10,64 7,1 9,0 0,84 9,33 7,8 50 Odległość, na jaką dzieci rzucają piłką lekarską, zmienia się z wiekiem w obu badanych grupach. Jedynie 5-letni chłopcy z miasta w pomiarze tym osiągnęli wynik lepszy średnio o 9 cm w porównaniu z ich kolegami ze wsi. Wyniki długości rzutu badanych dzieci są porównywalne z osiąganymi przez próbę wrocławską. O ocenie siły eksplozywnej kończyn dolnych, mierzonej długością skoku w dal z miejsca, decyduje wiek badanych. Lepsze wyniki odnotowano u dzieci pochodzących z miasta z niewielką korzystną różnicą dla siedmiolatków ze wsi. Siła przedszkolaków podkarpackich jest zbliżona do siły ich wrocławskich kolegów. W próbie biegu na dystansie 20 m stwierdzono wyraźne różnice w rozwoju szybkości w zależności od wieku. Dziewczynki 5-letnie z miasta są szybsze od wiejskich dziewcząt średnio o 0,5 s (odpowiednio: 5,7 s i 6,2 s)., natomiast 7-letni chłopcy ze wsi są szybsi od rówieśników z miasta średnio o 0,8 s (odpowiednio: 4,7 s i 5,5 s). Szybkość przedszkolaków z Podkarpacia jest porównywalna (z nielicznymi odstępstwami) z szybkością ich rówieśników badanych przed 15 laty. W ocenie zwinności dają się zauważyć podobne prawidłowości jak przy ocenie poprzednio omówionych zdolności motorycznych. Poziom koordynacji, mierzony czasem biegu wahadłowego z przenoszeniem klocka, jest tym wyższy, im starsze dziecko, z różnicą pomiędzy siedmiolatkami obojga płci, pochodzącymi ze wsi. Ich osiągnięcia były porównywalne z uzyskanymi przez dzieci 6-letnie. Czteroletni chłopcy, pochodzący z okolic Wrocławia, byli lepsi od podkarpackich rówieśników średnio o 1,5 s (odpowiednio: 11,7 s i 13,2 s). Wyniki pozostałych grup wiekowych dzieci podkarpackich były zbliżone do uzyskiwanych w tym zakresie przez dzieci z Wrocławia i okolic. W tabeli 4 zestawiono wartości testu F, obliczone w trójczynnikowej analizie wariancyjnej. Informują one o statystycznej istotności różnic pomiędzy wartościami średniej arytmetycznej, opisującymi poziom kolejnych parametrów zdolności motorycznych. Wskazują więc na wpływ każdego z czynników (miejsca zamieszkania, wieku i płci) na badane parametry. Miejsce zamieszkania w istotny sposób determinuje wyniki uzyskane przez dzieci w badaniu siły eksplozywnej kończyn górnych i w badaniu szybkości lokomocyjnej. Siła eksplozywna kończyn dolnych oraz koordynacja nie zależą od miejsca zamieszka-
Poziom zdolności motorycznych dzieci w wieku przedszkolnym Tabela 4. Wpływ miejsca zamieszkania, wieku i płci badanych dzieci na ich zdolności motoryczne wyniki analizy wariancyjnej (wartości testu F) Table 4. Influence of place of living, age and sex of the children researched on their motor skills-results of variation analysis (figures of test F) Wpływ Influence of kończyn górnych of upper kończyn dolnych o flower Szybkość lokomocyjna Miejsca zamieszkania Place of living Wieku Age Płci Sex Interakcji: m. zam. wiek Interaction: Place of living Age Interakcji: m. zam. płeć Interaction: Place of living Sex Interakcji: wiek płeć Interaction: Age Sex Interakcji: m. zam. wiek płeć Interaction: Place of living Sex Age 3,118* 0,665 15,161* 0,290 42,927* 69,598* 90,832* 88,412* 0,910 4,299* 13,485* 2,036 1,937 0,605 1,108 0,595 1,205 0,001 0,109 0,272 0,034 0,106 0,204 0,158 0,179 0,026 0,436 0,047 Symbol * oznacza, że obliczona wartość testu F jest wyższa od wartości granicznej (α = 0,05) Symbol * means that the calculated figure of test F is higher that the minimal figure (α = 0,05) nia badanych. Rezultaty badania wszystkich czterech parametrów zdolności są natomiast zależne od wieku dzieci (wszystkie wartości testu F są statystycznie istotne). Płeć badanych dzieci wpływa na wyniki testu oceniającego siłę eksplozywną kończyn dolnych oraz testu szybkości lokomocyjnej. Pozostałe parametry zdolności kształtują się u dziewcząt i chłopców na podobnym poziomie. Analiza wa- Legenda Legend Wymiar 2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0-0,2-0,4-0,6 5LAT SI A KOÑCZYN DOLNYCH CH OPCY-WIEŒ ZWINNOŒÆ 4LATA DZIEWCZÊTA-WIEŒ SZYBKOŒÆ CH OPCY-MIASTO 6LAT SI A KOÑCZYN GÓRNYCH 7LAT DZIEWCZÊTA-MIASTO WYMIAR 1 DIMENTION 1 WYMIAR 2 DIMETION 2 5 LAT 5 YEARS CHŁOPCY MIASTO BOYS CITY SIŁA KOŃCZYN DOLNYCH FORCE OF LOWER LIMBS CHŁOPCY WIEŚ BOYS VILLAGE ZWINNOŚĆ AGILITY 4 LATA 4 YEARS 6 LAT 6 YEARS SIŁA KOŃCZYN GÓRNYCH FORCE OF UPPER LIMBS DZIEWCZĘTA WIEŚ GIRLS VILLAGE DZIEWCZĘTA-MIASTO CITY SZYBKOŚĆ SPEED 7 LAT 7 YEARS -0,8-1,2-1,0-0,8-0,6-0,4-0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 Wymiar 1 Ryc. 1. Konfiguracja grup dzieci w układzie dwóch wymiarów, uzyskana metodą skalowania wielowymiarowego Fig. 1. Configuration of child groups in two dimensions achieved through multidimensional measuring method 51
Irena Momola riancyjna wykazała ponadto brak istotnych interakcji pomiędzy wszystkimi czynnikami. Wyniki analizy wykonanej metodą skalowania wielowymiarowego (ryc. 1) w znacznej mierze potwierdzają rezultaty uzyskane w analizie wariancyjnej i pozwalają na dokonanie dalszych uogólnień. Usytuowanie kolejnych grup wiekowych badanych dzieci w przestrzeni 4-wymiarowej wskazuje na istnienie trzech segmentów, różniących się znacznie poziomem sprawności motorycznej, a mianowicie: dzieci 4-letnie, dzieci w wieku 5 lat oraz dzieci w wieku 6 i 7 lat. Wektory obrazujące poszczególne parametry sprawności częściowo tłumaczą istotę tego zróżnicowania. Punkty reprezentujące dzieci 6- i 7-letnie leżą w pobliżu wektora siły eksplozywnej kończyn górnych, co sugeruje, że po ukończeniu 5 roku życia znacznie poprawia się ten miernik sprawnościowy (wg danych zawartych w tabelach 2 i 3 uzyskiwane przez najstarsze dzieci odległości były o ponad 100 cm większe niż w przypadku dzieci młodszych). Punkty ukazujące położenie dzieci 4- -letnich leżą w obszarze wskazywanym przez wektory szybkości i zwinności. Może to dowodzić, iż ta grupa wiekowa znacznie różni się od pozostałych poziomem tych dwóch testów, a potwierdzają to wartości w tabelach 2 i 3; najmłodsze dzieci w teście szybkości uzyskały wyniki o ponad 1 sekundę wyższe, a w teście zwinności o 2 sekundy wyższe w porównaniu z dziećmi starszymi. Konfiguracja punktów odpowiadających poszczególnym segmentom wyłonionym wg płci i miejsca zamieszkania także potwierdza wcześniejszą analizę, wskazującą na zróżnicowanie chłopców i dziewcząt pod względem siły kończyn dolnych i szybkości, a dzieci wiejskich i miejskich pod względem siły rąk i szybkości. W tabeli 5 zestawiono wartości współczynnika korelacji obrazujące współzależności pomiędzy miernikami sprawności motorycznej. Wszystkie wartości okazały się statystycznie istotne, co wskazuje na silne powiązanie poziomu poszczególnych mierników. Wartości współczynnika korelacji określające współzależność parametrów siły eksplozywnej kończyn od parametrów szybkościowych są ujemne. Świadczy to o tym, że dzieci silniejsze są równocześnie szybsze. Wnioski 1. Siła eksplozywna kończyn dolnych i szybkość lokomocyjna dzieci w wieku przedszkolnym zależy od płci; te dwa parametry sprawności motorycznej kształtują się na wyższym poziomie u chłopców niż u dziewcząt. Tabela 5. Współzależności pomiędzy miernikami sprawności motorycznej badanych dzieci (wartości współczynnika korelacji) Table 5. Correlations between measuring instruments of motor fitness of the children researched (values of correlation coefficient) Siła eksplozywna kończyn górnych of upper Siła eksplozywna kończyn dolnych of lower Szybkość lokomocyjna Siła eksplozywna kończyn górnych of upper Siła eksplozywna kończyn dolnych of lower Szybkość lokomocyjna kończyn górnych of upper Dziewczęta / Girls 52 kończyn dolnych of lower Szybkość Lokomocyjna 1,00 0,88 0,84 0,78 Wytłuszczona czcionka oznacza statystycznie istotną wartość wsp. korelacji (α = 0,05) Bold type signifies statistically vital value of the correlation coefficient (α = 0,05) 1,00 0,95 0,90 1,00 0,96 1,00 1,00 0,93 0,77 0,91 1,00 0,89 0,97 1,00 0,95 1,00
Poziom zdolności motorycznych dzieci w wieku przedszkolnym 2. Poziom sprawności motorycznej dzieci przedszkolnych zdeterminowany jest ich wiekiem. Parametry sprawnościowe dzieci 6-letnich kształtują się na podobnym poziomie, co dzieci 7-letnich. Dzieci 5-letnie odróżniają się natomiast pod tym względem tak od dzieci młodszych od siebie, jak i od dzieci starszych. 3. Dzieci zamieszkałe na wsi odznaczają się w porównaniu z dziećmi mieszkającymi w mieście większą siłą eksplozywną kończyn górnych oraz mniejszą szybkością lokomocyjną. 4. Dzieci charakteryzujące się wysoką siłą eksplozywną kończyn wykazują jednocześnie większą szybkość lokomocyjną i gorszą koordynację. PIŚMIENNICTWO LITERATURE [1] Owczarek S.: Gimnastyka przedszkolna. Warszawa, WSiP, 2001. [2] Przewęda R.: Rozwój somatyczny i motoryczny. Warszawa, WSiP, 1981. [3] Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa, PWN,1980. [4] Chłopkiewicz M.: Osobowość dzieci i młodzieży. Warszawa, WSiP, 1987. [5] Janczewski A.: Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. Warszawa, WSiP, 2001. [6] Kwiatkowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa, WSiP, 1985. [7] Szopa J., Mleczko E., Żak S.: Podstawy antropomotoryki. Warszawa, PWN, 1996. [8] Osiński W.: Zagadnienia motoryczniści człowieka. Poznań, AWF, 1991. [9] Sekita B.: Rozwój somatyczny i sprawność fizyczna dzieci w wieku 3-7 lat; w Pilicz S. (red.): Rozwój sprawności i wydolności fizycznej dzieci i młodzieży. Warszawa, 1988. [10] Dobosz M.: Wspomagana komputerowo statystyczna analiza wyników badań. Warszawa, Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, 2001. [11] Stanisz A.: Przystępny kurs statystyki z wykorzystaniem programu STATISTICA PL na przykładach z medycyny. T. II. Kraków, Wyd. Statsoft, 2000. 53