REKOMENDACJE THINK SILESIA 2013 Zespół ekspertów pracujących na zlecenie Posła do Parlamentu Europejskiego Jana Olbrychta, prezentuje następujące rekomendacje dotyczące przygotowania Polski do wdrażania europejskiej polityki spójności w latach 2014-2020. Programowanie funduszy unijnych w Polsce na lata 2014-2020 wymaga działań na rzecz zmiany sposobu myślenia, upowszechniania wiedzy o nowych czynnikach rozwoju i ich znaczeniu w dobie globalnej konkurencji i współpracy. Realizacja celów tematycznych W celu poprawienia sytuacji w sektorze badań naukowych, należy ograniczyć rozdrobnienie finansowania prac badawczych i dążyć do większej koncentracji środków. Jednocześnie warto zwrócić uwagę na fakt, iż w wielu przypadkach kompetencje dziedzinowe znajdują się w różnych jednostkach naukowych na terenie całego kraju, a zatem bardziej pożądane są konsorcja tworzone w oparciu o dziedzinę niż kreowanie sztucznych centrów w oparciu o parametry geograficznej koncentracji. Dla sprawnej realizacji drugiego celu tematycznego Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych, należy rozważyć powołanie w ramach Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji krajowego operatora sieci szerokopasmowych dla obszarów o niekorzystnych warunkach rozwoju, w których rozwijanie sieci szerokopasmowego Internetu na zasadach wolnorynkowych nie jest uzasadnione ekonomicznie. Realizacja działań na rzecz MSP wymaga przeprowadzenia w latach 2013-2014 ogólnokrajowej debaty na temat przyszłości instytucji otoczenia biznesu w Polsce, ich statusu oraz ich roli w kontekście regionalnych i krajowych systemów wsparcia. W kontekście wsparcia przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, dostosowania do zmian klimatu i wspierania efektywności energetycznej, należy w latach 2013-2014 wzmocnić kompetencje instytucjonalne Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i jego jednostek w regionach, tak, aby instytucje te przygotować do zarządzania przyszłymi instrumentami wsparcia. W ostatnich latach wykazały one, że są zdolne do obsługi szeregu programów. 1
W odniesieniu do zmian na rynku pracy, należy wpierać synchronizowanie działalności publicznych służb zatrudnienia i służb pomocy społecznej. Realizacja tego postulatu wymaga współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego a organizacjami pozarządowymi na wszystkich etapach przygotowania i realizacji polityki zatrudnienia. Zaleca się uruchomienie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji wspólnej kampanii informacyjno-szkoleniowej dla pracowników jednostek samorządu terytorialnego oraz aktywnych w obszarze lokalnej polityki społecznej podmiotów im podległych na temat możliwości współpracy z lokalnymi organizacjami pozarządowymi przy opracowaniu i realizacji lokalnej polityki włączenia społecznego, walki z ubóstwem i konsekwencji zmian demograficznych, w tym starzenia się społeczeństwa. W zakresie polityki rynku pracy, w szczególności działań na rzecz zwiększenia mobilności i zatrudnialności, potrzebna jest debata na temat roli wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy oraz wypracowanie nowego modelu ich funkcjonowania, lepiej dostosowanego do współczesnych potrzeb. W ramach celu tematycznego Inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie należy szczególną uwagę zwrócić na kwestia szkolnictwa zawodowego, modernizację jego zaplecza infrastrukturalnego oraz przygotowanie kształcenia modularnego rozłożonego w czasie z możliwością dokształcania przyszłych pracowników lub ich przekwalifikowania w przypadku zmian na rynku pracy. Ponadto należy dążyć do zbudowania trwałego systemu edukacji zawodowej, który będzie odpowiadać na wyzwania lat 2015-2030. W zakresie wyższej edukacji technicznej (studia inżynierskie), warto rozważyć lepsze wykorzystanie staży/praktyk studenckich i prac inżynierskich jako elementów procesu przygotowania studentów do pracy w przemyśle. Należy dążyć do wypracowania krajowej polityki miejskiej określającej instrumenty prawne, finansowe i organizacyjne wykorzystywane przez rząd w celu wspierania miast w ich funkcjonowaniu. Wsparcie dla miast i dzielnic wymagających rewitalizacji powinno opierać się na uzgodnieniu między rządem a krajowymi i regionalnymi partnerami ogólnokrajowego modelu kreowania regionalnych programów uwzględniających w sposób zintegrowany działania rewitalizacyjne (infrastruktura, interwencje społeczne, szkolenia). Na podstawie zidentyfikowanych obszarów problemowych władze województwa mogą następnie podpisać kontrakty lokalne z gminami lub z przedstawicielami obszarów funkcjonalnych, które uwzględnią opracowany katalog projektów do realizacji na danym obszarze, pod warunkiem wszakże, że udowodnią istotnie tworzenie nowych form aktywności (nowe źródła dochodu i miejsca pracy). 2
Należy wspierać i rozwijać ideę inteligentnych miast, ze szczególną koncentracją na zarządzaniu danymi i uruchomieniu nowych usług na publicznych platformach informacyjnych. Działania te powinny być podejmowane na bazie porozumienia między sektorem publicznym i prywatnym na wszystkich poziomach (krajowy, regionalny, lokalny). Pozwoli to uniknąć w przyszłości sytuacji, w których publiczne inicjatywy zakłócają prywatne inicjatywy na lokalnym i/lub regionalnym rynku. Specjalizacja i innowacje Istotnym wyzwaniem staje się wypracowywanie strategii inteligentnej specjalizacji (smart specialisation strategy). W tym względzie należy dążyć do określenia kilku kluczowych obszarów specjalizacji zarówno na poziomie regionów jak i całego kraju, adekwatnych do miejscowej sytuacji rozwojowej i jedynie w drodze wsparcia już dynamicznie rozwijających się branż i sektorów, nie zaś w drodze odgórnego wyznaczenia. Elementem tej strategii powinna być wspólna metodologia oraz wskaźniki i warunkowość ex ante, które umożliwiają porównywanie i wymuszają określenie priorytetów. Stworzenie Narodowego Systemu Innowacji ma istotne znaczenie dla realizacji polityki państwa w dziedzinie pobudzania innowacji i rozwoju nowoczesnych technologii. Jednym z elementów tego systemu powinno być zaplanowanie działań stymulujących dyfuzje innowacji z ośrodków najlepszych do słabszych oraz przekazywanie do realizacji odpowiednich zadań samorządom terytorialnym. Istnieje również konieczność powiązania sektorowej polityki innowacyjnej (i gospodarczej) państwa z krajową polityką regionalną (rozwojową). Instrumenty wdrażania i wielopoziomowe sprawowanie rządów Należy przeprowadzić analizę przepisów i procedur, które powodowały utrudnienia w rozwoju społeczno-gospodarczym, w tym we wdrażaniu funduszy, tak aby wyeliminować niejasności i sprzeczności w dokumentach i usprawnić przepływ informacji pomiędzy beneficjentami, instytucjami wdrażającymi i zarządzającymi oraz podmiotami odpowiedzialnymi za rozwój i inne polityki. Należy przeprowadzić weryfikację przepisów prawnych pod kątem przyjętych założeń do Umowy Partnerstwa. Dostosowaniu powinny podlegać zwłaszcza: Ustawa Prawo Zamówień Publicznych, Ustawa o Partnerstwie Publiczno-Prywatnym, Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także ustawy i rozporządzenia związane z wprowadzeniem w życie innowacji. Szerokie zastosowanie podejścia terytorialnego powinno integrować planowanie przestrzenne, społeczno-gospodarcze i terytorialne. Głównym celem podejścia terytorialnego powinno być mobilizowanie do współpracy różnych partnerów, tak w 3
układach terytorialnych (obszary strategicznej interwencji) jak i sektorowych, stwarzając tym samym przesłanki do realnej koordynacji, w różnych wymiarach, co powinno pozwolić na realną poprawę efektywności interwencji publicznych. Kontrakt terytorialny powinien być sposobem na uporządkowanie myślenia strategicznego w Polsce i systemu zarządzania polityką rozwoju, integrując zaangażowane podmioty, zarówno w układzie wertykalnym (rząd centralny samorządy województw), jak i horyzontalnym. Kontrakt powinien mobilizować do bardziej racjonalnych decyzji o alokacji środków publicznych na rozwój danego obszaru. Ma także wzmocnić partnerstwo i współpracę rządu i samorządu województwa, umożliwiać wzajemny wpływ na przedsięwzięcia realizowane przez strony umowy w regionie oraz sprzyjać spójności pomiędzy celami stawianymi przez rząd, a wskazywanymi przez samorząd województwa. Rekomenduje się, aby strategie rozwoju oraz kontrakt terytorialny były instrumentami programowymi wyprzedzającymi uzgodnienie programów operacyjnych. W przeciwnym przypadku jego rola zostanie znacznie zmniejszona. Działania kontraktu terytorialnego powinny być finansowane zarówno z środków UE jak i środków krajowych, w tym funduszy celowych oraz środków będących w dyspozycji ministrów właściwych, także w zakresie zapewnienia wkładu własnego w inżynierii finansowej (rekomendacja szczególnie ważna dla przedsięwzięć współfinansowanych z EFS). Instrument wdrażania Zintegrowane inwestycje terytorialne (ZIT) powinien być postrzegany nie jako obszar strategicznej interwencji, lecz jako metoda koordynacji, służąca wzmocnieniu i wdrażaniu podejścia zintegrowanego poprzez łączenie interwencji różnego typu na określonym terytorium. Zintegrowane działania zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich (5% EFRR) powinny wykorzystywać ZIT i prowadzić do wzmocnienia mechanizmów współpracy między miastami i ich otoczeniem (w ramach obszarów funkcjonalnych). Rekomenduje się wykorzystanie metody ZIT dla współdziałania w ramach obszarów funkcjonalnych również poza obszarami wskazanymi w umowie partnerskiej. Aby planowanie makroregionalne stało się efektywnym sposobem planowania strategicznego i zarządzania, zaleca się uwzględnienie w krajowych dokumentach programowych odpowiednich ram dla takiego podejścia, w szczególności dedykowanych kryteriów i odrębnych wskaźników. Zasada partnerstwa Pomimo ograniczeń czasowych, w przygotowaniu umowy partnerskiej należy uwzględnić udział partnerów zgodnie z zasadą partnerstwa i rządzenia wielopoziomowego. Ponadto należy dostosować zapisy ustawy o zasadach prowadzenia rozwoju regionalnego do wymogów UE w tym względzie. 4
Wskazane jest wprowadzenie wspólnych reguł i spójnej strategii realizacji zasady partnerstwa na wszystkich szczeblach i na wszystkich etapach procesu programowania, wdrażania i ewaluacji polityki spójności w Polsce. W szczególności istnieje konieczność uporządkowania procedur powoływania ciał konsultacyjnych, doprecyzowania definicji partnerów oraz definicji i przebiegu konsultacji publicznych/społecznych. Zaleca się poprawę jakości prac komitetów monitorujących, w szczególności poprzez ujednolicenie reguł funkcjonowania komitetów i wzmocnienie roli partnerów społecznogospodarczych w ich składzie. Dla sprawności pracy komitetów monitorujących konieczne jest też wypracowanie możliwie spójnego i jednolicie definiowanego zestawu podstawowych wskaźników rezultatu dla wszystkich funduszy i programów. Zaleca się intensyfikację działań na rzecz upowszechnienia wdrażania funduszy poprzez Lokalne Grupy Działania (LGD). Sukces tego instrumentu zależy nie tylko od mobilizacji szczebla lokalnego (w tym podmiotów niepublicznych, które powinny stanowić ponad połowę udziałowców LGD), ale także od skłonności władz centralnych i regionalnych do dalszego decentralizowania systemu wdrażania funduszy i wspierania wspólnot lokalnych w tym przedsięwzięciu. Doświadczenia LGD w polityce rozwoju obszarów wiejskich (LEADER) powinny być wzięte pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu tej formy wdrażania funduszy, ale ich ocena nie powinna przesłaniać faktu, że uwarunkowania stosowania LGD w polityce spójności mogą się znacznie różnić od uwarunkowań programu LEADER. W pracach nad nowymi dokumentami i procedurami należy w jak największym stopniu korzystać z doświadczeń już zgromadzonych na poziomie beneficjentów i instytucji wdrażających. W szczególności należy z dużą uwagą wsłuchiwać się w skoordynowany głos organizacji pozarządowych i organizacji społeczno-gospodarczych, które uaktywniły się w debacie na temat przyszłego okresu programowania funduszy, np. w ramach Ogólnopolskiego Forum Organizacji Pozarządowych, czy Krajowej Sieci Tematycznej ds. Partnerstwa. Eksperci Think Silesia: Dr Jan Olbrycht, Poseł do Parlamentu Europejskiego Dr Tomasz Grzegorz Grosse, Instytut Spraw Publicznych w Warszawie Dr hab. Marek Kozak, Uniwersytet Warszawski Dr hab. Florian Kuźnik, prof. Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach Luk Palmen, Prezes Zarządu InnoCo Dr Magdalena Sapała, The Institute for European Studies (VUB) w Brukseli Jacek Woźniak, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego 5