VII. PEDOSFERA VIII. BIOSFERA

VII. PEDOSFERA VIII. BIOSFERA Znajomość faktów 355. PW W miejscu kropek wpisz typ gleby i formację roślinną, charakterystyczne dla wymienionych obszarów. 2 p. Nizina Amazonki... Sahara. Północna Syberia.... Nizina Czarnomorska... 356. Uzupełnij tabelę (według wzoru). 3 p. Rodzaj środowiska Nazwa środowiska Przykład organizmów Dno płytkiego morza bental sinice Strefa płytkiego morza Strefa otwartych wód mórz i oceanów Strefa głębi oceanicznych 357. P Na mapie wskaż (np. strzałką) wybrzeże, przy którym powstała największa na świecie rafa koralowa. Podaj dwie cechy morza, w którym mogą rozwijać się rafy koralowe. 2 p. Cechy morza: 1....... 2... 358. W Zakreśl strefę roślinności w jeziorze, w której rosną grzybienie białe. 1 p. a) strefa roślinności bagiennej b) strefa roślin wynurzonych c) strefa roślin o liściach pływających d) strefa roślin zanurzonych 359. Wymień trzy przykłady gatunków zwierząt, które wyginęły lub są zagrożone wyginięciem z powodu antropopresji. 1 p. 1

360. PW Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy opisanych stref roślinnych oraz przykłady zwierząt charakterystycznych dla tych stref. Następnie przyporządkuj literowe oznaczenia stref roślinnych odpowiednim mapom, wpisując litery w miejscu kropek (według wzoru). 2 p. Obszar Cechy strefy roślinnej Nazwa strefy roślinnej Zwierzę (przykład) A Głównie trawy i krzewinki, wieloletnia zmarzlina tundra B Lasy o bardzo bogatym składzie gatunkowym; piętrowy układ roślinności C Trawy i pojedyncze drzewa lub niewielkie skupiska drzew D Twardolistne, zimozielone krzewy daniel E Lasy z przewagą drzew iglastych gronostaj 2

F Trawy, rośliny cebulowe, zioła 361. Na mapie zaznaczono granice królestw zoogeograficznych. Wpisz na niej podane nazwy królestw. 1 p. Arktogea, Neogea, Notogea, Antarktis 362. W Przyporządkuj warstwom wilgotnego lasu równikowego ich opisy, wpisując w tabeli odpowiednie litery. 1 p. A. Korony drzew tworzące trudno przepuszczalną dla światła barierę dach lasu. B. Pojedyncze drzewa osiągające wysokość 60 m. C. Gęste krzewy, karłowate drzewa. D. Roślinność przystosowana do życia w warunkach ograniczonego dostępu światła, dużej wilgotności powietrza. Warstwa wilgotnego lasu równikowego Opis Najwyższa warstwa lasu Warstwa drzew o wysokości 30 40 m Poszycie Runo Znajomość terminów geograficznych 363. Podaj po dwa przykłady ekosystemu naturalnego i ekosystemu sztucznego. 1 p. Ekosystem naturalny Ekosystem sztuczny............ 364. PW Uzupełnij tabelę, wpisując odpowiednie terminy lub opisy. 3 p. Termin Opis 3

Naturalna zdolność gleby do zaopatrywania roślin w wodę, tlen i składniki pokarmowe Erozja gleby Profil glebowy Pogorszenie właściwości gleby prowadzące do obniżenia jej żyzności i produktywności Monokultura Zdolność gleby do wydawani plonu, czyli stwarzanie korzystnych warunków do rozwoju mikroorganizmów i wzrostu roślin. 365. Napisz, co oznacza termin antroposfera. 1 p. 366. Napisz definicję terminu środowisko przyrodnicze. 1 p. 367. Zakreśl prawidłowe zakończenie zdania: Celowe lub niezamierzone oddziaływanie człowieka na środowisko przyrodnicze, najczęściej negatywne dla środowiska, to 1 p. a) restytucja. b) katastrofa ekologiczna. c) antropopresja. 368. Wyjaśnij, na czym polega równowaga ekologiczna. 1 p. 369. Zakreśl prawidłowe zakończenie zdania: Cienka warstwa skorupy ziemskiej na lądach, w której zachodzą intensywne procesy przemiany materii organicznej w nieorganiczną i odwrotnie, to 1 p. a) płaszcz Ziemi. b) próchnica. c) gleba. 370. W Zakreśl prawidłowe zakończenie zdania: Typowi przedstawiciele formacji roślinnej charakterystycznej dla obrzeży pustyń to 1 p. a) kserofity. b) epifity. c) selva. 371. Rysunek przedstawia typowy profil glebowy. Obok każdego symbolu poziomu glebowego wpisz jego nazwę, wybraną spośród podanych. 1 p. 4

poziom akumulacji próchnicy, poziom wmywania, poziom wymywania, skała macierzysta, ściółka, poziom przemywania, zwietrzała skała macierzysta 372. Napisz, co oznacza termin melioracja. 1 p. 373. Wymień dwie cechy rolnictwa ekologicznego. 1 p. 374. Wyjaśnij, co oznacza termin rekultywacja. 1 p. 375. Dokończ zdanie. 1 p. Wtórne zbiorowisko roślin krzewiastych w basenie Morza Śródziemnego to... 376. P Napisz definicję endemitu oraz podaj po jednym przykładzie endemitu występującego w Polsce i na świecie. 1 p. Przykład: w Polsce, na świecie:.. 377. Zakreśl poprawne zakończenie zdania: Powtórne wprowadzenie gatunku na obszarze jego pierwotnego bytowania, na którym wymarł, to 1 p. a) reintrodukcja. b) restytucja. c) rekultywacja. Znajomość zależności 5

378. W Uzupełnij tabelę, wpisując w puste komórki typ klimatu, w którym powstały wymienione gleby i nazwy roślin uprawianych na tych glebach (według wzoru). 2 p. Klimat: równikowy wilgotny, umiarkowany chłodny, umiarkowany ciepły Rośliny: kawa, pszenica, ziemniaki Typ gleby Klimat Typowe rośliny uprawne cynamonowe śródziemnomorski oliwki ferralitowe czarnoziemy bielicowe 379. PW Uzupełnij tabelę (według wzoru). 2 p. Cecha obszaru Typ gleby strefowe Gleby astrefowe Torfowiska gleby torfowe + Tundra Skały wulkaniczne Klimat okołorównikowy Las iglasty 380. P Wykonaj polecenia. 2 p. A. Wpisz w miejcu kropek typy gleb przedstawionych na profilach i główny czynnik glebotwórczy charakterystyczny dla każdego z tych typów. Profil A. Typ gleby... Czynnik glebotwórczy.... Profil B. Typ gleby... Czynnik glebotwórczy.... Profil C. Typ gleby... 6

Czynnik glebotwórczy.... B. Wskaż strzałką profil przedstawiający glebę najżyźniejszą. 381. Wymień dwa czynniki, od których zależy tempo i rodzaj erozji gleby. 1 p. 382. Wyjaśnij, dlaczego fauna głębi oceanicznych jest w małym stopniu poznana przez człowieka. 1 p. Dostrzeganie i formułowanie prawidłowości 383. PW Na mapie naniesiono granice stref roślinnych. Zaznacz na niej obszar występowania tajgi i podaj dwie cechy klimatu, w którym tajga występuje oraz charakterystyczną cechę tej formacji roślinnej. 3 p. Cechy klimatu:... Cecha formacji roślinnej:........ 384. Wyjaśnij, na czym polega zdolność ekosystemu do samoregulacji. 1 p. 385. PW Wymienionym w tabeli klimatom przyporządkuj rodzaj erozji gleby, wpisując odpowiednie litery. 1 p. Rodzaj erozji gleb: A. lodowcowa i wodno-lodowcowa, B. wód opadowych i roztopowych, C. wód opadowych, D. eoliczna i wód opadowych epizodycznych 7

Klimat Rodzaj erozji gleby zwrotnikowy suchy kontynentalny podbiegunowy kontynentalny umiarkowany morski umiarkowany chłodny przejściowy równikowy wilgotny Odczytywanie, interpretacja i przetwarzanie informacji 386. Korzystając z tekstu, wykonaj polecenia. Klimat i roślinność są czynnikami glebotwórczymi o charakterze strefowym. Tam, gdzie wywierają one największy wpływ na proces glebotwórczy, powstają gleby strefowe. Mają one dobrze wykształcony profil o cechach wskazujących na wyraźny związek z klimatem i roślinnością; ( ) w każdej strefie klimatyczno-roślinnej, oprócz charakterystycznego dla niej typu genetycznego gleby, występują liczne inne ich typy. ( ) gleby astrefowe (niestrefowe) to te, które występują we wszystkich strefach klimatycznych. ( ) należą do tzw. gleb inicjalnych (gleb w stadium młodocianym, jak gleby górskie) i antropogenicznych. Niektóre gleby powstają pod wpływem tych samych warunków klimatycznych co gleby strefowe, ale ich rozwój jest modyfikowany przez wody gruntowe, dostawę materiału skalnego z otoczenia lub szczególny pod względem chemicznym rodzaj skały macierzystej. Są to gleby śródstrefowe (w uproszczonych podziałach zalicza się je do gleb astrefowych). Należą do nich: gleby bagienne ( ), aluwialne ( ), rędziny ( ), wulkaniczne. Geografia 1, zakres rozszerzony, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2005, s. 252 255 A. Napisz, czym odróżnia się występowanie gleb astrefowych od występowania gleb strefowych. 1 p.... B. Wymień wszystkie wspomniane w tekście gleby śródstrefowe. 1 p.... C. Podaj termin, który można stosować w odniesieniu do gleb niestrefowych i śródstrefowych. 1 p.... D. Wymień dwa czynniki glebotwórcze prowadzące do powstania gleb śródstrefowych. 1 p....... 387. Korzystając z danych zawartych w tabeli, narysuj wykres przedstawiający wielkość obszarów zdegradowanych w wyniku antropopresji na poszczególnych kontynentach. 2 p. Kontynent Powierzchnia kontynentu (w mln km 2 ) Udział obszarów zdegradowanych w powierzchni ogółem (w %) Azja 44,4 17 Afryka 30,3 16,5 8

Ameryka Północna 24,2 8,2 Ameryka Południowa 17,8 50 Europa 10,5 19 Australia z Oceanią 8,9 18 388. PW Korzystając z ryciny, wymień dwie różnice i dwa podobieństwa w występowaniu pięter roślinnych w Alpach i Himalajach. 2 p. Różnice Podobieństwa 389. Korzystając z rysunków, uporządkuj tabelę dotyczącą powstawania atolu (według wzoru). Na rysunku ostatniego etapu podpisz lagunę oraz atol. 2 p. 9

Etap Rysunek Opis procesu 1 2 A 3 Osiedlanie się koralowców na podwodnych stokach góry wulkanicznej 4 390. P Nazwij proces przedstawiony na mapach. Wpisz w tabeli dwa skutki gospodarcze i dwa przyrodnicze tego procesu. 2 p. Proces przedstawiony na mapach Skutki gospodarcze Skutki przyrodnicze 10

3 Budowanie prostych modeli 391. Przedstaw na rysunku krążenie substancji mineralnych między glebą a roślinnością. 2 p. 392. Narysuj schemat dowolnego łańcucha pokarmowego, którego ostatnim ogniwem jest człowiek (przedstaw przynajmniej trzy ogniwa tego łańcucha). 1 p. człowiek 393. Uzupełnij schemat wpływu zniszczenia przez człowieka naturalnej roślinności na inne elementy środowiska przyrodniczego, wpisując odpowiednie liczby. 2 p. Na dużych obszarach ludzie zniszczyli naturalną roślinność, aby uzyskać tereny dla rolnictwa. Zniszczenie roślinności (1) i wprowadzenie uprawy roli zmienia cechy gleby (2) i obieg wody (3), a także przyspiesza erozję (4), czyli wpływa na rzeźbę terenu (5). Zmienia się także świat zwierzęcy (6). W dłuższym okresie zniszczenie roślinności wpływa także na zmianę klimatu (7) poprzez zmianę obiegu wody i zmniejszenie pochłaniania dwutlenku węgla (8) gazu cieplarnianego przez rośliny. 394. Wpisz do schematu litery przypisane kolejnym etapom procesu glebotwórczego, tak aby schemat przedstawiał powstanie gleby. 1 p. A. rozwój roślinności trawiastej B. wietrzenie skały macierzystej C. powstanie warstwy próchniczej D. powstanie warstwy zwietrzeliny 11

E. pojawienie się i rozwój drobnoustrojów, porostów i mchów 395. Czynniki degradacji gleb oznaczono literami, skutki wpisano w elipsy. Połącz czynniki degradacji gleb ze skutkami ich działania, wpisując litery w odpowiednie elipsy lub ich części wspólne (niektóre czynniki mogą powodować różne skutki). 2 p. Czynniki degradacji gleb: A. niewłaściwie prowadzona melioracja B. powstanie wyrobisk górniczych C. zanieczyszczenie powietrza D. niewłaściwe składowanie odpadów E. zniszczenie lasów F. wymywanie związków wapnia przez zakwaszone wody opadowe G. rozbudowa miast H. niewłaściwe stosowanie nawozów mineralnych I. nadmierna eksploatacja wód podziemnych i tworzenie się lejów depresyjnych 396. Uzupełnij schemat przedstawiający związki między roślinnością a innymi elementami środowiska przyrodniczego (według wzoru). 2 p. Ilość światła zależna od szerokości geograficznej i ekspozycji Zwierzęta (zapylanie roślin) Ograniczenie dopływu energii słonecznej do powierzchni gleby Wpływ na parowanie wody Roślinność Uogólnianie treści geograficznych 12

397. Podaj przykłady czynnika kształtującego odrębność faunistyczną krain zoogeograficznych. 1 p....... 398. Ilustracja przedstawia poziome i pionowe zróżnicowanie biosfery na Wyspach Japońskich. Korzystając z niej, sformułuj dwie prawidłowości dotyczące zróżnicowania biosfery. 2 p. 1......... 2.............. 399. PW Na podstawie mapy i własnej wiedzy wykonaj polecenia. 13

A. Wpisz w tabeli przyczynę bogactwa gatunkowego roślin naczyniowych na każdym ze wskazanych obszarów. 1 p. Obszar Północna część Andów Nizina Amazonki 1. 2. 1. 2. Przyczyny bogactwa gatunkowego roślin naczyniowych B. Wpisz w tabeli po dwa przykłady obszarów o małej liczbie gatunków roślin naczyniowych. 1 p. Obszary Przyczyny małej liczby roślin naczyniowych 1. 2. 1. 2. Niska temperatura powietrza, przesycenie gruntu wodą w cieplejszej porze roku, mała ilość światła. Bardzo wysoka temperatura powietrza, bardzo wysokie parowanie, bardzo ubogie gleby. Zastosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych 400. Podaj dwa przykłady organizmów synantropijnych występujących w regionie, w którym mieszkasz. 1 p. 401. Napisz, jaki rodzaj orki powinno się stosować na terenach pagórkowatych. Uzasadnij odpowiedź. 1 p. Rodzaj orki.. Uzasadnienie.... 402. Wymień dwa sposoby poprawienia żyzności gleby. 1 p. 403. Wyjaśnij, w jakim celu w krajach Unii Europejskiej zobowiązano producentów do znakowania żywności transgenicznej. 1 p...... Wyjaśnianie przyczyn, przebiegu i skutków zjawisk i procesów 14

404. Podaj po jednym przykładzie bezpośredniego i pośredniego oddziaływania człowieka na szatę roślinną. 1 p. Oddziaływanie bezpośrednie:...... Oddziaływanie pośrednie:....... 405. Wyjaśnij, dlaczego rolnictwo monokulturowe jest niekorzystne dla żyzności gleb. 1 p..... 406. W Wpisz w miejscu kropek po jednej nazwie obszaru zagrożonego pustynnieniem na skutek wymienionych działań człowieka. 1 p. Nadmierny wypas bydła.. Pozyskiwanie nowych obszarów pod uprawę........ 407. Podaj przyczynę eutrofizacji wód powierzchniowych charakterystyczną dla regionów intensywnie wykorzystywanych rolniczo. 1 p. 408. Podaj po jednym skutku zanieczyszczenia gleb gnojowicą i nawozami mineralnymi. 1 p. Zanieczyszczenie gnojowicą... Zanieczyszczenie nawozami mineralnymi.. 409. PW Wykonaj polecenia. A. Na rysunku przedstawiającym pionowy przekrój przez biosferę wpisz cyfry przyporządkowane wymienionym granicom lub strefom. 1 p. 1. granica przenikania światła 2. granica występowania zwierząt 3. strefa największego zagęszczenia organizmów 4. granica występowania roślin 5. granica występowania aeroplanktonu 6. poziom morza 7. granica występowania bakterii beztlenowych 15

B. Wyjaśnij, z czego wynika różnica położenia granicy występowania roślin i granicy występowania zwierząt. 1 p. Dostrzeganie problemów i proponowanie rozwiązań w skali lokalnej 410. P Wymień dwa czynniki wpływające na degradację gleb w regionie, w którym mieszkasz. Zaproponuj działanie, które mogłoby zmniejszyć degradację i wymień dwie trudności realizacji tej propozycji. 2 p. Czynniki Działanie Trudności realizacji propozycji Dostrzeganie problemów i proponowanie rozwiązań w skali globalnej 411. Wymień trzy negatywne skutki (w skali globalnej) niszczenia lasów na Ziemi. 2 p. 16

412. P Wymień trzy działania człowieka prowadzące do pustynnienia obszarów suchych i półsuchych. 2 p. 1... 2... 3... 413. Wskaż na mapie (np. strzałką) i podpisz dwa obszary katastrofy ekologicznej. Napisz, co spowodowało te katastrofy. 2 p. 414. Korzystając z tekstu i własnej wiedzy, wykonaj polecenia. Ekolodzy twierdzą ( ), że zmodyfikowane genetycznie rośliny stanowią zagrożenie dla środowiska naturalnego. Odporne na środki chwastobójcze i owady odmiany mogą się rozprzestrzenić poza pola uprawne i w ten sposób przekształcić w superchwasty. Nie będą przecież na nie działać żadne herbicydy. Nie jest wykluczone, że przekażą swoje geny odporności innym dziko rosnącym roślinom, spontanicznie krzyżując się. ( ) W rzeczywistości żadna roślina GMO nie jest wyposażona w zestaw genów uodparniających na wszystkie substancje chwastobójcze, ale na jedną konkretną. Można więc je zniszczyć, na przykład stosując inny herbicyd. Poza tym w ostatnich 11 latach nie odnotowano żadnego przypadku niekontrolowanego rozprzestrzenienia się w środowisku roślin zmodyfikowanych genetycznie, powstania superchwastów czy transferu genów odporności na herbicyd do dziko żyjących gatunków. ( ) Unia Europejska przeznaczyła pół miliarda euro na 81 projektów badawczych dotyczących bezpieczeństwa GMO dla środowiska. Trwały one 7 lat, a wniosek końcowy jest jednoznaczny: transgeniczne rośliny są bezpieczne. ( ) dzięki transgenicznym roślinom, bardziej wydajnym, odpornym na choroby, zasolenie gleb i zmiany pogody, można będzie zwiększyć produkcję, redukując jednocześnie zanieczyszczenie środowiska. Już teraz szacuje się, że uprawy GMO zmniejszyły negatywny wpływ rolnictwa na środowisko o 14 proc. (m.in. setki tysięcy ton oprysków mniej). W najbliższych latach można spodziewać się dalszych korzyści, gdyż w laboratoriach testowane są kolejne odmiany ( ) np. ( ) kukurydza, która nawet po okresowych suszach przynosi normalny plon. Rotkiewicz M., Wojna genowa, w: Polityka. Cywilizacja, zeszyt 10, 12 maja 2007 r. 17

A. Uważnie przeczytaj tekst, rozróżniając zdania zawierające fakty i zdania zawierające opinie. Podkreśl w tekście zdania zawierające fakty. 1 p. B. Wymień cztery zalety roślin transgenicznych. 1 p. C. Napisz, co oznacza termin superchwast. Czy istnieją dowody na jego istnienie? 1 p. D. Wyjaśnij, dlaczego uprawa roślin GMO wzbudza sprzeciw mieszkańców Unii Europejskiej. 1 p. Dostrzeganie i rozwiązywanie problemów w różnych skalach czasowych 415. PW Napisz, jakie skutki miały spowodować, a jakie spowodowały wymienione działania człowieka. 2 p. a) Sprowadzenie królików do Australii..... b) Wprowadzenie okonia nilowego do Jeziora Wiktorii......... c) Sprowadzenie kóz na Wyspę Świętej Heleny.. 18