Inwentaryzacja i badanie wpływu składowisk przeterminowanych. środków ochrony roślin na terenie województwa mazowieckiego

Transkrypt

1 Inwentaryzacja i badanie wpływu składowisk przeterminowanych środków ochrony roślin na terenie województwa mazowieckiego Realizację zadania sfinansowano ze środków NARODOWEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Opracowali: dr Stanisław Wołkowicz mgr Dariusz Choromański mgr Wojciech Wołkowicz Warszawa, maj 2003

2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp 4 2. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Garlino - Krzywonoś (gmina Szydłowo, powiat Mława) Ogólna charakterystyka mogilnika Położenie geograficzne obiektu Morfologia Hydrografia Budowa geologiczna Warunki hydrogeologiczne Zagospodarowanie terenu Badania wpływu mogilnika na środowisko Prace terenowe Prace laboratoryjne Wnioski Składowiska przeterminowanych ś.o.r. w Kamionie (gmina Puszcza Mariańska, powiat Żyrardów) Ogólna charakterystyka mogilnika Położenie geograficzne obiektu Morfologia Hydrografia Budowa geologiczna Warunki hydrogeologiczne Zagospodarowanie terenu Badania wpływu mogilnika na środowisko Prace terenowe Prace laboratoryjne Wnioski Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Dużym Lesie (gmina Przytyk, powiat Radom) Ogólna charakterystyka mogilnika Położenie geograficzne obiektu Morfologia Hydrografia Warunki hydrogeologiczne Zagospodarowanie terenu Badania wpływu mogilnika na środowisko Prace terenowe Prace laboratoryjne Wnioski Inwentaryzacja miejsc składowania przeterminowanych środków ochrony roślin w województwie mazowieckim Obiekt: DOBIESZYN (CECYLÓWKA) 23 2

3 5.2. Obiekt: GRÓJEC Obiekt: IŁŻA Obiekt: OROŃSKO Obiekt: OSINY Obiekt: PODROGÓW Obiekt: SUSKOWOLA Obiekt: ZAJEZIERZE (NAGÓRNIK) Podsumowanie 33 3

4 1. Wstęp Niniejsze opracowanie zostało wykonane w ramach realizacji III etapu zadania Badanie wpływu składowisk przeterminowanych środków ochrony roślin (mogilników) na środowisko geologiczne, które zostało wykonane przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na zlecenie Departamentu Geologii Ministerstwa Środowiska. Praca została sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Opracowanie to jest fragmentem znacznie większej całości. Zawarte tu zostały jedynie dane dotyczące wyników prac inwentaryzacyjnych prowadzonych na terenie województwa mazowieckiego oraz oceny oddziaływania dwóch obiektów, które w wyniku przeprowadzonej wizji lokalnej oraz wstępnej analizie warunków hydrogeologicznych i budowy geologicznej obszaru, na którym zlokalizowane jest składowisko, uznano za najbardziej zagrażające środowisku naturalnemu. Szerszym badaniom poddano mogilniki w Garlinie - Krzywonosiu (gmina Szydłowo, powiat Mława), Kamionie (gmina Puszcza Mariańska, powiat Żyrardów) oraz w Dużym Lesie (gmina Przytyk, powiat Radom). Pozostałe mogilniki znajdujące się na terenie województwa mazowieckiego potraktowano bardziej ogólnie. 4

5 2. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Garlino - Krzywonoś (gmina Szydłowo, powiat Mława) 2.1. Ogólna charakterystyka mogilnika Położenie geograficzne obiektu Mogilnik przeterminowanych środków ochrony roślin położony jest we wsi Krzywonoś, pośród pól uprawnych w pobliżu dróg gruntowych będącymi dojazdem do pól (Zał. 2.1, Zał. 2.2). Fizycznogeograficznie teren mogilnika w Krzywonosiu znajduje się na obszarze Podprowincji Niziny Środkowopolskie, Makroregionu Nizina Północnomazowiecka, Mezoregionu Wysoczyzna Ciechanowska Morfologia Mogilnik zlokalizowany jest na płaskim terenie. Rzędne terenu w rejonie obiektu wahają się w granicach m n.p.m. Teren jest zupełnie płaski. Natomiast w odległości około 1 kilometra w kierunku na SE teren wyraźnie się podnosi osiągając rzędne przekraczają 160 m n.p.m Hydrografia W najbliższej okolicy opisywanego mogilnika, w odległości około 150 metrów znajduje się niewielki, bezimienny strumień. Natomiast w kierunku wschodnim i południowym znajdują się tereny zmeliorowanych łąk. System rowów melioracyjnych odprowadza wody do rzeki Łydyni prawego dopływu Wkry Budowa geologiczna Budowę geologiczną podłoża w sąsiedztwie omawianego mogilnika określono na podstawie Mapy Geologicznej Polski w skali 1: arkusz Mława, badań geofizycznych oraz materiałów archiwalnych. Podczas prac geofizycznych mających na celu rozpoznanie budowy geologicznej podłoża mogilnika w Krzywonosiu na obiekcie tym wykonano 10 sondowań elektrooporowych o rozstawie AB/2 = 80,0 m. Ich lokalizację przedstawiono na Zał

6 Uzyskano następującą charakterystykę oporową warstw: utwory piaszczyste, przypowierzchniowe, suche (antropogen) Ωm antropogen piaszczysty, zawodniony Ωm piaski nadglinowe, zawodnione Ωm gliny zwałowe Ωm kompleks piaszczysty, zawodniony Ωm gliny podścielające piaski Ωm Sondowania geoelektryczne pozwoliły na opracowanie przekrojów geoelektrycznych popartych interpretacją geologiczną (Zał. 2.4, Zał. 2.5). W rejonie mogilnika przypowierzchniową warstwę terenu budują piaski drobno,- i średnioziarniste, których miąższość waha się w granicach 2 do 4 metry. Miąższość piasków maleje w kierunku NE, gdzie w odległości kilku metrów od mogilnika warstwa glin występuje już na głębokości 2 m ppt. Sam bunkier betonowy położone jest na zawodnionej warstwie piaszczystej o miąższości około 4 metry. Poniżej występują gliny zwałowe o miąższości około 10 metrów. Ich miąższość wzrasta w kierunku SW do ponad 30 metrów. Poniżej glin występują piaski drobnoziarniste i pospółki o miąższości kilkudziesięciu metrów. Utwory te budują warstwę wodonośną ujmowaną w ujęciu wód w Krzywonosiu Warunki hydrogeologiczne Pierwsza, przypowierzchniowa warstwa wodonośna związana jest z warstwą piasków drobnoziarnistych występujących od powierzchni terenu do głębokości 2 4 metry. Ta warstwa wodonośna nie ma żadnego praktycznego znaczenia. Jej parametry zostały określone na podstawie analiz sitowych (Zał. 2.8 a f). Druga, użytkowa warstwa wodonośna związana jest z przewarstwieniami piaszczystymi występującymi w obrębie pakietu glin zwałowych o znacznej miąższości. Te utwory piaszczyste, pomimo znacznej zmienności stanowią warstwę użytkową o dobrych parametrach hydraulicznych. Ta warstwa wodonośna ujmowana jest w ujęciu wód, które znajduje się na terenie zakładów Curtis w Krzywonosiu. Mogilnik w Krzywonosiu znajduje się ponadto na terenie trzeciorzędowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 215 (Subniecka Warszawska). Jednakże średnia 6

7 głębokość studni ujmujących ten poziom wodonośny wynosi 160 metrów. Tak więc mogilnik w Krzywonosiu nie zagraża temu zbiornikowi wód podziemnych Zagospodarowanie terenu Opisywany mogilnik znajduje się w miejscowości Krzywonoś. Najbliższe pojedyncze zabudowania znajdują się w odległości około 200 metrów na południowy wschód od obiektu. Mogilnik został zlokalizowany w betonowym bunkrze poniemieckim z okresu II wojny światowej (Zał. 2.10). Bunkier ten miał zapewne pełnić funkcję zbiornika paliwowego.. Ma on kształt wydłużonego cygara wznoszącego się nad powierzchnie terenu około 2 metry. Jest wydłużony, zaziemiony i w dwóch przeciwległych krańcach ma od góry dwa włazy. Obydwa są obecnie zabetonowane. W środkowej części znajduje się otwór wentylacyjny, obecnie również zabetonowany. Według danych archiwalnych w mogilniku tym miało być zdeponowanych ponad 500 ton przeterminowanych ś.o.r. Jesienią 2002 roku, w ramach prac wykonywanych na potrzeby realizacji niniejszego zadania bunkier w Krzywonosiu został spenetrowany. Rozbito betonowe korki zabezpieczające włazy i pracownik firmy SEGI-AT wyposażony w specjalny kombinezon z uprzężą oraz maskę przeciwgazową wszedł do wnętrza bunkra. Stwierdził, że przeterminowane ś.o.r. wypełniają jedynie północną część bunkra. Chemikalia znajdują się w pojemnikach i skrzynkach ustawionych do wysokości około 2 metrów. Ponadto pod włazem w południowej części znajduję się niewielka ilość przeterminowanych ś.o.r. i ich opakowań bezładnie wrzuconych do bunkra. Szacunkowo, w mogilniku w Krzywonosiu znajduje się około Mg przeterminowanych ś.o.r. i ich opakowań. Jest to więc krotnie mniej niż wynika z danych archiwalnych Badania wpływu mogilnika na środowisko Prace terenowe Badania geofizyczne profilowania elektrooporowe Na omawianym obiekcie wykonano łącznie 89 punktów profilowych o rozstawie elektrod - AB/2 = 5,0; 10,0 m; MN/2 = 0,5 m Wykorzystując profilowania elektrooporowe wykonane na mogilniku wykreślono mapy rozkładu oporów gruntu na głębokościach około 1,5 i około 3,0 m p.p.t. (Zał. 2.6, Zał. 2.7). Stwierdzone na obydwu poziomach ścięcia anomalie elektooporowe odzwierciedlają zmienność wykształcenia litologicznego w rejonie mogilnika. Wskazują one 7

8 na znaczące zmniejszanie się miąższości przypowierzchniowych piasków i płytsze pojawianie się w części północnej glin zwałowych. Profilowania elektrooporowe wskazują w tym miejscu na klinowanie się tej warstwy wodonośnej. Potwierdziły to wykonane sondy geologiczne: w sondzie wykonanej na północ od bunkra, pod suchymi piaskami o miąższości 1,2 metra nawiercono glinę zwałową. Pomiary atmogeochemiczne Na terenie obiektu wykonano łącznie 100 atmogeochemicznych punktów pomiarowych. W pomiarach tych nie stwierdzono obecności par badanych związków organicznych w powietrzu glebowym. Pobór próbek wód i gruntów Na podstawie analizy map geologicznych i badań geofizycznych, w sąsiedztwie badanego mogilnika wykonano 2 sondy sozologiczne o łącznej głębokości 20,0 mb (lokalizacja Zał. 2.2) oraz 1 piezometr (Zał. 2.9). W trakcie wykonywania otworu piezometrycznego pobrano 6 próbek gruntu. Do badań pobrano również 3 próbki wody: jedną z otworu piezometrycznego odwierconego na potrzeby niniejszego opracowania (P - 1) i dwie z istniejących piezometrów (Zał piezometry P 2, P 3), zabudowanych na zlecenie gminy w 1996 roku. W próbach gruntów i wody wykonano oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych. Ponadto w jednej próbce wody wykonano badania fizyko chemiczne oraz oznaczenia anionów i kationów Prace laboratoryjne Oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych wykonane zostały w Centralnym Laboratorium Chemicznym PIG w Warszawie. Uzyskane wyniki analizy gruntów zestawiono w Tabeli 2.1, a wyniki analiz próbek wód zestawiono w Tabeli 2.2, 2.3. i 2.4. Analizy chemiczne gruntu z rejonu mogilnika We wszystkich próbkach gruntu wykryto obecność niewielkich zawartości niektórych oznaczanych pestycydów chloroorganicznych. Stwirdzono obecność p,p DDT, p,p DDD, p,p DDD, endosulfanu, metoksychloru oraz izomerów gamma i alfa HCH. Maksymalne oznaczone zawartości dla pojedynczego pestycydu nie przekraczają 30 µg/kg. W przypadku 8

9 jednej próbki stwierdzono również obecność śladowej zawartości parationu etylowego pestycydu fosforoorganicznego. Należy zwrócić uwagę na to, że najwyższe zawartości z reguły oznaczono dla próbek pobranych z powierzchni terenu. Z głębokością stężenia pestycydów maleją, choć należy zauważyć ich obecność w całym badanym profilu. W żadnym przypadku nie stwierdzono zawartości przekraczających wartości normatywne. Można więc wysnuć wniosek, że zanieczyszczenie środkami ochrony roślin zostało spowodowane głównie w trakcie napełnianiu bunkra, wskutek nieuwagi, niż przez późniejszą emisję z bunkra. Bunkier ma bardzo solidną konstrukcję i emisja zdeponowanych tam chemikaliów jest bardzo ograniczona. Analizy chemiczne wód wokół mogilnika Analizie na zawartość pozostałości pestycydów poddano 3 próbki wody, które zostały pobrane z piezometrów. We wszystkich trzech próbkach wykryto obecność śladowych ilości pozostałości pestycydów chloroorganicznych. Najniższe zawartości oznaczono w piezometrze wykonanym bezpośrednio przy północno wschodnim boku bunkra. Zestaw pestycydów jest w zasadzie analogiczny jaki został oznaczony w badanych gruntach. Oznaczono obecność p,p DDT, p,p DDD, aldehydu endrinu, dieldrinu oraz izomerów alfa i gamma HCH. Najintensywniejsze zanieczyszczenie stwierdzono w próbce wody pobranej z piezometru zlokalizowanego z południowo zachodniej strony bunkra. W próbce wody z tego piezometru oznaczono obecność związków HCH izomerów alfa, gamma i delta, endosulfan I, dieldrin, p,p DDE, p,p DDD, p,p DDT, aldehyd endrinu i metoksychlor. Stężenia tych związków są o rząd, a niekiedy o dwa rzędy wielkości wyższe niż w piezometrze położonym po przeciwnej stronie bunkra. W próbce wody z trzeciego piezometru znaczono prawie analogiczny zestaw pozostałości pestycydów jak w piezometrze poprzednio opisanym lecz w nieco niższych stężeniach. Komentując uzyskane wyniki analiz należy podkreślić, że pomimo mnogości oznaczonych pozostałości pestycydów, w żadnym przypadku nie stwierdzono wartości przekraczających wartości dopuszczalne. Wydaje się być niewątpliwe, że źródłem tych pestycydów są składowane w bunkrze przeterminowane ś.o.r. lecz skala zanieczyszczenia jest minimalna. 9

10 2.3. Wnioski Na terenie mogilnika w Krzywonosiu przeprowadzono kompleksowe badania geologiczne, geofizyczne i hydrogeologiczne, których celem było określenie budowy geologicznej w rejonie mogilnika i ocena jego wpływu na środowisko gruntowo wodne. Stwierdzono, że mogilnik ten zlokalizowany jest na terenie zbudowanych z utworów czwartorzędowych wykształconych z naprzemianległych serii piasków i glin zwałowych. Przypowierzchniowa warstwa wodonośna nie ma praktycznego znaczenia. Głębiej pod warstwą glin o miąższości ponad 10 metrów znajduje się poziom wodonośny wykorzystywany przez pobliskie ujęcie wód podziemnych w Krzywonosiu. Z uwagi na to, że przeterminowane ś.o.r. zostały zdeponowane w bunkrze o silnej konstrukcji obiekt ten nie stwarza zagrożenia dla użytkowych poziomów wód podziemnych zarówno czwartorzędowych jak i dla trzeciorzędowego GZWP nr 215 (Subniecka Warszawska). 10

11 3. Składowiska przeterminowanych ś.o.r. w Kamionie (gmina Puszcza Mariańska, powiat Żyrardów) 3.1. Ogólna charakterystyka mogilnika Położenie geograficzne obiektu Mogilnik przeterminowanych środków ochrony roślin (ś.o.r) w miejscowości Kamion składa się z dwóch betonowych bunkrów odległych od siebie o około 900 m. Oba bunkry znajdują się na południe od drogi Wola Pękoszewska Kamion Skierniewice. Bunkier Kamion I znajduje się około 900 m na południowy wschód od wymienionej wcześniej drogi, w sąsiedztwie dawnego PGR. Bunkier Kamion II znajduje około 50 m na południe od wspomnianej drogi Kamion Skierniewice. Oba bunkry leżą wśród pól uprawnych. (Zał. 3.1). Bunkry tworzące mogilnik w Kamionie geomorfologicznie leżą w obrębie mezoregionu Nizina Środkowomazowiecka, makroregionu Równina Łowicko - Błońska Morfologia W bezpośrednim sąsiedztwie omawianych obiektów teren jest delikatnie pofałdowany. Generalnie jest to obszar zapadający w kierunku północno wschodnim, w kierunku rzeki Rawki. Rzędne terenu w pobliżu bunkrów tworzących mogilnik wahają się około 128,0 m n.p.m Hydrografia W najbliższej okolicy analizowanego mogilnika głównym ciekiem powierzchniowym i zarazem podstawową bazą drenażową terenu jest rzeka Rawka, przepływająca około 500 m na wschód i północny wschód od mogilników Budowa geologiczna Budowę geologiczną podłoża w sąsiedztwie omawianego mogilnika określono na podstawie wstępnych analiz materiałów archiwalnych (mapy geologiczne), badań geofizycznych (sondowań) oraz wierceń piezometrów. Dla obiektu Kamion I wykonano następujące badania geofizyczne (sondowania): 8 SGE o rozstawie AB/2 = 100,0 m (7 SGE) 125,0 m (1 SGE) 11

12 Charakterystyka oporowa badanych warstw przedstawia się następująco: gliny zapiaszczone, przypowierzchniowe Ωm gliny zwałowe Ωm kompleks piaszczysty, zawodniony Ωm gliny podścielające piaski Ωm Na podstawie uzyskanych oporów wykreślony został przekrój geoelektryczny popartey interpretacją geologiczną (Zał. 3.3). Przekrój ten pokazuje, że w podłożu mogilnika występują utwory dobrze przepuszczalne (piaski o różnej granulacji) przewarstwiane glinami piaszczystymi podścielone na głębokości około 27,0 m glinami. Dla obiektu Kamion II wykonano następujące badania geofizyczne (sondowania): 7 SGE o rozstawie AB/2 = 100,0 m Charakterystyka oporowa badanych warstw w sąsiedztwie mogilnika przedstawia się następująco: utwory piaszczyste, przypowierzchniowe Ωm strefa wód zawieszonych kapilarnie Ωm gliny zwałowe z niewielkimi przewarstwieniami piaszczystymi Ωm kompleks piaszczysty, zawodniony Ωm gliny podścielające piaski Ωm Wykonane sondowania geoelektryczne pozwoliły na wykreślenie przekroju geoelektrycznego przebiegającego w sąsiedztwie bunkra Kamion II (Zał. 3.7). Przekrój ten pokazuje, że w podłożu mogilnika występują od powierzchni utwory dobrze przepuszczalne (piaski o różnej granulacji) podścielone na głębokości około 6 m p.p.t. glinami. Gliny te posiadają niewielkie przewarstwienia piaszczyste. Pod glinami na głębokości około 18,0 m p.p.t. wyinterpretowane zostały utwory piaszczyste, pod którymi na głębokości około 40,0 m p.p.t istnieje kolejna warstwa glin. W celu określenia budowy geologicznej w sposób bardziej regionalny wykreślony został przekrój geologiczno geoelektryczny przebiegający w sąsiedztwie obu bunkrów mogilników w Kamionie, uwzględniając archiwalny otwór wiertniczy wykonany 12

13 na terenie PGR (Zał. 3.11). Przekrój ten potwierdził wcześniejsze interpretacje budowy geologicznej w rejonie omawianych mogilników Warunki hydrogeologiczne Analiza map hydrogeologicznych oraz wykonane otwory piezometryczne pozwoliły na określenie lokalnych warunków hydrogeologicznych w sąsiedztwie mogilnika. Warstwę wodonośną pierwszego poziomu tworzą piaski drobnoziarniste i średnioziarniste nawiercone w dwóch piezometrach wykonanych w sąsiedztwie obiektu Kamion I. W piezometrze P 2 zwierciadło wody nawiercone zostało na głębokości 5,2 m p.p.t. Zwierciadło to stabilizuje się na głębokości około 4,5 m p.p.t. Jest to jednak warstwa wodonośna o niewielkiej miąższości i mało wydajna. Piezometr P 1 ujmuje natomiast wody głębszego poziomu wodonośnego. Poziom ten nawiercony został na głębokości 9,2 m p.p.t., a zwierciadło wody stabilizuje się na głębokości 6,0 m p.p.t. Poziom ten tworzą piaski gliniaste przechodzące w drobnoziarniste. Piaski te zalegają one pod 9 cio metrową warstwą, praktycznie nieprzepuszczalnych, glin. W sąsiedztwie bunkra Kamion II wykonano piezometr ujmujący warstwę wodonośną, której zwierciadło nawiercono na głębokości 16,0 p.p.t. Zwierciadło to ustabilizowało się na poziomie 8,4 m p.p.t. Płycej nie natrafiono na żadną warstwę wodonośną. W trzech próbkach gruntów pobranych z warstwy wodonośnej wykonano badania granulometryczne. Badania te wykazały, że utwory tworzące ujmowane piezometrami warstwy wodonośne to piaski drobnoziarniste o współczynniku filtracji oznaczonym według wzoru USBSC wynoszą 8,11 x 10-6 do 3,02 x 10-5 m/s (Zał a, Zał b, Zał c). Oba bunkry mogilnika w Kamionie zlokalizowane są na obszarze trzeciorzędowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 215 Subniecka Warszawska Zagospodarowanie terenu Mogilnik Kamion I utworzony został w bunkrze żelbetonowym o nieznanych wymiarach. Obecnie bunkier ten przykryty jest półmetrową warstwą gruntu. Na powierzchni odsłonięta jest jedynie zachodnia ściana bunkra lub tylko jej fragment (Zał. 3.14). Ściana ta jest widoczna dzięki kilkumetrowemu wkopowi, który schodzi w kierunku dna bunkra. Ze względu na brak informacji na temat wymiarów obiektu, nie jest możliwe precyzyjne oszacowanie objętości mogilnika. Dane archiwalne (na podstawie informacji 13

14 W.I.O.Ś) mówią o złożonych tu około 10 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin. Mogilnik Kamion II, podobnie jak opisywany wcześniej obiekt Kamion I, także utworzony został w poniemieckim bunkrze z lat czterdziestych u. w. Bunkier ten podobnie jak poprzedni, pokryty jest warstwą gruntu. Dostępna jest jedynie jedna ze ścian obiektu (lub jej fragment) dzięki istniejącemu kilkumetrowemu wkopowi (Zał. 3.13). W przypadku mogilnika Kamion II także brak jest informacji o wielkości konstrukcji, a dane archiwalne podają, że składowanych jest w nim około 25 Mg przeterminowanych pestycydów. Oba bunkry znajdują się w odległości kilkuset metrów od najbliższych zabudowań i studni gospodarskich Badania wpływu mogilnika na środowisko Prace terenowe Badania geofizyczne profilowania elektrooporowe Na obiekcie Kamion I wykonano łącznie 46 punktów profilowych o rozstawie elektrod AB/2 = 10,0; 16,0 m oraz MN/2 = 0,5 m. Wykorzystując profilowania elektrooporowe wykonane na mogilniku wykreślono mapy rozkładu oporów gruntu na głębokościach około 3,0 i około 5,0 m p.p.t. (Zał. 3.4 i Zał. 3.5). Na obu mapach stwierdzono strefę obniżeń oporu w osi bunkra - poniżej 70 Ωm na płytszym oraz poniżej 50 Ωm na głębszym rozstawie. Na głębokości około 3 m anomalia oporowa (poniżej 80 Ωm) wystąpiła również na zachód od obiektu. Przyjmując głębokość posadowienia komór mogilnika na poziomie około 3,0 m p.p.t. można przypuszczać, że uzyskane anomalie elektrooporowe mogą pochodzić od wyemitowanych z nieszczelnych komór składowiska niebezpiecznych substancji. Dla obiektu Kamion II wykonano łącznie 50 punktów profilowych o rozstawie elektrod AB/2 = 10,0; 16,0 m oraz MN/2 = 0,5 m. Na podstawie uzyskanych pomiarów wykreślone zostały dwie mapy rozkładu oporów, jedna na głębokości około 3,0 i druga na głębokości około 5,0 m p.p.t. Na pierwszej z nich anomalie oporowe (poniżej 130 Ωm) zarejestrowano na północny - wschód od bunkra, 14

15 natomiast na większej głębokości anomalia (poniżej 70 Ωm) przesunięta jest na północ od obiektu (Zał. 3.6, Zał. 3.7). Obniżenie oporów na głębokości ok. 5,0 m może mieć związek z jakąś nieszczelnością bunkra, natomiast anomalia na rozstawie płytszym związana jest najprawdopodobniej ze zmianami litologicznymi (piaski/gliny). Pomiary atmogeochemiczne W sąsiedztwie obydwu bunkrów tworzących mogilniki w Kamionie wykonano łącznie 100 atmogeochemicznych punktów pomiarowych (po 50 punktów dla każdego obiektu). We wszystkich punktach pomiarowych uzyskiwano wynik 0 ppm, co może świadczyć o dość głębokim posadowieniu bunkrów i braku zanieczyszczeń lotnymi związkami organicznymi w przypowierzchniowej warstwy gruntu (do 1,0 m p.p.t). Pobór próbek wód i gruntów Na podstawie badań geofizycznych oraz pomiarów atmogeochmicznych, w sąsiedztwie badanych obiektów wykonano łącznie 3 piezometry obserwacyjne (lokalizacja Zał. 3.10) 2 piezometry na obiekcie Kamion I i 1 piezometr na obiekcie Kamion II. W trakcie wykonywania wierceń piezometrów pobrano łącznie 8 próbek gruntu. Po zakończeniu wierceń, ze wszystkich trzech piezometrów pobrano do analizy próbki wód. W każdej z próbek gruntu i wód wykonano oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych. W próbkach wód wykonano także analizy fizykochemiczne Prace laboratoryjne Oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych oraz analizy fizykochemiczne wykonane zostały w Centralnym Laboratorium Chemicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Uzyskane wyniki analizy gruntu zestawiono w Tabeli 3. 1 natomiast wyniki analiz próbek wód zestawiono w Tabeli 3.2., Tabeli 3.3 i Tabeli 3.4. Analizy chemiczne gruntu z rejonu mogilnika W badanych próbkach gruntu pochodzących z wykonanych piezometrów stwierdzono obecność części analizowanych badanych związków chloroorganicznych i fosforoorganicznych. 15

16 Dla piezometru P 1 na obiekcie Kamion I wykonano analizy gruntów dla dwóch głębokości. Analizy te pokazały obecność chloroorganicznych związków pestycydowych nie tylko na głębokości 3,5 m p.p.t (prawdopodobna głębokość posadowienia bunkra), ale także na głębokości 10,0 m p.p.t, co świadczy ewidentnie o istnieniu nieszczelności konstrukcji i emisji do środowiska niebezpiecznych substancji. Oznaczone zawartości nie są wysokie (metoksychlor 3,17 µg/kg, p,p,-dde 6,92 µg/kg) jednak rodzaje oznaczonych związków świadczą o zanieczyszczeniu pochodzącym od nie stosowanych w chwili obecnej, przeterminowanych pestycydów. Podobne zawartości i rodzaje związków pestycydowych oznaczono także w gruntach pobranych przy odwiercaniu piezometru P 2. Na głębokości 6,0 m p.p.t natrafiono na metoksychlor (16,9 µg/kg), p,p,-ddt (7,36 µg/kg), p,p,-dde (7,36 µg/kg) i inne co świadczy ewidentnie o zanieczyszczeniu środowiska gruntowego przez nieszczelny bunkier mogilnika Kamion I. Dla obiektu Kamion II wykonano analizę 5 próbek gruntów z piezometru P 1. Największe zawartości związków chloroorganicznych odnotowano dla głębokości 3,5 m p.p.t (metoksychlor 16,9 µg/kg). Jednak także na niższych głębokościach odnotowano podobny inwentarz związków pestycydowych. Na głębokości 16,5 m p.p.t natrafiono na metoksychlor w ilości 9,66 µg/kg. Uzyskane rezultaty badań związków chloroorganicznych dowodzą ewidentnych nieszczelności bunkra tworzącego mogilnik Kamion II. W próbkach gruntów pobranych z piezometru P 1 natrafiono także na niewielkie zawartości pestycydowych związków fosforoorganicznych (mewinfos i tiometon). Fakt ten potwierdza tylko zanieczyszczenie gruntów w sąsiedztwie omawianego bunkra. Analizy chemiczne wód wokół mogilnika Analizie na zawartość związków pestycydowych poddano wody z 3 istniejących piezometrów oraz z 3 studni gospodarskich zlokalizowanych miejscowości Kamion (lokalizacja - Zał. 3.10). W próbkach wód pobranych ze studni zlokalizowanych w sąsiedztwie mogilników Kamion I i Kamion II tylko w przypadku jednej studni natrafiono na niewielkie stężenie p,p -DDT (0,0036 µg/dm 3 ). Zawartość ta nie stanowi zagrożenia w świetle Normy dla wód pitnych i na potrzeby gospodarcze. We wszystkich badanych próbkach wód pobranych z piezometrów stwierdzono 16

17 obecność licznych pozostałości pestycydów. Najsilniej zanieczyszczona jest próbka z otworu P 2 przy bunkrze Kamion I, w której stwierdzono występowanie 6 różnych związków chloroorganicznych (Tabela 3.3). Stężenie p,p - DDD wynoszące 0,499 µg/dm 3 świadczy o istnieniu zanieczyszczeń pestycydowych związanych ewidentnie z nieużywanymi obecnie środkami ochrony roślin zdeponowanymi w mogilniku. Podobnie w wodach z piezometru P 1 znajdującego przy bunkrze Kamion II natrafiono na znaczny inwentarz pestycydowych związków chloroorganicznych. Oznaczone stężenia nie przekraczają dopuszczalnych zawartości dla wód pitnych jednak stanowią dla nich realne zagrożenie (gamma HCH 0,0392 µg/dm 3, delta HCH 0,0366 µg/dm 3 ). Głębokość występowania zanieczyszczonych pestycydami wód w piezometrze P 1 (Kamion II) dowodzi nieszczelności konstrukcji bunkra i degradacji środowiska gruntowo wodnego w jej sąsiedztwie. W 6 próbkach wód (3 piezometry i 3 studnie) wykonano także oznaczenia parametrów fizyko-chemicznych oraz badania zawartości anionów i kationów (Tabela 3.3, Tabela 3.4). Uzyskane wyniki nie wykazały generalnie istnienia podwyższonych wartości i stężeń zarówno oznaczanych parametrów fizycznych (ph, przewodnictwo itd.) jak i poszczególnych pierwiastków Wnioski Na terenie składowiska przeterminowanych środków ochrony roślin w miejscowości Kamion (dwa bunkry żelbetonowe) wykonano badania geologiczno sozologiczne, których zadaniem było ustalenie stanu środowiska gruntowo wodnego w rejonie mogilnika oraz wykazanie ewentualnych skażeń pochodzących od nieszczelnego obiektu. Zastosowane przy ocenie stanu środowiska metody (badania geofizyczne, pomiary atmogeochemiczne, wiercenia sond sozologicznych oraz piezometrów) pozwoliły wykazać, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska gruntowo-wodnego niebezpieczne substancje pestycydowe. Znaczące zawartości związków pestycydowych oznaczone w gruntach w sąsiedztwie obu bunkrów mogilnika Kamion, sprzyjająca migracji zanieczyszczeń budowa geologiczna oraz liczne związki pestycydowe obecne w wodach podziemnych w odwierconych piezometrach dają podstawą do likwidacji mogilnika w Kamionie. 17

18 4. Składowisko przeterminowanych ś.o.r. w Dużym Lesie (gmina Przytyk, powiat Radom) 4.1. Ogólna charakterystyka mogilnika Położenie geograficzne obiektu Mogilnik przeterminowanych środków ochrony roślin położony jest w lesie w pobliżu przysiółka o nazwie Duży Las, do którego prowadzi droga gruntowa od wsi Domaniów (Zał. 4.1). Fizycznogeograficznie teren mogilnika w Dużym Lesie znajduje się na obszarze Podprowincji Niziny Środkowopolskie, Makroregionu Wzniesienia Południowomazowieckie, Mezoregionu Równina Radomska Morfologia W bezpośrednim sąsiedztwie omawianego obiektu teren jest lekko pofalowany. Są to tereny leśne z występującymi lokalnie niewielkimi wzniesieniami. Obiekt zlokalizowany jest na niewielkim zboczu. Rzędne obszaru w pobliżu składowiska wahają się około w przedziale m n.p.m Hydrografia W bezpośredniej okolicy analizowanego mogilnika nie występują cieki ani zbiorniki wód stojących. Najbliższa rzeka to Radomka płynąca w odległości około 1500 m na południowy wschód od obiektu Budowa geologiczna Budowę geologiczną podłoża w sąsiedztwie omawianego mogilnika określono na podstawie wstępnych analiz materiałów archiwalnych, badań geofizycznych (sondowań) (Zał. 4.2) oraz wierceń piezometrów. Podczas prac geofizycznych, mających na celu rozpoznanie budowy geologicznej podłoża mogilnika, na obiekcie Duży Las wykonywano sondowania elektrooporowe. Ilości wykonanych poszczególnych typów prac przedstawiają się następująco: Sondowania geoelektryczne: 10 SGE o rozstawie AB/2 = 80,0 100,0 m, w tym: 18

19 9 SGE o rozstawie AB/2 = 100,0 m 1 SGE o rozstawie AB/2 = 80,0 m Badania te pozwoliły na określenie następującej charakterystyki opornościowej poszczególnych warstw geologicznych w podłożu badanego mogilnika: warstwa piaszczysta, przypowierzchniowa (częściowo antropogen) kilka kilkanaście tys. Ωm piaski suche Ωm kompleks piaszczysty, zawodniony (z przewarstwieniami pyłów i glin w stropie) Ωm gliny zwałowe Ωm Sondowania geoelektryczne pozwoliły na opracowanie przekroju geoelektrycznego popartego interpretacją geologiczną (Zał. 4.3). Przekrój ten pokazuje, że w podłożu mogilnika występują utwory dobrze przepuszczalne (piaski o różnej granulacji) podścielone na głębokości około m glinami. Od głębokości około 7,5 m p.p.t. występuje kompleks piaszczysty zawodniony Warunki hydrogeologiczne Analiza map hydrogeologicznych oraz wykonane otwory piezometryczne pozwoliły na określenie lokalnych warunków hydrogeologicznych w sąsiedztwie mogilnika. Warstwę wodonośną pierwszego poziomu budują piaski średnioziarniste, z przewarstwieniami piasków pylastych lub gliniastych nawiercone w dwóch wykonanych w sąsiedztwie obiektu piezometrach. Poziom ten posiada zwierciadło wody swobodne, stabilizujące się na głębokości około 7,0-8,0 m p.p.t. Składowisko pestycydów posadowione zostało w piaskach drobnoziarnistych i średnioziarnistych, które posiadają dobre własności filtracyjne. W takich utworach bez większych trudności mogą migrować wraz z wodami opadowymi wszelkie substancje niebezpieczne wydostające się z nieszczelnych komór. Teren mogilnika jest zlokalizowany na obszarze Głównych Zbiorników Wód Podziemnych nr 412 i 413 Szydłowiec - Goszczewice (J 1 J 2 + J 3 ). 19

20 Zagospodarowanie terenu Mogilnik położony jest w lesie pomiędzy dwoma duktami, na zboczu niewielkiego wzniesienia. Teren ogrodzony jest drutem kolczastym rozpiętym na drzewach. Z tego względu ogrodzenie ma nieforemny kształt, a kilka komór znajduje się poza jego obrębem. Większość z komór zlokalizowana jest u podnóża zbocza. Cześć komór jest przysypana kopczykami ziemi, część natomiast nie jest zaziemiona i ma porozbijane pokrywy betonowe. Z danych archiwalnych wynika, że mogilnik składa się z 80 zbiorników wykonanych z kręgów betonowych. Prawdopodobnie złożono tu około 60 Mg nieprzydatnych pestycydów Badania wpływu mogilnika na środowisko Prace terenowe Badania geofizyczne profilowania elektrooporowe Na omawianym obiekcie wykonano łącznie 100 pkt. profilowych o rozstawie elektrod AB/2 = 10,0; 16,0 m; MN/2 = 0,5 m Wykorzystując profilowania elektrooporowe wykonane na mogilniku wykreślono mapy rozkładu oporów gruntu na głębokościach około 3,0 i około 5,0 m p.p.t. (Zał. 4.4 i Zał. 4.5). Na obu mapach stwierdzono strefę obniżeń oporu (poniżej i 500 Ωm) w północnej i północno wschodniej części obiektu. Charakter anomalii pozwala je w sposób jednoznaczny wiązać z mogilnikiem. Pomiary atmogeochemiczne Na terenie obiektu wykonano łącznie 150 atmogeochemicznych punktów pomiarowych. W zdecydowanej większości pomiarów uzyskano zerową zawartość lotnych związków organicznych w powietrzu glebowym. Jedynie w 3 punktach wskazania aparatu były powyżej zera. Maksymalna oznaczona zawartość omawianych związków wyniosła 0,8 ppm. Świadczy to o istnieniu niewielkiego zanieczyszczenia powietrza glebowego, które może być wiązane z nieszczelnością komór. Jednakże tak niskich zawartości w tak niewielu punktach nie można jednoznacznie wiązać z mogilnikiem. Nie da się wykluczyć innej przyczyny np. niewielkiej plamy oleju lub benzyny. Pobór próbek wód i gruntów Na podstawie badań geofizycznych zlokalizowano, w sąsiedztwie badanego mogilnika 2 otwory obserwacyjne P 3, P - 4 (lokalizacja Zał. 4.6). 20

21 W trakcie wykonywania wierceń pobrano 5 próbek gruntu z piezometrów. Z piezometrów P 3, P 4 pobrano do analizy próbki wód. W każdej z próbek gruntu i wód wykonano oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych. W próbkach wód wykonano także analizy fizykochemiczne. Ponadto w trakcie wykonywania sond oraz piezometrów pobrano 4 próbki gruntów na analizę granulometryczną Prace laboratoryjne Oznaczenia pozostałości pestycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych wykonane zostały w Centralnym Laboratorium Chemicznym PIG w Warszawie. Uzyskane wyniki analizy gruntu zestawiono w Tabelach 4.1, a wyniki analiz próbek wód zestawiono w Tabeli 4.2, 4.3, 4.4. Analizy chemiczne gruntu z rejonu mogilnika W badanych próbkach gruntu pochodzących z sond sozologicznych stwierdzono obecność 7 z 16 badanych związków chloroorganicznych, jednakże wartości zanieczyszczeń gruntów były bardzo niskie. Jedynie w przypadku gamma HCH (lindanu) zawartości tego pestycydu w gruntach przekraczają próg określony w Rozporządzeniu Ministra Środowiska... Natomiast wykryto wysokie stężenie parationu metylowego, związku z grupy pestycydów fosforoorganicznych, w próbce z otworu P-2 na głębokości 3,0-4,0 m µg/kg (Tabela 4.1). Analizy chemiczne wód wokół mogilnika Analizie na zawartość związków pestycydowych poddano wody z 2 piezometrów P-3 i P-4 zlokalizowanych w pobliżu mogilnika. We obydwu badanych próbkach wód stwierdzono obecność pozostałości pestycydów. Stężenia związków pestycydowych oznaczonych w wodach z piezometrów nie przekraczają zawartości na poziomie 0,1 µg/l. Uzyskane wyniki badań pestycydów w wodach wskazują, że mogilnik w Dużym Lesie jest nieszczelny powoduje zanieczyszczenie wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego oraz gruntów w swoim sąsiedztwie. W próbkach wód wykonano także oznaczenia parametrów fizyko-chemicznych oraz badania zawartości anionów i kationów (Tabela 4.3, Tabela 4.4). 21

22 Uzyskane wyniki nie wykazały istnienia podwyższonych wartości i stężeń zarówno oznaczanych parametrów fizycznych (ph, przewodnictwo itd.) jak i poszczególnych pierwiastków. Analizy granulometryczne gruntów W celu określenia parametrów hydrogeologicznych pierwszego poziomu wodonośnego w podłożu składowiska wykonano 4 analizy granulometryczne próbek gruntu pobranego podczas wykonywania piezometrów (Zał. 4.9 a d).. W dwóch przypadkach analizy wykazały obecność piasków gliniastych o współczynniku filtracji rzędu 10-6, a również w dwóch przypadkach piasków średnioziarnistych o współczynniku filtracji rzędu Tak więc z podłożu składowiska występuje warstwa wodonośna o zróżnicowanych, ale generalnie dobrych parametrach filtracyjnych, gdzie migracja wód podziemnych może zachodzić stosunkowo szybko. Infiltrujące wody opadowe bez większych trudności mogą ługować i transportować wszelkie substancje niebezpieczne wydostające się z nieszczelnych komór Wnioski Na terenie obiektu w Dużym Lesie przeprowadzono kompleksowe prace geologiczno geofizyczne mające na celu stwierdzenie w jakim stanie znajduje się mogilnik oraz czy emituje zgromadzone w nim substancje do środowiska. Wyniki pomiarów geofizycznych wskazują na anomalie elektrooporowe które można bezpośrednio wiązać z nieszczelnością komór. Również rezultaty analiz zawartości pozostałości pestycydów w wodach i gruntach wskazują, że mogilnik w Dużym Lesie jest nieszczelny i doprowadził do niewielkiego w chwili obecnej zanieczyszczenia środowiska w swoim sąsiedztwie. Ze względu na stosunkowo płytkie występowanie wód gruntowych obiekt zagraża jakości wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego. Ze względu na stwierdzoną emisję szkodliwych środków oraz to, iż obiekt jest zlokalizowany na obszarach GZWP nr 412 i 413, należy rozważyć decyzję o likwidacji mogilnika w Dużym Lesie. 22

23 5. Inwentaryzacja miejsc składowania przeterminowanych środków ochrony roślin w województwie mazowieckim 5.1. Obiekt: DOBIESZYN (CECYLÓWKA) I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Białobrzegi Gmina: Stromiec 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik zlokalizowany jest w nieczynnej starej piaskowni, w lesie, około m na zachód od zabudowań wsi Cecylówka (Zał ). II. Właściciel: Teren mogilnika i sam obiekt podlega Rejonową Spółdzielnię Samopomoc Chłopska w Białobrzegach. Właścicielem terenu są Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Dobieszyn. III. Opis obiektu: Mogilnik zlokalizowany jest w starej żwirowni. Zajmuje obszar o wymiarach około 12,0 x 44,0 m. W jego obrębie zlokalizowanych zostało łącznie 28 studni betonowych o dwóch różnych wymiarach (średnica 1,0 m i 1,2 m). Wokół wyrobiska, w którym zlokalizowany jest mogilnik znajduje się kilka słupków betonowych tworzących pozostałości po ogrodzeniu. Dane dotyczące wymiarów poszczególnych komór składowiska pozwoliły na oszacowanie objętości mogilnika na około 50 m 3. Daje to możliwość istnienia w mogilniku około 40 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin. Dane archiwalne mówią jedynie o 11 studniach betonowych, w których złożono 5 6 Mg przeterminowanych pestycydów. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Lasy: Mogilnik znajduje się na terenie Nadleśnictwa Dobieszyn, obręb Grabowy Las 2. Inne: Teren mogilnika znajduje się w odległości około m od najbliższej zabudowy mieszkalnej. 23

24 V. Prace sozologiczne: W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika wykonana została sonda sozologiczna (głębokość 3,0 m). Pozwoliła ona na pobranie próbki gruntu w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza laboratoryjna gruntu z głębokości 2,0 3,0 m na zawartość pestycydów potwierdziła istnienie pewnych zawartości pestycydów z grupy chloroorganicznych (Tabela 5.1.1). Uzyskane zawartości nie są wysokie. Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 24

25 5.2. Obiekt: GRÓJEC I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Grójec Gmina: Grójec 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik zlokalizowany jest w mieście Grójec, przy ulicy Mogielnickiej 93. II. Właściciel: Właścicielem mogilnika jest Urząd Miasta i Gminy w Grójcu, ul. Piłsudskiego 47. III. Opis obiektu: Według danych archiwalnych mogilnik w Grójcu zbudowany jest z 9 zbiorników wykonanych z kręgów betonowych. Z zbiornikach tych zdeponowanych zostało około 9 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Inne: Urząd Miasta i Gminy w Grójcu podjął decyzję o likwidacji obiektu, w r poinformował Delegaturę WIOŚ w Radomiu, że rozesłał w tej sprawie zapytania cenowe. Do chwili obecnej obiekt nie został zlikwidowany. 25

26 5.3. Obiekt: IŁŻA I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Radom Gmina: Iłża 1. Lokalizacja szczegółowa: Składowisko zlokalizowane jest w miejscowości Iłża, około 300 m na południowy wschód od drogi Iłża Kolonia Seredzice, na terenie prywatnym, przy ulicy Zawady (Zał ). II. Właściciel: Mogilnik znajduje się w chwili obecnej na terenie prywatnej posesji pana Szyszkowskiego (Zał ). III. Opis obiektu: Według danych archiwalnych mogilnik wykonany został w formie dołu ziemnego o wymiarach 2 x 2 x 1,5 m, następnie zasypany ziemią, ogrodzony płotkiem drewnianym o wymiarach 2 x 2m i oznakowany tabliczką z napisem Mogilnik. Według informacji GS Samopomoc Chłopska jednorazowo złożono tu kilku opakowań szklanych ze środkami ochrony roślin. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: W odległości około 400 m od mogilnika przepływa rzeka Iłżanka. Najbliższa studnia kopana znajduje się kilkanaście metrów od mogilnika 26

27 5.4. Obiekt: OROŃSKO I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Szydłowiec Gmina: Orońsko 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik zlokalizowany jest na obrzeżu miejscowości Orońsko, kilkadziesiąt metrów od skarpy nieczynnej piaskowni, na południowym stoku niewielkiego wzniesienia, w sąsiedztwie kilkunastoletniego lasu sosnowego (Zał ). II. Właściciel: Właścicielem mogilnika jest Rejonowa Spółdzielnia SCH w upadłości w Szydłowcu ul. Sowińskiego 6. III. Opis obiektu: Składowisko przeterminowanych środków ochrony roślin jest dość łatwe do penetracji (Zał ). Obejmuje ono ogrodzony obszar o wymiarach 7 x 5,5 m, w obrębie którego usytuowany jest zbiornik betonowy o pojemności 44 m 3. Zbiornik ten według danych archiwalnych został wypełniony w 40 %. Można więc szacowań, że w mogilniku złożonych zostało około 15 Mg przeterminowanych pestycydów. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: w sąsiedztwie mogilnika (około 150 m) przepływa ciek będą jednym z dopływów Oronki, której koryto znajduje się około 150 m na południe od obiektu 2. Ujęcia wody: około 300 m od mogilnika znajduje się najbliższa studnia kopana 27

28 5.5. Obiekt: OSINY I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Zwoleń Gmina: Zwoleń 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik zlokalizowany jest w gminie Zwoleń, w odległości około 300 m na wschód od drogi Lipsko Zwoleń, przy drodze polnej (około 300 m) prowadzącej do wsi Wólka Szelęźna. (Zał ). II. Właściciel: Właścicielem mogilnika jest Urząd Miasta i Gminy w Zwoleniu. III. Opis obiektu: Mogilnik zajmuje obszar 13 x 7 m, oznaczony tablicami i ogrodzony drutem kolczastym rozciągniętym na słupkach metalowych o wysokości 1 m (Zał ). Mogilnik tworzy 25 zbiorników betonowych o łącznej objętości około 45 m 3. Głębokość posadowienia zbiorników wynosi 2,3 m Każdy zbiornik wykonany został z kręgów betonowych o średnicy 1,0 m. Wszystkie zbiorniki zostały ustawione na ławie betonowej o grubości 0,15 m. Według danych archiwalnych mogilnik wypełniony jest w 100 % i złożono w nim około 8,3 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań. Według bazy danych Instytutu Ochrony Roślin w mogilniku zgromadzono 11 Mg przeterminowanych pestycydów. Informacje o objętości składowiska pozwalają przypuszczać, że zgromadzono w nim około 35 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: W pobliżu (około 150 m) przepływa jeden z dopływów rzeki Zwolenki. 2. Inne: Najbliższe studnie kopane znajdują się w odległości około 300 m na wschód od obiektu 28

29 5.6. Obiekt: PODROGÓW I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Sokołów Podlaski Gmina: Sokołów Podlaski 1. Lokalizacja szczegółowa: Mogilnik znajduje się na przedmieściach Sokołowa Podlaskiego, na działce oznaczonej numerem geodezyjnym 491. Do składowiska prowadzi polna droga (Zał ). II. Właściciel: Właścicielem działki jest Skarb Państwa III. Opis obiektu: Mogilnik tworzą dwie betonowe studnie oraz bunkier (Zał ). Aktualnie są one zaziemione. W mogilniku zgromadzono około 8 Mg przeterminowanych pestycydów. Znalazły się tam środki chwastobójcze, owadobójcze, grzybobójcze, zaprawy nasienne oraz wspomagacze i antywylęgacze. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Inne: Najbliższe zabudowania znajdują się około 300 m od obiektu V. Prace sozologiczne: W ramach prac sozologicznych w bezpośrednim sąsiedztwie mogilnika odwiercona została jedna sonda sozologiczna (głębokość 3,0 m). Pozwoliła one na pobranie próbki gruntu w celu przeprowadzenia badania uziarnienia oraz w celu wykonania analizy laboratoryjnej na zawartość związków pestycydowych. Analiza granulometryczna (Zał ) pozwoliła określić pobrany grunt na głębokości 3,0 m z sondy jako glinę piaszczystą, zwięzłą o współczynniku filtracji k = 5,48 x 10-9 m/s (wg wzoru USBSC). W sąsiedztwie mogilnika występują więc grunty słaboprzepuszczalne, jednak daje to możliwość pewnej migracji niebezpiecznych związków w przypadku gdy istnieje nieszczelność mogilnika. Analiza laboratoryjna próbki gruntu na zawartość pestycydów z wykonanej sondy sozologicznych (głębokość 2,0 3,0 m) potwierdziła istnienie zdecydowanej większości oznaczanych pestycydów z grupy chloroorganicznych oraz związku z grupy 29

30 fosforoorganicznych (Tabela 5.6.1). Uzyskane zawartości niektórych pestycydów są dość wysokie (izomery HCH, Endosulfan I, metoksychlor oraz p,p - DDE, p,p DDT i p,p - DDD µg/kg). Rodzaje związków (nie są w tej chwili używane), na które natrafiono dają podstawę do stwierdzenia, że obiekt jest nieszczelny i emituje do środowiska niebezpieczne substancje. 30

31 5.7. Obiekt: SUSKOWOLA I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Radom Gmina: Pionki 1. Lokalizacja szczegółowa: Teren badań znajduje się w centralnej części Suskowoli na zachód od drogi Pionki Zwoleń na działce oznaczonej numerem geodezyjnym 32/8 (Zał ). II. Właściciel: Właścicielem terenu jest Gmina Pionki. III. Opis obiektu: Mogilnik tworzyły trzy zbiorniki betonowe wykonane z kręgów studziennych. Każdy zbiornik był zbudowany z dwóch kręgów o średnicy wewnętrznej 0,9 m przykrytych płytami betonowymi. W dwóch zbiornikach złożone zostały odpady ś.o.r wraz z zanieczyszczeniami. W trzecim zbiorniku znalazły się stłuczki szklane oraz puste opakowania. Zbiorniki z przeterminowanymi ś.o.r posiadały betonowe uszczelnienie dna, natomiast zbiornik ze stłuczkami szklanymi takiego zabezpieczenia nie posiadał. W chwili obecnej całość odpadów zdeponowanych w mogilniku została wyjęta i jest składowana w 23 beczkach plastikowych wyłożonych workami foliowymi. Opróżnione zbiorniki zostały dokładnie oczyszczone, zdezynfekowane wapnem, następnie zasypane piaskiem i od góry zakryte betonowymi płytami. W chwili obecnej brak jest śladów istnienia mogilnika (Zał ). Według danych Instytutu Ochrony Roślin w Sośnicowicach w mogilniku składowane było około 10 Mg odpadów, jednak ilość zapełnionych przeterminowanymi pestycydami beczek wskazuje, że w mogilniku mogło być zdeponowanych najwyżej około 3 Mg przeterminowanych środków. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: Przy zachodniej granicy mogilnika przepływa ciek będący dopływem Zagożdżanki. 2. Studnie i ujęcia wód: najbliższa studnia położona jest około 300 m od mogilnika 31

32 5.8. Obiekt: ZAJEZIERZE (NAGÓRNIK) I. Lokalizacja mogilnika: Powiat: Kozienice Gmina: Sieciechów 1. Lokalizacja szczegółowa: Składowisko przeterminowanych pestycydów znajduje się w starym forcie wchodzącym niegdyś w skład twierdzy Dęblin. Fort usytuowany jest po prawej stronie nowej drogi z Zajezierza do Sieciechowa. Składowisko leży na lewym brzegu Wisły, w obrębie wysokiego tarasu zalewowego (Zał ). II. Właściciel: Właścicielem terenu jest Urząd Gminy Sieciechów. III. Opis obiektu: Mogilnik wykorzystuje stary carski fort wojskowy. Przeterminowane środki zostały złożone w jednej z niezniszczonych komór obiektu. Według danych archiwalnych w forcie może znajdować się około 60 Mg przeterminowanych środków ochrony roślin. IV. Charakterystyka terenu otaczającego obiekt: 1. Cieki i zbiorniki wodne: bazą drenażową terenu mogilnika jest rzeka Wisła, która przepływa kilka kilometrów od obiektu 2. Inne: najbliższe zabudowania położone są około 400 m od mogilnika 32

33 6. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji na terenie województwa mazowieckiego zlokalizowanych zostało 11 mogilników z przeterminowanymi środkami ochrony roślin. W województwie mazowieckim istnieje także jeden specyficzny obiekt znajdujący się w powiecie Lipsko, gmina Ciepielów mogilnik Wielgie. Jest to dół ziemny o wymiarach 2 x 3 x 3 m, a jego lokalizacja w chwili obecnej nie jest do końca możliwa, nie wzięto więc go pod uwagę przy opisie szczegółowym poszczególnych mogilników. Archiwalne protokoły mówią o złożeniu w mogilniku w Wielgiem około 120 kg przeterminowanych pestycydów. Wizje lokalne poszczególnych obiektów, prace sozologiczne oraz analizy danych archiwalnych i geologicznych pozwoliły na uzyskanie informacji, które mogą posłużyć do określenia pewnej strategii działań związanych z likwidacją mogilników z przeterminowanymi środkami ochrony roślin na terenie województwa mazowieckiego. Pomocnymi przy wypracowaniu pewnych priorytetów okazały się wykonane mapy. Pierwsza z nich to Położenie mogilników w województwie mazowieckim na tle GZWP i obszarów chronionego krajobrazu, natomiast druga to Mapa lokalizacji mogilników na obszarze woj. mazowieckiego wraz z ujęciami wód podziemnych znajdującymi się w odległości do 2 km od poszczególnych obiektów wraz z wykazem studni (Zał. 6.1, Zał. 6.2). Głównym kryterium przy typowaniu kolejności obiektów do likwidacji było ich ewentualne położenie w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych. W województwie mazowieckim okazało się, że w obrębie zbiorników GZWP leżą wszystkie istniejące mogilniki z wyjątkiem Podrogowa. Kolejnym ważnym kryterium było położenie mogilników w sąsiedztwie czynnych ujęć wód podziemnych. W tym przypadku obiektami najbardziej zagrażającymi dużej ilości ujęć okazały się być: Grójec, Iłża, Kamion i dalej Garlino Krzywonoś, Dobieszyn, Podrogów, Zajezierze (Nagornik), Duży Las, Orońsko i Suskowola. Innym elementem argumentującym konieczność likwidacji danego mogilnika było także jego położenie w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu. W tym przypadku typowanym do likwidacji mogilnikiem okazał się obiekt Iłża. Przy typowaniu kolejności likwidacji poszczególnych obiektów brano także pod uwagę budowę geologiczną w podłożu analizowanych mogilników. 33