SPIS TREŚCI 1. Analiza fundamentalna rynku walutowego... 3 1.1. Wskaźniki makroekonomiczne... 3 1.2. Ekonomia makroekonomiczna... 9 1.3. Inwestowanie przy publikacji danych makroekonomicznych... 10 2. Analiza techniczna rynku... 12 2.1. Podstawowe założenia analizy technicznej... 12 2.2. Formacje świec japońskich... 13 2.2.1. Formacje zapowiadające odwrócenie trendu pojawiające się na szczytach... 15 2.2.2. Formacje odwrócenia trendu pojawiające się na dołkach... 18 2.2.3. Formacje kontynuacji trendu wzrostowego... 20 2.2.4. Formacje kontynuacji trendu spadkowego... 22 2.3. Formacje cenowe... 23 2.3.1. Formacje odwrócenia trendu... 23 2.3.2. Formacje kontynuacji trendu... 24 2.4. Wskaźniki i oscylatory... 26 2.4.1. Średnie kroczące... 27 2.4.2. Oscylatory... 35 2.4.3. Najbardziej popularne wskaźniki i oscylatory... 36 2.5. Teoria Fal i liczba Phi (Φ)... 39 3. Inwestowanie... 41 3.1. Charakterystyka procesu inwestycyjnego... 41 3.2. Strategia i trading plan... 41 3.3. Średnia zmienność / spread... 41 3.4. Dywersyfikacja portfela... 42 3.5. Strategie inwestowania na rynku walutowym... 43 3.6. Zarządzanie ryzykiem... 45 3.7. Zarządzanie wielkością pozycji... 46 3.8. Najczęściej popełniane błędy inwestorów... 47 3.9. 10 ważnych i prostych zasad inwestowania... 48 3.10. Psychologia inwestowania... 48 2
1. Analiza fundamentalna rynku walutowego Analiza fundamentalna polega na przewidywaniu przyszłych ruchów cen instrumentu finansowego na podstawie czynników i danych ekonomicznych, politycznych i społecznych, które w jakikolwiek sposób mogą wpłynąć na wycenę, podaż i popyt na dany instrument. Na rynku walutowym analiza fundamentalna polega na śledzeniu sytuacji makroekonomicznej w danym kraju i na świecie oraz analizowaniu jak zmiany w gospodarce wpłyną na popyt i podaż danej waluty a co za tym idzie na poziom jej kursu. W tym celu trzeba na bieżąco śledzić wydarzenia polityczne, ekonomiczne, społeczne oraz obserwować wskaźniki makroekonomiczne świadczące o stanie gospodarki danego kraju. Publikacja danych makroekonomicznych to jeden z baczniej obserwowanych przez fundamentalistów czynników mających wpływ na rynek walutowy. Specyfiką rynku walutowego jest szybkość reakcji na publikowane dane oraz fakt występowania zjawiska, tzw. dyskontowania przyszłych informacji. Inwestor musi rozstrzygnąć czy prognozowane przez niego dane lub wydarzenia, które mają mieć miejsce zostały przez rynek uwzględnione w cenach czy też nie. Opublikowanie informacji, które są powszechnie oczekiwane nie będzie miało większego wpływu na rynek, gdyż jest już ona na pewno uwzględniona w kursie walutowym. Informacja ma wartość tylko wtedy, gdy nie jest ona powszechnie znana lub oczekiwana. Pogorszenie się sytuacji na niej może doprowadzić do gwałtownego wycofania zainwestowanych środków i wzrostu cen dewiz. Podsumowując wpływ na sentyment inwestorów do danej waluty mogą mieć takie czynniki jak: koniunktura gospodarcza polityka banku centralnego stabilność polityczna finanse publiczne Korzystne zmiany w tych obszarach zwiększają zainteresowanie inwestorów daną walutą, zmiany negatywne powodują ucieczkę z rynku, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do kryzysu walutowego. 1.1. Wskaźniki makroekonomiczne W długim terminie stan gospodarki i ocena perspektyw rozwoju gospodarczego kształtują trendy panujące na światowych rynkach walutowych. W czasie dziennych notowań publikacja ważnych danych ekonomicznych, istotnie odbiegających od oczekiwań rynku może wywołać gwałtowne wahania cen, prowadzące często do tzw. fałszywych sygnałów technicznych lub nawet do zmiany trendu w horyzoncie czasowym od dwóch do trzech dni. Pierwsze reakcje rynku na publikowane dane ekonomiczne mogą nie odzwierciedlać ich prawdziwej wymowy. Najczęściej dotyczy to wskaźników o rozbudowanym charakterze, składających się z wielu subindeksów, na przykład Philadelphia FED Index. Należy też pamiętać (szczególnie przy publikacji 3
danych mających znaczny wpływ na zachowanie rynku), że do gwałtownego wybicia może dojść jeszcze przed opublikowaniem wskaźników, co związanie jest z budowaniem pozycji spekulacyjnych przez uczestników rynku. Kierunek tych zmian może być zupełnie przeciwny wobec reakcji rynku po opublikowaniu danych. Ponadto stosunkowo częstym zjawiskiem w ostatnim czasie jest występowanie luki cenowej po publikacji najważniejszych wskaźników gospodarczych. Z powyższych powodów spekulacja w oparciu o publikację danych makroekonomicznych jest szczególnie ryzykowną strategią inwestowania. Najważniejsze wskaźniki makroekonomiczne: Liczba nowych miejsc pracy w sektorze pozarolniczym (Non-farm Payroll) najważniejszy wskaźnik obrazujący sytuację na rynku pracy w Stanach Zjednoczonych oraz ogólną koniunkturę w gospodarce. Raport ten sporządzany jest przez amerykański Departament Pracy i publikowany w pierwszy piątek miesiąca o godz. 14.30 polskiego czasu, na podstawie ankiet sporządzanych w gospodarstwach domowych oraz przedsiębiorstwach. Generalnie wskaźnik ten cechuje się znaczną zmiennością. Średni miesięczny przyrost nowych miejsc pracy powyżej 160 tys. w okresie półrocznym uważa się za przejaw dobrej kondycji gospodarki. Dane te uznawane są również jako istotny czynnik wpływający na kształt polityki monetarnej FED. Reakcja rynku na publikację raportu z reguły jest bardzo gwałtowna, w przypadku danych znacznie różniących się od oczekiwań często dochodzi do pojawienia się luki cenowej. Miesięczny raport z rynku pracy zawiera ponadto dane o średnim czasie pracy w tygodniu (wskaźnik ten jest z kolei skorelowany z dynamiką produkcji przemysłowej oraz danymi o dochodach osobistych) oraz średniej godzinowej płacy, a także stopie bezrobocia, przy czym ten ostatni wskaźnik w odróżnieniu od innych rynków ma zwykle niewielkie znaczenie. Tygodniowa liczba podań o zasiłki (Weekly Jobless Claims) dane te publikowane są co tydzień w każdy czwartek o godzinie 14:30. Wpływ publikacji danych na zachowanie rynku z reguły nie jest znaczny poza przypadkami, gdy dane w znacznym stopniu odbiegają od rynkowego konsensusu. W stosunku do miesięcznego raportu z rynku pracy wskaźnik ten ma znacznie mniejszą wartość informacyjną i prognostyczną w zakresie tendencji panujących na rynku pracy. Produktywność (Productivity) dane o efektywności produkcji poza sektorem rolniczym wskazują na relacje pomiędzy produktem krajowym brutto a kosztem jego wytworzenia. Dodatnia dynamika produktywności wskazuje na konkurencyjność gospodarki danego kraju, może jednak przyczyniać się do stagnacji na rynku pracy. Rosnące koszty pracy i spadek produktywności mogą sygnalizować wzrost presji inflacyjnej. Indeks koniunktury w rejonie Filadelfii (Philadelphia FED Index) wskaźnik obrazujący koniunkturę w sektorze wytwórczym w rejonie Filadelfii. Obok indeksu głównego publikowane są również wartości subindeksów m.in. zatrudnienia, nowych zamówień oraz oczekiwań, co do przyszłych warunków ekonomicznych. Dane za bieżący miesiąc ogłaszane są w trzeci czwartek miesiąca. Philly FED Index uważany jest za wskaźnik dobrze odzwierciedlający koniunkturę w sektorze wytwórczym gospodarki amerykańskiej, dlatego też jego publikacja może mieć znaczący wpływ na sytuację na rynku. 4
Indeksy Instytutu Zarządzania Podażą (ISM Manufacturing Index) indeksy ISM dla sektora produkcyjnego i usługowego należą do jednych z najważniejszych wskaźników oceniających koniunkturę w gospodarce amerykańskiej. Na podstawie przeprowadzanych ankiet konstruowany jest indeks główny oraz następujące subindeksy: nowych zamówień (waga 30% w indeksie głównym), bieżącej produkcji (25%), zatrudnienia (20%), dostaw towarów (15%) oraz poziomu zapasów (10%). Odczyt przewyższający 50% wskazuje na rozwój produkcji i całej gospodarki. Wskazanie na poziomie 45%-50% wyraża stagnację w sferze produkcji przemysłowej przy utrzymującym się rozwoju ekonomicznym. Wartość wskaźnika poniżej 40% oznacza stagnację zarówno przemysłu jak i całej gospodarki. Rynki finansowe przywiązują do wskaźnika ISM dużą wagę ze względu na jego kompleksowy charakter oraz korelację z poziomem produkcji przemysłowej. Ponadto uważa się, że zachowanie indeksu ma istotny wpływ na politykę monetarną prowadzoną przez FED. Publikowany jest w pierwszy dzień miesiąca, o godz. 10:00 czasu EST, dotyczy danych z poprzedniego miesiąca. Indeks koniunktury w rejonie Chicago (Chicago PMI) indeks ten konstruowany jest podobnie jak indeksy ISM i odzwierciedla koniunkturę w sektorze wytwórczym w rejonie Chicago. Ze względu na charakter ekonomiczny regionu oraz fakt, iż jest publikowany przed raportami Instytutu Zarządzania Podażą Chicago PMI uwzględniany jest przy prognozowaniu wartości indeksów ISM. Z powyższego względu wskaźnik ten ma znacznie większe znaczenie od innych regionalnych indeksów. Dynamika produkcji przemysłowej (Industrial Production) najważniejszy wskaźnik obrazujący koniunkturę w sektorze wytwórczym. Określa w sposób zagregowany przyrost poziomu produkcji dóbr fizycznych w sektorach wytwórczym, wydobywczym oraz użyteczności publicznej. Wysoka dynamika produkcji przemysłowej wskazuje na dobrą koniunkturę gospodarczą i stanowi istotne fundamentalne wsparcie dla kursu waluty. Natomiast utrzymywanie się wskaźnika na niskim bądź ujemnym poziomie obrazuje pogorszenie kondycji gospodarczej. Dane o produkcji przemysłowej w Stanach Zjednoczonych publikowane są o w połowie każdego miesiąca. Wykorzystanie mocy produkcyjnych (Capacity utilization) informacja o wykorzystaniu mocy produkcyjnych stanowi część publikowanego przez Zarząd Rezerwy Federalnej raportu o dynamice produkcji przemysłowej. Poziom 85% uznawany jest za górną granicę wykorzystania potencjału produkcyjnego, powyżej którego zaczyna narastać presja inflacyjna. Wskaźnik ten nie wpływa w istotny sposób na sytuację na rynku walutowym. Dynamika zapasów (Business Inventories) comiesięczny raport pokazujący zmiany w poziomie zapasów w sektorze wytwórczym oraz handlowym (hurtowym i detalicznym). Ze względu na wcześniej publikowane dane jedyną nieznaną wielkością jest poziom zapasów w handlu detalicznym, co powoduje, że dane te nie mają większego wpływu na rynek. Dynamika produktu krajowego brutto (Gross Domestic Product) produkt krajowy brutto jest najważniejszym wskaźnikiem opisującym poziom aktywności gospodarczej danego kraju. Mierzy on zmianę całkowitej wartości wszystkich wytworzonych dóbr i usług w gospodarce. Przy obliczaniu PKB uwzględnia się całkowite wydatki konsumpcyjne, wydatki przedsiębiorstw oraz wydatki sektora publicznego, eksport netto oraz zmianę stanu zapasów. Poziom PKB może 5
być mierzony zarówno w cenach bieżących, wyrażając aktualną, rynkową wartość produkcji jak i w cenach stałych, pozwalając na ocenę dynamiki wzrostu gospodarczego danego kraju. Dane o PKB ogłaszane są za każdy kwartał wraz z rewizją publikowanych wcześniej danych. Rynki finansowe uważnie analizują zmiany poziomu produktu krajowego brutto. Większa od oczekiwań dynamika rozwoju gospodarki danego kraju może przyczynić się do umocnienia jego waluty na rynku międzynarodowym. W USA inwestorzy dodatkowo zwracają baczną uwagę na poziom wskaźnika inflacji publikowanego przy okazji danych o PKB tzw. deflatora. Wskaźnik cen produktów i usług (Consumer Price Index CPI) wskaźnik ten wyraża zmianę cen stałego koszyka dóbr konsumpcyjnych skorygowaną o czynniki sezonowe. Wzrost inflacji oraz oczekiwań inflacyjnych może prowadzić do zaostrzenia polityki pieniężnej przez banki centralne oraz do wzrostu stóp procentowych. Tym samym wzrasta dochodowość aktywów nominowanych w danej walucie, co może skłaniać inwestorów do jej zakupu. Dlatego też w okresach dużej aktywności ekonomicznej rosnąca inflacja jest czynnikiem stanowiącym ważne wsparcie dla danej waluty w średnio- i długoterminowej perspektywie. Ponadto opublikowane dane o inflacji znacznie różniące się od oczekiwań inwestorów mogą powodować gwałtowne zmiany na rynku. Wskaźnik ten ma znacznie mniejsze znaczenie w okresach stagnacji ekonomicznej ze względu na niechęć władz monetarnych do zacieśniania polityki pieniężnej. Na wielu rynkach najważniejsze znaczenie ma wskaźnik na poziomie bazowym (CPI core), który pozbawiony jest podatnych na duże wahania zmian cen na rynku żywności i paliw. Wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu (Production Price Index PPI) wyraża dynamikę zmian cen dóbr oferowanych przez wytwórców krajowych. Uwaga rynków finansowych skupiona jest na publikowanych miesięcznych zmianach procentowych cen dóbr finalnych ze względu jednak na dużą sezonowość cen żywności oraz dużą zmienność cen energii często pomija się te czynniki przy odczycie (tzw. inflacja bazowa - core rate PPI). Wskaźnik ten ma znacznie mniejsze znaczenie od CPI, ze względu jednak na pewne wartości prognostyczne wobec cen konsumentów oraz czas publikacji inwestorzy zwracają baczną uwagę na zmiany jego wartości. Bilans handlowy (Trade Balance) stanowi zestawienie wartości dóbr i usług eksportowych wywiezionych za granicę danego kraju oraz importowych dostarczonych z zagranicy. Różnica pomiędzy wartością eksportu i importu danego kraju stanowi saldo handlowe. Jego dodatnia wartość wyraża przewagę eksportu nad importem, co oznacza, że przywóz walut obcych jest większy od wypływu, co stanowi także wyraz siły ekonomicznej kraju, co przemawia za umocnieniem danej waluty. Zgodnie z jedną z teorii kształtowania się kursów walutowych wymiana towarowa ma decydujący wpływ na wartość danej waluty. Publikowane co miesiąc dane o wymianie towarowej cechują się dużą zmiennością, ponadto występuje znaczne przesunięcie w czasie pomiędzy badanym okresem a czasem ogłoszenia danych. Raport Banku Japonii Tankan (Tankan Survey Report) najważniejszy wskaźnik obrazujący sytuację gospodarczą w Japonii. Indeks konstruowany jest w oparciu o ankiety przeprowadzane wśród ok. 220 tysięcy japońskich przedsiębiorstw wyłączając instytucje finansowe, dla których tworzony jest osobny suplement. Ocenie respondentów podlegają: bieżące warunki gospodarcze, poziom popytu i podaży na produkty i usługi, poziom zapasów, poziom zatrudnienia, wykorzys- 6
tanie mocy produkcyjnych oraz sytuacja finansowa. Dane pokazywane są w ujęciu zbiorczym jak również w podziale na branże gospodarki czy wielkość przedsiębiorstw. Raport przeprowadzany jest kwartalnie w marcu, czerwcu, wrześniu i grudniu. Publikacja następuje na początku następnego miesiąca. Generalnie spadająca wartość indeksu świadczy o pogorszeniu nastrojów wśród przedsiębiorców, ujemna natomiast sugeruje możliwość wystąpienia głębokiej recesji. Ze względu na swój kompleksowy charakter publikacja indeksu Tankan jest ważnym wydarzeniem na rynku azjatyckim. Znacznie różniące się od oczekiwań dane mogą prowadzić do silnej reakcji rynku. Publikowany przez BoJ (Bank Japonii) cztery razy w roku w kwietniu, lipcu, październiku i w połowie grudnia, każdorazowo o 22:50 czasu GMT. Indeks nastrojów w biznesie instytutu IFO (Ifo Business Climate) przygotowywany przez Instytut Badań Gospodarki (Institut für Wirtschaftsforschung, IFO) przy uniwersytecie w Monachium jest najważniejszym i najbardziej wiarygodnym indeksem obrazującym koniunkturę niemieckiej gospodarki. Indeks ten obrazuje nastroje niemieckich przedsiębiorców i jest przeprowadzany na podstawie ankiety wśród ok. 7 tys. niemieckich firm przemysłu przetwórczego, budownictwa, handlu hurtowego i detalicznego. Jego odczyt traktowany jest przez rynek jako zapowiedź przyszłych trendów w niemieckiej gospodarce, jak i kluczowy wskaźnik koniunktury w całej strefie euro. Każdego miesiąca przedsiębiorcy w zachodnich i wschodnich landach określają stan koniunktury z ich punktu widzenia (możliwe odpowiedzi: dobra, zadowalająca, zła) oraz oczekiwania co do jej rozwoju w najbliższych sześciu miesiącach (odpowiedzi: lepsza, bez zmian, gorsza). Udziały określone w procentach poszczególnych odpowiedzi są ważone zależnie od branży i sumowane dla obu pytań. Następnie liczona jest średnia ważona, a jej odniesienie do przeciętnej wartości wskaźnika w 2000 r. tworzy ostatecznie indeks klimatu w biznesie Instytutu IFO. Indeks nastrojów kalkulowany jest w oparciu o dwa subindeksy: indeks oceny bieżącej sytuacji (IFO current conditions) oraz indeks oczekiwań (IFO business expectation). Wskaźnik wyprzedzający koniunktury instytutu ZEW (ZEW indicator of economic sentiment) wskaźnik oczekiwań ekonomicznych publikowany jest co miesiąc przez Europejskie Centrum Badań nad Gospodarką (Zentrum fuer Europaeische Wirtschaftsforschung) w Mannheim. Indeks ten jest tworzony na podstawie ankiet przeprowadzanych wśród ok. 300 analityków i inwestorów instytucjonalnych. Pytania dotyczą przewidywanego stanu koniunktury oraz sytuacji na rynku kapitałowym w okresie sześciu miesięcy. Wartość wskaźnika przyszłej koniunktury jest określana jako różnica pomiędzy pozytywnymi (+) i negatywnymi (-) przewidywaniami stanu niemieckiej gospodarki za pół roku. Ze względu na stosunkowo niewielką grupę ankietowanych wartości indeksu ZEW są często traktowane jako mało wiarygodne. Prócz oczekiwań dotyczących przyszłego stanu koniunktury w Niemczech ankietowani odpowiadają na pytania dotyczące oceny obecnej sytuacji gospodarczej Niemiec, strefy euro, USA, Japonii, Francji i Włoch oraz oczekiwań co do rozwoju tych regionów. Przedmiotem badań są też oczekiwania co do wysokości inflacji, krótko- i długoterminowych stóp procentowych, kursów walutowych, cen ropy i rozwoju sytuacji na rynkach giełdowych. Raport CBI (CBI Report) raport o koniunkturze w branży przemysłowej oraz usługowej w Wielkiej Brytanii. Powstaje w okresach kwartalnych w oparciu o ankiety członków stowarzyszenia, 7
w których respondenci oceniają poziom produkcji, zapasów, sprzedaży czy cen. Publikacja raportu może mieć pewien wpływ na rynek funta. Wskaźnik zaufania konsumentów (Consumer Confidence) wskaźnik ten tworzony jest w oparciu o ankiety przeprowadzane co miesiąc przez Conference Board wśród pięciu tysięcy gospodarstw domowych. Respondenci oceniają zarówno bieżącą kondycję gospodarki oraz sytuację na rynku pracy jak również swoje oczekiwania w perspektywie sześciu miesięcy. Indeks Consumer Confidence składa się z dwóch subindeksów indeksu oceny bieżącej sytuacji (waga 40%) oraz indeksu oczekiwań (60%). Ze względu na relacje pomiędzy nastrojami konsumentów a poziomem wydatków konsumpcyjnych, które w gospodarce amerykańskiej stanowią około dwie trzecie PKB, wskaźniki sentymentu są bacznie obserwowane przez inwestorów. Szczególny wpływ na zachowanie rynku mają znaczne wahania wartości indeksu (za takie przyjmuje się zmiany o ponad 5 pkt. procentowych w skali miesiąca. Publikowany jest w ostatni wtorek każdego miesiąca, o godz. 10:00 czasu EST, dotyczy danych z bieżącego miesiąca. Indeks nastrojów konsumentów Uniwersytetu Michigan (UoM Consumer Sentiment Index) wskaźnik ten jest w swojej konstrukcji bardzo podobny do indeksu konstruowanego przez Conference Board. Wstępne dane z bieżącego miesiąca publikowane są w drugi piątek miesiąca, natomiast ostateczny odczyt indeksu następuje w czwarty piątek miesiąca. Dynamika sprzedaży detalicznej (retail sales) raport o sprzedaży detalicznej za ubiegły miesiąc ogłaszany jest około trzynastego dnia każdego miesiąca. Publikacja obejmuje dane o całkowitej sprzedaży detalicznej oraz z wyłączeniem sprzedaży samochodów ze względu na jej znaczną zmienność. Sprzedaż detaliczna stanowi istotny czynnik oceny zarówno bieżącej jak przyszłej koniunktury gospodarczej i z tego powodu dane te są śledzone przez inwestorów z dużym zainteresowaniem. Ponadto dane te cechują się znaczną zmiennością a ostatecznie zweryfikowane wyniki mogą istotnie różnić się od wstępnie ogłoszonych. Dynamika dochodów i wydatków ludności (Personal Income and Consumption) dane publikowane na początku miesiąca i obejmujące okres sprzed dwóch miesięcy. Dochody ludności stanowią jeden ze wskaźników służących ocenie kształtowania się wydatków konsumentów w przyszłości. W dużej części dynamika dochodów może być oszacowana na podstawie miesięcznych raportów z rynku pracy, ponieważ płace stanowią największą część całkowitych przychodów ludności. Z kolei wydatki konsumpcyjne szacowane są na podstawie raportów o sprzedaży detalicznej (wydatki na usługi, które nie są uwzględnione w raporcie o sprzedaży cechują się niewielką zmiennością). Z powyższych względów publikacja dynamiki dochodów i wydatków konsumpcyjnych ma stosunkowo niewielkie znaczenie. Dynamika sprzedaży nowych domów (New Home Sale) wskaźnik wyraża ilość nowych domów sprzedanych i wystawionych na sprzedaż. Zmiany poziomu dynamiki odzwierciedlają koniunkturę na amerykańskim rynku nieruchomości. Wysoka dynamika jest charakterystyczna dla okresu ożywienia gospodarczego, podczas gdy jej spadek oznacza nasycenie popytu i możliwe nadejście stagnacji gospodarczej. Dynamika zmian ilości rozpoczętych inwestycji budowlanych i zezwoleń na budowę (Housing Starts and Building Permits) publikowany z miesięczną częstotliwością wskaźnik wyraża 8
względny przyrost nowych inwestycji budowlanych oraz pozwoleń na budowę na rynku nieruchomości w USA. Ich poziom uzależniony jest m.in. od wysokości stopy procentowej kredytu hipotecznego. Dobra koniunktura na rynku nieruchomości stanowi czynnik potwierdzający ożywiony rozwój gospodarczy kraju. Spotkanie FOMC spotkanie przedstawicieli Banku Centralnego USA (FED). Na terenie Stanów Zjednoczonych jest 12 regionów FED (każdy obejmuje kilka stanów) reprezentowanych podczas spotkania przez regionalnych komisarzy. Podejmowane są ważne decyzje dotyczące polityki monetarnej Stanów Zjednoczonych. Spotkanie FOMC odbywa się 8 razy w roku. Decyzja o podstawowej stopie procentowej jest publikowana podczas każdego spotkania (około godz. 14:15 czasu EST). Purchasing Managers Index (PMI) wskaźnik obrazujący aktywność sektora wytwórczego na podstawie danych od dyrektorów odpowiedzialnych za zaopatrzenie. Wskaźnik publikowany na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród kadry kierowniczej w przedsiębiorstwach produkcyjnych. Indeks PMI przekraczający poziom 50 punktów oznacza wzrost produkcji, a wartość poniżej 50 punktów oznaczają stagnację przemysłu. Raport PMI jest bardzo ważnym wskaźnikiem rynków finansowych, ponieważ jest jednym z najlepszych wskaźników produkcji przemysłowej. Jego publikacja ma duży wpływ na zmienność notowań. 1.2. Ekonomia makroekonomiczna Wpływ na rynek walutowy mają także wydarzenia te najbardziej tragiczne tj. wojny, ataki terrorystyczne, katastrofy. Inwestorzy w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej uciekają w kierunku tzw. bezpiecznych walut np. szwajcarskiego franka jak również w ostatnim czasie wspólnej waluty europejskiej euro. Z wielką uwagą należy również śledzić wypowiedzi członków ekip rządzących i opozycji, szefów banków centralnych lub osób mających duży wpływ na prowadzoną politykę pieniężną. Stabilność sceny politycznej przekłada się bowiem na zwiększenie atrakcyjności gospodarki wśród zagranicznych inwestorów, co przyciąga kapitał i wzmacnia krajową walutę. Wybory na ważne stanowiska państwowe Istotnym czynnikiem makroekonomicznym są wybory parlamentarne czy też wybory na ważne stanowiska jak Prezes Banku Centralnego danego kraju. Należy pamiętać, że wybory odbywają się w odstępach kliku lat co ma przełożenie na kondycję kraju długoterminowo. Rynki dyskontują wyniki wyborów już w czasie kampanii wyborczej oraz pierwszych sondaży jednak gdy wyniki okażą się inne od oczekiwań mogą nastąpić gwałtowne ruchy cenowe. Polityka Banku Centralnego Jednym z najważniejszych czynników fundamentalnych mającym wpływ na notowania danej waluty jest polityka pieniężna banku centralnego. Celem każdego banku centralnego jest utrzymanie stabilności cen, która ma zostać zapewniona poprzez prowadzenie odpowiedniej 9
polityki monetarnej. Podstawowym narzędziem, jakim dysponują banki centralne jest możliwość decydowania o poziomie stóp procentowych w danej gospodarce. Generalnie można wykazać zależność, że waluty, dla których realne stopy procentowe są wyższe cieszą lepszym sentymentem wśród inwestorów ze względu na bardziej atrakcyjny dochód z tytułu posiadania aktywów w danej walucie. Istotne znaczenie dla kształtowania się sentymentu inwestorów mają także oczekiwania związane z dalszym kierunkiem prowadzonej polityki monetarnej oraz wysokością inflacji. Spodziewane podwyżki stóp procentowych przy ograniczonej inflacji będą czynnikiem wyraźnie wspierającym notowania waluty, natomiast oczekiwane złagodzenie polityki pieniężnej przy stabilnym poziomie indeksu cen może przemawiać za spadkami jej wartości. Dla tych powodów inwestorzy na rynkach walutowych duże znaczenie przypisują zarówno do dynamiki indeksu cen oraz oczekiwań inflacyjnych w danym kraju jak i sygnałów napływających ze strony władz banku centralnego. Czynniki te mogą powodować znaczne zmiany kursu walutowego, także w średnim terminie wpływając na utrzymujące się na rynkach walutowych trendy. Sytuacja geopolityczna Ryzyko geopolityczne jest jednym z kluczowych czynników wpływających na sentyment na rynkach globalny. Dotyczy to szczególnie krajów bliskiego wschodu oraz Afryki, gdzie często dochodzi do konfliktów między sąsiadującymi krajami. Sytuacje w tych regionach mają najczęściej odzwierciedlenie w zmianach cen surowców. 1.3. Inwestowanie przy publikacji danych makroekonomicznych Podstawową cechą inwestowania jest prognozowanie wydarzeń, zanim nastąpią. W przypadku przeanalizowania sytuacji, które mogą wystąpić pozostają nam trzy etapy: Przed publikacją W przypadku oczekiwań lepszych danych płynących z danej gospodarki powinno nastąpić umacnianie się danej waluty. W przypadku niekorzystnych danych kurs będzie się osłabiał, a gdy oczekiwane dane nie będą różnić się od wcześniejszych, kurs powinien nie ulegać większym zmianom. W trakcie publikacji W przypadku publikacji podobnej do oczekiwań rynkowych, kurs instrumentu powinien nie ulegać dużym wahaniom. Duża różnica wyników publikowanych od wyników oczekiwanych przez rynek, może być przyczyną znacznego ruchu cenowego instrumentu finansowego. Po publikacji Gdy dane okażą się lepsze od prognoz, rynek podąży w odpowiednim kierunku. Częstym przypadkiem po publikacji jest mocny ruch korekcyjny i powrót do głównego trendu. Okazją do inwestycji jest duże odchylenie publikowanych danych w porównaniu z oczekiwaniami rynku. Należy pamiętać, że inwestowanie w czasie publikacji ważnych danych wiąże się z ogromnym ryzykiem związanym z ponadprzeciętnymi ruchami cen instrumentów finansowych. 10
Poniżej przykładowy wykres GOLDs po publikacji lipcowych Payrolls. Jak widzimy na wykresie powyżej, publikacje danych z rynku pracy w USA spowodowały w krótkim odstępie czasowym dużą zmienność na rynku złota (interwał godzinny - H1). Takie dynamiczne zmiany ceny instrumentu są dogodną sytuacją dla inwestorów, którzy są zainteresowani wysokimi stopami zwrotu w bardzo krótkim terminie przy jednoczesnym wysokim stopniu ryzyka. Informacje odnośnie terminów, wpływu na rynek oraz prognozowanych wartości można znaleźć: http://www.xtb.pl/strefa-analityczna/kalendarz-ekonomiczny portal dla inwestorów www.xpuls.pl Kalendarz makroekonomiczny zintegrowany jest również z platformą xstation: Dzięki tej funkcji mamy podgląd do publikowanych danych makroekonomicznych. Poszczególne kolumny przedstawiają: czas publikacji, kraj z jakiego będą publikowane dane ekonomiczne, nazwę publiikacji, szacunkowy wpływ na rynek publikowanych danych (oznaczenie w trzech kolorach czerwonym-duży wpływ, żółty- średni wpływ, biały- mały wpływ), okres jaki dotyczy publikacja oraz trzy ostatnie kolumny przedstawiające: wartość opublikowaną(pojawia się zaraz po publikacji danych), wartość prognozowaną oraz wartość poprzednią(z ostatniej publikacji danej informacji makroekonomicznej). 11
2. Analiza techniczna rynku 2.1. Podstawowe założenia analizy technicznej W odróżnieniu od podejścia fundamentalnego analiza techniczna nie zajmuje się realnymi zjawiskami, jakie występują w gospodarce. Analityk techniczny bada poziom cen i obrotów danego instrumentu finansowego w przeszłości, a z zebranych danych, poprzez analizę wykresu, tworzy możliwą prognozę dalszych zmian kursów. Nie interesują go dane makroekonomiczne ani wydarzenia polityczne. Koncentruje się on wyłącznie na wykresie, który odzwierciedla zachowania wszystkich inwestorów trendy i tendencje. Analiza techniczna to ocena i próba prognozowania przyszłych trendów na podstawie zachowania się cen w przeszłości. Ceny rysowane na wykresach tworzą różne kształty i formacje. Według analityków technicznych formacje te powtarzają się regularnie i prowadzą do podobnych zachowań. Niektóre z nich zapowiadają spadki cen, inne wzrosty. Na podstawie niektórych można próbować ocenić jak duże będą wzrosty lub spadki. W odróżnieniu od analizy fundamentalnej, która ocenia ogólną sytuację na rynku, analiza techniczna stosowana jest do wyznaczania momentów zawierania transakcji. Analiza techniczna opiera się na trzech założeniach: Rynek dyskontuje wszystko wszelkie czynniki, które mają wpływ na cenę, takie jak czynniki polityczne, gospodarcze, ekonomiczne, są już w niej uwzględnione. Wynika to z przekonania, że jedynym czynnikiem determinującym zachowanie ceny jest prawo popytu i podaży. Ceny podlegają trendom. W analizie technicznej trend ma istotne znaczenie. Rysując wykresy cen, analityk techniczny stara się odnaleźć w nich trend, czyli kierunek, w którym podążają ceny. Rozpoznanie trendu lub momentu jego zmiany we wczesnej fazie pozwala dokonać transakcję, która powinna przynieść zyski. Historia się powtarza. Badanie wykresów pozwala odnaleźć powtarzające się wzory (formacje), według których poruszają się ceny. Wynika to z powtarzalności zachowań ludzkich w określonych sytuacjach. Analitycy znając najczęściej występujące formacje starają się odnaleźć je w bieżących notowaniach i na tej podstawie prognozować przyszłość. Podstawowym narzędziem analizy technicznej są wykresy. Do najczęściej używanych ze względu na swój potencjał informacyjny należą wykresy świec japońskich, ponadto wykorzystuje się wykresy liniowe, słupkowe lub punktowo - symboliczne. Podstawową czynnością, jaką umożliwiają wykresy jest określenie panującego trendu. Biorąc pod uwagę czas trwania trendu rozróżniamy jego trzy rodzaje: trend krótkoterminowy, średnioterminowy, oraz trend długoterminowy (trend główny). Pod względem kierunku możemy wyróżnić trend wzrostowy (hossę), trend spadkowy (bessę) oraz trend boczny (horyzontalny). Linie trendu wyznaczamy łącząc kolejne ekstrema cenowe. Trend wzrostowy wyznaczają położone coraz wyżej kolejne dołki cenowe zielona linia na wykresie. Połączenie kolejnych coraz niżej występujących szczytów wskaże linię trendu spadkowego czerwona linia na wykresie. Linia trendu powinna spełniać dwa kryteria: powinna 12
odzwierciedlać kierunek, jak i siłę istniejącego trendu. Linia trendu wyznacza jednocześnie obszar wsparcia lub oporu. Punkty odbicia dla zniżek nazywamy wsparciem, natomiast punkty odbicia dla wzrostów to opór. Linia trendu wzrostowego stanowi więc wsparcie dla potencjalnych spadków. W przypadku przełamania tej linii (przebicia od góry), zamienia się ona automatycznie w poziom oporu dla wzrostów. Linia trendu spadkowego stanowi opór dla wzrostów, niemniej jej przełamanie (przebicie od dołu) powoduje, iż zamienia się ona w linie wsparcia dla spadków. Linie wsparcia i oporu mogą być tworzone także na podstawie innych punktów. Wsparciem dla spadków może być poziom, w którym cena osiągnęła swoje historyczne (lub lokalne) minimum, analogicznie oporem dla wzrostów może być poziom historycznego (lub lokalnego) maksimum cenowego. Linie trendu na wykresie H4 GBPUSD 2.2. Formacje świec japońskich Inwestor posługujący się analizą techniczną ma do wyboru kilka rodzajów wykresów: liniowe, słupkowe (z ich stosowania słyną Amerykanie) i inne. Jednak największą popularność w ostatnich latach zyskały wykresy świecowe, stworzone i pierwotnie stosowane tylko przez Japończyków. Tajniki wykresów świecowych były długo skrywane przez japońskich inwestorów. Pierwsze wzmianki mówią o stosowaniu wykresów świecowych do analizy rynku ryżu w Japonii już w XVIII wieku. Prekursorem był tutaj japoński Warren Buffett XVIII wieku Munehisa Homma, człowiek który dorobił się ogromnej fortuny obracając kontraktami na ryż na giełdzie w Osace. Swoje złote zasady i metodologię inwestowania na rynku ryżu opisał w książce, dzięki której wśród japońskich inwestorów rozpowszechniły się wykresy oraz formacje świecowe. Świece białe ukazują interwały wzrostowe. Oznacza to, iż zamknięcie świecy było powyżej otwarcia. Odwrotna sytuacja ma miejsce dla świec czarnych powstających po spadkowych sesjach, kiedy zamknięcie świecy wypada poniżej poziomu otwarcia. 13
Budowa Świecy Przewaga wykresów świecowych nad pozostałymi metodami analizy ceny wynika głównie z możliwości badania poszczególnych interwałów, które tworząc pewne charakterystyczne kształty, dają czytelne sygnały prowzrostowe bądź prospadkowe. Kształty te nazywane są formacjami świecowymi i pojawiają się zazwyczaj na dołkach lub szczytach. Dzięki temu inwestor dostaje od rynku wyraźny sygnał sugerujący, że ostatnia dynamiczna fala dobiega końca. Rodzaje świec Zarówno świece wzrostowe jak i spadkowe przybierają różne kształty, a ich postać świadczy o sile, słabości, bądź niezdecydowaniu rynku. Właściwe odczytywanie sygnałów płynących ze świec jest niezwykle pomocne w podejmowaniu właściwych decyzji inwestycyjnych. Podczas analizy wykresów często natkniemy się na świece o nazwie DOJI. Jest to rodzaj świecy, która wprowadza niepewność ze względu na równowagę podaży i popytu. Oto trzy najczęściej spotykane rodzaje świec doji: Gwiazda doji odznacza się niewielkim zakresem zmiany cen, zarówno górny jak i dolny cień świecy są relatywnie krótkie. Zamknięcie wypada mniej więcej w połowie wysokości świecy. Świadczy o niezdecydowaniu inwestorów. Świece Doji na rynku GOLDs 14
Kolejnymi charakterystycznymi rodzajami świec są świece MARUBOZU. Wyróżniamy marubozu białe oraz czarne, świece te świadczą o dużej sile popytu bądź podaży. Świece odznaczają się dużym korpusem, który powinien być co najmniej dwukrotnie większy od świecy poprzedzającej. Świeca ta nie posiada ani dolnego ani górnego cienia. W przypadku białego marubozu kupujący przystępują do ataku od razu po otwarciu, zamknięcie następuje na dziennym maksimum świecy. Lustrzane odbicie ma miejsce w przypadku marubozu czarnego. Dopuszczalne jest także występowanie nieznacznych cieni po jednej ze stron świecy. Jeżeli cień pojawia się po stronie otwarcia świecy jest to marubozu zamknięcia. Jeżeli jednak cień pojawi się po stronie zamknięcia świecy, mamy do czynienia z marubozu otwarcia. 2.2.1. Formacje zapowiadające odwrócenie trendu pojawiające się na szczytach Spadająca gwiazda - najsilniejsza formacja prospadkowa z grupy świec jednoelementowych. Charakteryzuje się długim górnym cieniem oraz niewielkim korpusem. Korpus powinien być koloru czarnego. Wymowa świecy świadczy o nieudanym ataku kupujących na nowy szczyt, sprzedający dochodzą w trakcie sesji do głosu i sprowadzają ceny poniżej otwarcia świecy. Budowa spadającej gwiazdy 15
Formacja spadającej gwiazdy na rynku USDPLN Gwiazda wieczorna formacja trzyświecowa. Pierwsza jest koloru białego i świadczy o sile rynku. Kolejna świeca występująca w środku formacji to doji, bądź też czarna świeca o bardzo małym korpusie. Ostatnia świeca w formacji gwiazdy wieczornej jest koloru czarnego, przy czym ważne, aby jej zamknięcie wypadło poniżej poziomu otwarcia pierwszej białej świecy w formacji. Formację dodatkowo wzmacnia, jeżeli ostatnią świecą jest marubozu. Dwie wersje gwiazdy wieczornej Formacja gwiazdy wieczornej na rynku W.20 Objęcie bessy najsilniejsza dwuświecowa formacja o niedźwiedziej wymowie. Pierwsza świeca posiada biały wzrostowy korpus i świadczy o optymizmie inwestorów. Kolejna świeca otwiera się powyżej zamknięcia białej (luka cenowa), jednak inwestorzy nie są w stanie kontynuować zwyżki, tym samym luka cenowa zostaje domknięta, a silne spadki sprowadzają ceny poniżej otwarcia poprzedniej świecy. Spadkowa świeca obejmuje całym swym korpusem poprzednią, wzrostową. Najsilniejsza wymowa formacji występuje, gdy druga świeca jest świecą marubozu. 16
Formacja objęcia bessy na rynku COPPER Zasłona ciemnej chmury formacja bardzo zbliżona swym wyglądem do formacji objęcia bessy, różnica polega na poziomie zamknięcia świecy czarnej. W tym przypadku, świeca spadkowa otwiera się powyżej poprzedniej wzrostowej, jednak jej zamknięcie występuje w zakresie korpusu białej świecy, nie przekraczając tym samym poziomu zamknięcia białej świecy. Ważne jednak, aby zamknięcie drugiej świecy wypadło na poziomie przekraczającym 50% korpusu świecy pierwszej. Zasłona ciemnej chmury na rynku EURGBP 17
2.2.2. Formacje odwrócenia trendu pojawiające się na dołkach Młot najsilniejsza jednoświecowa formacja prowzrostowa. Charakteryzuje się długim dolnym cieniem oraz niewielkim korpusem. Korpus powinien być koloru białego. Zamknięcie świecy występuje na dziennym maksimum lub w jego okolicy. Prowzrostowa formacja młota na rynku USDCHF Gwiazda poranna formacja składająca się z trzech świec, jest lustrzanym odbiciem gwiazdy wieczornej. Pierwsza świeca jest koloru czarnego, wewnątrz formacji znajduje się doji, lub niewielka szpulka. Trzecia świeca ukazuje dynamiczne wzrosty. Im bardziej przypomina marubozu, tym bardziej prowzrostowa jest wymowa. Warunek ukształtowania się poprawnej formacji jest taki jak w przypadku gwiazdy wieczornej: świeca trzecia musi zamknąć się powyżej otwarcia świecy pierwszej. Dwie wersje gwiazdy porannej 18
Gwiazda poranna na rynku EURHUF Objęcie hossy formacja, w której skład wchodzą dwie świece. Pierwsza, koloru czarnego, jest kontynuacją dotychczasowego trendu spadkowego. Druga świeca ukazuje jednak zupełnie inny obraz rynku. Otwarcie następuje poniżej zamknięcia świecy pierwszej, następnie do głosu dochodzi popyt i tym samym na wykresie ukazuje się dynamiczna wzrostowa świeca najczęściej marubozu, która całkowicie zakrywa swym korpusem pierwszą świecę. Objęcie hossy na rynku EURPLN Formacja przenikania lustrzane odbicie zasłony ciemnej chmury. Pierwsza świeca koloru czarnego, po której pojawia się świeca wzrostowa obejmująca częściowo korpus świecy pierwszej. 19
Druga świeca powinna otworzyć się poniżej pierwszej świecy, z kolei zamknięcie powinno wypaść na poziomie powyżej 50% korpusu czarnej świecy. Formacja przenikania na rynku CORN 2.2.3. Formacje kontynuacji trendu wzrostowego Trzech białych żołnierzy jest to trójświecowa formacja kontynuacji trendu, pojawiająca się zazwyczaj po okresie stabilizacji na rynku lub korekcie. Wybicie trzema kolejnymi białymi świecami jest sygnałem kontynuacji trendu. Zdarza się, iż otwarcia kolejnych świec wypadają w okolicy zamknięcia świecy poprzedzającej i świadczy to o dodatkowej sile rynku. 20