Inwentaryzacja i badanie wpływu składowisk przeterminowanych. środków ochrony roślin na terenie województwa wielkopolskiego

Inwentaryzacja i badanie wpływu składowisk przeterminowanych środków ochrony roślin na terenie województwa wielkopolskiego Realizację zadania sfinansowano ze środków NARODOWEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Opracowali: dr Stanisław Wołkowicz mgr Dariusz Choromański mgr Wojciech Wołkowicz Warszawa, maj 2003

SPIS TREŚCI 1. Wstęp 4 2. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Młynowie (gmina Ostrów Wlkp, powiat Ostrów Wlkp) 5 2.1. Ogólna charakterystyka mogilnika 5 2.1.1. Położenie geograficzne obiektu 5 2.1.2. Morfologia 5 2.1.3. Hydrografia 5 2.1.4 Budowa geologiczna 5 2.1.5. Warunki hydrogeologiczne 6 2.1.6. Zagospodarowanie terenu 7 2.2. Badania wpływu mogilnika na środowisko 8 2.2.1. Prace terenowe 8 2.2.2. Prace laboratoryjne 9 2.3 Wnioski 11 3. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Wagowie (gmina Pobiedziska, powiat Poznań) 12 3.1. Ogólna charakterystyka mogilnika 12 3.1.1. Położenie geograficzne obiektu 12 3.1.2. Morfologia 12 3.1.3. Hydrografia 12 3.1.4 Budowa geologiczna 12 3.1.5. Warunki hydrogeologiczne 13 3.1.6. Zagospodarowanie terenu 14 3.2. Badania wpływu mogilnika na środowisko 14 3.2.1. Prace terenowe 14 3.2.2. Prace laboratoryjne 16 3.3. Wnioski 18 4. Inwentaryzacja miejsc składowania przeterminowanych środków ochrony roślin w województwie wielkopolskim. 19 4.1. OBIEKT: Czempiń 19 4.2. OBIEKT: Franciszkowo 21 4.3 OBIEKT: Gniezno 23 4.4. OBIEKT: Grabów Wójtostwo 24 4.5. OBIEKT: Grabówka 25 4.6. OBIEKT: Głażewo 27 4.7. OBIEKT: Górnica 29 4.8. OBIEKT: Hiszpania 31 4.9. OBIEKT: Klotyldzin 32 4.10. OBIEKT: Kopanki 34 2

4.11. OBIEKT: Lasocice 36 4.12. OBIEKT: Mateuszewo 37 4.13. OBIEKT: Nadziejewo 39 4.14. OBIEKT: Niedźwiady 40 4.15. OBIEKT: Nowa Obra 41 4.16. OBIEKT: Rudki (Ostrolesie) 43 4.16. OBIEKT: Rudki (Ostrolesie) 43 4.17. OBIEKT: Piotrkówko 45 4.18. OBIEKT: Poznań-Fort 46 4.19. OBIEKT: Poznań IOR 47 4.20. OBIEKT: Prochy 48 4.21. OBIEKT: Przybyszów 50 4.22. OBIEKT: Skubarczewo 52 4.23. OBIEKT: Studzieniec 54 4.24. OBIEKT: Tworzymirki-Gaj 56 4.25. OBIEKT: Zwola 58 5. Podsumowanie 60 3

1. Wstęp Niniejsze opracowanie zostało wykonane w ramach realizacji III etapu zadania Badanie wpływu składowisk przeterminowanych środków ochrony roślin (mogilników) na środowisko geologiczne, które zostało wykonane przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na zlecenie Departamentu Geologii Ministerstwa Środowiska. Praca została sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Opracowanie to jest fragmentem znacznie większej całości. Zawarte tu zostały jedynie dane dotyczące wyników prac inwentaryzacyjnych prowadzonych na terenie województwa wielkopolskiego oraz oceny oddziaływania dwóch obiektów, które w wyniku przeprowadzonej wizji lokalnej oraz wstępnej analizie warunków hydrogeologicznych i budowy geologicznej obszaru, na którym zlokalizowane jest składowisko, uznano za najbardziej zagrażające środowisku naturalnemu. Szerszym badaniom poddano mogilniki w Młynowie (gmina i powiat Ostrów Wlkp.) oraz w Wagowie (gmina Pobiedziska, powiat Poznań). Pozostałe mogilniki znajdujące się na terenie województwa wielkopolskiego potraktowano bardziej ogólnie. 4

2. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Młynowie (gmina Ostrów Wlkp, powiat Ostrów Wlkp) 2.1. Ogólna charakterystyka mogilnika 2.1.1. Położenie geograficzne obiektu Mogilnik przeterminowanych środków ochrony roślin (ś.o.r) położony jest około 350 m na wschód od zabudowań wsi Młynów, we wschodniej części gminy Ostrów Wlkp. Jest to teren zadrzewiony, sąsiadujący z gruntami rolnymi. Mogilnik zlokalizowany jest na skraju lasu w dzikim młodniku sosnowo-brzozowym Obszar mogilnika ma formę prostokąta o wymiarach około 46 x 83 m (Zał.2.1). Fizycznogeograficznie teren mogilnika w Młynowie znajduje się na obszarze Podprowincji Nizin Środkowopolskich, Makroregionu Niziny Południowowielkopolskiej, Mezoregionu Wysoczyzny Kaliskiej. 2.1.2. Morfologia Wydzielony obszar mogilnika jest dość płaski. Teren wokół jest urozmaicony morfologicznie. Występują tu niewielkie pagórki wydmowe dochodzące do 150 m n.p.m i płytkie doliny niewielkich cieków Ciemnej i Niedźwiady o przebiegu południkowym. Generalny spadek terenu zaznacza się w kierunku ze wschodu na zachód w stronę zabudowań wsi Młynów i dolinki Niedźwiady. Składowisko znajduje się około 4 m powyżej najbliższych zabudowań. Rzędne obszaru składowiska osiągają wartości około 137,5 m n.p.m. 2.1.3. Hydrografia W okolicy analizowanego mogilnika przepływa rzeczka Niedźwiada (około 800 m na wschód od obiektu). W dolince cieku rozwinięta jest niewielka sieć rowów melioracyjnych. Ukształtowanie terenu w sąsiedztwie mogilnika wskazuje, że spływ wód powierzchniowych zachodzi w kierunku Niedźwiady. 2.1.4 Budowa geologiczna Budowę geologiczną podłoża w sąsiedztwie omawianego mogilnika określono na podstawie wstępnych analiz materiałów archiwalnych (mapy geologiczne, dokumentacje hydrogeologiczne), badań geofizycznych oraz wierceń sond sozologicznych i piezometrów. Wykonane prace geofizyczne przedstawiają się następująco: Sondowania geoelektryczne: 5

10 SGE o rozstawie AB/2 = 100 m Na podstawie wykonanych sondowań geoelektrycznych uzyskano następującą charakterystyką opornościową warstw geologicznych występujących w podłożu mogilnika: utwory piaszczyste, przypowierzchniowe, suche kilka tys. Ωm utwory piaszczyste, zawilgocone 582-942 Ωm iły, gliny ilaste 10-17 Ωm kompleks glin zwałowych 38 63 Ωm Sondowania geoelektryczne oraz uzyskane opory pozwoliły na wykreślenie przekroju geoelektrycznego popartego interpretacją geologiczną (Zał. 2.3). Z interpretacji wynika, że od powierzchni do głębokości ok. 10 15 m występują osady piaszczyste i gliniastopiaszczyste, poniżej miąższy kompleks glin zwałowych. 2.1.5. Warunki hydrogeologiczne Analiza map hydrogeologicznych, dokumentacji hydrogeologicznych oraz wykonane otwory piezometryczne pozwoliły na określenie lokalnych warunków hydrogeologicznych w sąsiedztwie mogilnika. W obrębie osadów czwartorzędowych na tym obszarze wyróżniono 3 poziomy wodonośne: poziom gruntowy, międzyglinowy i podglinowy. Warstwę wodonośną pierwszego poziomu tworzą piaski drobnoziarniste i gliny piaszczyste nawiercone w trzech wykonanych w sąsiedztwie obiektu piezometrach. Poziom ten posiada zwierciadło wody swobodne, stabilizujące się na głębokości około 3,5 m 6.0 m p.p.t. Składowisko pestycydów posadowione zostało w piaskach drobnoziarnistych i pylastych, które mimo tego, że nie posiadają dobrych własności filtracyjnych bez większych trudności mogą transportować wraz z wodami opadowymi wszelkie substancje niebezpieczne wydostające się z nieszczelnych komór. Piaski drobnoziarniste i gliny piaszczyste podścielone są glinami plastycznymi, w obrębie których mogą występować zawodnione przewarstwienia piaszczyste. Wody w tych utworach mają charakter napięty. Najgłębszy poziom podglinowy ujmowany jest przez kilka studni głębinowych 6

zlokalizowanych na zachód od mogilnika (Zał.2.7), w stronę zabudowań Młynowa. W najbliższej studni, znajdującej się w odległości około 200 m od obiektu, zwierciadło stabilizuje się na głębokości 4,10 m p.p.t. Ze względu na bliskość mogilnika studnia ta nie jest używana. Teren mogilnika nie jest zlokalizowany na obszarze żadnego z Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (Zał. 5.1). 2.1.6. Zagospodarowanie terenu Mogilnik w Młynowie położony jest na skraju lasu i otoczony jest z 3 stron polami uprawnymi. Dojazd do obiektu umożliwia polna, nieutwardzona droga. Tuż przy drodze na wysokości składowiska widoczne są ślady dzikiej eksploatacji piasku, która doprowadziła do obsunięcia się skarpy wraz z fragmentem ogrodzenia. Teren obecnie nie jest ogrodzony. Ogrodzenie zostało zniszczone, widoczne są jedynie fragmenty siatki i drutu kolczastego oraz pojedyncze słupki metalowe. Na wydzielonym obszarze o wymiarach 46 na 83 m, widoczny jest kopiec o wymiarach 10 na 11 m spod którego widoczne są pojedyncze komory wykonane z kręgów betonowych. Na terenie mogilnika zlokalizowanych jest według danych archiwalnych 28 zbiorników o średnicy wewnętrznej 1,2 m oraz 5 zbiorników o średnicy wewnętrznej 1,4 m. Wszystkie zbiorniki mają 2,5 m głębokości. Zbiorniki na omawianym obiekcie są ciasno rozmieszczone w kilku rzędach i pokryte około 70 cm warstwą ziemi. Ponadto według danych archiwalnych przeterminowane środki chemiczne składowano bezpośrednio w dołach ziemnych. Na powierzchni terenu widoczne są zagłębienia oraz niewielkie kopczyki. Sonda wykonana w jednym z kopców wykazała obecność fragmentów plastikowych butelek i folii. Łącznie wszystkie 33 komory mają objętość około 98 m 3. W opracowaniu wykonanym na zlecenie Starostwa Powiatowego w Ostrowie Wlkp. w 2001 r. oszacowano ilość odpadów w oparciu o dane z protokołów niszczenia na 13 18 ton. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń uzyskanych podczas likwidacji tego typu obiektów trudno zgodzić się z takim stwierdzeniem. Według PIG ilość zgromadzonych tu pestycydów można oszacować na około 80 ton. Ze względu na informacje o składowaniu pestycydów również w dołach ziemnych, należy liczyć się z faktem, iż rzeczywista ilość złożonych tu środków może być jeszcze większa. 7

2.2. Badania wpływu mogilnika na środowisko 2.2.1. Prace terenowe Badania geofizyczne profilowania elektrooporowe Na omawianym obiekcie wykonano łącznie 100 punktów profilowych o rozstawie elektrod AB/2 = 10,0; 16,0 m i MN/2 = 0,5 m (Zał. 2.2). Wykorzystując profilowania elektrooporowe wykonane na mogilniku wykreślono mapy rozkładu oporów gruntu na głębokościach około 3,0 i około 5,0 m p.p.t. (Zał. 2.4 i 2.5). Na pierwszej z map (głębokość 3 m) stwierdzono dwie wyraźne anomalie oporowe (poniżej 250 Ωm), w tym jedna z nich występuje w rejonie komór mogilnika i strefy naruszeń gruntu wokół niego, druga występuje w północno zachodniej części obiektu. Druga z map (głębokość 5 m) obejmuje strop warstwy wodonośnej. Strefa anomalna (poniżej 50 Ωm) obejmuje całą wschodnią część obiektu. Przypuszczalny kierunek przepływu wód na północny wschód. Pomiary atmogeochemiczne Na terenie mogilnika w Młynowie i w jego najbliższym otoczeniu wykonano łącznie 108 atmogeochemicznych punktów pomiarowych (Zał. 2.6). W większości punktów pomiarowych uzyskano zerowe wskazania zawartości lotnych związków organicznych w powietrzu glebowym. Anomalie występują w pobliżu kopca pokrywającego komory, oraz wzdłuż wschodniego boku obiektu. Najwyższą uzyskaną wartością było 72,2 ppm. Uzyskane wielkości wskazują na istnienie zanieczyszczenia powietrza glebowego, które może pochodzić z nieszczelnych komór składowiska. Anomalia w północno-wschodniej części mogilnika pokrywa się z przypuszczalnym kierunkiem przepływu wód podziemnych. Pobór próbek wód i gruntów Na podstawie badań geofizycznych oraz pomiarów atmogeochemicznych, w sąsiedztwie badanego mogilnika wykonano 4 sondy sozologiczne o łącznej głębokości 14,5 mb (lokalizacja Zał. 2.2) oraz 3 otwory obserwacyjne (lokalizacja Zał. 2.7). W trakcie wykonywania wierceń pobrano 10 próbek z sond geosozologicznych oraz 5 próbek gruntu z piezometrów. Ze wszystkich trzech piezometrów pobrano do analizy próbki wód. Pobrano także próbki wód z istniejącego piezometru oraz dwóch studni gospodarskich znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie. W każdej z próbek gruntu i wód wykonano oznaczenia pozostałości pestycydów 8

chloroorganicznych i fosforoorganicznych. W próbkach wód wykonano także analizy fizykochemiczne. 2.2.2. Prace laboratoryjne Oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych wykonane zostały w Centralnym Laboratorium Chemicznym PIG w Warszawie. Uzyskane wyniki analizy gruntu zestawiono w tabelach 2.1 i 2.2 a wyniki analiz próbek wód zestawiono w tabelach 2.3-2.5. Analizy chemiczne gruntu z rejonu mogilnika W badanych próbkach gruntu pochodzących z sond sozologicznych stwierdzono obecność większości z 16 badanych związków chloroorganicznych. Uzyskane wyniki badań gruntów pochodzących z sond sozologicznych pokazują, że teren na dość dużej powierzchni jest skażony związkami pestycydowymi pochodzącymi najprawdopodobniej z nieszczelnych komór składowiska (Tab. 2.1). W próbkach gruntu pobranych podczas wykonywania piezometrów obserwacyjnych również oznaczono wiele rodzajów związków pestycydowych. Uzyskane zawartości pestycydów nie są bardzo wysokie, jednak ich istnienie świadczy o rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń w warstwie wodonośnej (część próbek została pobrana z warstwy zawodnionej). Najwyższe zawartości odnotowano dla lindanu (7,74 µg/kg - na głębokości około 7 m) i metoksychloru ( 3,45 µg/kg) (Tab. 2.2). Analizy chemiczne wód wokół mogilnika Analizie na zawartość pozostałości pestycydów poddano wody z 4 istniejących piezometrów (1 archiwalny oraz 3 nowe) oraz z 2 studni gospodarskich zlokalizowanych we wsi Młynów. We wszystkich badanych próbkach wód z piezometrów stwierdzono obecność pozostałości pestycydów. Najsilniej zanieczyszczona jest próbka z otworu P-3, w której stwierdzono występowanie lindanu w bardzo wysokim stężeniu 8 µg/l, oraz próbka z otworu archiwalnego PS-1, gdzie występuje alfa-hch w stężeniu 0,877 µg/l (Tab. 2.3). Stężenia pozostałych związków pestycydowych oznaczonych w wodach z piezometrów nie przekraczają zawartości na poziomie 0,1 µg/kg. Badania związków pestycydowych w próbkach wód pobranych ze studni we wsi Młynów nie potwierdziły występowania żadnego z 26 oznaczanych pestycydów chloro- i fosforoorganicznych w pobranych próbkach. (Tab. 2.3). Uzyskane wyniki badań pestycydowych w wodach wskazują, że nieszczelny mogilnik 9

w Młynowie emituje zgromadzone w nim substancje do środowiska, spowodował degradację i zanieczyszczenie wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego w swoim sąsiedztwie. Ze względu na zniszczenie prawie wszystkich piezometrów wykonanych w roku 1991 nie zaistniała możliwość wykonania ponownych analiz w strefie wykartowanej jako zanieczyszczona. W jedynym ocalałym piezometrze PS-1 (Tab. 2.3) analiza pozostałości pestycydów nie dała rezultatów porównywalnych z wynikami z roku 1991. Wówczas oznaczono 30 µg/l lindanu w wodzie z piezometru PS-1, natomiast obecnie zawartość tego związku w tym otworze nie przekracza 0,015 µg/l. Ze względu na bardzo wysokie wyniki jakie poprzednio uzyskano, istnieje pewna wątpliwość co do jakości wykonanych oznaczeń. W 4 próbkach wód z piezometrów wykonano także oznaczenia parametrów fizykochemicznych (Tab. 2.4) oraz badania zawartości anionów i kationów (Tab. 2.5). Uzyskane wyniki nie wykazały generalnie istnienia podwyższonych wartości i stężeń zarówno oznaczanych parametrów fizycznych (ph, przewodnictwo itd.) jak i poszczególnych pierwiastków. W jednym przypadku w otworze P-3 oznaczona zawartość manganu (1,444 mg/dm 3 ) przekracza normę dla wód pitnych oraz w jednym przypadku w otworze PS-1 oznaczona zawartość potasu (24 mg/dm 3 ) przekracza normę dla wód pitnych. Analizy granulometryczne gruntów W celu określenia parametrów hydrogeologicznych pierwszego poziomu wodonośnego w podłożu składowiska wykonano analizę granulometryczną próbki gruntu pobranego z warstwy zawodnionej (Zał. 2.9). Analiza granulometryczna pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 do 3,5 m jako glinę piaszczystą o współczynniku filtracji k = 1,5 x 10-7 m/s (wg wzoru USBSC). Są to osady o dość słabej przepuszczalności. Jednakże bez większych trudności mogą w nich migrować wraz z wodami opadowymi wszelkie substancje niebezpieczne wydostające się z nieszczelnych komór. Fakt ten potwierdzają wyniki analiz pozostałości pestycydów w gruntach i wodach. 10

2.3 Wnioski Przeprowadzone badania gruntów i wód podziemnych w okolicy składowiska przeterminowanych pestycydów w Młynowie wykazały obecność szeregu związków chemicznych zaliczanych do pestycydów chloroorganicznych. Świadczy to o nieszczelności mogilnika i o emitowaniu zgromadzonych w nim substancji do środowiska gruntowowodnego. Ze względu na płytkie występowanie wód gruntowych obiekt spowodował degradację i poważne zanieczyszczenie wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego. Zanieczyszczenia migrują w dół co potwierdza obecność pestycydów w gruntach na głębokości ponad 10 m. Na podstawie prac geofizycznych stwierdzono, iż prawdopodobny przepływ wód podziemnych zachodzi również w kierunku północnowschodnim. Ze względu na stwierdzoną emisję szkodliwych środków oraz to, iż obiekt jest zlokalizowany w sąsiedztwie ujęć, mogilnik w Młynowie należy bezwzględnie zlikwidować. 11

3. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Wagowie (gmina Pobiedziska, powiat Poznań) 3.1. Ogólna charakterystyka mogilnika 3.1.1. Położenie geograficzne obiektu Mogilnik przeterminowanych środków ochrony roślin położony jest w lesie na zachód od wsi Wagowo (Zał. 3.1). Jest to obszar zajmujący łącznie kilka hektarów, do którego od wsi prowadzi droga gruntowa. Granice mogilnika są trudne do wytyczenia ze względu na zniszczone niemal całkowicie ogrodzenie. Fizycznogeograficznie teren mogilnika w Wagowie znajduje się na obszarze Podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, Makroregionu Pojezierze Wielkopolskie, Mezoregionu Pojezierze Gnieżnieńskie. 3.1.2. Morfologia W bezpośrednim sąsiedztwie omawianego obiektu teren jest raczej płaski. Są to tereny leśne z występującymi lokalnie niewielkimi wzniesieniami najprawdopodobniej typu wydmowego. Generalnie teren w sąsiedztwie mogilnika zapada w kierunku północno zachodnim, do dolinki strumienia przepływającego przez Wagowo i płynącego dalej na zachód w stronę Sannik. Na południowy wschód teren nieznacznie się wznosi, a potem opada do obniżenia jezior Okrąglak i Baba. W odległości około 100-150 m na południowy zachód występują dwa zagłębienia, częściowo wypełnione wodą. n.p.m. Rzędne obszaru w pobliżu składowiska wahają się około w przedziale 120-122 m 3.1.3. Hydrografia W najbliższej okolicy analizowanego mogilnika występuje strumień przepływający przez Wagowo w odległości około 200 m na północ od obiektu. W odległości około 1 km na południowy wschód zlokalizowane jest wydłużone obniżenie terenu gdzie znajduje się ciąg jezior przez które przepływa niewielki strumień. 3.1.4 Budowa geologiczna Budowę geologiczną podłoża w sąsiedztwie omawianego mogilnika określono na podstawie wstępnych analiz materiałów archiwalnych, badań geofizycznych (sondowań) oraz wierceń sond sozologicznych i piezometrów. 12

Podczas prac geofizycznych, mających na celu rozpoznanie budowy geologicznej podłoża mogilnika, na obiekcie Wagowo wykonywano sondowania elektrooporowe. Ilości wykonanych poszczególnych typów prac przedstawiają się następująco: sondowania geoelektryczne: 11 SGE o rozstawie AB/2 = 80,0 100,0 m, w tym: 10 SGE AB/2 = 80,0 m 1 SGE AB/2 = 100,0 m Badania te pozwoliły na określenie następującej charakterystyki opornościowej poszczególnych warstw geologicznych w podłożu badanego mogilnika: piaski przypowierzchniowe, częściowo zawodnione 122-412 Ωm mułki 21-40 Ωm piaski, piaski zaglinione 50-71 Ωm gliny zwałowe 16 31 Ωm Sondowania geoelektryczne pozwoliły na opracowanie przekroju geoelektrycznego popartego interpretacją geologiczną (Zał. 3.3). Przekrój ten pokazuje, że w podłożu mogilnika występują utwory dobrze przepuszczalne (piaski o różnej granulacji) podścielone na głębokości około 5-7 m glinami. Od głębokości około 3,0 m p.p.t. występuje kompleks piaszczysty zawodniony. 3.1.5. Warunki hydrogeologiczne Analiza map hydrogeologicznych oraz wykonane otwory piezometryczne pozwoliły na określenie lokalnych warunków hydrogeologicznych w sąsiedztwie mogilnika. Warstwę wodonośną pierwszego poziomu budują piaski średnio i gruboziarniste nawiercone w dziewięciu wykonanych w sąsiedztwie obiektu piezometrach. Poziom ten posiada zwierciadło wody swobodne, stabilizujące się na głębokości około 3,0 m p.p.t. Składowisko pestycydów posadowione zostało w piaskach drobnoziarnistych i średnioziarnistych, które posiadają dobre własności filtracyjne. U takich utworach bez większych trudności mogą migrować wraz z wodami opadowymi wszelkie substancje niebezpieczne wydostające się z nieszczelnych komór. Teren mogilnika jest zlokalizowany na obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 143 - Subzbiornik Inowrocław-Gniezno (Tr) oraz nr 144 - Dolina kopalna Wielkopolska (Qk) (Zał. 5.1). 13

3.1.6. Zagospodarowanie terenu Analizowany mogilnik znajduje się w miejscowości Wagowo, gmina Pobiedziska. Jest to obszar zajmujący łącznie kilka hektarów, do którego od wsi prowadzi droga gruntowa. Granice mogilnika są trudne do wytyczenia ze względu na zniszczone niemal całkowicie ogrodzenie. Same komory składowiska zawierające przeterminowane środki ochrony roślin oraz opakowania zlokalizowane są w południowej części ogrodzonego obszaru. Wskazuje na to słabsze zalesienie analizowanego obszaru oraz ślady po pracach ziemnych. Na powierzchni terenu widoczne są liczne wały ziemne o podłużnych kształtach przykrywające konstrukcje betonowe mogilnika. Według danych archiwalnych mogilnik w Wagowie składa się z 8 prostopadłościennych bunkrów betonowych oraz 175 studzienek, w których zdeponowano przeterminowane pestycydy oraz opakowania. Sposób rozmieszczenia wałów ziemnych pozwala przypuszczać, że komory składowiska ułożone są w trzy ciągi. Mogilnik został założony na początku lat siedemdziesiątych. Informacje mówią o 1973 bądź 1976 roku. Zdeponowano w nim głównie środki ochrony roślin wyprodukowane przed rokiem 1971. Informacje o ilości i rodzaju składowanych środków pochodzą z lat późniejszych (lata dziewięćdziesiąte). Brak jest jakichkolwiek informacji o pięciu dodatkowych, wielkośrednicowych komorach studziennych zlokalizowanych w północnej części mogilnika. Zawartość ich jest nieznana. Na podstawie dostępnych materiałów można szacować, że w 175 komorach studziennych i w 8 komorach betonowych składowanych jest około 200 ton przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań. 3.2. Badania wpływu mogilnika na środowisko 3.2.1. Prace terenowe Badania geofizyczne profilowania elektrooporowe Na omawianym obiekcie wykonano łącznie 122 punkty profilowe o rozstawie elektrod AB/2 = 10,0; 16,0 m; MN/2 = 3,0 m (Zał. 3.2) Wykorzystując profilowania elektrooporowe wykonane na mogilniku wykreślono mapy rozkładu oporów gruntu na głębokościach około 2,5 i około 5,0 m p.p.t. (Zał. 3.4 i 3.5). 14

Na płytszym z rozstawów uzyskano dwie wyraźne strefy anomalne (poniżej 400 Ωm) w południowej (przy drodze) i północnej części obiektu. Z analizy wykonanych na obiekcie wierceń wynika, że anomalie odpowiadają strefom występowania silnie zanieczyszczonych gruntów. Strefy te są ewidentnie związane z zanieczyszczeniami pochodzącymi z nieszczelnych komór analizowanego mogilnika. Na drugim z wykonanych rozstawów, na głębokości ok. 5,0 m, anomalie opornościowe mogące wskazywać na zanieczyszczenia gruntów i wód zanikają. Pomiary atmogeochemiczne Na terenie mogilnika w Wagowie wykonano 153 punkty pomiarowe stężenia par związków organicznych w powietrzu glebowym (Zał. 3.6). W większości punktów pomiarowych stwierdzono brak zanieczyszczeń, a przyrząd pomiarowy wskazywał 0 ppm. Uzyskano jednak kilka pozytywnych wyników o zróżnicowanych zawartościach wahających się od kilkunastu ppm do 80,5 ppm. Większość uzyskanych pozytywnych wyników zlokalizowana jest w bliskim sąsiedztwie komór mogilnika. Kilka relatywnie wysokich wartości uzyskano także w pewnej odległości od komór. Wyniki te miały jednak charakter punktowy. Uzyskane wielkości wskazują na istnienie zanieczyszczenia powietrza glebowego, które może pochodzić z nieszczelnych komór składowiska. Badania ułatwiły także lokalizację wykonanych na obiekcie sond sozologicznych. Pobór próbek wód i gruntów Na podstawie badań geofizycznych oraz pomiarów atmogeochmicznych, w sąsiedztwie badanego mogilnika wykonano 8 sond sozologicznych o łącznej głębokości 19,9 mb (lokalizacja Zał. 3.7) oraz 9 otworów obserwacyjnych (lokalizacja Zał. 3.8). Profile piezometrów przedstawiono na Zał. 3.9.a-3.9.i. W trakcie wykonywania wierceń pobrano 8 próbek z sond geosozologicznych oraz 19 próbek gruntu z piezometrów. Ze wszystkich dziewięciu piezometrów pobrano do analizy próbki wód. Próbki wód pobrano również z 4 sond geosozologicznych oraz studni kopanej znajdującej się najbliżej składowiska W każdej z próbek gruntu i wód wykonano oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych. W próbkach wód wykonano także analizy fizykochemiczne. 15

Ponadto w trakcie wykonywania sond oraz piezometrów pobrano 25 próbek gruntów na analizę granulometryczną (Zał. 3.10.1-3.10.25). 3.2.2. Prace laboratoryjne Oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych wykonane zostały w Centralnym Laboratorium Chemicznym PIG w Warszawie. Uzyskane wyniki analizy gruntu zestawiono w tabelach 3.1 i 3.2, a wyniki analiz próbek wód zestawiono w tabelach 3.3-3.8. Analizy chemiczne gruntu z rejonu mogilnika W badanych próbkach gruntu pochodzących z sond sozologicznych stwierdzono obecność większości z 16 badanych związków chloroorganicznych, jednakże wartości zanieczyszczeń gruntów były bardzo niskie. W żadnej z próbek nie stwierdzono przekroczenia limitów z Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie standardów gleby i ziemi. We wszystkich wykonanych otworach stwierdzono obecność izomerów HCH oraz DDT lub produktów rozpadu tego związku (tab.3.1 i 3.2). Świadczy to o tym iż duża ilość tych substancji została złożona w komorach mogilnika. Analizy chemiczne wód wokół mogilnika Analizie na zawartość związków pestycydowych poddano wody z 9 piezometrów, 4 sond geosozologicznych oraz 1 studni gospodarskiej zlokalizowanej we wsi Wagowo. We wszystkich badanych próbkach wód stwierdzono obecność licznych pozostałości pestycydów. Najsilniej zanieczyszczona jest próbka z otworu P 6, w której stwierdzono występowanie 9 różnych związków chloroorganicznych (tab. 3.6). Zawartości gamma HCH (lindan) wynoszące 4,645 µg/l oraz alfa HCH 0,846 µg/l świadczą o istnieniu zanieczyszczeń pestycydowych ewidentnie związanych z nieużywanymi obecnie środkami ochrony roślin zdeponowanymi w mogilniku. Podobnie jest w otworze P-7 gdzie wykryto p,p DDT - 0,155 µg/l oraz metoksychlor - 0,155 µg/l. Stężenia pozostałych związków pestycydowych oznaczonych w wodach z piezometrów nie przekraczają zawartości na poziomie 0,1 µg/l. Badania pozostałości pestycydów w próbce wody pobranej ze studni we wsi Wagowo potwierdziły występowanie alfa HCH, delta HCH oraz dieldrynu, jednak ich stężenia nie przekraczają norm dla wód pitnych (zgodnie z rozporządzeniem Min. Zdrowia i Opieki Społecznej z 4 września 2000 roku) (Tab. 3.6). 16

Uzyskane wyniki badań pestycydowych w wodach wskazują, że nieszczelny mogilnik w Wagowie doprowadziwszy do zanieczyszczenia gruntów w swoim sąsiedztwie spowodował degradację i zanieczyszczenie wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego. W 10 próbkach wód (5 piezometrów, 4 sondy i 1 studnia) wykonano także oznaczenia parametrów fizyko-chemicznych (tab. 3.4 i 3.7) oraz badania zawartości anionów i kationów (tab. 3.5 i 3.8). Uzyskane wyniki nie wykazały istnienia podwyższonych wartości i stężeń zarówno oznaczanych parametrów fizycznych (ph, przewodnictwo itd.) jak i poszczególnych pierwiastków. Analizy granulometryczne gruntów W celu określenia parametrów hydrogeologicznych pierwszego poziomu wodonośnego w podłożu składowiska wykonano 25 analiz granulometrycznych próbek gruntu pobranego z warstwy zawodnionej (Zał. 3.10.1-3.10.25). We wszystkich przypadkach analizy wykazały obecność piasków średnio i gruboziarnistych oraz pospółek. Współczynniki filtracji obliczone za pomocą wzorów osiągają wartości zbliżone do 10-4 m/s. Tak więc z podłożu składowiska występuje warstwa wodonośna o bardzo wysokim współczynniku filtracji, gdzie migracja wód podziemnych może zachodzić stosunkowo szybko. Tego typu poziom wodonośny jest wrażliwy na zanieczyszczenia. 17

3.3. Wnioski Na terenie obiektu w Wagowie przeprowadzono kompleksowe prace geologiczno geofizyczne mające na celu stwierdzenie w jakim stanie znajduje się mogilnik oraz czy emituje zgromadzone w nim substancje do środowiska. Wyniki pomiarów geofizycznych wskazują na anomalie elektrooporowe które można bezpośrednio wiązać z nieszczelnością komór. Podobnie wyniki pomiarów atmogeochemicznych wskazują na istniejące nieszczelności zbiorników. Również rezultaty analiz zawartości pozostałości pestycydów w wodach i gruntach wskazują, że mogilnik w Wagowie jest nieszczelny i doprowadził do poważnego zanieczyszczenia środowiska w swoim sąsiedztwie. Ze względu na płytkie występowanie wód gruntowych obiekt spowodował degradację i zanieczyszczenie wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego. Występowanie pestycydów w 9 piezometrach zlokalizowanych wokół składowiska również w odległości ponad 70 m od obiektu, wskazuje na rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia na znacznym obszarze. Ze względu na stwierdzoną emisję szkodliwych środków oraz to, iż obiekt jest zlokalizowany na obszarze GZWP nr 143 i 144, mogilnik w Wagowie należy bezwzględnie zlikwidować. 18

4. Inwentaryzacja miejsc składowania przeterminowanych środków ochrony roślin w województwie wielkopolskim. 4.1. OBIEKT: Czempiń I. Lokalizacja mogilnika Powiat: Kościan Gmina: Czempiń 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik znajduje się na gruntach wsi Tarnowo Stare, na działce oznaczonej numerem geodezyjnym 300. Położony jest po północnej stronie drogi Czempiń Ogniew. (Zał. 4.1.1) II. Właściciel mogilnika Właścicielem terenu jest Urząd Gminy Czempiń. III. Opis obiektu Mogilnik tworzą dwa zbiorniki betonowe o pojemności 30 36 m 3, posadowione na głębokości około 3,2 m. Po zapełnieniu zostały one zaziemione (Zał 4.1.2). W bunkrach w latach 1975-78 składowano środki nieznanej ilości i rodzaju. Ilość złożonych tu środków można szacować na około 20-25 ton. Mogilnik nie jest wyposażony w urządzenia monitoringowe. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt 1. Cieki i zbiorniki wodne: Najbliższy bezimienny strumień (dopływ Olszynki) przepływa w odległości około 200 m. 2. Studnie i ujęcia wód: Najbliższe ujęcie wody znajduje się w odległości około 400 m. 3. Lasy: obiekt położony jest na skraju lasu, porośnięty jest szmosiejkami sosny i brzozy V. Prace sozologiczne W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercone zostały 3 sondy sozologiczne (głębokość do 2,5 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 1,0 2,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła istnienie wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tabela 4.1.1). Uzyskane zawartości pestycydów nie są wysokie. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 19

20

4.2. OBIEKT: Franciszkowo I. Lokalizacja mogilnika Powiat: Złotów Gmina: Złotów 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik jest zlokalizowany na działce leśnej nr 248/7, 960 m na północny wschód od wsi Franciszkowo, 880 m na wschód od szosy Złotów Lędyczek (Zał. 4.2.1). II. Właściciel b.d. III. Opis obiektu: Betonowy dwukomorowy bunkier o nieznanej wielkości, bez precyzyjnej lokalizacji. 9 zbiorników wykonanych z kręgów betonowych o średnicy 2,0 m i głębokości 3,0 m. 21 zbiorników wykonanych z kręgów betonowych o średnicy 2,0 m i głębokości 2,0 m. 15 zbiorników jest wypełnionych. Teren jest ogrodzony i oznakowany (Zał. 4.2.2). Ogrodzenie zostało częściowo zniszczone. Szacunkowo może tu być zgromadzone około 100 ton nieprzydatnych pestycydów. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: około 800 m do najbliższych zabudowań. 2. Lasy: obiekt położony jest w lesie. Teren ogrodzony nie jest zalesiony. 3. Inne: mogilnik znajduje się w odległości około 1200 m od zabudowań wsi Franciszkowo. V. Prace sozologiczne W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercone zostały 3 sondy sozologiczne (głębokość do 4,0 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 3,0 4,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła istnienie wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych i fosforoorganicznych (Tabela 4.2.1). Uzyskane zawartości pestycydów nie są wysokie. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 21

Analiza granulometryczna pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 do 4,0 m jako piasek gliniasty o współczynniku filtracji k = 1,41-2,07 x 10-5 m/s (wg wzoru USBSC) (Zał. 4.2.3 i 4.2.4). Jest to grunt o nienajlepszych właściwościach filtracyjnych. Jednakże biorąc pod uwagę czas jaki upłynął od złożenia pestycydów w zbiornikach należy liczyć się możliwością migracji niebezpiecznych związków, które mogą wydostawać się z nieszczelnego obiektu do warstwy wodonośnej 22

4.3 OBIEKT: Gniezno I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Gniezno Gmina: Gniezno 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik zlokalizowany jest na północnych przedmieściach Gniezna pomiędzy ulicami Powstańców Śląskich i Górną (Zał. 4.3.1). II. Właściciel mogilnika: b.d. III. Opis obiektu: Mogilnik znajduje się na terenie nieużytków, na szczycie niewielkiego wzniesienia (Zał. 4.3.2). Wokół rozciągają się pola uprawne i ogródki działkowe. Pestycydy złożono w 3 komorach wykonanych z cegieł lub bloczków betonowych. Z dostępnych danych wynika, iż objętość komór może łącznie dochodzić do około 200 m 3. IV. Prace sozologiczne: W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercono 3 sondy sozologiczne (głębokość do 6,5 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu do głębokości 6,5 m na zawartość pestycydów potwierdziła obecność wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tab. 4.3.1). Oznaczone zawartości pestycydów nie są wysokie i za wyjątkiem gamma HCH nie przekraczają one wartości ustalonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9.09.2002. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają podstawę do stwierdzenia, że obiekt emituje do środowiska niebezpieczne substancje. Analiza granulometryczna pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 2,0 do 3,0 m jako glinę piaszczystą o współczynniku filtracji k = 8,17 x 10-8 m/s do 3,25 x 10-9 (wg wzoru USBSC) (Zał. 4.3.3 i 4.3.4). Są to osady o słabej przepuszczalności. Jednakże należy się liczyć z możliwością powolnej migracji wraz z wodami opadowymi substancji niebezpiecznych wydostających się z nieszczelnych komór, na co wskazują wyniki analiz (Tab. 4.3.1). 23

4.4. OBIEKT: Grabów Wójtostwo I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Ostrzeszów Gmina: Grabów n. Prosną 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik znajduje się na działce o numerze geodezyjnym 80/1, 450 m na wschód od drogi Grabów nad Prosną Kalisz (Zał. 4.4.1). II. Właściciel: Składowisko jest administrowane przez Starostwo Powiatowe w Ostrzeszowie. Właścicielem terenu jest Skarb Państwa. III. Opis obiektu: Obiekt składa się z: 30 zbiorników betonowych o średnicy 1 m i głębokości 2 m oraz trzykomorowy zbiornik, o pojemności 54 m 3, wykonany z cegły i bloczków betonowych. Zostały one zaziemione. Teren jest częściowo zalesiony (Zał 4.4.2). Na wschód od mogilnika znajduje się nielegalne wysypisko śmieci. Na podstawie objętości komór ilości pestycydów złożone w mogilniku można szacować na około 70 t. Na podstawie zachowanych dokumentacji można oceniać rodzaje środków, które trafiły do mogilnika są m.in.: owadofos, metasystox, afalon, pyramin, miedzian, aminopielik, azotox, gesagard, siarkol, tiuram, roztoczal, betanal, zatrute ziarno. Zostały tu również złożone niewielkie ilości odczynników chemicznych pochodzących z ZOZ-u i szkoły w Ostrzeszowie. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: w odległości 1250 m na południowy wschód przepływa Prosna. 2. Inne: najbliższe zabudowania są zlokalizowane w odległości 500 m na południowy wschód. 24

4.5. OBIEKT: Grabówka I. Lokalizacja mogilnika Powiat: Chodzież Gmina: Budzyń 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik znajduje się na działce o numerze geodezyjnym 98/2, 140 m na północ od wsi Wyszyny, 150 m na zachód od szosy Wyszyny Stróżewo, w starym wyrobisku, otoczonym zagajnikiem (Zał.4.5.1) II. Właściciel: Urząd gminy Budzyń. III. Opis obiektu: Dół ziemny. Odpady zostały złożone na naturalnym podłożu i przykryte warstwą gruntu. Nie stosowano żadnych zabezpieczeń. Na powierzchni terenu widoczne opakowania po pestycydach, (Zał. 4.5.2). Teren gdzie zakopywano środki to nieużytek porośnięty licznymi drzewami i krzewami. Wokół zagajnik sosnowy. Na opisywanym terenie ma miejsce dzikie składowanie odpadów typu komunalnego. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt 1. Cieki i zbiorniki wodne: 150 m na zachód od mogilnika znajduje się sieć kanałów melioracyjnych. 2. Inne: najbliższe zabudowania znajdują się w odległości około 350 m. V. Prace sozologiczne W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercone zostały 3 sondy sozologiczne (głębokość do 4,0 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,0 4,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła obecność wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tab. 4.5.1). Uzyskane zawartości pestycydów nie są wysokie. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt emituje do środowiska niebezpieczne substancje. Analiza granulometryczna pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 2,0 do 4,0 m jako piasek gliniasty i glina piaszczysta o współczynniku filtracji k = 2,42 x 10-5 - 3,98 x 10-9 m/s (wg wzoru USBSC) (Zał. 4.5.3-4.5.6). Budowa geologiczna podłoża obiektu jest znienna, 25

przeważają grunty o nienajlepszych właściwościach filtracyjnych. Jednakże biorąc pod uwagę czas jaki upłynął od złożenia pestycydów w dole ziemnym należy liczyć się możliwością emisji niebezpiecznych związków, które mogą migrować do warstwy wodonośnej. 26

4.6. OBIEKT: Głażewo I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Międzychód Gmina: Międzychód 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik znajduje się na działce o numerze geodezyjnym 25/1. Zlokalizowany jest przy drodze gruntowej prowadzącej z Dormowa do Głażewa (Zał. 4.6.1). Od tej drogi wykonany został dojazd o szerokości 4,0 m do terenu mogilnika, w chwili obecnej jest on nieprzejezdny. II. Właściciel: Teren jest własnością Skarbu Państwa. III. Opis obiektu: Mogilnik tworzy 14 studni o średnicy 1 m i głębokości 3 m. Łączna pojemność komór wynosi około 33 m 3. Zbiorniki usytuowane są w dwóch miejscach po 10 i 4 sztuki. Teren został ogrodzony siatką i oznakowany (Zał. 4.6.2). Ogrodzenie jest częściowo zniszczone. Biorąc pod uwagę objętość komór można oszacować ilość zgromadzonych tu środków na około 25 ton. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: w odległości około 3 km od obiektu położone są jeziora Dormowskie, Głębokie i Płytkie. 2. Lasy: teren położony w lesie. Zarośnięty jest sosnami w wieku około 25-30 lat. 3. Ujęcia: najbliże ujęcia zjadują się we wsi Głażewo w odległóści około 2 km 4. Inne: w odległości około 1200 m na wschód znajdują się zabudowania wsi Głażewo. V. Prace sozologiczne W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercone zostały 2 sondy sozologiczne (głębokość do 3,0 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. 27

Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,0 3,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła obecność wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tab. 4.6.1). Uzyskane zawartości pestycydów nie są wysokie. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. Analiza granulometryczna pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 do 4,0 m jako piasek średnioziarnisty o współczynniku filtracji k = 1,04x10-4 -4,07 x 10-5 m/s (wg wzoru USBSC) (Zał. 4.6.3 i 4.6.4). Jest to grunt o dobrych własnościach filtracyjnych. Tak więc należy liczyć się możliwością migracji niebezpiecznych związków, które mogą wydostawać się z nieszczelnego obiektu do warstwy wodonośnej. 28

4.7. OBIEKT: Górnica I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Czarnkowsko-Trzcianecki Gmina: Trzcianka 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik znajduje się na działce o numerze geodezyjnym 492/2, na polanie otoczonej mieszanym lasem. Dojazd do obiektu drogą gruntową. Obiekt znajduje się około 2,9 km od szosy Z Trzcianki do Wielenia (Zał. 4.7.1). II. Właściciel: Teren znajduje się w zasobach Nadleśnictwa Trzcianka. III. Opis obiektu: Mogilnik tworzy 46 studni betonowych. 42 o średnicy 0,9 m i głębokości 1,8 m oraz 4 o średnicy 1,2 m i głębokości 1,8 m. Przykryte zostały płytą betonową oraz warstwą ziemi. Teren pierwotnie był ogrodzony i oznakowany (Zał. 4.7.2). W granicach obiektu przebiega częściowo zasypany rów w którym składowano opakowania po pestycydach. Na terenie mogilnika znajdują się porozrzucane opakowania po środkach ochrony roślin. Można szacować, iż zgromadzono tu około 40 ton środków. Z analizy protokołów niszczenia środków wynika iż najwięcej złożono tu: krezotolu sodowego, miedzianu 50, miedzianu 30, melipaxu pylistego, ditoxu pylistego. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: najbliższy ciek znajduje się w odległości około 800 m. 2. Lasy: składowisko położone jest na polanie w głębi lasu. 3. Inne: w odległości około 600 m od obiektu znajdują się zabudowania mieszkalne V. Prace sozologiczne W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercono 3 sondy sozologiczne (głębokość do 3,0 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,0 3,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła obecność wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych i fosforoorganicznych (Tab. 4.7.1). 29

Uzyskane zawartości pestycydów w dwóch próbkach nie są wysokie. Natomiast w trzeciej oznaczono zawartości 5 pestycydów znacząco przekraczające wartości ustalone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9.09.2002. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. Analiza granulometryczna pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 do 4,0 m jako piasek gliniasty o współczynniku filtracji k = 1,24 x 10-5 m/s (wg wzoru USBSC) (Zał. 4.7.3). Jest to grunt o nienajlepszych właściwościach filtracyjnych. Jednakże biorąc pod uwagę czas jaki upłynął od złożenia pestycydów w zbiornikach należy liczyć się możliwością migracji niebezpiecznych związków, które mogą wydostawać się z nieszczelnego obiektu do warstwy wodonośnej. 30

4.8. OBIEKT: Hiszpania I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Konin Gmina: Krzymów 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik jest zlokalizowany na działce o numerze geodezyjnym 61, około 3 km na wschód od drogi Konin Tuliszków (Zał. 4.8.1). II. Właściciel Właścicielem terenu jest Skarb Państwa. III. Opis obiektu Mogilnik znajduje się na działce leśnej. Tworzy go 117 zbiorników betonowych o średnicy 1 m i głębokości 2 m. Posadowione są na głębokości 2,8 m p.p.t. Oprócz tego na terenie mogilnika znajdują się doły ziemne z przeterminowanymi ś.o.r. i opakowaniami po nich oraz popiołem przysypanymi warstwą ziemi. Wg istniejących wykazów w mogilniku jest zgromadzone około 72 Mg przeterminowanych ś.o.r. m.in. azotox, dikotex, foschlor, grzybol, intration, karbolina, krezotol, metox, owadziak pylisty, padan, śnieciotox, tritoxy. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt 1. Cieki i zbiorniki wodne: najbliższy ciek przepływa w odległości około 2,5 km od obiektu. 2. Inne: W odległości około 500 m od obiektu znajdują się dwa prywatne ujęcia wody V. Prace sozologiczne W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercono sondę sozologiczną (głębokość do 4,0 m). Pozwoliła ona na pobranie próbek gruntu w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,5 3,5 m na zawartość pestycydów potwierdziła obecność wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tab. 4.8.1). Uzyskane zawartości pestycydów nie są bardzo wysokie, jednak w przypadku gamma HCH przekraczają wartości ustalone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9.09.2002. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 31

4.9. OBIEKT: Klotyldzin I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Chodzież Gmina: Margonin 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik znajduje się na zalesionej działce o numerze geodezyjnym11/5około, 350 m na południowy zachód od Klotyldzina (Zał. 4.9.1). II. Właściciel mogilnika Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Margoninie. III. Opis obiektu Obiekt położony jest na skraju lasu i pól uprawnych. Teren o wymiarach 37x34 m jest ogrodzony metalową siatką wspartą na metalowych słupkach. Teren jest porośnięty niezbyt gęstym, młodym lasem sosnowym (Zał. 4.9.2). Mogilnik tworzy 8 betonowych zbiorników wykonanych z betonowych kręgów o średnicy zewnętrznej 3,3 m. Zbiorniki przykryte są pokrywami betonowymi o grubości 15 cm. Sonda wykonana w pobliżu jednej z komór wykazała obecność butelek plastikowych po pestycydach, a grunt wydzielał charakterystyczną woń. Nasuwa to przypuszczenie, iż środki lub opakowania były składowane również w dołach ziemnych. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt 1. Cieki i zbiorniki wodne: do Jeziora Margonińskiego jest około 1800 m. 2. Inne: najbliższe ujęcie wód podziemnych w Sypniewie znajduje się w odległości około 2 km V. Prace sozologiczne W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercone zostały 3 sondy sozologiczne (głębokość do 4,0 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,0 4,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła obecność wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tab. 4.9.1). Uzyskane zawartości pestycydów nie są wysokie, jednak w przypadku gamma-hch i p,p DDT przekraczają 32

wartości ustalone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9.09.2002. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt emituje do środowiska niebezpieczne substancje. Analiza granulometryczna pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 do 4,0 m jako piasek drobnoziarnisty o współczynniku filtracji k = 1,43 x 10-5 - 1,76 x 10-5 m/s (wg wzoru USBSC)(4.9.3-4.9.5). Są to osady o dobrej przepuszczalności, istnieje więc poważne zagrożenie migracji pestycydów do wód podziemnych. 33

4.10. OBIEKT: Kopanki I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Nowy Tomyśl Gmina: Opalenica 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik zlokalizowany jest we wsi Kopanki w odległości około 150 m na płn.- wsch. Od asfaltowej drogi prowadzącej do wsi. W pobliżu obiektu przebiega droga krajowa nr 307 Poznań-Nowy Tomyśl oraz trasa kolejowa Poznań-Berlin (4.10.1). II. Właściciel mogilnika: Teren administrowany przez nadleśnictwo Grodzisk Wlkp. III. Opis obiektu: Mogilnik znajduje się w starej żwirowni, na skraju lasu sosnowego w sąsiedztwie pól uprawnych (Zał. 4.10.2). Obiekt użytkowano do początku lat 70-tych. Odpady składowano w około 5 zbiornikach wykonanych z kręgów betonowych. Prawdopodobnie pestycydy składowane były również bezpośrednio w dołach ziemnych. Brak danych pozwalających na podanie nawet przybliżonej ilości złożonych tu środków. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Ujęcia: ujęcie wód podziemnych dla miejscowości Kopanki znajduje się w odległości około 800 m 2. Inne: najbliższe zabudowania znajdują się w odległości około 220 m od obiektu V. Prace sozologiczne: W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercono 4 sondy sozologiczne (głębokość do 4,0 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu do głębokości 4,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła obecność wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych i fosforoorganicznych (Tab. 4.10.1). Oznaczone zawartości pestycydów nie są wysokie i za wyjątkiem gamma HCH nie przekraczają one wartości ustalonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9.09.2002. 34

Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają podstawę do stwierdzenia, że obiekt emituje do środowiska niebezpieczne substancje. Analiza granulometryczna pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 2,3 do 3,0 m jako piasek drobnoziarnisty o współczynniku filtracji k = 1,7 x 10-5 m/s (wg wzoru USBSC) (Zał. 4.10.3). Są to osady o dość dobrej przepuszczalności, istnieje więc poważne zagrożenie migracji pestycydów do wód podziemnych. 35

4.11. OBIEKT: Lasocice I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Leszno Gmina: Święciechowa 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik jest zlokalizowany około 1,4 km od wsi Lasocice, na działce oznaczonej numerem geodezyjnym 664. Znajduje się on pomiędzy torami kolejowymi linii Leszno Lasocice a drogą z Lasocic do Strzyżewic (Zał. 4.11.1). II. Właściciel mogilnika Właścicielem działki jest Urząd Gminy Święciechowa. III. Opis obiektu Mogilnik jest zlokalizowany na terenie nieczynnego wysypiska śmieci, mieszczącego się w wyrobisku po żwirowni. Teren porośnięty jest młodnikiem sosnowym (Zał. 4.11.2). Pierwotnie teren mogilnika był ogrodzony. Tworzą go 2 studnie o średnicy 1,0 m i głębokości 3,0 m. Brak jest dokładnych danych na temat ilości i rodzaju odpadów. W 1974 roku złożono tu miedzian i alipur (około 500 kg). Znajduje się tam również zatrute ziarno. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt 1. Cieki i zbiorniki wodne: Około 300 m na wschód od mogilnika przepływa Strumień Święciechowski. 2. Inne: Najbliższe ujęcie wody znajduje się około 1100 m na południe. V. Prace sozologiczne W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercone zostały 2 sondy sozologiczne (głębokość do 3,4 m). Pozwoliły one na pobranie próbek gruntu w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,3 3,4 m na zawartość pestycydów potwierdziła obecność wielu pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tab. 4.11.1). Uzyskane zawartości pestycydów nie są wysokie. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają jednak podstawę do stwierdzenia, że obiekt emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 36