Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w III kwartale 2014 r.

Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w III kwartale 214 r. URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, grudzień 214 r.

Spis treści 1 Najważniejsze spostrzeżenia i wnioski... 3 2 Charakterystyka ogólna sektora spółdzielczego... 5 2.1 Uwagi metodyczne... 5 2.2 Sektor spółdzielczy na tle sektora bankowego... 5 2.3 Udziałowcy... 6 2.4 Zatrudnienie i placówki... 6 2.5 Programy postępowania naprawczego... 6 3 Bilanse banków spółdzielczych i zrzeszających w kontekście ich wzajemnych relacji... 7 3.1 Nadwyżka depozytów nad kredytami sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych... 9 4 Analiza wskaźników LCR w sektorze spółdzielczym... 13 4.1 Banki zrzeszające... 13 4.2 Banki spółdzielcze... 14 4.3 Podsumowanie... 16 5 Należności brutto banków spółdzielczych i zrzeszających... 17 5.1 Należności od sektora finansowego... 17 5.2 Należności od sektora niefinansowego... 17 5.2.1 Podmiotowy układ należności... 17 5.2.1.1 Banki spółdzielcze ogółem... 17 5.2.1.2 Banki zrzeszające... 17 5.2.2 Rodzajowy układ należności... 19 5.2.2.1 Banki spółdzielcze ogółem... 19 5.2.2.2 Banki zrzeszające... 19 5.3 Poziom odpisów na należności ze stwierdzoną utratą wartości od sektora niefinansowego oraz zabezpieczenia... 2 5.4 Należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych... 2 6 Źródła finansowania... 21 6.1 Banki spółdzielcze... 21 6.2 Banki zrzeszające... 21 7 Wyniki finansowe i efektywność... 23 7.1 Banki spółdzielcze... 23 7.2 Banki zrzeszające... 24 7.3 Efektywność banków spółdzielczych i zrzeszających... 24 8 Fundusze własne i adekwatność kapitałowa... 27 9 Spis wykresów... 28 1 Spis tablic... 28 11 Spis załączników... 29 2

1 Najważniejsze spostrzeżenia i wnioski Banki spółdzielcze 1) Wynik finansowy netto sektora banków spółdzielczych zwiększył się o 11,3% w stosunku do III kwartału 213 r., niemniej kształtuje się na poziomie 79,7% wyniku z III kwartału 212 r. Porównując wynik odsetkowy na koniec III kwartału 214 r. z analogicznym okresem roku ubiegłego stwierdzono wzrost wyniku: a. od osób prywatnych (w efekcie obniżenia oprocentowania depozytów o 265,1 mln zł); b. od przedsiębiorstw (na skutek równoległego wzrostu akcji kredytowej oraz zmniejszenia oprocentowania depozytów o 86,7 mln zł); c. od instrumentów dłużnych NBP i Skarbu Państwa (łącznie o 76,8 mln zł, co jest związane z rosnącymi inwestycjami w te instrumenty); d. od rolników (o 3,1 mln zł); oraz spadek wyniku: a. od banków (na skutek zmniejszenia oprocentowania depozytów złożonych w bankach zrzeszających oraz wycofania dużej części depozytów z banków zrzeszających o 197,1 mln zł); b. od instytucji rządowych i samorządowych (o 66,9 mln zł w tym w wyniku zmniejszenia dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych o 67, mln zł); c. od przedsiębiorców indywidualnych (o 4,6 mln zł). W rezultacie wynik odsetkowy zwiększył się o 193,3 mln zł (o 8,2%), co przy wzroście wyniku pozaodsetkowego o 3,2% dało przyrost wyniku działalności bankowej o 6,9%. Jednocześnie przyrost kosztów operacyjnych (o 2,6%) był dużo niższy i mimo znacznego zwiększenia salda rezerw (w tym rezerw celowych) nastąpił stosunkowo wysoki wzrost wyniku finansowego brutto i netto. 2) W bankach spółdzielczych utrzymuje się wysoka i kosztowna nadpłynność wynikająca z szybkiego przyrostu depozytów zwłaszcza sektora niefinansowego jest to skutek wysokiego oprocentowania depozytów, braku mechanizmu dystrybucji wolnych środków wewnątrz zrzeszeń oraz braku limitów depozytów złożonych przez banki w bankach zrzeszających. Kwestia ta jest obecnie jednym z ważniejszych problemów sektora bankowości spółdzielczej z punktu widzenia jego bieżących wyników finansowych, ale również w perspektywie długofalowej, zwłaszcza uwzględniając możliwości akumulacji kapitału niezbędnego do modernizacji sektora. Długofalowe rozwiązanie problemu nadwyżki depozytów nad kredytami, a ściśle biorąc minimalizacja jej negatywnego wpływu na wyniki banków, jest konieczne zwłaszcza w sytuacji niskich stóp procentowych NBP oraz WIBOR/WIBID. W zrzeszeniu BPS SA od kilku miesięcy funkcjonuje tzw. giełda depozytowa na której banki zrzeszone mogą pożyczać środki oraz je deponować. Warunkiem ulokowania środków na giełdzie jest zobowiązanie się banku do nie wycofywania ich przed określonym terminem. Banki zrzeszone mogą tam pozyskać środki na czas do 15 miesięcy. Giełda nie cieszy się jeszcze dużym zainteresowaniem zdeponowanych jest na niej ok. 4 mln zł, co biorąc pod uwagę nadwyżki banków zrzeszonych nie jest kwotą dużą. Niemniej jest to krok we właściwym kierunku. 3) W należnościach od sektora niefinansowego obserwuje się szybki przyrost należności od przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych. Należności od obu tych grup klientów stanowiły we wrześniu 214 r. 49,9% należności ogółem od sektora niefinansowego. W tych grupach występuje też największy udział należności zagrożonych (aczkolwiek mniejszy niż w krajowych bankach 3

komercyjnych, czy w bankach zrzeszających). Wbrew tradycyjnemu wizerunkowi banków spółdzielczych rolnicy nie są już ich najważniejszymi klientami. Jakość należności od sektora niefinansowego pogorszyła się. We wrześniu wskaźnik jakości wyniósł 7,% ( w grudniu 213 r. 6,5%). 4) W II i III kwartale 214 r. zahamowany został przyrost depozytów w bankach spółdzielczych. Dynamika depozytów ogółem wyniosła 1,5% w stosunku do I kwartału, podobnie jak depozytów sektora niefinansowego (1,4%). Depozyty osób prywatnych w dalszym ciągu rosły, niemniej ich dynamika zmniejszała się na przestrzeni II i III kwartału. Przyczynił się do tego niewielki spadek ich oprocentowania, zwłaszcza w przypadku depozytów terminowych. 5) Banki spółdzielcze w II i III kwartale wycofały 3,6 mld zł depozytów z banków zrzeszających (12,8% stanu z końca marca 214 r.). Wycofane środki zostały zainwestowane w instrumenty dłużne (,3 mld zł) oraz w należności od sektora niefinansowego. 6) Wszystkie banki spółdzielcze posiadały łączny współczynnik wypłacalności liczony według zasad ITS większy niż 8%, przy czym minimalny wyniósł 8,2%, a maksymalny 6,1%. Minimum kapitału założycielskiego w kwocie równowartości 1 mln euro nie spełniało 6 banków w tym 2 banki miały fundusze własne poniżej 1 mln euro. Banki zrzeszające 1) Wynik odsetkowy banków zrzeszających, w stosunku do września 213 r., wzrósł o 15,3%. Spowodowane to było spadkiem ujemnego wyniku odsetkowego od banków o 34,6%, na skutek zmniejszenia oprocentowania depozytów złożonych przez banki spółdzielcze oraz wycofania przez nie części tych depozytów. W konsekwencji nastąpił wzrost wyniku działalności bankowej o 12,8% (tj. o 33,7 mln zł). 2) Jakość należności od sektora niefinansowego pogorszyła się w stosunku do grudnia 213 r. (z 19,% do 2,4%) i jest niska w porównaniu z bankami spółdzielczymi i komercyjnymi, zwłaszcza w przypadku kredytów dla przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych. 3) Głównym składnikiem pasywów banków zrzeszających są depozyty banków zrzeszonych. We wrzesniu 214 r. ich udział w pasywach wyniósł 85,3%. W II i III kwartale 214 r. banki spółdzielcze wycofały 3,6 mld zł depozytów, co pociągnęło za sobą odpowiednie zmniejszenie zaangażowania banków zrzeszających w instrumenty dłużne NBP i Skarbu Państwa. 4) Łączne współczynniki wypłacalności banków zrzeszających kształtowały się następująco: a. współczynnik kapitału podstawowego Tier I: 7,8%; b. współczynnik kapitału Tier I: 8,% c. łączny współczynnik kapitałowy: 1,8% 4

2 Charakterystyka ogólna sektora spółdzielczego We wrześniu 214 r. działało 566 banków spółdzielczych, z czego 24 było zrzeszonych w SGB-Banku SA w Poznaniu, a 361 w BPS SA w Warszawie. Jeden bank, tj. Krakowski Bank Spółdzielczy nie jest zrzeszony. Liczba banków, w stosunku do grudnia 213 r., zmniejszyła się o 5 wskutek przeprowadzonych procesów łączeniowych. 2.1 Uwagi metodyczne W analizie zastosowano podział banków spółdzielczych na grupy według aktywów oraz funduszy własnych, który przedstawia tablica 2.1. Grupy banków dla kolejnych lat, począwszy od 21 r. wydzielone zostały na podstawie danych za wrzesień 214 r. Oznacza to w szczególności, że publikowane wskaźniki porównywalne są ze wskaźnikami z wcześniejszych analiz tylko na poziomie banków spółdzielczych ogółem. Tabl. 2.1 Liczba banków spółdzielczych wg aktywów (mln zł) i funduszy własnych (mln euro) 3.9.214 r. fw<1, 1, fw<1,1 1,1 fw<1,2 1,2 fw<1,3 1,3 fw<1,4 1,4 fw<1,5 1,5 fw<2, 2, fw<3, 3, fw<4, 4, fw<5, 5, fw<1, 1, fw<15, fw 15, razem a 1 7 7 5 a < 1 1 17 7 25 2 a < 5 1 22 69 12 113 1 a < 2 3 48 68 26 2 165 5 a < 1 1 1 5 11 56 84 1 1 169 a < 5 1 5 7 9 1 14 37 4 87 Razem 2 5 8 9 15 25 96 136 88 49 9 29 14 566 2.2 Sektor spółdzielczy na tle sektora bankowego Udział aktywów sektora spółdzielczego w całym sektorze bankowym zmniejszył się o,6 p.p. w stosunku do grudnia 213 r. głównie z uwagi na wysoką dynamikę zobowiązań banków komercyjnych w stosunku do sektora finansowego oraz rządowego i samorządowego. Udział kredytów i pożyczek dla sektora niefinansowego wzrósł o,1 p.p. funduszy własnych o,5 p.p., zatrudnienia o,1 p.p. Zmniejszył się natomiast udział depozytów sektora niefinansowego o,1 p.p. Wykres 2.1 Udział sektora spółdzielczego (banki spółdzielcze i zrzeszające) w sektorze bankowym (w %) 3.9.214 24 2 16 12 8 4 7,3 7,8 8,3 8,2 8,6 9,2 8,6 7,7 7,8 8, 8,2 8,2 8,1 8,6 6,3 7, 7,2 7,1 7,7 7,8 7,9 8,8 8,5 9, 8,9 9,4 1,1 1, 18,7 19,4 19,3 19,8 2, 2,2 2,3 aktywa fundusze własne kredyty i pożyczki dla depozyty sektora zatrudnienie sektora niefinansowego niefinansowego 28 29 21 211 212 213 214.9 Wykres 2.2 Udział w aktywach banków spółdzielczych grup banków wg funduszy własnych i aktywów 3.9.214 r. (%) 5

2.3 Udziałowcy Na koniec września 214 r. liczba udziałowców banków wyniosła 1 21 59 osób, w tym 1 17 483 to osoby fizyczne. W III kwartale 214 r. ich liczba zmniejszyła się o 2 935 osób. Tabl. 2.2 Liczba banków z dużymi udziałowcami według wielkości aktywów 3.9.214 r. liczba banków z dużymi udziałowcami liczba dużych udziałowców a < 5 54 15 5 a < 1 44 1 1 a < 2 41 14 2 a < 5 41 118 5 a < 1 11 31 a 1 2 3 razem 193 56 2.4 Zatrudnienie i placówki Zatrudnienie w bankach spółdzielczych zmniejszyło się w stosunku do grudnia 213 r. o,2%. Przeciętne zatrudnienie wyniosło 58 etatów (w bankach o aktywach większych lub równych 1, mld zł 439 etatów, w bankach o aktywach mniejszych niż 5 mln zł 18 etatów). Liczba placówek (łącznie z centralami) zmniejszyła się o 2. Banki o aktywach większych lub równych 1 mln zł posiadają 81,4% wszystkich placówek banków spółdzielczych.(bez central). 2.5 Programy postępowania naprawczego Wykres 2.3 Przeciętne zaangażowanie w funduszu udziałowym członków posiadających 5% lub więcej kwoty funduszu (tys. zł) 3.9.214 r. Wykres 2.4 Odsetek funduszu udziałowego przypadającego na członków posiadających 5% lub więcej kwoty funduszu (%) 3.9.214 r. Na koniec września 29 banków było zobowiązanych do realizacji programów postępowania naprawczego. Wykres 2.5 Liczba banków zobowiązanych do wykonania programów postępowania naprawczego oraz udział ich depozytów gospodarstw domowych w depozytach gospodarstw domowych sektora ogółem 214.9.3 4 35 3 25 2 15 1 5 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 23,5 13,3 5,3 6,5 2, 9,2 1,5 11,2, a < 5 5 a < 1 1 a < 2 2 a < 5 5 a < 1 a 1 razem osoby fizyczne 94 157 75 15 136 143 27 118 2,5 6,8 osoby prawne 497 393 1,6 4846 5,5 7,4 254 152 a < 5 5 a < 1 1 a < 2 2 a < 5 5 a < 1 a 1 razem osoby fizyczne osoby prawne 6

3 Bilanse banków spółdzielczych i zrzeszających w kontekście ich wzajemnych relacji Banki spółdzielcze Przyrost aktywów o 6,2% (do 12,6 mld zł) w stosunku do grudnia 213 r. Kwota przyrostu to 6, mld zł. Największy udział miał tu wzrost (o 3,1 mld zł) zobowiązań wobec sektora niefinansowego (w tym osób prywatnych o 3,5 mld zł), o 1,5 mld zł zobowiązań wobec sektora rządowego i samorządowego i,7 mld zł kapitałów; Banki ulokowały 5,2 mld zł w należnościach od sektora niefinansowego, 2,7 mld zł w instrumentach dłużnych (w tym 1,3 mld zł bony NBP oraz 1,1 mld zł obligacje skarbowe). Zmniejszyły się natomiast należności od banków zrzeszających o 2,7 mld zł. Banki zrzeszające Spadek aktywów o 8,4%, (do 3, mld zł) w stosunku do grudnia 213r. Kwota zmiany to 2,8 mld zł, spowodowana zmniejszeniem zobowiązań wobec sektora finansowego również o 2,8 mld zł. Spośród głównych pozycji aktywów zmniejszyły się instrumenty dłużne i kapitałowe o 2,7 mld zł, w tym spadek o 4, mld kwoty bonów pieniężnych NBP oraz wzrost obligacji skarbowych o,5 mld zł. Udział zobowiązań wobec sektora finansowego (głównie banków spółdzielczych) zmniejszył się do 84,8% pasywów (z 86,1% w grudniu 213 r.) Przyrost o 2,3 p.p. w stosunku do grudnia 213 r. Zmniejszenie o 5,4 p.p. w stosunku do grudnia 213 r. Wykres 3.1 Struktura bilansu banków spółdzielczych i zrzeszających 3.9.214 r. 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 8,4 5,4 7,3 5,4 55,7 25,1 banki spółdzielcze Aktywa 45,5 3,4 39, 4,8 banki zrzeszające pozostałe aktywa (%) instrumenty dłużne i kapitałowe (%) należności od instytucji rządowych i samorządowych (%) należności od sektora niefinansowego (%) 1,3 77,4 1 należności od sektora finansowego (%) 1,8 banki spółdzielcze 1 9 8 7 6 5 4 3 2 2,2 1,4 4,8 1,3 7,7 8,2 Pasywa 84,8 banki zrzeszające pozostałe pasywa (%) kapitały (%) zobowiązania wobec instytucji rządowych i samorządowych (%) zobowiązania wobec sektora niefinansowego (%) zobowiązania wobec sektora finansowego (%) 1) W ciągu trzech kwartałów 214 r. (a zwłaszcza w II i III kwartale) nastąpiły istotne zmiany w strukturze aktywów i pasywów banków zrzeszających: a. po stronie pasywów duży spadek zobowiązań wobec sektora finansowego, czyli głównie banków spółdzielczych; b. po stronie aktywów zmniejszenie instrumentów dłużnych i kapitałowych oraz należności od sektora niefinansowego. Wykres 3.2 Aktywa i pasywa banków zrzeszających (mld zł) 4 35 3 25 2 2,6 12,7 Aktywa - banki zrzeszające 2,6 1,8 2,4 2,2 2,3 18,1 17,1 15,3 16,4 17,1 2,3 2,2 13,7 13,7 4 35 3 25 2,9 1,4 2,,3,6 1,4 2,2,4 Pasywa - banki zrzeszające,7,8,7 1,3,4 1,4 1,2 2,3,4 2,3 2,4,5 1,3,3,3 2,3,4 1,4,4 1,4,4,4 2,3 2,3 15 1 1,3 1,3 1,2 1,2 1,1 1,1 1,1 1, 15 1 25,4 3,8 28,8 27,8 28,2 29,1 25,7 25,5 5 12, 12,1 12,1 12,2 12, 11,7 11,6 11,7 5 1,4 1,3 1,2 1,5 1,1 1,4 1,4 1,4 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 pozostałe aktywa instrumenty dłużne i kapitałowe należności od instytucji rządowych i samorządowych należności od sektora niefinansowego należności od sektora finansowego 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 zobowiązania wobec sektora finansowego zobowiązania wobec sektora niefinansowego zobowiązania wobec iris kapitały pozostałe pasywa 7

Wykres 3.3 Struktura bilansu banków zrzeszających (%) Aktywa - banki zrzeszające 1 8,7 7,3 5,5 7,5 6,6 6,9 7,7 7,3 9 8 1 9 8 3, 1,8 Pasywa - banki zrzeszające 1,4 2, 2,3 2,1 1,5 1,4 4,5 3,9 4, 1,1 1, 4,2 3,7 4, 1,2 6,2 1,2,9,9 4,5 4,8 1,2 1,3 6,8 6,7 7, 7,2 6,8 7,6 7,7 7 6 42,3 51,2 5,9 46,9 49,9 5,9 45,5 45,5 7 6 5 4 4,4 3,6 3,6 3,6 3,4 3,2 3,5 3,4 5 4 84,6 87,1 86, 85,2 86,1 86,9 85,3 84,8 3 2 39,9 34,2 36,2 37,6 36,6 34,9 38,5 39, 3 2 1 4,6 3,7 3,7 4,5 3,5 4,1 4,8 4,8 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 należności od sekt. fin. należności od sekt. niefin. należności od instytucji r i s instrumenty dłużne i kapitałowe pozostałe aktywa 1 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 zobowiązania wobec sekt. fin. zobowiązania wobec sekt. niefin. zobowiązania wobec r i s kapitały pozostałe pasywa Wykres 3.4 Dynamika aktywów i pasywów banków zrzeszających, 212.12 = 1 15 Aktywa - banki zrzeszające 14 125 Pasywa - banki zrzeszające 13 12 115 118, 114,2 11 1 17,6 13,8 1,1 97,8 15 14,8 1,3 1,1 9 95 8 77,8 7 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 85 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 należności od sekt. fin. należności od sekt. niefin. należności od instytucji r i s zobowiązania wobec sekt. fin. zobowiązania wobec sekt. niefin. zobowiązania wobec r i s instrumenty dłużne i kapitałowe razem kapitały razem 2) W bilansach banków spółdzielczych najbardziej zauważalne zmiany to: a. po stronie aktywów silny przyrost instrumentów dłużnych (najwyższy na koniec I półrocza), przy czym dotyczy to już praktycznie wszystkich banków spółdzielczych, nie tylko największych, zmniejszenie należności od sektora finansowego, czyli głównie od banków zrzeszających, oraz przyrost należności od sektora niefinansowego; b. po stronie pasywów widoczny jest przede wszystkim wzrost depozytów sektora niefinansowego z tendencją do stabilizacji w II i III kwartale. Wykres 3.5 Aktywa i pasywa banków spółdzielczych (mld zł) 1 9 8 7 Aktywa - banki spółdzielcze 5, 5,1 5, 5,3 3,1 4,1 4,5 5,9 4,8 5, 5, 5, 5,2 2,9 5,1 5,4 5,5 5,5 8,3 9,5 8,7 5,3 5,3 5,5 1 9 8 7 Pasywa - banki spółdzielcze 2, 2,2 2,3 1,7 9,3 9,5 9,7 9,1 7,5 7,5 7,7 6,6 1,7 9,9 7, 2,3 2,4 2,3 1,1 1,3 1,6 8,4 8,4 8,5 6 5 47,5 48,1 49,8 51,4 51,9 53,2 55,6 57,1 6 5 4 3 4 3 66,5 71,8 72, 72,7 76,3 79,1 79,1 79,4 2 2 1 25,5 3,9 28,9 28, 28,4 29,4 26, 25,7 1 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 pozostałe aktywa instrumenty dłużne i kapitałowe należności od instytucji rządowych i samorządowych należności od sektora niefinansowego należności od sektora finansowego 1,9 1,8 1,7 1,8 1,8 1,7 1,7 1,8 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 zobowiązania wobec sektora finansowego zobowiązania wobec sektora niefinansowego zobowiązania wobec iris kapitały pozostałe pasywa 8

Wykres 3.6 Struktura bilansu banków spółdzielczych (%) Aktywa - banki spółdzielcze 1 5,6 5,5 5,4 5,6 5,2 5,3 5,4 5,4 3,4 3,4 4,5 9 4,7 6,1 8,2 5,9 5,5 9,3 8,4 5,4 5,4 5,4 5,2 5,2 5,4 8 7 1 9 8 7 Pasywa - banki spółdzielcze 1,9 2,1 2,4 2,5 1,7 2,2 2,3 2,2 1,6 1,1 1,2 1,3 1,2 9,9 1,1 1,3 7,7 8,1 8, 8,2 7,2 8,3 8,2 8,2 6 5 55,4 52,2 53,6 54,6 53,8 52,4 54,5 55,7 6 5 4 3 4 3 77,5 77,8 77,5 77,2 79, 77,9 77,6 77,4 2 1 29,7 33,5 31,1 29,7 29,4 28,9 25,5 25,1 2 1 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 należności od sekt. fin. należności od sekt. niefin. należności od instytucji r i s instrumenty dłużne i kapitałowe pozostałe aktywa 2,2 1,9 1,9 1,9 1,8 1,7 1,7 1,8 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 zobowiązania wobec sekt. fin. zobowiązania wobec sekt. niefin. zobowiązania wobec r i s kapitały pozostałe pasywa Wykres 3.7 Dynamika aktywów i pasywów banków spółdzielczych, 212.12 = 1 13 315 Aktywa - banki spółdzielcze 295 293,9 275 12 255 235 Pasywa - banki spółdzielcze 127,9 119,5 119,4 115,9 215 195 11 175 155 1 135 115 95 12,2 119,5 19,1 11, 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 9 95,7 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 należności od sekt. fin. należności od sekt. niefin. należności od instytucji r i s zobowiązania wobec sekt. fin. zobowiązania wobec sekt. niefin. zobowiązania wobec r i s instrumenty dłużne i kapitałowe razem kapitały razem 3.1 Nadwyżka depozytów nad kredytami sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych Depozyty sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych przewyższają znacznie należności od sektora niefinansowego przy braku mechanizmu dystrybucji wolnych środków wewnątrz zrzeszeń oraz braku limitów depozytów składanych przez banki w bankach zrzeszających jest to bardzo kosztowne. Obecnie, ważnym wyzwaniem wielokrotnie zresztą sygnalizowanym w analizach sektora bankowości spółdzielczej zarówno z punktu widzenia jego bieżących wyników finansowych, jak i kwestii długofalowych, uwzględniając możliwość akumulacji kapitału niezbędnego do modernizacji sektora, jest zbudowanie mechanizmów dystrybucji wolnych środków wewnątrz zrzeszeń. W zrzeszeniu BPS SA od kilku miesięcy funkcjonuje tzw. giełda depozytowa na której banki zrzeszone mogą pożyczać środki oraz je deponować. Warunkiem ulokowania środków na giełdzie jest zobowiązanie się banku do nie wycofywania ich przed określonym terminem. Banki zrzeszone mogą tam pozyskać środki na czas do 15 miesięcy. Giełda nie cieszy się jeszcze dużym zainteresowaniem zdeponowanych jest na niej ok. 4 mln zł, co biorąc pod uwagę nadwyżki banków zrzeszonych nie jest kwotą dużą. Niemniej jest to krok we właściwym kierunku. Wykres 3.1 wskazuje na bardzo silne wzajemne powiązania ekonomiczne pomiędzy bankami zrzeszającymi, a spółdzielczymi. Niemniej analiza wyników odsetkowych banków zrzeszających i zrzeszonych oraz porównanie stóp procentowych depozytów sektora niefinansowego oraz depozytów banków zrzeszonych w bankach zrzeszających wskazuje na to, że praktycznie do końca 213 r. te silne powiązania miały dość jednostronny charakter: zorientowane były na zapewnienie bankom zrzeszonym wysokich przychodów odsetkowych od depozytów złożonych w bankach zrzeszających. 9

Banki spółdzielcze nie uwzględniały przy tym, że to one są właścicielami banków zrzeszających i w dużej mierze są odpowiedzialne zarówno za adekwatny poziom ich kapitałów, jak i za ich sprawne funkcjonowanie. Wyniki banków zrzeszających istotnie pogorszyły się w 213 r., co było skutkiem m. in. niewłaściwej polityki właścicielskiej, która prowadziła do zbyt wysokiego oprocentowania depozytów osób prywatnych w bankach zrzeszonych i zmniejszenia wyniku odsetkowego od banków w 213 r. w bankach zrzeszonych z powodu spadku oprocentowania ich depozytów w bankach zrzeszających zwłaszcza banki zrzeszające nie były w stanie ponosić wysokich kosztów odsetkowych od depozytów, a szczególnie w drugiej połowie 213 r. kiedy zaczęły tworzyć duże rezerwy na należności zagrożone. Wysokie oprocentowanie depozytów stosowane przez banki zrzeszone zwłaszcza w okresie do połowy IV kwartału 212 r. skłaniało banki spółdzielcze do gromadzenia depozytów zwłaszcza od osób prywatnych, co doprowadziło z jednej strony do powstania dużej nadwyżki depozytów nad kredytami, a z drugiej strony do wysokich kosztów odsetkowych niekompensowanych w pełni przez przychody odsetkowe od kredytów ani od depozytów złożonych w bankach zrzeszających. Wykres 3.8 Relacja kredytów do depozytów sektora niefinansowego oraz do depozytów osób prywatnych w bankach spółdzielczych (%), według grup banków 85 kredyty / depozyty 83,8 115 kredyty / depozyty osób prywatnych 114,2 8 81,1 81,1 79,7 11,3 11 18,5 75 7 65 72,9 73,4 71,6 71,3 7,8 68,2 67,9 67,9 67,5 67,4 15 14,9 1 1,3 1,2 98,8 97,6 95 95,2 96, 95,1 93,6 93,6 92,5 9 6 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 85 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 a < 5 a 5 a 1 a 2 a 5 a 1 Razem a < 5 a 5 a 1 a 2 a 5 a 1 Razem Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że relacja kredytów do depozytów w krajowych bankach komercyjnych od wielu lat nie obniżyła się poniżej 1%. Wskazuje to na konieczność zmiany zasad rządzących relacjami wewnątrz zrzeszeń zwłaszcza w zakresie polityki kształtowania oprocentowania lokat wewnątrz zrzeszenia, do czego przyczynkiem winna być konieczność dostosowania otoczenia regulacyjnego do wymogów wynikających z pakietu CRD/CRR. Wskazuje to również na konieczność wypracowania skoordynowanej polityki zrzeszeń i ich uczestników w zakresie stóp procentowych, marketingu, rynków, na których działają lub mogłyby działać oraz sposobów działania. Wykres 3.9 Wybrane stopy WIBID 1 oraz stopa redyskonta weksli i stopa depozytowa NBP (%) 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5 12-1-2 12-3-2 12-5-2 12-7-2 12-9-2 12-11-2 13-1-2 13-3-2 13-5-2 13-7-2 13-9-2 13-11-2 14-1-2 14-3-2 14-5-2 14-7-2 14-9-2 ON 3M DEP RW 1 ON overnight, 3M do 3 miesięcy; SRW stopa redyskonta weksli NBP; DEP stopa depozytowa NBP. 1

Długofalowe rozwiązanie problemu nadwyżki depozytów nad kredytami, a ściśle biorąc minimalizacja jej negatywnego wpływu na wyniki banków, jest konieczne zwłaszcza w sytuacji niskich stóp procentowych. Wiele wskazuje na to, że niskie stopy procentowe nie są zjawiskiem przejściowym. Wykres 3.1 Przeciętne oprocentowanie depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych i depozytów banków w bankach zrzeszających 5, 4,5 4,55 4, 3,5 3, 2,5 3,21 3,66 3,11 3,42 2,9 3,15 2,68 2,98 2,51 2,31 2,29 2,26 2, 1,89 1,87 1,86 1,5 1,34 1,,5,,56,51,47,47,42,42,4 212 I-III 213 I-VI 213 I-IX 213 213 I-III 214 I-VI 214 I-IX 214 oprocentowanie depozytów sekt niefinansowego w BS oprocentowanie depozytów BS w BZ różnica W bankach spółdzielczych zmniejsza się wynik odsetkowy od banków Z danych sprawozdawczych banków spółdzielczych wynika, że oprocentowanie depozytów banków zrzeszonych w bankach zrzeszających zmniejsza się szybciej niż oprocentowanie depozytów sektora niefinansowego (źródło nadwyżek lokowanych w bankach zrzeszających). Skutkiem jest zmniejszający się wynik odsetkowy od banków w bankach zrzeszonych (spadek o 29, w stosunku do III kwartału 213 r.), ale za to zwiększający się w bankach zrzeszających (por. Tablica 7.1). Banki spółdzielcze obniżyły oprocentowanie (największe obniżki nastąpiły na przełomie 213 i 214 r.) depozytów sektora niefinansowego (w tym osób prywatnych). Było to działanie skuteczne: deficyt na operacjach z osobami prywatnymi zmniejszył się w większym stopniu niż dodatni wynik odsetkowy od banków. Wymaga ono jednak kontynuacji z powodów wskazanych poniżej. W bankach spółdzielczych deficyt na operacjach z osobami prywatnymi zmniejszył się w większym stopniu niż dodatni wynik odsetkowy od banków. Nadwyżki lokowane przez banki spółdzielcze w bankach zrzeszających stanowią ok. 32,5% depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych. Wynika z tego, że wszelkie zmiany oprocentowania depozytów sektora niefinansowego (w tym osób prywatnych) w bankach spółdzielczych oraz depozytów tych ostatnich w bankach zrzeszających istotnie wpływają na wyniki odsetkowe zarówno jednych, jak i drugich. Kredyty dla sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych są droższe niż w bankach komercyjnych. Prawdopodobnie jest to jeden z powodów dużej nadwyżki depozytów nad kredytami. Problem okazuje się mieć istotne znaczenie w kontekście zdolności sektora bankowości spółdzielczej do rozwoju. Wykres 3.11 prezentuje przeciętne oprocentowanie kredytów dla sektora niefinansowego według grup banków. Można przypuszczać, że oferta kredytowa banków spółdzielczych przy takich różnicach w oprocentowaniu staje się coraz mniej atrakcyjna. Rynki, na których działają banki komercyjne i banki spółdzielcze są jeszcze w miarę oddzielone od siebie. Niemniej ten stan rzeczy zmienia się i będzie zmieniał się coraz szybciej z powodu dużo łatwiejszego niż kiedyś przepływu informacji (internet i bankowość internetowa), wymiany pokoleniowej wśród klientów oraz migracji wewnętrznych ludności. Już teraz część banków spółdzielczych zakłada placówki w większych środowiskach miejskich tłumacząc to wyczerpywaniem się lokalnych rynków kredytowych. Niemniej, może te kredyty dla klientów lokalnych są po prostu za drogie. Tańszych kredytów zwłaszcza dla osób 11

prywatnych prawdopodobnie można byłoby sprzedać więcej, co oznaczałoby zmniejszenie nadwyżki depozytów nad kredytami. Wykres 3.11 Przeciętne oprocentowanie kredytów dla sektora niefinansowego 8,5 8, 7,5 7, 6,5 6,79 6, 5,5 5, 4,5 212 I-III 213 I-VI 213 I-IX 213 213 I-III 214 I-VI 214 I-IX 214 Banki komercyjne i oddziały instytucji kredytowych Banki zrzeszające Pięć najwiekszych banków komercyjnych Banki spółdzielcze 5,11 4,95 4,8 W kontekście oprocentowania depozytów i kredytów oraz wysokiej nadpłynności, do której doprowadziła polityka banków spółdzielczych, należy zauważyć, że jeśli misją banków spółdzielczych jest wspieranie rozwoju lokalnych środowisk, to gromadzenie nadmiaru wysoko oprocentowanych depozytów oraz udzielanie również wysoko oprocentowanych kredytów (wyżej niż w bankach komercyjnych, por. wykres 3.11 oraz załącznik nr. 9), zwłaszcza lokalnym przedsiębiorcom, nie jest środkiem do realizacji tej misji. 12

4 Analiza wskaźników LCR w sektorze spółdzielczym Analiza wskaźników LCR w sektorze banków spółdzielczych została przeprowadzona na podstawie danych wg stanu na 3.9.214 r. Dane za poprzednie kwartały były obarczone zbyt wielką ilością błędów, wśród których najczęstsze to niewykazywanie nadwyżek ponad ograniczenie wpływów, wykazywanie w dedykowanej komórce jedynie nadwyżki ponad ograniczenie wpływów, niewłaściwe wpisywanie danych w komórkach sprawozdawczych. W związku z powyższym wyniki otrzymywane, zwłaszcza w przypadku banków spółdzielczych, były nieprawdziwe dochodziło nawet do wykazywania ujemnych wskaźników, co mogłoby być interpretowane, iż bank nie odnotowuje potrzeby posiadania aktywów płynnych. Informacja o błędach została przekazana bankom zrzeszającym. Do analizy wyników wskaźnika LCR banków spółdzielczych i banków zrzeszających wykorzystano formularze sprawozdawcze oraz raport RWEF przygotowywany cyklicznie dla całego Urzędu. 4.1 Banki zrzeszające Podobnie jak w przypadku poprzednich analiz przedstawianych Komisji Nadzoru Finansowego banki zrzeszające nie osiągnęły odpowiednich minimów dla wskaźników LCR. W przypadku banku zrzeszającym A wskaźnik LCR kształtował się na poziomie 46,24%, co oznacza, iż brakująca suma aktywów płynnych do osiągnięcia wskaźnika na poziomie docelowym 1% wyniosła 7 837 mln zł Możliwe jest, iż zgodnie z przepisami art. 46 rozporządzenia UE nr 575/213 (dalej CRR), o ile właściwy nadzorca nie zdecyduje inaczej, minimalny poziom współczynnika LCR wyniesie w 215 roku 6%, a w 216 roku 7%. Uwzględniając fakt, iż Komisja Europejska przewiduje stosowanie wskaźnika LCR od 4 kwartału 215 roku należy odnosić się do możliwości spełnienia zarówno normy 1%, jak i 7%. W przypadku banku zrzeszającego B współczynnik LCR kształtuje się na poziomie 42,1%, a brakująca suma aktywów płynnych do osiągnięcia wskaźnika LCR na poziomie 1% wyniosła 6 96 mln zł. Wykres 4.1 Wskaźnik LCR w bankach zrzeszających Spadki wskaźników wynikać mogą z przyjętego założenia, iż bez zmiany struktury organizacyjnej zrzeszenia i lepszego zabezpieczenia płynności w grupie nie będzie realnej możliwości osiągnięcia wymaganych wartości wskaźników. W związku z powyższym banki zrzeszające mogą decydować się na efektywniejszy model biznesowy, tj. utrzymywanie mniejszej kwoty aktywów płynnych i efektywniejsze wykorzystanie nadpłynności. Skutkiem tego jest utrzymywanie niższych współczynników LCR. Przy założeniu, iż w ramach zrzeszeń banków spółdzielczych utworzono systemy ochrony instytucjonalnej, współczynniki LCR dla banków zrzeszających kształtowałyby się na poziomach w banku zrzeszającym A 13

216,17% oraz w banku zrzeszającym B 183,21%. Nadpłynność wyniosłaby odpowiednio 3 622 mln zł oraz 2 13 mln zł. Wykres 4.2 Płynność w obu bankach zrzeszających (mld zł) Mając na uwadze fakt, iż banki zrzeszające nie mają problemów ze spełnieniem obowiązujących norm płynności warto przeanalizować ich obecne wymogi posiadania aktywów płynnych (wynikające z wielkości środków obcych niestabilnych) i porównać z wymogiem posiadania aktywów płynnych we wskaźniku LCR. Środki obce niestabilne w banku zrzeszającym A kształtują się na poziomie 3,8% sumy bilansowej, natomiast mianownik wskaźnika LCR wynosi 87,72% sumy bilansowej. Przyjmując, iż bank ten byłby w systemie ochrony instytucjonalnej mianownik wskaźnika LCR wyniósłby 21,93% sumy bilansowej i byłby bardziej zbliżony do obecnego wymogu płynności wynikającego z nadzorczych norm płynności. Warto przy tym zaznaczyć, iż w przypadku wskaźnika LCR mamy do czynienia z węższą grupą aktywów płynnych niż w przypadku obowiązujących norm płynności. W banku zrzeszającym B środki obce niestabilne kształtują się na poziomie 9,13% sumy bilansowej, co oznacza, iż zdecydowanie większa część lokat banków spółdzielczych w pasywach tego banku zrzeszającego jest uznawana za stabilną część bazy depozytowej i nie występowały tzw. przebicia (tj. przekroczenia przyjętej przez bank normy) w wyliczeniach osadu. Mianownik we wskaźniku LCR wynosi z kolei 85,63%, a przyjęcie zasad systemu ochrony w ramach zrzeszeń powodowałoby zmniejszenie wymogu płynności do poziomu 21,41% wielkości sumy bilansowej. 4.2 Banki spółdzielcze Analiza wyników wskaźnika LCR w bankach spółdzielczych wskazuje, iż nie występuje istotne ryzyko nie spełnienia normy pokrycia płynności. W grupie 566 banków spółdzielczych na potrzeby analizy wyodrębniono 5 grup banków w zależności od wielkości wskaźnika LCR: 1. poziom 6% wskaźnika LCR nie utrzymuje 5 banków (8,83% populacji oraz 1,32% aktywów sektora banków spółdzielczych), 2. w przedziale 6 7% wskaźnik LCR posiada 36 banków (6,36% populacji i 5,46% aktywów), 3. w przedziale 7 8% wskaźnik LCR posiada również 36 banków stanowiących 7,51% aktywów, 4. w przedziale 8 1% wskaźnik LCR posiada 57 banków (1,7% populacji i 9,82% aktywów), 5. pozostałe 387 banków spółdzielczych już posiada współczynnik LCR na poziomie powyżej 1%. Banki te stanowią 68,37% populacji i 66,89% aktywów. Niedobór płynności w pierwszej grupie z powyżej wymienionych grup banków spółdzielczych wynosił w sumie 294 mln zł (średnio 5,9 mln zł, minimalny brak kształtował się na poziomie,38 mln zł, a maksymalny 49,1 mln zł). 14

W drugiej grupie niedobór wyniósł 8,6 mln zł (średni niedobór 2,2 mln zł, minimalny,15 mln zł, a maksymalny 29,8 mln zł). Trzecia grupa charakteryzowała się niedoborem na poziomie 63,8 mln zł (średni 1,8 mln zł, minimalny,21 mln zł, a maksymalny 8,9 mln zł). Wykres 4.3 Udział grup banków spółdzielczych według LCR w populacji sektora oraz płynność w ramach grup 3.9.214 r. W czwartej grupie problem braku aktywów płynnych jest marginalny, gdyż suma niedoboru wynosi 22,8 mln zł. Średni niedobór kształtuje się na poziomie,4 mln zł, minimalny,1 mln zł, a maksymalny 1,57 mln zł. W ostatniej grupie nadpłynność wynosi 5 144 mln zł, co oznacza średnio 13,29 mln zł nadpłynności na 1 bank. Największą nadpłynnością na poziomie 269 mln zł charakteryzuje się największy bank spółdzielczy (LCR na poziomie 318,34%). Poniżej tabela z wielkościami wskaźnika LCR wg powyżej wymienionych grup. Tabl. 4.1 Wskaźnik LCR według grup banków (%) Wskaźnik LCR Średni Minimalny Maksymalny Grupa 1 43,3 4,9 59,8 Grupa 2 64,4 6,5 69,2 Grupa 3 74,2 7,1 79,7 Grupa 4 89,3 8,5 99,9 Grupa 5 433,3 1, 3553, Powyżej przedstawione dane z banków spółdzielczych wskazują, iż jedynie pojedyncze banki z pierwszej i drugiej grupy mogą posiadać problemy z szybkim spełnieniem normy dla wskaźnika LCR, a ewentualna decyzja KNF w zakresie ustalenia minimalnego poziomu 1% wskaźnika LCR nie ma wpływu na możliwość spełnienia normy przez banki spółdzielcze. Z całej populacji banków spółdzielczych jedynie w dwóch brakująca kwota aktywów płynnych stanowi więcej niż 2% aktywów (odpowiednio 22,97% i 23%), w jednym banku niedobór stanowi 12,24% aktywów, a w pozostałych przypadkach nie przekracza 7%. Aktywa trzech wymienionych banków wyniosły na koniec września 214 r. 422 mln zł (dwa z nich to banki średnie, jeden zalicza się do grupy banków małych), co stanowiło,4% aktywów banków spółdzielczych. Analizując wielkość wskaźnika LCR w sektorze banków spółdzielczych kolejny raz uwagę zwraca niski poziom mianownika wskaźnika, który determinuje utrzymywanie określonego poziomu aktywów płynnych. Wg stanu na koniec września 214 r. w sektorze banków spółdzielczych średnia relacja mianownika wskaźnika LCR do aktywów banków wyniosła 3,%, co oznacza, iż banki spółdzielcze będą obowiązane utrzymywać przeciętnie 3% aktywów w instrumentach zaliczanych do aktywach płynnych. Powodem utrzymywania się tak niskiego poziomu odpływów netto (mianownika wskaźnika LCR) jest posiadanie przez banki spółdzielcze stabilnej, zgodnie z definicją określoną w rozporządzeniu CRR, bazy depozytowej oraz wysokim wpływom do 3 dni (lokaty w bankach zrzeszających), które obniżają wielkość odpływów netto. 15

Odnosząc się do porównania z polskimi nadzorczymi normami płynności zauważalna jest istotna różnica w przypadku małych banków, które zobligowane są utrzymywać aktywa płynne (w tym lokaty w banku zrzeszającym) na poziomie 2% aktywów. Natomiast w przypadku banków zobligowanych do wypełnienia wszystkich czterech norm płynności (takich banków jest 148, które są zobligowane m.in. utrzymywać aktywa płynne na poziomie środków obcych niestabilnych), zauważalne jest obniżenie rygoru w zakresie aktywów płynnych. Średnio dla banków spółdzielczych o sumie bilansowej powyżej 2 mln zł wymóg posiadania aktywów płynnych w relacji do aktywów ogółem zmniejszyłby się o 15,34 p.p. wielkości sumy bilansowej. Odnotowano 5 przypadków, gdzie różnica nie przekroczyłaby 5 p.p., natomiast aż w 28 przypadkach różnica wynosi ponad 2 p.p. Powyższe potwierdza zasadność wdrożenia minimów depozytowych utrzymywanych w bankach zrzeszających, które zwiększyłyby wymóg utrzymania bezpiecznej nadpłynności przez banki spółdzielcze. Oba zrzeszenia mają opracowane regulacje w tym zakresie. Jedno ze zrzeszeń przyjęło już wewnętrzne regulacje, drugie, w wyniku szeregu rekomendacji UKNF wyrażonych oficjalnie pismem z dnia 3 grudnia 214 r. oraz w czasie spotkań roboczych, zrobi to w najbliższym czasie. Przyjęcie minimum depozytowego jest również istotne dla rynkowego, nie tylko regulacyjnego, utrzymania płynności przez banki zrzeszające. Banki spółdzielcze chcąc pozyskać aktywa płynne, tj. bony NBP składały oferty zakupu, poprzez bank zrzeszający, które przekraczały możliwości banku zrzeszającego. Realizacja wszystkich dziennych wniosków powodowałaby utratę płynności przez bank zrzeszający. 4.3 Podsumowanie Banki zrzeszające bez wdrożenia zasad IPS w ramach zrzeszeń, które zmniejszą odpływ dla depozytów banków spółdzielczych, nie są w stanie wypełnić minimum dla normy LCR, tj. prowadzić działalność bez naruszania przepisów prawa. Banki zrzeszające posiadają umiarkowanie stabilną bazę depozytową, natomiast banki spółdzielcze w wyniku wejścia w życie wskaźnika LCR będą zobligowane utrzymywać małą pulę aktywów płynnych. W związku z powyższym niezbędne jest utworzenie w zrzeszeniach odpowiedniej wielkości minimum depozytowych, które po utworzeniu IPS rozwiążą problem banków zrzeszających z normą LCR, zabezpieczą je przed utratą płynności oraz pozwolą utrzymać w bankach spółdzielczych bezpieczną nadpłynność. Odpowiednie ustalenie przez zrzeszenia oprocentowania minimum depozytowego może również pośrednio przyczynić się do redukcji nadpłynności w części banków spółdzielczych i zredukować koszty związane z tym zjawiskiem, a tym samym zwiększyć efektywność całego sektora. W wyniku wdrożenia minimum depozytowego, zakładającego np. blokadę lokat na okres 1 roku, niewielka część banków spółdzielczych może nie wywiązać się z obowiązku utrzymania minimalnego poziomu krótkoterminowych nadzorczych miar płynności, gdyż lokaty długoterminowe w odróżnieniu od lokat z terminem poniżej 3 dni nie mogą wchodzić w skład podstawowej i uzupełniającej rezerwy płynności. W związku z powyższym może dojść do sytuacji, że starając się dopasować do nowych norm płynności część banków naruszy obecnie obowiązujące normy. Powyższe skłania do rozważenia zastosowania wobec banków spółdzielczych 1% minimum dla wskaźnika LCR od początku jego obowiązywania, co pozwoli wyłączyć te banki z obowiązku sprawozdawania i utrzymywania krótkoterminowych miar płynności. W obu zrzeszeniach podjęto decyzje o utworzeniu IPS oraz prowadzone są prace nad regulacjami wewnętrznymi. Pomimo różnic w koncepcjach obu zrzeszeń realizacja wypracowywanych założeń może pozwolić na uznanie ich przez KNF za systemy ochrony instytucjonalnej. Wszystkie podmioty wchodzące w ich skład będą mogły stosować ulgowe wagi odpływów oraz obliczać wskaźnik LCR indywidualnie lub na poziomie IPS. 16

5 Należności brutto banków spółdzielczych i zrzeszających 5.1 Należności od sektora finansowego Należności banków spółdzielczych od sektora finansowego obniżyły się w stosunku do grudnia 213 r. o 9,4%, do 25,7 mld zł, z tego 99,% stanowią należności od banków. Należności zagrożone zwiększyły się, ich udział również, niemniej zarówno w grudniu 213 r., jak i we wrześniu 214 r. nie były one istotne (udział poniżej,5%). Należności banków zrzeszających zwiększyły się w tym samym okresie o 26,5% (do 1,4 mld zł). Udział należności zagrożonych wyniósł,1%. Wykres 5.1 Banki spółdzielcze, wg podmiotów - dynamika należności od sektora niefinansowego, 212.12 = 1 135 125 115 15 133,6 12,2 118,6 115,4 111,9 95 13.3 13.6 13.9 13.12 14.3 14.6 14.9 5.2 Należności od sektora niefinansowego 5.2.1 Podmiotowy układ należności 5.2.1.1 Banki spółdzielcze ogółem W ciągu trzech kwartałów 214 r. najszybciej rosły należności od przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych. Wbrew tradycyjnemu wizerunkowi banków spółdzielczych rolnicy nie są już ich najważniejszymi klientami. Należności od obu tych grup klientów stanowiły na koniec września 214 r. 49,9% należności ogółem od sektora niefinansowego. W tych grupach występuje też największy udział należności zagrożonych (podobny, jak w krajowych bankach komercyjnych, ale dużo mniejszy niż w bankach zrzeszających). Należności od osób prywatnych rosły w całym 213 r. i w trzech kwartałach 214 r. Ich udział w należnościach ogółem zmniejszał się w ciągu roku (w grudniu 212 r. wynosił 21,7%, rok później 21,1%, we wrześniu 214 r. 2,8%). Jakość tych należności w bankach spółdzielczych jest lepsza niż w bankach komercyjnych i zrzeszających. 1,9 2 1,8 1,4 1,4 Dynamika należności od rolników indywidualnych 1,1 1, 2, 1,9 1,8 1,8 1,1 1,2 1,3 1,3 zachowywała się podobnie, jak dynamika należności od osób Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. Ogółem 12.12 13.3 13.6 13.9 13.12 14.3 14.6 14.9 prywatnych. Dobra jakość należności od rolników przesądza o niższym udziale należności zagrożonych od sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych w porównaniu z krajowymi bankami komercyjnymi i bankami zrzeszającymi (por. załącznik nr 5). 5.2.1.2 Banki zrzeszające Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Ogółem Wykres 5.2 Banki spółdzielcze, struktura należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%),9,9,8,9,9,9,8 3,6 29,9 29,8 29,9 29,6 28,9 28,7 28,4 21,7 21,2 21,2 21,1 21,1 2,8 2,7 2,8 16,8 17,1 17,1 16,9 16,7 16,8 16,7 16,6 3, 3,9 31,1 31,2 31,7 32,7 33, 33,3 Wykres 5.3 Banki spółdzielcze jakość należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%) Udział należności zagrożonych w bankach zrzeszających od przedsiębiorców indywidualnych wg stanu na koniec wrzesnia 214 r. wyniósł 27,1% tego portfela (udział wszystkich należności od przedsiębiorców indywidualnych w portfelu ogółem wyniósł 7,2%). Oznacza to niską jakość kredytów udzielanych przedsiębiorcom indywidualnym, trzeba też zauważyć, że zabezpieczenie odpisami kredytów z utratą wartości udzielonych przedsiębiorcom 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 12 1 8 6 4 9,7 9,8 12.12 13.3 13.6 13.9 13.12 14.3 14.6 14.9 1,1 1,2 1,2 Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. 1,4 1,4 11,5 8,8 8,9 8,7 9,1 9,3 9,3 9,2 9,8 5,7 5,8 5,6 5,5 5,4 5,4 5,2 5, 2, 2, 6,3 6,4 6,4 6,5 6,5,8 6,6 6,6 7, 17

indywidualnym wyniosło tylko 27,9%. Trzeba dodać, że wolumen kredytów dla przedsiębiorców indywidualnych zmniejszał się do czerwca 214 r., aby wzrosnąć w ciągu następnego kwartału. Wykres 5.4 Banki zrzeszające, wg podmiotów - dynamika należności od sektora niefinansowego 212.12 = 1 Wykres 5.5 Banki zrzeszające, struktura należności wg podmiotów (%) 1,3,3,2,3,3,3,3,3 111,1 9 15,2 15, 15, 15,2 15,2 15,1 15,3 15, 11 8 9,3 9,3 9,4 9,5 9,6 9,8 1,1 1,3 7 7,8 7,7 8,1 7,8 7,3 7,2 7,2 7,3 15 6 5 1,2 1 99,8 4 98,5 3 67,4 67,7 67,2 67,2 67,6 67,7 67,1 67,1 95 2 93,8 1 9 13.3 13.6 13.9 13.12 14.3 14.6 14.9 12.12 13.3 13.6 13.9 13.12 14.3 14.6 14.9 Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Ogółem Podobnie, jak w przypadku banków spółdzielczych, należności od przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych łącznie dominują w strukturze podmiotowej należności od sektora niefinansowego banków zrzeszających. Niemniej, należności od tych klientów są również najbardziej obarczone ryzykiem i w jednych i w drugich bankach, przy czym w bankach zrzeszających odznaczają się dużo gorszą jakością niż w spółdzielczych. Dużo gorszą jakością w bankach zrzeszających charakteryzują się również należności od osób prywatnych i rolników indywidualnych. Wykres 5.6 Banki zrzeszające jakość należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%) 3 25 2 15 1 5 16, 17,5 18,1 21,1 22,3 22,9 21,9 24,9 23,9 25,1 23,4 26,3 26,4 26,3 27,1 27,9 7,1 7,7 7,4 7,7 7,3 6,5 6,7 6,9 Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. Ogółem 12.12 13.3 13.6 13.9 13.12 14.3 14.6 14.9 8,5 8,6 8,4 8,7 8,7 5,5 5,7 6,1 8,2 4,3 4,8 1,7 2,7 1,2 1,2 1,7 14,6 15,8 16, 18,3 19, 18,8 18,2 2,4 Działalność kredytowa banków zrzeszających, będąca następstwem powielania wzorców dotyczących struktury portfela, zarówno podmiotowej, jak i rodzajowej, przejętych od założycieli banków zrzeszających, czyli od banków spółdzielczych, nie musi sprawdzać się w działalności tego typu banków. Istotne ograniczenie związane jest przy tym ze specyficznym podejściem do kwestii konkurencyjności banków zrzeszających w stosunku do banków spółdzielczych, co niemal od początku ich działania było przedmiotem kontrowersji wśród banków zrzeszonych, dotyczących jej celowości. Problemem jest też brak mechanizmu dystrybucji środków wewnątrz zrzeszeń, który ograniczyłby napływ depozytów banków zrzeszonych, zmniejszając prawdopodobnie presję na ich sprzedaż na rynku kredytowym przez banki zrzeszające. Usunięcie powyższych mankamentów pozwoliłoby na odejście od działań pozostających pod wpływem doraźnych konieczności, o czym świadczy rozwój działalności kredytowej od 21 r. wywołany koniecznością zainwestowania rosnących depozytów banków zrzeszonych. Pozwalałoby to na określenie optymalnej strategii działania w ramach sektora. Splot tych okoliczności obok drogich źródeł finansowania jest przyczyną niskiej jakości należności banków zrzeszających. Wydaje się, że po 2 latach działalności i założyciele i zarządy banków zrzeszających powinni podjąć decyzje, co do roli i charakteru banków zrzeszających. Kontynuacja obecnego stanu jest zbyt kosztowna i coraz bardziej niebezpieczna z ostrożnościowego punktu widzenia. 18

5.2.2 Rodzajowy układ należności 5.2.2.1 Banki spółdzielcze ogółem W rodzajowym układzie należności banków spółdzielczych ogółem zauważyć można szybki wzrost wartości portfela kredytów na pozostałe nieruchomości (łącznie z komercyjnymi, które stanowią niewielki ich odsetek) oraz na nieruchomości mieszkaniowe. Kredyty na nieruchomości stanowią 26,% należności od sektora niefinansowego. Jakość tych należności jest porównywalna z ich jakością w komercyjnych bankach krajowych. Wykres 5.7 Banki spółdzielcze ogółem dynamika należności wg rodzajów 212.12 = 1 125 127,5 126,3 121,1 12,2 Wykres 5.8 Banki spółdzielcze ogółem struktura należności wg rodzajów (%) 1 9 8 7 2,5 2,5 2,5 2,6 2,6 2,6 2,6 2,6 33,7 33,5 32,9 32,8 33,3 33,1 32,7 32,7 115 116,5 6 1,9 1,6 1,6 1,4 1,2 9,9 9,8 9,7 5 16,8 4 27,7 28, 28,7 28,7 28, 28,5 29,1 29,1 15 3 2 13,2 13,5 13,6 13,7 14, 14,1 13,9 14, 95 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 kredyty mieszkaniowe kredyty na pozostałe nieruchomości kredyty operacyjne kredyty konsumpcyjne kredyty inwestycyjne ogółem 1 11,9 11,8 11,7 11,7 11,8 11,8 11,8 12, 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 kredyty mieszkaniowe kredyty na pozostałe nieruchomości kredyty operacyjne kredyty konsumpcyjne kredyty inwestycyjne pozostałe należności Największe znaczenie pod względem udziału w portfelu kredytowym od sektora niefinansowego mają kredyty inwestycyjne (32,7% portfela). Odznaczają się one dobrą jakością, prawdopodobnie dlatego, że duża ich część to tzw. kredyty pomostowe, spłacane przez ARiMR ze środków unijnych po zakończeniu inwestycji. Również kredyty operacyjne mają duże znaczenie dla banków spółdzielczych (29,1% portfela). Ich jakość jest gorsza, niż wcześniej wymienionych, ale lepsza niż w bankach komercyjnych. 5.2.2.2 Banki zrzeszające Wykres 5.9 Banki spółdzielcze ogółem jakość należności wg rodzajów (%) W rodzajowym układzie należności banków zrzeszających dominują kredyty inwestycyjne i operacyjne podobnie, jak w bankach spółdzielczych. 18 16 14 12 1 8 6 3,7 3,9 3,8 4 3,5 2 3,9 3,8 4,2 kredyty mieszkaniowe 9, 8,4 8,6 6,9 7,2 7,4 6,8 7,1 7, 7,2 kredyty na pozostałe nieruchomości 1, 8,7 8,8 8,8 kredyty operacyjne 7,1 6,9 6,8 6,6 7,2 6,8 6,9 kredyty konsumpcyjne 4,7 4,2 4,3 4,4 4,1 4,3 4,3 kredyty inwestycyjne 15,7 14,9 17,217,3 17,7 16,7 15,4 pozostałe należności 7, 6,3 6,4 6,5 6,4 6,5 6,6 ogółem 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.9 Wykres 5.1 Banki zrzeszające dynamika należności wg rodzajów 212.12 = 1 Wykres 5.11 Banki zrzeszające, struktura należności wg rodzajów (%) 1 3,2 3,1 3,1 2,9 2,6 2,5 2,3 2, 153,5 9 15 14 8 7 46,2 47,3 47,4 47,8 48,5 48,3 48,5 42,7 6 13 5 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 2,1 2,2 2,2 12 118,1 4 3 31,6 3,9 3,9 31,4 3,7 3,1 29,9 29,7 11 1 9 13,1 1,2 94,3 92,6 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 2 1 15, 9,8 9,5 9,3 8,7 8,7 9,4 9,1 7,1 7, 7, 7, 7,3 7,6 8,1 8,3 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 kredyty mieszkaniowe kredyty na pozostałe nieruchomości kredyty operacyjne kredyty mieszkaniowe kredyty operacyjne kredyty inwestycyjne kredyty na pozostałe nieruchomości kredyty konsumpcyjne ogółem kredyty konsumpcyjne kredyty inwestycyjne pozostałe należności 19

Duże znaczenie dla banków zrzeszających mają również kredyty mieszkaniowe i na pozostałe nieruchomości. W przypadku tych ostatnich w ciągu III kwartału doszło do zmiany klasyfikacji część kredytów inwestycyjnych w BPS SA została przesunięta do kredytów na pozostałe nieruchomości, stąd ich bardzo duży przyrost oraz spadek kredytów inwestycyjnych. Wykres 5.12 Banki zrzeszające jakość należności wg rodzajów (%) 3 25,9 25 2 15 22,5 21,9 18,3 14,5 17,4 19,6 22,9 19,5 2, 2,7 18,3 13,3 14,5 19,1 17,1 19,1 19,1 15,6 23,1 14,6 16, 19, 18,2 1 9,1 9,5 8,5 6,3 22, 23,6 23,1 15,9 17,5 17,9 22,2 24,1 2,8 2,9 18,4 18,1 13,8 18,7 17,9 21,9 19,3 2,5 19,4 25,7 15,8 18,3 18,8 2,4 5 9,5 9,2 6,2 6,4 kredyty mieszkaniowe kredyty na pozostałe nieruchomości kredyty operacyjne kredyty konsumpcyjne kredyty inwestycyjne pozostałe należności ogółem 212.12 213.3 213.6 213.9 213.12 214.3 214.6 214.9 W przypadku banków zrzeszających wszystkie rodzaje kredytów odznaczają się dużymi udziałami należności zagrożonych, co może być skutkiem presji na wynik związanej z zagospodarowaniem środków pochodzących od zrzeszonych banków. 5.3 Poziom odpisów na należności ze stwierdzoną utratą wartości od sektora niefinansowego oraz zabezpieczenia Poziom odpisów banków spółdzielczych zmniejszył się z 3,7% należności z utratą wartości w grudniu 212 r. do 29,1% w grudniu 213 r. oraz 27,4% we wrześniu 214 r. Poziom odpisów, zmniejsza się wraz ze wzrostem sumy bilansowej. Relatywnie, najwięcej odpisów tworzą banki o sumie bilansowej do 5 mln zł (4,%), najniższy poziom odpisów występuje w bankach o aktywach większych lub równych 1, mld zł (16,4%), przy poziomie jakości należności w tych bankach zdecydowanie niższym niż w pozostałych, co może być związane z poszukiwaniem nowych, dotychczas nieobsługiwanych obszarów rynku, w tym zwłaszcza w większych aglomeracjach. W bankach zrzeszających poziom odpisów we wrześniu 214 r. wyniósł 23,7%, w grudniu 213 r. było to 22,8%, przy czym jeszcze we wrześniu 213 r. wynosił on 16,2%. Przyrost spowodowany był dotworzeniem dużej kwoty odpisów w obydwu bankach na koniec 213 r. i w roku bieżącym. 5.4 Należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych Należności banków spółdzielczych od instytucji rządowych i samorządowych wzrosły w ciągu trzech kwartałów 214 r. o 5,6%, do 5,5 mld zł, z tego 98,9% stanowią należności instytucji samorządowych. Należności zagrożone zwiększyły się w niewielkim stopniu, ich udział nie zmienił się i wynosił,2%. Analogiczna sytuacja wystąpiła w bankach zrzeszających, przy tym znaczenie należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych jest w tych bankach daleko mniejsze niż w spółdzielczych, na koniec czerwca 214 r. wynosiły one 1, mld zł i zmniejszyły się o,1 mld zł w stosunku do grudnia 212 r. Udział należności zagrożonych wyniósł 1,7%. 2