Czynniki, które zwiększyłyby zaangażowanie przedsiębiorców leśnych w Program Rozwoju Obszarów Wiejskich w regionie Bałtyku Południowego

Czynniki, które zwiększyłyby zaangażowanie przedsiębiorców leśnych w Program Rozwoju Obszarów Wiejskich w regionie Bałtyku Południowego 2012

Spis treści WPROWADZENIE... 3 1. Informacje na temat respondentów... 4 2. Wsparcie unijne... 7 WNIOSKI... 18 ZAŁĄCZNIK 1 Czynniki, które zwiększyłyby zaangażowanie przedsiębiorców leśnych w Program Rozwoju Obszarów Wiejskich w regionie Bałtyku Południowego. Kwestionariusz... 20 2

WPROWADZENIE Zarządzając i gospodarując w prywatnych przedsiębiorstwach, właściciele lasów często spotykają się z problematyką wsparcia unijnego: niektórzy z nich chętnie przyjmą takie wsparcie i skorzystają z niego, w opinii innych psuje ono tylko rynek, dla reszty takie wsparcie nie ma znaczenia. W związku z powyższym w ramach wprowadzania projektu Hardwoods are Good - Wspieranie przedsiębiorców łańcucha przerobu drewna liściastego w regionie Bałtyku Południowego przeprowadzono badanie, którego celem było określenie czynników, które decydują o zaangażowaniu się właścicieli lasów w regionie Bałtyku Południowego w Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, a także danych na temat korzystania ze wsparcia. Badanie prowadzono w okresie od 01.12.2011 do 20.01.2012. Respondenci biorący udział w badaniu odpowiadali na pytania w Szwecji, Polsce i na Litwie, tj. w państwach regionu Bałtyku Południowego uczestniczących w projekcie. Kwestionariusz zawierał 16 pytań, których celem było poznanie ogólnej sytuacji właścicieli lasów w państwach regionu Bałtyku Południowego oraz zidentyfikowanie głównych problemów, na które napotykają właściciele lasów podczas korzystania ze wsparcia unijnego lub ubiegania się o takie wsparcie w dziedzinie leśnictwa, a ponadto porównanie ze sobą uzyskanych poszczególnych wyników. Z uwagi na fakt, że na Litwie badanie objęło niemalże 300 respondentów, podczas gdy w pozostałych państwach (Szwecja i Polska) było ich zaledwie 32, w celu uzyskania bardziej precyzyjnych wyników, odpowiedzi uzyskane na Litwie poddano odrębnej analizie i nie łączono ich z odpowiedziami respondentów z pozostałych państw regionu Bałtyku Południowego. Analizę wyników uzyskanych na podstawie odpowiedzi udzielonych na Litwie i w pozostałych państwach zaprezentowano w formie porównania. 3

1. Informacje na temat respondentów Całkowita liczba respondentów objętych badaniem - 32. W tym 28 (87,5%) mężczyzn i 4 (12,5%) kobiety. Średni wiek respondentów - 47 lat: mężczyźni - 47 lat, kobiety - 45 lat. Obszar głównej działalności respondentów jest odpowiednio rozległy: przeważającą część respondentów stanowią rolnicy (42%), pracownicy najemni (16%), doradcy ds. wsparcia unijnego (9%), a także leśnicy, właściciele przedsiębiorstw i specjaliści ds. KPP. Taki przekrój zapewnia rzetelność odpowiedzi uzyskanych w ramach badania oraz jego wielowymiarowy charakter. Główna działalność respondentów Specjalista ds. PROW 6% Leśnik 9% Doradca ds. unijnych, zajmujący się wnioskami projektów 9% Pozostali 9% Właściciel przedsiębiorstwa lub członek zespołu kierowniczego 9% Rolnik 42% Pracownik najemny 16% Ryc. 1. Obszar głównej działalności respondentów (Szwecja i Polska) 13 respondentów pochodziło ze Szwecji, pozostałych 19 z Polski. Rozkład respondentów wg miejsca zamieszkania jest bardzo zbliżony połowa respondentów mieszka na obszarach wiejskich, pozostałych 50% na wsi. 4

Miejsce zamieszkania Miasto 34% Wieś 50% Niewielka miejscowość 16% Ryc. 2. Rozkład respondentów według miejsca zamieszkania (Szwecja i Polska) Litwa: Całkowita liczba respondentów objętych badaniem - 288. 73% respondentów to mężczyźni, a 27% kobiety. Większość respondentów stanowili pracownicy (41%), znaczną część respondentów stanowili także rolnicy i właściciele spółek lub członkowie zarządu w spółkach. 64% respondentów mieszka na obszarach miejskich, a 36% w osadach lub wsiach. Rozkład mężczyzn i kobiet objętych badaniem, mieszkających na obszarach miejskich i w osadach wiejskich był niemalże jednakowy (73% mężczyzn, 27% kobiet). Wykształcenie. 66% respondentów posiada wykształcenie leśne, wykształcenie co czwartego respondenta nie ma związku z leśnictwem, natomiast wykształcenie pozostałych respondentów także nie ma związku z leśnictwem, jednakże są oni zatrudnieni w przedsiębiorstwie, które ma związek z działalnością leśną. 5

Niezwiązane z leśnictwem, lecz pracuję w organizacji, która ma związek z leśnictwem 9% Wykształcenie Niezwiązane z leśnictwem 25% Związane z leśnictwem 66% Ryc. 3. Rozkład respondentów według wykształcenia (Szwecja i Polska) Litwa: Pod względem wykształcenia respondenci zostali podzieleni niemal jednakowo na tych, którzy w ogóle nie mieli wykształcenia związanego z leśnictwem oraz tych, których wykształceni wiązało się z leśnictwem lub takich, którzy studiowali nauki związane leśnictwem w trakcie studiów drugiego stopnia. Zatem można wywnioskować, że badanie było wyczerpujące, odpowiedzi poddane ocenie udzielali nie tylko właściciele lasów, lecz także wykwalifikowani pracownicy. Wykształcenie Związane z leśnictwem 32% Niezwiązane z leśnictwem 48% Pozostałe obszary wykształcenia, jednakże studiowałem także leśnictwo na studiach/w studium/w szkole przysposabiającej do zawodu 20% Ryc. 4. Rozkład respondentów według obszarów wykształcenia (Litwa) 44% (14) badanych to właściciele lasów, natomiast 66% nie posiada żadnej własności leśnej. Litwa: 75% wszystkich respondentów posiada własny las. 6

2. Wsparcie unijne Aż 86% właścicieli lasów wiedziało, w ramach jakich działań przysługiwało im wsparcie finansowe i doradcze związane z działalnością leśną. Problemy, na które napotykali właściciele lasów objęci badaniem w zakresie wsparcia unijnego: Zbyt złożone i czasochłonne wypełnianie wniosków o wsparcie. Zbyt złożona procedura (dotycząca dokumentacji). Niejasny glosariusz terminologii dotyczącej pomocy unijnej. Złożona procedura kontrolna. Rozbudowane procedury biurokratyczne. Brak wiedzy na temat ram prawnych i wymogów administracyjnych. Dostępne mogłoby być większe wsparcie finansowe oparte na dopłatach bezpośrednich. Większą uwagę należy poświęcić czarnemu rynkowi. Zbyt wiele środków przeznaczanych jest na administrację i stała kontrolę beneficjentów PROW. Litwa: Aż 69% respondentów wiedziało o działalności leśnej, dla której dostępne jest wsparcie unijne. Większość respondentów jako trudności przy składaniu wniosków, wdrażaniu projektów na mocy PROW w latach 2007-2013 wymieniała: Zbyt niski poziom wiedzy doradców NPA, brak odpowiedniej wiedzy w zakresie działalności leśnej. Brak zgodności dokumentacji prawnej z dokumentacją dotyczącą wsparcia. Biurokrację. Brak znajomości przepisów leśnych przez specjalistów działów planowania w trakcie procesu określania kategorii gruntów. Długotrwały i złożony proces oceny przedłożonych wniosków. Pytania są zbyt rozbudowane, i dochodzi do opóźnień przy przeprowadzeniu oceny. Zbyt długotrwała ocena wniosków, wniosków o dopłaty. Czas od złożenia wniosku do otrzymania przysługującego wsparcia wynosi około pół roku. Brak pewności odnośnie interpretacji zasad wdrażania programów. W niektórych sytuacjach dochodzi do zamieszania związanego z terminologią leśną. Dostępność doradców. 7

Konieczność wnoszenia znacznych środków własnych, brak funduszy zapewniających współfinansowanie. Złożony (kosztowny) proces wdrażania i składania raportów. Wiele dodatkowych wymogów niezwiązanych z wsparciem unijnym. Przykładowo, aby móc formalnie wykopać staw, pomimo że na przedmiotowym terenie występują grunty leśne 1.1 o odpowiedniej wielkości, albo żeby wykonać ścieżki lub założyć pola biwakowe, wymagany jest Plan Zarządzania Lasem, czyli plan, który jedynie pozwala oszacować dopuszczalną liczbę drzew ścinanych w lesie w ciągu jednej dekady. Przedkładanie wniosków jest niewygodne i nie jest dostosowane do możliwości właścicieli lasów. Wysokie koszty administracyjne, złożona obsługa administracyjna. Potrzebny jest dodatkowy pracownik, aby móc zarządzać dokumentacją spółki w taki sposób, by kwalifikować się do uzyskania funduszy, a następnie zarządzać projektem. Zbyt często przepisy administracyjne ulegają zmianie. Rozporządzenie dotyczące przywrócenia stanu lasów zniszczonych przez burzę jest do chwili obecnej zbyt złożone i niejasne. Trudno jest ocenić, w jaki sposób i kiedy poniesione koszty zostaną pokryte. Pytania, które pojawiają się w trakcie wypełniania wniosków pozostają bez odpowiedzi; specjaliści nie przekazują rzetelnych i wiarygodnych informacji w trakcie procesu przedkładania wniosków. 43% badanych właścicieli lasów nie zamierza w przyszłości skorzystać ze wsparcia unijnego w ramach działań dotyczących rolnictwa i leśnictwa. 84% odpowiedziało w ten sposób już kolejny raz. 21% respondentów wskazało, że nie zamierza skorzystać ze wsparcia unijnego. Główne przyczyny, dla których nie zamierzają oni ubiegać się o wsparcie unijne: Zbyt złożony proces administracyjny. Zbyt mała intensywność wsparcia. Zbyt niski poziom znajomości prawa przez właścicieli oraz zbyt słabe umiejętności administracyjne. Żaden z respondentów, który otrzymał wsparcie unijne, nie zamierza rezygnować z niego w przyszłości. 8

Nie wiem 36% Tak, skorzystałem ze wsparcia i planuję ubiegać się o nie ponownie 36% Nie, jeszcze nie skorzystałem ze wsparcia unijnego i nie planuję ubiegać się o nie w przyszłości 21% Tak, jeszcze nie skorzystałem ze wsparcia unijnego, lecz planuję ubiegać się o nie 7% 5 Ryc. Wykorzystanie wsparcia unijnego w przyszłości (Szwecja i Polska) Dochodzimy w wniosku, że wsparcie unijne dla właścicieli lasów oraz zamiar właścicieli lasów skorzystania z niego w niemal wszystkich głównych działaniach PROW są realne następującym zakresie: Szkolenie zawodowe i działania informacyjne. Korzystanie z usług konsultingowych i doradczych. Rozwój rolnictwa i leśnictwa oraz dostosowanie infrastruktury. Pierwsze zalesienie wcześniejszych gruntów rolnych. Pierwsze zalesienie innych gruntów niż rolnych, a także niewykorzystywanych, opuszczonych gruntów rolnych. Przywrócenie potencjału leśnego i wdrożenie działań zapobiegawczych. Inwestycje typu non-profit w lasach. Płatności leśno-środowiskowe. Najbardziej popularnymi wśród respondentów były: Korzystanie z usług konsultingowych i doradczych. Pierwsze zalesienie innych gruntów niż rolnych, a także niewykorzystywanych, opuszczonych gruntów rolnych. Przywrócenie potencjału leśnego i wdrożenie działań zapobiegawczych. Płatności leśno-środowiskowe. Litwa: 37% respondentów planuje skorzystać z dofinansowania unijnego. Większość z nich (55%) nie korzystało jeszcze z takiego wsparcia. Blisko jedna trzecia właścicieli lasów nie planuje skorzystać ze wsparcia unijnego dotyczącego działalności 9

związanej leśnictwem. 1% respondentów już skorzystał ze wsparcia unijnego, lecz nie chce z niego skorzystać ponownie. 31% właścicieli lasów nie wie jeszcze, czy skorzysta ze wsparcia unijnego. Tak, skorzystałem ze wsparcia i planuję ubiegać się o nie ponownie 13% Nie wiem 31% Nie, jeszcze nie korzystałem ze wsparcia unijnego i nie planuję ubiegać się o nie w przyszłości 31% Nie, już skorzystałem ze wsparcia unijnego, lecz nie planuję ubiegać się o nie w przyszłości 1% Tak, jeszcze nie korzystałem ze wsparcia unijnego, lecz jeszcze planuję ubiegać się o nie w przyszłości 24% Ryc. 6. Korzystanie ze wsparcia unijnego przez właścicieli lasów (Litwa) Największa część osób, które nie zamierzają skorzystać ze wsparcia unijnego nie korzysta z takiej możliwości z uwagi na bardzo złożoną obsługę administracyjną wsparcia (37% respondentów); wsparcie unijne nie jest potrzebne, ponieważ właściciele lasów są w stanie przeprowadzić wszelkie działania, korzystając z własnych środków/możliwości (14%). Zbyt niski poziom intensywności programu wsparcia to kolejna przeszkoda, by zdecydować się na przedłożenie propozycji projektu (12%). Ponadto właściciele lasów wskazują na brak programu, o który mogliby lub chcieliby się ubiegać w ramach wsparcia unijnego; nieruchomość leśna jest zbyt mała, aby mogła zrekompensować inwestycję. Właściciele lasów, którzy chcą skorzystać ze wsparcia unijnego na rzecz działalności związanej z leśnictwem planują ubiegać się o wsparcie w ramach następujących działań: Pierwsze zalesienie wcześniejszych gruntów rolnych (18% respondentów). Podniesienie wartości ekonomicznej lasów (14% respondentów). Pierwsze zalesienie innych gruntów niż rolnych, a także niewykorzystywanych, opuszczonych gruntów rolnych (12% respondentów). Korzystanie z usług konsultingowych i doradczych (10% respondentów). Inwestycje typu non-profit w lasach (8% respondentów). Płatności leśno-środowiskowe (6% respondentów). 10

Przywrócenie potencjału leśnego i wdrożenie działań zapobiegawczych (5% respondentów). Płatności w ramach programu NATURA 2000 (wsparcie w ramach programu NATURA 2000 na obszarach leśnych) (5% respondentów). Szkolenie zawodowe i działania informacyjne (4% respondentów). Rozwój rolnictwa i leśnictwa oraz dostosowanie infrastruktury (4% respondentów). Co trzeci respondent wskazał, że działania obecnie finansowane środkami z PROW będą niezbędne także w przyszłości, jednakże często wymieniano również takie działania, które zdaniem respondentów powinny zostać usunięte z PROW: Podniesienie wartości ekonomicznej lasów. Pierwsze zalesienie innych gruntów niż rolnych, a także niewykorzystywanych, opuszczonych gruntów rolnych. Litwa: Ponad połowa respondentów nie wiedziała, które działania dotyczące rozwoju obszarów wiejskich należy wyeliminować w kolejnym okresie, to jest w latach 2014-2020. Opinie pozostałych respondentów rozkładały się następująco: Żadnych działań nie należy usuwać (11% respondentów). Szkolenie zawodowe i działania informacyjne (6% respondentów). Korzystanie z usług konsultingowych i doradczych (6% respondentów). Inwestycje typu non-profit w lasach (5% respondentów). Płatności w ramach programu NATURA 2000 (wsparcie w ramach programu NATURA 2000 na obszarach leśnych) (5% respondentów). Pierwsze zalesienie gruntów rolnych (4% respondentów). Płatności leśno-środowiskowe (4% respondentów). Przywrócenie potencjału leśnego i wdrożenie działań zapobiegawczych (3% respondentów). Pierwsze zalesienie innych gruntów niż rolnych, a także opuszczonych gruntów rolnych (3% respondentów). Podniesienie wartości ekonomicznej lasów (1% respondentów). Żaden z respondentów nie wskazał, że należy usunąć działanie Rozwój rolnictwa i leśnictwa oraz dostosowanie infrastruktury. 11

Ponadto respondenci uważają, że PROW w latach 2012-2020 powinien obejmować poniższe, najczęściej wymieniane działania: potrzeby związane z ochroną środowiska, zarządzanie rekreacją leśną, szkolenie, doradztwo i działania informacyjne, rekompensaty wynikające z ograniczeń dotyczących działalności gospodarczej na obszarach objętych ochroną, a także budowa dróg dojazdowych. Innymi również bardzo ważnymi obszarami były ochrona lasów przed szkodnikami i chorobami, drogi leśne w obrębie gospodarstwa ich budowa i utrzymanie, działalność związków właścicieli lasów, przerzedzanie młodego drzewostanu oraz przygotowanie odpadów z pozyskiwania drewna na paliwo kotłowe. Działania w ramach PROW pożądane w przyszłości Zapobieganie nielegalnej ścince Ochrona lasów przed pożarami Ochrona lasów przed szkodnikami i chorobami Budowa dróg leśnych Utrzymanie dróg leśnych Wspieranie związków prywatnych właścicieli lasów Organizacja sprzedaży małych ilości drewna Zalesianie prywatnych gruntów Zalesianie gruntów rolnych Wsparcie związane z wyposażeniem niezbędnym w leśnictwie Szkolenia z zakresu zarządzania/pielęgnacji młodego drzewostanu leśnego Bioenergia jako zasób pochodzący z lasów Zarządzanie rekreacją leśną Ochrona środowiska Rekompensaty wynikające z ograniczeń dotyczących działalności gospodarczej na obszarach objętych ochroną Szkolenie, doradztwo i działania informacyjne Konsolidacja nieruchomości leśnych i gruntowych Inne Ryc. 7. Pożądane w przyszłości działania w ramach PROW (Szwecja i Polska) Litwa: Zgodnie z odpowiedziami respondentów w trakcie kolejnego okresu finansowania należy za pośrednictwem Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich zaoferować właścicielom lasów wsparcie dotyczące różnej działalności leśnej. Większość respondentów wymieniła następującą działalność: Pielęgnacja młodych drzewostanów. Ochrona lasów przed szkodnikami i chorobami. 12

Budowa dróg dojazdowych. Przygotowanie odpadów z pozyskiwania drewna na paliwo kotłowe. Ochrona lasów przed kradzieżami. Szkolenie, konsulting, doradztwo oraz działania informacyjne itp. Działania w ramach PROW pożądane w przyszłości Zapobieganie nielegalnej ścince Ochrona lasów przed pożarami Ochrona lasów przed szkodnikami i chorobami Budowa dróg leśnych Utrzymanie dróg leśnych Wspieranie związków prywatnych właścicieli lasów Organizacja sprzedaży małych ilości drewna Zalesianie prywatnych gruntów Zalesianie gruntów rolnych Wsparcie związane z wyposażeniem niezbędnym w leśnictwie Szkolenia z zakresu zarządzania/pielęgnacji młodego drzewostanu leśnego Bioenergia jako zasób pochodzący z lasów Zarządzanie rekreacją leśną Ochrona środowiska Rekompensaty wynikające z ograniczeń dotyczących działalności gospodarczej na obszarach objętych ochroną Szkolenie, doradztwo i działania informacyjne Konsolidacja nieruchomości leśnych i gruntowych Ryc. 8. Najpilniejsze programy w ramach PROW w latach 2014-2020. (Litwa) Ponadto właściciele lasów proponują: Ustanowienie mechanizmu pokrywania kosztów paliwa na rzecz właścicieli lasów, którzy mieszkają w odległości ponad 50 km od lasu. Takie rozwiązanie zachęciłoby właścicieli lasów do częstszego odwiedzania miejsc objętych projektami miałoby to z pewnością pozytywny wpływ na jakość wdrażania projektów. Łowiectwo, jako rozwiązanie alternatywne wobec działalności rolniczej, powinno być wspierane środkami unijnymi. 13

Wspieranie organizowania związków, spółdzielni, a także finansowanie ich działalności przez okres pięciu lat do czasu faktycznego rozpoczęcia współpracy. Spółki lub spółdzielnie nie powinny być obciążane wysokimi podatkami w początkowej fazie działalności. Wypłacanie świadczeń na poczet przerzedzania, zalesiania wartościowych lasów na obszarach całkowicie wyciętych lasów; wypłacanie określonej kwoty ustalanej za 1 hektar. Ponadto w celu zwiększenia liczby wnioskodawców w przyszłym okresie funkcjonowania PROW, większość respondentów sugeruje: Ograniczenie biurokracji i administracji, a także uproszczenie zasad. Zwiększenie funduszy na rzecz działań związanych z leśnictwem. Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. Promowanie wykorzystania zasobów leśnych innych niż drewno. Rozpowszechnianie szerszych informacji na temat działań dotyczących leśnictwa w ramach PROW. Zachęcanie do rozpowszechniania informacji wśród państw UE co oznacza stosowanie i korzystanie z najlepszych praktyk. Wypłacanie bezpośrednich płatności na lasy. Przypisanie wsparcia dotyczącego drzew liściastych do działań związanych z ochroną środowiska. Podania w formie elektronicznej ułatwiłyby pracę wnioskodawców, a ponadto pozwoliłyby uniknąć błędów na wstępnym etapie składania wniosków. Pokrywanie kosztów prac wykonanych przez właścicieli lasów w naturze. Litwa: propozycje respondentów na lata 2014-2020 dotyczące poprawy Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW): Rozpowszechnianie szerszych informacji na temat wsparcia. Okazanie zaufania właścicielom lasów i przeprowadzanie rzadszych kontroli. Podniesienie wysokości płatności związanych z ochroną środowiska oraz programem NATURA 2000 z uwagi na coraz większe ograniczenia dotyczące działalności leśnej. Uproszczenie dokumentacji w sposób umożliwiający szybszą ocenę wniosków. W NPA należy zatrudnić personel posiadający wiedzę/wykształcenie związane z leśnictwem, gdyż obecnie niemożliwym jest uzyskanie nawet porad, ponieważ osoby pracujące tam nie zdają sobie sprawy ze specyfiki zagadnień leśnych. Należy podnieść kwalifikacje doradców. 14

Poprawa infrastruktury na obszarach wiejskich, a tym samym stworzenie warunków do mieszkania na obszarach wiejskich i pracy w mieście. Zaoferowanie internetowego wsparcia na wszystkich etapach składania wniosków oraz przykładowych dokumentów dotyczących wszystkich programów wraz z podaniem uwag i konsekwencji. Doradztwo i nadzór powinny być zapewniane przez określonych, stałych doradców lub inspektorów. Wspieranie, promowanie dopłat na rzecz zarządzania lasami oraz przygotowania biopaliwa pochodzącego z gałęzi, pniaków oraz pozostałych odpadów drzewnych. Prowadzenie szkoleń dla właścicieli lasów w zakresie bezpieczeństwa podczas obsługi pił łańcuchowych, siekier oraz pozostałych małych maszyn leśnych. Większa intensywność wsparcia do 100%. Zwiększenie intensywności wsparcia (co najmniej do 80%) na rzecz budowy dróg dojazdowych do gospodarstw leśnych, gdyż wysokość rekompensaty nie jest obliczana na podstawie rzeczywiście poniesionych kosztów, lecz według kosztów przed odprowadzeniem podatku VAT. Promowanie współpracy właścicieli lasów, utrzymanie infrastruktury gospodarki leśnej, zwiększenie świadczeń na rzecz obszarów objętych ochroną. Zwrócenie większej uwagi na ochronę środowiska, edukację, doradztwo i współpracę. Opracowanie szerszego zakresu działań, z których mogliby skorzystać właściciele lasów, którzy posiadają niewielkie gospodarstwa leśne oraz niewielkie inwestycje (np. zakup małych maszyn leśnych). Uproszczenie prezentowania dokumentacji, indywidualizacja procesu przedkładania wniosków dotyczących propozycji projektów za pośrednictwem Internetu. Uproszczenie częściowego pokrywania kosztów odtwarzania młodych drzewostanów (jak to ma miejsce w przypadku zalesiania). Uproszczenie zasad obsługi administracyjnej wsparcia. Uproszczenie procedur uzyskania wsparcia; lub wnioski i pozostałe dokumenty powinni wypełniać pracownicy NPA. W przeciwnym razie funkcję tę należy przekazać innej instytucji, innemu organowi. Działania objęte programem powinny przyjmować sposób płatności na konto lub zapewniać wszystkim wnioskodawcom możliwość uzyskania przedpłat. Działania dotyczące zalesiania nie powinny obejmować kryteriów dotyczących klasy gruntów na wyższą zyskowność. 15

Ułożenie ram prawnych w taki sposób, aby właściciel miał kontakt z odpowiadającą mu pod względem kompetencji osobą świadczącą wsparcie, tak aby mogli oni omawiać pojawiające się problemy w zrozumiały dla siebie sposób i na podobnym poziomie intelektualnym. Publiczne obszary leśne przeznaczone pod działalność rekreacyjną (1 ha) muszą uzyskać wsparcie nie mniejsze niż dla 1 ha ze środków Lasów Państwowych formalnie przyznawanych lasom o charakterze rekreacyjnym. Planowanie inwestycji na obszarach podmokłych, na których intensywniej zachęcano by do sadzenia borówek, żurawin, ziół, roślin rosnących na terenach podmokłych. Na działania takie powinny być przeznaczone realne, znaczne środki finansowe pozwalające uzyskać odpowiednio duże plony nie tylko na potrzeby konsumentów własnych, lecz także w innych państwach UE. Zasady administracyjne nie powinny ulegać zmianom częściej niż raz w roku. W NPA należy powołać specjalny dział zajmujący się papierkową robotą. Właściciel powinien jedynie przekazać następujące informacje: co posiada, jakiego rodzaju jest to las oraz co dana osoba zamierza. W przypadku, gdy informacje będą zgodne zarówno z prawdą i prawem, dokumentację, zezwolenia itp. wystawi oddział NPA. Właściciel małego lasu uzyskuje znacznie mniejsze wsparcie w porównaniu z właścicielami dużych lasów, to samo dotyczy możliwości, które w jego przypadku są znacznie ograniczone. Skoro wsparcie ma być świadczone właścicielom małych lasów, to procedura dotycząca wsparcia powinna uwzględniać specyfikę zagadnień dotyczących właścicieli małych lasów. Odtworzeniu lasu (poprzez zwiększenie wartości młodego drzewostanu) powinna towarzyszyć procedura pomocowa w uproszczonej wersji, jak to ma obecnie miejsce w przypadku zalesiania. Pomimo niekorzystnej charakterystyki wsparcia unijnego w zakresie leśnictwa, 78% respondentów oceniło wsparcie w ramach PROW pozytywnie, a jedynie 12% negatywnie. 16

Negatywnie, gdyż koncentruje się na nieistotnych/niewłaściwych działaniach 6% Negatywnie, gdyż ujemnie wpływa na rynek 6% Inna ocena 9% Pozytywnie, gdyż jest to istotna pomoc dla właściciela lasu 31% Pozytywnie, gdyż wspomaga ono poprawę działalności i procesów związanych z leśnictwem 48% Ryc. 9. Ocena wsparcia w ramach PROW dotyczącego leśnictwa (Szwecja i Polska) Inna ocena 7% Negatywnie, gdyż koncentruje się na nieistotnych/ niewłaściwych działaniach 5% Pozytywnie, gdyż jest to istotna pomoc Negatywnie, gdyż ujemnie wpływa na rynek 7% dla właściciela lasu 49% Pozytywnie, gdyż wspomaga ono poprawę działalności i procesów związanych z leśnictwem 32% Ryc. 10. Ocena wsparcia unijnego (Litwa) Litwa: Dane sumaryczne przedstawione na Ryc. 10 wskazują, że wsparcie unijne oceniono pozytywnie (ponad 81%); zaledwie niewielka część respondentów oceniła je negatywnie (12%). 17

WNIOSKI Po przeprowadzeniu badania i dokonaniu porównania odpowiedzi respondentów z Litwy, a także Szwecji i Polski można wyciągnąć następujące wnioski ogólne: 1. Rozkład mężczyzn i kobiet pośród respondentów był niemalże jednakowy, to samo się tyczy respondentów z Litwy oraz Szwecji i Polski. 2. Ponieważ ponad połowa respondentów posiada wykształcenie leśne lub pobierała naukę związaną leśnictwem w trakcie studiów drugiego stopnia, można zasugerować, że badanie miało charakter kompleksowy i że odpowiedzi poddane ocenie nie były udzielane wyłącznie przez właścicieli lasów, lecz także przez wykwalifikowanych specjalistów. 3. 75% respondentów z Litwy posiada własne lasy, podczas gdy jedynie 44% respondentów z Szwecji i Polski jest właścicielami lasów. 4. Szwedzcy i polscy respondenci byli lepiej poinformowani na temat działań, w ramach których mieli oni prawo dostępu do działań związanych z leśnictwem tj. wsparcia finansowego i doradczego w porównaniu z respondentami litewskimi. 5. Najpoważniejszymi trudnościami, na które napotykali respondenci zarówno ze Szwecji, jak i Polski, a także z Litwy są: niezgodność dokumentów i przepisów prawnych dotyczących wsparcia, złożoność procedury wypełniania wniosków niezbędnych do uzyskania wsparcia, bardzo wysoki poziom biurokracji, a także niepewność wynikająca z terminów udzielania wsparcia oraz stosowanej terminologii. 6. Blisko dwie piąte respondentów z Litwy i Polski, a także szwedzkich właścicieli lasów zamierza w przyszłości ubiegać się o wsparcie unijne w ramach działań związanych z gospodarstwem leśnym i leśnictwem. Większość (84%) polskich i szwedzkich respondentów już korzystała ze wsparcia unijnego, natomiast na Litwie ponad połowa właścicieli lasów nigdy nie korzystała z takiego wsparcia. Co trzeci właściciel lasów na Litwie i co piąty polski i szwedzki właściciel lasu, który brał udział w badaniu nie zamierza korzystać z unijnego wsparcia dotyczącego leśnictwa. Głównym tego powodem jest zbyt złożony proces obsługi administracyjnej wsparcia. 7. Właściciele lasów ze Szwecji i Polski, którzy brali udział w badaniu zamierzają skorzystać niemalże ze wszystkich działań w ramach PROW skierowanych do właścicieli lasów. Najpopularniejszymi obszarami wsparcia, z których mieliby skorzystać właściciele lasów ze Szwecji i Polski, a także Litwy jest pierwsze zalesienie innych gruntów niż rolnych i opuszczonych gruntów rolnych, skorzystanie z usług doradczych. 8. Co trzeci respondent ze Szwecji i Polski wskazał, że działania, które są obecnie finansowane ze środków uzyskanych za pośrednictwem PROW będą musiały być finansowane w przyszłości. 18

Większość respondentów proponowała usunięcie z PROW działań dotyczących podniesienia wartości ekonomicznej lasów oraz pierwszego zalesienia innych gruntów niż rolnych i opuszczonych gruntów rolnych. Natomiast na Litwie większość respondentów uważa, że w przyszłym okresie, w latach 2014-2020 należy wyeliminować wsparcie dotyczące szkolenia zawodowego i działań informacyjnych, a także korzystania z usług doradczych. 9. Najczęściej wymienianymi działaniami, które w opinii szwedzkich i polskich respondentów należy uwzględnić w PROW w latach 2012-2020 byłyby: wsparcie ochrony środowiska, zarządzanie lasami o charakterze rekreacyjnym, pokrywanie kosztów związanych z ograniczeniem działalności gospodarczej na obszarach objętych ochroną. Natomiast litewscy respondenci najczęściej wymieniali wsparcie dotyczące pielęgnacji młodych drzewostanów, ochronę lasów przed chorobami i szkodnikami, przetwarzanie odpadów po ścince na paliwo kotłowe, środki ochrony przed grabieniem lasów. Wsparcie dotyczące budowy dróg dojazdowych, szkolenia, doradztwa oraz przekazywania informacji było istotne dla respondentów litewskich, szwedzkich i polskich. 10. Aby zwiększyć liczbę ubiegających się o wsparcie w ramach PROW w następnym okresie, wszyscy szwedzcy i polscy, jak i litewscy respondenci najczęściej sugerowali: ograniczenie biurokracji i administracji oraz uproszczenie zasad, uproszczenie procedur dotyczących przedstawiania dokumentów przyjęcie procesu składania wniosków za pośrednictwem Internetu, rozpowszechnianie szerszych informacji na temat działań dotyczących leśnictwa w ramach PROW, zwiększenie finansowania na rzecz działań dotyczących leśnictwa oraz jego intensywności. 11. Pomimo wszelkich wad dotyczących wsparcia unijnego w zakresie leśnictwa, niemalże cztery piąte respondentów z Litwy, Polski i Szwecji twierdzi, że skorzysta ze wsparcia. Zaledwie 12% respondentów na Litwie, a także i w Szwecji i Polsce oceniło wsparcie negatywnie. 19

ZAŁĄCZNIK 1 Czynniki, które zwiększyłyby zaangażowanie przedsiębiorców leśnych w Program Rozwoju Obszarów Wiejskich w regionie Bałtyku Południowego. Kwestionariusz 1 Jesteś 2 Twój wiek 3 Twój główny zawód (główne zajęcie) 4 Jesteś z 5 Mieszkasz 6 Twoje wykształcenie związane jest z 7 Jesteś 8 Czy wiesz, dla jakiego typu działalności związanej z leśnictwem możesz uzyskać wsparcie finansowe i doradcze? kobietą mężczyzną specjalista, doradca ds. unijnych zajmujący się wnioskami projektów rolnik/leśnik pracownik najemny student emeryt właściciel przedsiębiorstwa lub członek zespołu kierowniczego bezrobotny inne Niemiec Litwy Polski Rosji Szwecji w mieście w niewielkiej miejscowości na wsi leśnictwem innymi dziedzinami, ale dodatkowo studiowałem(-łam) leśnictwo na uniwersytecie/ w szkole wyższej/ na szkoleniach nie związane z leśnictwem nie związane z leśnictwem, ale pracuję w organizacji związanej z leśnictwem właścicielem lasu nie jestem właścicielem lasu tak nie 20

9 Określ trudności podczas składania wniosków o wsparcie unijne (dotyczące finansowania i doradztwa, biurokracji). Trudności powinny odnosić się do wdrażania działań, a także raportowania. Podaj propozycje rozwiązania tych problemów. 10 Czy zamierzasz skorzystać ze wsparcia unijnego dotyczącego leśnictwa (w tym działań obejmujących zalesienie)? korzystałem(-łam) już wcześniej z pomocy unijnej i planuję wnioskować o nią ponownie nie korzystałem(-łam) wcześniej z pomocy unijnej, ale planuję wnioskować o nią korzystałem(-łam) już wcześniej z pomocy unijnej, ale nie planuję wnioskować o nią w przyszłości nie korzystałem(-łam) wcześniej z pomocy unijnej i nie planuję wnioskować o nią w przyszłości nie wiem 11 Dlaczego nie zamierzasz ubiegać się o wsparcie unijne w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2007-2013? skomplikowane procedury administracyjne brak programu, w ramach którego mógłbym(-abym)/chciałbym (-abym) wnioskować o pomoc unijną nie potrzebuję pomocy unijnej. Mogę zrealizować swoje plany własnymi funduszami/środkami. intensywność pomocy programu, w ramach którego mógłby(-abym) złożyć wniosek, jest zbyt niska inny 12 Z jakich środków pomocowych UE w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 zamierzasz skorzystać? szkolenia zawodowe i działania informacyjne korzystanie z usług doradczych zwiększanie wartości ekonomicznej sektora leśnego infrastruktura związana z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa pierwsze zalesienie gruntów rolnych pierwsze zalesienie innych gruntów niż rolnych, a także gruntów opuszczonych odtwarzanie potencjału produkcji leśnej i wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych inwestycje nieprodukcyjne w leśnictwo płatności leśno-środowiskowe 21

13 Które działania w ramach wsparcia chciałbyś usunąć w kolejnym okresie funkcjonowania Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2014-2020? 14 Co proponujesz, by poprawić funkcjonowanie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2014-2020? Jakiego rodzaju działalność powinna 15 uzyskać wsparcie (dla której chciałbyś uzyskać wsparcie w przyszłości) w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2014-2020? płatności w ramach programu NATURA 2000 (wsparcie w ramach programu NATURA 2000 na obszarach leśnych) Inne szkolenia zawodowe i działania informacyjne korzystanie z usług doradczych zwiększanie wartości ekonomicznej sektora leśnego infrastruktura związana z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa pierwsze zalesienie gruntów rolnych pierwsze zalesienie innych gruntów niż rolnych, a także gruntów opuszczonych odtwarzanie potencjału produkcji leśnej i wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych inwestycje nieprodukcyjne w leśnictwo płatności leśno-środowiskowe płatności w ramach programu NATURA 2000 (wsparcie w ramach programu NATURA 2000 na obszarach leśnych) inne zapobieganie nielegalnej ścince ochrona lasów przed pożarami ochrona lasów przed szkodnikami i chorobami budowa dróg leśnych utrzymanie dróg leśnych pomoc związkom prywatnych właścicieli leśnych organizacja sprzedaży małych ilości drewna zalesianie prywatnych gruntów zalesianie gruntów rolnych wspieranie wymagań odnośnie sprzętu leśnego szkolenia z zakresu zarządzania/zajmowania się szkółkami leśnymi bioenergia jako zasób leśny zarządzanie lasami dla celów rekreacyjnych ochrona środowiska rekompensaty za ograniczenia działalności gospodarczej na obszarach chronionych szkolenia, doradztwo i działania informacyjne konsolidacja własności lasów i gruntów 22

16 Jak oceniasz wsparcie unijne? inna pozytywnie, gdyż jest to istotna pomoc dla właścicieli lasu pozytywnie, gdyż wspomaga ono poprawę działalności i procesów związanych z leśnictwem negatywnie, gdyż ujemnie wpływa na rynek negatywnie, gdyż koncentruje się na nieistotnych/nieodpowiednich działaniach inna ocena 23