Autoreferat 1. Imię i Nazwisko: Piotr Mika 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej. 1993 dyplom z wyróżnieniem magistra rehabilitacji ruchowej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie 2002 tytuł doktora nauk o kulturze fizycznej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie; tytuł rozprawy doktorskiej: Efekty treningu marszowego u chorych z chromaniem przestankowym 2004 - specjalizacja pierwszego stopnia w zakresie rehabilitacji ruchowej, Kraków 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu 01 01 1994 30 09 2000 Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Ludwika Rydygiera w Krakowie młodszy asystent 01 11 2000 31 12 2004 Uzdrowisko Mateczny Zdrój, Kraków kierownik rehabilitacji 01 03 1994-30 09 2002 Instytut Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie - asystent Od 01 10 2002 Katedra Rehabilitacji Klinicznej Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie - adiunkt 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): a) tytuł osiągnięcia naukowego Cykl publikacji objętych wspólnym tytułem Ocena skuteczności bezbólowego treningu prowadzonego na bieżni u chorych z chromaniem przestankowym 1
b) (autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa) Mika P, Spodaryk K, Cencora A, Unnithan VB, Mika A. Experimental model of painfree treadmill training in patients with claudication. American Journal of Physical Medicine and Rehabilitation 2005; 84: 756-762. (IF : 1,142) Mika P, Spodaryk K, Cencora A, Mika A. Red blood cell deformability in patients with claudication following pain-free treadmill training. Clinical Journal of Sports Medicine 2006; 16: 335-340. (IF : 1,672) Mika P, Wilk B, Mika A, Marchewka A, Niżankowski R. The effect of pain-free treadmill training on fibrinogen, hematocrit and lipid profile in patients with claudication. European Journal of Cardiovascular Prevention & Rehabilitation 2011;18:754-760. (IF : 2,638) c) omówienie celu naukowego ww. pracy/prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania Chromanie przestankowe jest częstym objawem miażdżycy zarostowej tętnic kończyn dolnych charakteryzującym się wysiłkowym bólem mięśni kończyn dolnych, który zmusza chorego do zaprzestania wysiłku i ustępuje po odpoczynku. Ból jest wynikiem niedokrwienia mięśni kończyn dolnych spowodowanego zwężeniem lub zamknięciem światła naczynia tętniczego. Trening fizyczny obok farmakologii i profilaktyki czynników ryzyka stanowi istotną składową leczenia zachowawczego chorych z chromaniem przestankowym. Zgodnie z międzynarodowymi wytycznymi TASC II z 2007 roku (Norgren L i wsp., JVS 2007) ta forma terapii powinna być stosowana pierwszoplanowo u większości chorych z chromaniem przestankowym, a dopiero w razie braku jej skuteczności należy rozważyć postępowanie rewaskularyzacyjne. Na podstawie metaanalizy Gardnera z 1995 roku (Gardner AW i wsp., JAMA 1995) za najskuteczniejszą formę treningu uznany został trening marszowy na bieżni prowadzony 3 razy tygodniowo przez okres od 3 do 6 miesięcy. Zgodnie z zaleceniami, będącymi podsumowaniem tej pracy, sesje treningowe powinny mieć charakter interwałowy, a poszczególne wysiłki marszowe muszą prowadzić do prawie maksymalnego nasilenia (near-maximal) dolegliwości bólowych mięśni kończyn dolnych, dla uzyskania możliwie największej poprawy dystansu marszu. Jednakże metaanaliza Gardnera traktuje problem jednostronnie, pomijając kwestię potencjalnego zagrożenia związanego ze zjawiskiem ischemia-reperfuzja i możliwością stymulowania rozwoju stanu zapalnego. Refleksja ta stała się dla mnie punktem wyjścia dla rozwoju koncepcji treningu pozbawionego bólu. Celem prezentowanego cyklu prac była ocena skuteczności treningu marszowego na bieżni, w którym wysiłki przerywane są przed pojawieniem się bólu mięśni kończyn dolnych lub w chwili jego wystąpienia. Ocenie poddano aspekt poprawy możliwości chodu u pacjentów z chromaniem przestankowym, a także podjęto próbę określenia potencjalnych mechanizmów tych zmian. Prezentowane prace zwracają również uwagę na ewentualne 2
ryzyko związane z treningiem, w szczególności na ryzyko rozwoju stanu zapalnego i progresji procesu miażdżycowego. W pracy Experimental model of pain-free treadmill training in patients with claudication postawione zostało kluczowe z punktu widzenia klinicznego pytanie badawcze: Czy ćwiczenia marszowe, aby były skuteczne, muszą być prowadzone do prawie maksymalnego nasilenia dolegliwości bólowych mięśni kończyn dolnych? Zważywszy na fakt, że miażdżyca jest procesem uogólnionym, a większość pacjentów z chromaniem przestankowym umiera nie z powodu niedokrwienia kończyn, ale w związku z udarami mózgu i powikłaniami sercowo-wieńcowymi, duża intensywność treningów przynajmniej u części chorych może być przeciwwskazana. Wcześniejsze prace niejednokrotnie podkreślały, że ćwiczenia prowadzone do maksymalnie tolerowanego bólu mogą prowadzić do szkodliwych zjawisk ogólnoustrojowych związanych z procesem ischemia-reperfuzja. Chorzy z chromaniem przestankowym podczas marszu doświadczają powtarzających się cyklów niedokrwienia (czego objawem jest ból mięśni kończyn dolnych) i ponownego ukrwienia tkanek podczas odpoczynku. Wskazuje się, że to właśnie podczas reperfuzji dochodzi do takich procesów jak wzrost produkcji wolnych rodników, aktywacja neutrofili i uszkodzenie śródbłonka naczyniowego. Co więcej skutki tego procesu mogą być nie tylko lokalne, ale także ogólnoustrojowe, przyczyniając się być może do progresji miażdżycy. Stąd też celem tej pracy była ocena, czy 3-miesięczny trening na bieżni, w którym wysiłki marszowe przerywane są zanim pojawią się dolegliwości bólowe, prowadzi do istotnej poprawy dystansu marszu i czy ta forma treningu nie powoduje rozwoju reakcji zapalnej. Przeprowadzono badania z randomizacją i grupą kontrolną. Chorzy uczestniczyli w 3-miesięcznym programie treningu prowadzonym 3 razy w tygodniu. Sesje treningowe były interwałowe, a poszczególne wysiłki marszowe na bieżni prowadzono do uzyskania 85% uprzednio określonego dystansu, przy którym pojawiało się chromanie. Oceniano zmianę dystansu pojawienia się chromania po treningu, a także zmianę liczby neutrofilów, leukocytów oraz poziom mikroalbuminurii, w reakcji: zarówno na wysiłek prowadzony do pojawienia się chromania, jak i na 3-miesięczny program treningowy. Po zakończeniu programu stwierdzono 120% wzrost dystansu pojawienia się chromania, co stanowi wynik porównywalny z prezentowanym we wcześniejszych pracach innych autorów. Uzyskana poprawa dystansu marszu nie wiązała się ze wzrostem liczby neutrofilów, leukocytów i mikroalbuminurii. Natomiast sporadycznie, zarówno w grupie eksperymentalnej, jak i kontrolnej obserwowano powysiłkowy wzrost ocenianych wartości biochemicznych, co może wspierać tezę o zasadności stosowania treningu, w którym wysiłki przerywane są już w chwili pojawienia się bólu lub nawet wcześniej. Zaobserwowano również, że początkowy powysiłkowy wzrost liczby leukocytów w grupie poddanej treningowi był po 6 tygodniach mniejszy, a po 12 tygodniach nie osiągnął już istotności statystycznej, co mogłoby dodatkowo potwierdzać słuszność koncepcji łagodzącego wpływu treningu na stan zapalny u chorych z chromaniem przestankowym (Tan KH i wsp., BJS 2000). Kolejna z prac Red blood cell deformability in patients with claudication following pain-free treadmill training oprócz zagadnienia poprawy możliwości chodu podejmuje problem wzrostu odkształcalności erytrocytów jako jednego z potencjalnych mechanizmów tych zmian. U chorych z chromaniem przestankowym obserwuje się liczne zaburzenia hemoreologiczne prowadzące do wzrostu oporu hemodynamicznego, a tym 3
samym do ograniczenia przepływu krwi. Obniżenie odkształcalności erytrocytów jest jednym z zaburzeń hemoreologicznych obserwowanych u chorych z chromaniem przestankowym. Zjawisko to może skutkować ograniczeniem przepływu krwi w mikrokrążeniu, gdzie erytrocyty zmuszone są do zmiany kształtu, przechodząc przez wąskie kapilary, co prowadzi do pogorszenia utlenowania tkanek i przyczynia się tym samym do wystąpienia chromania przestankowego. W pracy oceniano zmiany odkształcalności erytrocytów po 3 miesiącach treningu marszowego, w którym wysiłki przerywano po uzyskaniu 85% wcześniej określonego czasu pojawienia się chromania. Oceniano także możliwości chodu pacjentów pod względem czasu pojawienia się chromania i dodatkowo (w stosunku do poprzedniej pracy) maksymalnego czasu marszu jako pomiaru bardziej precyzyjnego w stosunku do czasu pojawienia się chromania (mniejsze CV). W porównaniu z poprzednią pracą zastosowano tu również bardziej precyzyjny test marszowy na bieżni (ze wzrastającym oporem) zaproponowany przez Gardnera (Hiatt WR i wsp., Circulation 1995). Po 3 miesiącach treningu u chorych w grupie eksperymentalnej zaobserwowano istotne wydłużenie się czasu pojawienia się chromania (102%) oraz maksymalnego czasu marszu (49%). Ponadto stwierdzono istotny wzrost odkształcalności erytrocytów w każdym z analizowanych zakresów działających sił. Zmian takich nie obserwowano u chorych z grupy kontrolnej. Co ważne, istotny wzrost odkształcalności erytrocytów obserwowano już przy niewielkich siłach od 3 do 30 Pa, co może mieć szczególne znaczenie na poziomie mikrokrążenia, gdzie ciśnienie perfuzyjne jest minimalne, a erytrocyty przeciskają się przez naczynia o średnicy często o połowę mniejszej od ich własnej. Wyniki badań sugerują, że proponowany trening powoduje wzrost odkształcalności erytrocytów, co może być jednym z mechanizmów poprawy czasu marszu u chorych z chromaniem przestankowym. Problem zaburzeń reologicznych poruszony został także w kolejnej pracy The effect of pain-free treadmill training on fibrinogen, hematocrit and lipid profile in patients with claudication. Nasilenie przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych może być wynikiem nie tylko stopnia zwężenia światła tętnicy. Może się do tego przyczyniać również wzrost lepkości krwi, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia naczyniowego oporu obwodowego. W pracy analizowano zmiany stężenia fibrynogenu i wartości hematokrytu jako dwóch czynników mających bezpośredni wpływ na lepkość krwi, a także na zmiany w zakresie profilu lipidowego u chorych z chromaniem przestankowym, podczas 3-miesięcznego treningu na bieżni. Wcześniejsze prace wykazywały korzystny wpływ treningu prowadzonego do prawie maksymalnego nasilenia dolegliwości bólowych na normalizację profilu lipidowego, sugerując związek tych zmian z poprawą funkcjonowania śródbłonka naczyniowego. W prezentowanej pracy trening prowadzony był według wytycznych TASC II, jednakże z zachowaniem dotychczasowej koncepcji treningu bezbólowego. Wysiłek marszowy przerywano w momencie pojawienia się chromania przestankowego. Przed treningiem, po 6 tygodniach treningu oraz po jego zakończeniu oceniano czas pojawienia się chromania, maksymalny czas marszu, stężenie fibrynogenu, wartości hematokrytu oraz profil lipidowy pacjentów. Po 3 miesiącach treningu stwierdzono wydłużenie czasu do pojawienia się chromania o 109% oraz maksymalnego czasu marszu o 54%, a także zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego o 14,8%, zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL o 20,5 % oraz zmniejszenie stężenia trójglicerydów o 19%. Zmianom tym towarzyszył 14,6% wzrost stężenia cholesterolu frakcji HDL. Nie stwierdzono 4
natomiast istotnych zmian w zakresie stężenia fibrynogenu oraz hematokrytu. Wyniki pracy potwierdzają skuteczność tej formy treningu w zakresie poprawy możliwości chodzenia. Trening okazał się również korzystny w odniesieniu do profilu lipidowego. Wzrost stężenia cholesterolu frakcji HDL przy jednoczesnym zmniejszeniu stężenia cholesterolu frakcji LDL może się przyczynić do poprawy funkcjonowania śródbłonka naczyniowego, którego dysfunkcja uznawana jest za mechanizm inicjujący rozwój miażdżycy. W związku z treningiem nie stwierdzono wzrostu stężenia fibrynogenu, istotnego markera ostrej fazy, pojawiającego się w stanie zapalnym. A zatem proponowana forma treningu nie nasila stanu zapalnego związanego z procesem miażdżycowym. Równocześnie, brak oczekiwanego spadku stężenia fibrynogenu po 3 miesiącach treningu nie potwierdza koncepcji łagodzącego wpływu tej formy treningu fizycznego na stan zapalny u chorych z chromaniem przestankowym. Wobec niezmniejszania się zarówno stężenia fibrynogenu, jak i wartości hematokrytu nie można potwierdzić korzystnego działania tej formy treningu w zakresie zmiany lepkości krwi, a obserwowana przez niektórych autorów poprawa w zakresie przepływu po treningu u chorych z chromaniem przestankowym może mieć raczej związek z usprawnieniem funkcjonowania śródbłonka naczyniowego. Problem ten podejmuje kolejna praca Comparison of two treadmill programs on walking ability and endothelial function in intermittent claudication, przyjęta do recenzji w International Journal of Cardiology, w której porównano w sposób bezpośredni trening na bieżni prowadzony według zaleceń TASC II, to jest do średniego nasilenia dolegliwości bólowych, z treningiem bezbólowym. Wyniki tych badań wskazują na podobną skuteczność porównywanych form treningu w zakresie poprawy zarówno czasu marszu, jak i funkcjonowania śródbłonka naczyniowego. Podsumowując: prezentowany cykl publikacji wskazuje na skuteczność treningu marszowego, w którym stosowane są wysiłki bezbólowe w aspekcie poprawy możliwości chodu u chorych z chromaniem przestankowym. Obserwowana poprawa może mieć związek z usprawnieniem przepływu krwi zarówno na poziomie makro-, jak i mikrokrążenia. Proponowana forma treningu może być uznana za bezpieczną z punktu widzenia ryzyka rozwoju reakcji zapalnej, a także polecana zwłaszcza u chorych, u których istnieją przeciwwskazania ogólnoustrojowe do bardziej intensywnych wysiłków. Prezentowany cykl prac ma istotne znaczenie kliniczne i stanowi wkład w zakresie metodologii treningu fizycznego pacjentów z chromaniem przestankowym. Pierwsza z prezentowanych prac cytowana była ponad 20 razy w renomowanych czasopismach i opracowaniach naukowych, a razem z kolejną pracą uwzględniona została w przeglądzie Cochrane z roku 2008 Exercise for intermittent claudication, który objął tylko 22 badania z randomizacją i grupą kontrolną. 5
5. Omówienie pozostałych osiągnieć naukowo-badawczych Zagadnienia związane z rehabilitacją chorych z chromaniem przestankowym poruszane były wielokrotnie w pozostałych moich publikacjach i wystąpieniach konferencyjnych. Praca Miażdżyca tętnic kończyn dolnych patofizjologia, klinika, leczenie i rehabilitacja (Brzostek T, Mika P, Bromboszcz J. Rehabilitacja Medyczna 2004) w przejrzysty i przystępny sposób wprowadza w problematykę miażdżycy zarostowej tętnic kończyn dolnych i omawia podstawowe formy rehabilitacji stosowane w chromaniu przestankowym. W kolejnej pracy stanowiącej przegląd literatury Mechanizmy zmniejszenia chromania przestankowego po treningu marszowym (Konik A, Mika P, Nowobilski R, Andrzejczak A, Szczeklik A. Acta Angiologica 2010) przedstawiono aktualny stan wiedzy dotyczący mechanizmów poprawy możliwości chodu po treningu u chorych z chromaniem przestankowym. Omówione zostały zarówno dobrze udokumentowane badaniami procesy fizjologiczne prowadzące do poprawy możliwości fizycznych, jak i hipotezy niepoparte badaniami zgodnymi z zasadami EBM, stanowiące pole dla kolejnych poszukiwań naukowych. Istotny problem dotyczący klinicznej oceny tej grupy chorych poruszony został w pracy Kliniczne metody oceny pacjentów z chromaniem przestankowym (Mika P, Andrzejczak A, Konik A, Zając M, Spannbauer A. Rehabilitacja Medyczna 2011). Zaprezentowane i szczegółowo omówione, również w aspekcie użyteczności, zostały zarówno narzędzia oceny obiektywnej, jak i subiektywnej, a praca wydaje się szczególnie przydatna dla fizjoterapeutów zajmujących się rehabilitacją chorych z chromaniem przestankowym. Zagadnienia związane z rehabilitacją tej grupy chorych omówiłem również precyzyjnie, z uwzględnieniem założeń EBM, w rozdziale Rehabilitacja w miażdżycy tętnic kończyn dolnych podręcznika Kardiologia (red. Szczeklik A, Tendera M. Medycyna Praktyczna 2010). Problematykę oceny skuteczności treningu marszowego podejmuje praca Zmiany dystansu marszu i przepływu tętniczego w kończynach dolnych podczas treningu marszowego u pacjentów z chromaniem przestankowym (Mika P, Spodaryk K, Cencora A. Rehabilitacja Medyczna 2005), gdzie przedstawiono wpływ tej formy treningu na poprawę możliwości chodu, a także zmiany przepływu krwi w tętnicach kończyn dolnych oceniane metodą doplerowską. Kolejna praca bezpośrednio związana z problematyką treningu chorych z chromaniem przestankowym Zmiana wzorca chodu i dystansu marszu w trakcie zapoznawania się pacjenta z chromaniem przestankowym ze specyfiką marszu na bieżni (Mika P, Spannbauer A, Cencora A. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2009) dotyczy ważnego metodologicznie zagadnienia związanego z oceną możliwości chodu podczas testu marszowego na bieżni, tj. czasu, jaki chory z chromaniem musi przeznaczyć na zapoznanie się ze specyfiką chodu na bieżni, aby uniknąć wpływu tzw. efektu uczenia się na oceniane parametry chodu. Obecnie przedmiotem moich zainteresowań naukowych jest ocena funkcjonowania śródbłonka naczyniowego jako jednego z potencjalnych mechanizmów poprawy możliwości fizycznych u chorych z chromaniem przestankowym. Tematyka pozostałych prac dotyczy przede wszystkim zagadnień związanych z rehabilitacją w chorobach naczyń obwodowych, w tym postępowania po amputacjach naczyniowych i zabiegach operacyjnych. Specyfika rehabilitacji po amputacjach naczyniowych została szczegółowo omówiona w rozdziale Rehabilitacja szpitalna 6
i poszpitalna chorych po amputacji z przyczyn naczyniowych (Pielęgniarstwo angiologiczne 2010, red. Szewczyk MT, Jawień A). a) tematyka pozostałych prac Pozostałe publikacje i referaty konferencyjne poruszają zagadnienia dotyczące: metod wypoczynku po wysiłku fizycznym oceny stanu funkcjonalnego kręgosłupa u pacjentów z osteoporozą wpływu obuwia na wysokich obcasach na rozwój zmian przeciążeniowych w obrębie narządu ruchu oceny biomechaniki chodu u chorych z chromaniem przestankowym oceny bioelektrycznej aktywności mięśni kończyn dolnych u chorych z chromaniem przestankowym. b) dane bibliometryczne Autor lub współautor 15 oryginalnych i 7 poglądowych publikacji naukowych Sumaryczny impact factor zgodnie z rokiem opublikowania: 15,285 Liczba cytowań: 45 (ISI Web of Science), 61 (ISI Web of Science, Scopus) Indeks Hirsch a (wg ISI Web of Science) : 4 c) projekty badawcze Projekty Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego grant NN 404026035 Chromanie przestankowe: ocena biomechaniki chodu i ryzyka rozwoju indukowanej ćwiczeniami ogólnoustrojowej reakcji zapalnej okres realizacji: lata 2008-2010, funkcja: kierownik projektu Projekty statutowe w AWF grant 252/KRK/2009 Porównanie skuteczności różnych modeli treningu marszowego na bieżni w rehabilitacji pacjentów z chromaniem przestankowym rok realizacji: 2009, funkcja: kierownik projektu 7
grant 266/KRK/2010 Ocena wazodylatacyjnej funkcji sródbłonka naczyniowego podczas treningu na bieżni u pacjentów z miażdżycą tętnic kończyn dolnych rok realizacji 2010, funkcja: kierownik projektu d) staże w zagranicznych ośrodkach naukowych 1. McMaster University Centre for Health Promotion and Rehabilitation, Hamilton, Kanada; lipiec 2001 (opiekun: prof. C Blimke) 2. McMaster University Department of Kinesiology, Hamilton, Kanada; lipiec- sierpień 2001 (opiekun: prof. N McCartney) 3. Exercise Science Department, Syracuse University, New York, USA; styczeń - czerwiec 2003, projekt badawczy: Ocena skuteczności różnych form wypoczynku po wysiłku fizycznym (opiekun: prof. Bo Fernhall, dr VB Unnithan) e) recenzowanie publikacji w niżej wymienionych czasopismach: międzynarodowych Atherosclerosis Yonsei Medical Journal American Journal of Physical Medicine and Rehabilitation Aging Clinical Experimental Research krajowych Rehabilitacja Medyczna Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne f) udział w komitetach redakcyjnych Journal of Novel Physiotherapies członek komitetu redakcyjnego g) prezentacje na międzynarodowych i krajowych konferencjach naukowych prezentacje na międzynarodowych, zagranicznych konferencjach: 6 prezentacje na międzynarodowych i ogólnopolskich konferencjach w Polsce: 15 8