PRACE ORYGINALNE. Stan przyzębia a wskaźnik BMI u chorych dializowanych badania pilotażowe

PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 424 431 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Marta Cholewa 1, A, B, E, F, Wojciech Ignasiak 2, C, D, 3, A, D, E Małgorzata Radwan-Oczko Stan przyzębia a wskaźnik BMI u chorych dializowanych badania pilotażowe Periodontal Condition and BMI Rate Among Hemodialysed Patients a Pilot Study 1 Centrum Stomatologiczno-Lekarskie Ossowscy, Wałbrzych 2 Specjalistyczny Szpital im. dr. A. Sokołowskiego, Wałbrzych 3 Zakład Patologii Jamy Ustnej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu A koncepcja i projekt badania; B gromadzenie i/lub zestawianie danych; C opracowanie statystyczne; D interpretacja danych; E przygotowanie tekstu; F zebranie piśmiennictwa Streszczenie Wprowadzenie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) otyłość jest epidemią XXI w. i może być czynnikiem ryzyka występowania innych chorób: cukrzycy, serca i naczyń, udarów. Stwierdzono, że otyłość i zapalenie przyzębia są ze sobą powiązane. Periodontopatia to jedna z najbardziej powszechnych chorób przewlekłych. W wielu badaniach udowodniono u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek gorszy stan zdrowotny jamy ustnej w porównaniu do populacji zdrowych osób. Poszukiwanie związku między otyłością a stanem jamy ustnej wśród pacjentów z niewydolnością nerek może przyczynić się do rozszerzenia wiedzy na temat powiązań w tych trzech obszarach i zaproponowania działań profilaktycznych w celu ograniczenia zagrożeń infekcji periopatogenami i związanych z nimi powikłań. Cel pracy. Ocena stanu przyzębia u chorych dializowanych z powodu przewlekłej niewydolności nerek w odniesieniu do wskaźnika wagowo-wzrostowego i z uwzględnieniem płci. Materiał i metody. Do badań włączono 95 pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych dializami w szpitalu we Wrocławiu i w Wałbrzychu. Wśród badanych w zależności od wartości BMI wydzielono 2 grupy: o normalnej wadze oraz z nadwagą/otyłością. Analizie statystycznej poddano czas dializoterapii, stężenie cholesterolu całkowitego, HDL i LDL, liczbę zębów, głębokość kieszonek oraz poziom higieny jamy ustnej. Wyniki. Blisko 50% spośród badanych miało podwyższoną wartość BMI. W grupie tej zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, stwierdzono nieistotnie mniejszą liczbę zębów, większą średnią głębokość kieszonek oraz większą akumulację płytki nazębnej w przestrzeniach międzyzębowych w odniesieniu do osób o prawidłowej masie ciała. Grupy zarówno kobiet, jak mężczyzn z nadwagą/otyłością cechowały się krótszym czasem leczenia. Wnioski. Osoby z nadwagą/otyłością charakteryzowały się gorszym stanem jamy ustnej. Mężczyźni w tej grupie byli leczeni dializami w istotnie krótszym czasie. Nie stwierdzono istotnych zależności między stanem przyzębia a masą ciała. Nie wykazano istotnych różnic stanu przyzębia między grupą kobiet a mężczyzn z podwyższonymi wartościami BMI (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 424 431). Słowa kluczowe: zapalenie przyzębia, otyłość, BMI, hemodializa. Abstract Background. Obesity is claimed to be the 21 st century plague. According to WHO, it might be a risk factor of diseases such as diabetes, heart diseases, blood vessels diseases and strokes. Periodontopathy, one of the most common chronic diseases, is associated with many systemic diseases. Obesity and periodontitis are said to be associated with each other. Many studies have proved that hemodialized (HD) patients have worse oral condition in comparison to healthy individuals. If the relation between obesity and oral condition among HD patients is found, it may lead to a better understanding of the relation between these three conditions and suggest some preventive measures to reduce risks of periodontitis (periopatogene infections) and complications related to them.

Stan przyzębia a wskaźnik BMI u chorych dializowanych badania pilotażowe 425 Objectives. To determine the periodontal condition among patients with chronic renal failure, based on gender and BMI. Material and Methods. The study involved 95 HD patients living in the South-West Poland (dialysed in Wrocław and Wałbrzych). They were divided into two groups: with proper weight and overweight/obese. Statistical analyses contained the time of dialysotherapy, total cholesterol, HDL, LDL levels, teeth number, pocket depth and oral hygiene status. Results. 50% of patients had higher BMI. In this group, both men and women are claimed to have essentially less teeth, higher PD average and higher plaque accumulation in the interproximal spaces in comparison with people of normal weight. Both men and women were treated in the shorter period of time. Conclusions. Overweight people are claimed to have worse oral status. Men in this group were dialysed in a significantly shorter time. No statistical connections were shown between periodontal status and BMI. No essential differences of periodontal status were reported between women and men with higher BMI (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 424 431). Key words: periodontitis, obesity, BMI, hemodialysis. Otyłość została uznana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za epidemię XXI wieku i jest jednym z ważnych problemów zdrowia publicznego. W ostatnich latach wyraźnie wzrasta odsetek osób otyłych zarówno wśród dzieci i młodzieży, jak osób dorosłych. Jest to szczególnie widoczne w krajach o optymalnym poziomie rozwoju ekonomicznego [1 5]. Najczęściej do oceny stopnia otyłości stosuje się dwa wskaźniki: wskaźnik względnej masy ciała (Body Mass Index BMI) oraz wskaźnik dystrybucji tkanki tłuszczowej (Waist Hip Ratio WHR) [6]. Przyczyny zjawiska narastającej otyłości nie są jednoznaczne, mają podłoże genotypowe/fenotypowe i są związane ze zmieniającym się stylem życia. Jego istotnymi elementami są poziom wykształcenia, aktywność ruchowa, sposób odżywiania, stosowane używki czy status społeczno-ekonomiczny [1, 4, 7, 8]. Szacuje się, że zjawisko otyłości wśród Europejczyków wynosi około 20% i jest wyższe w krajach Europy środkowowschodniej i południowej. Wyniki badań Rywika i wsp. [9] przeprowadzonych w Polsce wśród osób w wieku 20 74 lat wskazują, że wzrost wartości BMI zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń metabolicznych i chorób układu krążenia. Czas trwania i stopień otyłości wiążą się z występowaniem powikłań: choroby cukrzycowej typu II, nadciśnienia tętniczego, chorób układu sercowo-naczyniowego, oddechowego (bezdech senny), zmian zwyrodnieniowych układu ruchu, nowotworów, zaburzeń hormonalnych, zwiększając ryzyko śmiertelności [10,11]. Na podstawie przeprowadzonej metaanalizy wielu badań zwrócono również uwagę na powiązanie otyłości z chorobami nerek. Zasugerowano, że BMI jest istotnym wskaźnikiem ryzyka chorób nerek [12]. Stwierdzono, że nadwaga powoduje wzrost ryzyka choroby nerek, natomiast u osób otyłych ryzyko to jest jeszcze większe. Zależność ta jest bardziej nasilona u kobiet w porównaniu z mężczyznami. Oszacowano, że w Stanach Zjednoczonych w 24% przypadków chorób nerek u mężczyzn i w 34% u kobiet mogą być one powiązane z nadwagą lub otyłością [13]. Przewlekłe zapalenie przyzębia jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób o podłożu zapalno-destrukcyjnym i jest zaliczana, podobnie jak otyłość, do chorób społecznych. Już dawno w badaniach eksperymentalnych na modelu zwierzęcym stwierdzono powiązanie otyłości z chorobami przyzębia [14]. Obecne badania zdrowych osób dorosłych populacji japońskiej wskazały na otyłość jako istotne ryzyko choroby przyzębia [15]. Podobne wnioski przedstawili autorzy badający tę zależność w grupie 13 665 Amerykanów [16]. Potwierdzili istotną zależność między otyłością a chorobą przyzębia u dorosłych młodych ludzi, lecz nie wykazali jej u badanych w wieku średnim i u starszych osób. Również w piśmiennictwie nefrologicznym zwrócono uwagę na stan jamy ustnej pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek. Podkreślono niezależne powiązanie złego stanu zdrowia jamy ustnej i chorób serca w tej grupie chorych [17]. Badania oceniające stan przyzębia u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek wykazały w tej grupie częstsze występowanie chorób przyzębia w porównaniu do osób zdrowych [18]. Stwierdzono najbardziej zaawansowane pełnoobjawowe zapalenie przyzębia u osób poddanych hemodializie w porównaniu do dializowanych otrzewnowo i chorych niedializowanych [19]. W kolejnych badaniach potwierdzono zły stan przyzębia u osób dializowanych i istotne jego pogorszenie związane z czasem leczenia [20]. W grupie osób dializowanych 10 i więcej lat stwierdzono większe wartości wskaźnika higieny oraz wskaźników oceniających stopień zapalenia dziąseł, utratę przyczepu łącznotkankowego oraz głębokość kieszonek przyzębnych w porównaniu do osób o krótszym okresie dializoterapii. Podkreślono, że choroba przyzę-

426 M. Cholewa, W. Ignasiak, M. Radwan-Oczko bia może być nierozpoznanym źródłem ogólnego stanu zapalnego i może u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek podwyższać ryzyko wystąpienia infekcji ogólnoustrojowej oraz powikłań sercowonaczyniowych, co jest najczęstszą przyczyną zgonów [18, 21 25]. Dalsze badania wzajemnych relacji otyłości i stanu zdrowia jamy ustnej u chorych na przewlekłą niewydolność nerek mogą przyczynić się do podjęcia działań w kierunku profilaktyki i ograniczenia zagrożeń wystąpienia infekcji i chorób, nie tylko o podłożu bakteryjnym i zminimalizowania związanych z nimi powikłań zdrowotnych. Celem pracy była ocena stanu przyzębia u chorych dializowanych z powodu przewlekłej niewydolności nerek z uwzględnieniem płci i wartości wskaźnika wagowo-wzrostowego (BMI). Materiał i metody Badanie przeprowadzono u 95 pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek (p.n.n.). Byli oni leczeni dializami w dwóch ośrodkach: Akademickim Szpitalu Klinicznym we Wrocławiu i Szpitalu Specjalistycznym im. dr. A. Sokołowskiego w Wałbrzychu. Pacjenci wyrazili pisemną, dobrowolną zgodę na przeprowadzenie badań jamy ustnej przed lub po zabiegu dializoterapii. Ocenę wartości badanych parametrów: wiek, wzrost i masa ciała, poziom cholesterolu całkowitego i jego frakcji (LDL, HDL) i czas dializoterapii opracowano opierając się na danych z karty leczenia. Na podstawie wzrostu i masy ciała badanych obliczono wskaźnik względnej masy ciała BMI (body mass index), który jest jedną z najczęściej stosowanych metod oceny nadwagi lub otyłości. Kryteria podziału BMI przyjęto za Cole et al. [26]. W badaniu stanu jamy ustnej oceniano liczbę zębów, stan przyzębia brzeżnego z uwzględnieniem głębokości kieszonek przyzębnych (PD) (z użyciem sondy periodontologicznej) oraz wskaźnik API (approximal plague index). Obecność płytki nazębnej oceniano w: I kwadrancie uzębienia od strony podniebiennej, w II kwadrancie od strony przedsionkowej, w III kwadrancie od strony językowej i w IV kwadrancie od strony przedsionkowej. Wartość API do 25% wskazuje na higienę optymalną, 25 39% dość dobrą, 40 70% to przeciętna higiena jamy ustnej, wymagająca poprawy, natomiast wartość 70 100% opisuje niedostateczny stan higieny. Obliczono podstawowe charakterystyki statystyczne, średnią arytmetyczną (x), odchylenie standardowe (s) oraz minimalną (min.) i maksymalną (max.) wartość badanych wskaźników. Różnice między grupą kobiet a mężczyzn oceniano testem t-studenta dla grup niezależnych, na poziomie istotności p < 0,05. Istotność różnic między wydzielonymi grupami BMI oceniono testem post hoc (NIR najmniejsze istotne różnice) dwuczynnikowej analizy wariancji, na poziomie istotności p < 0,05. Obliczeń dokonano z użyciem pakietu Statistica 9.1, część analiz przedstawiono w postaci rozkładu procentowego. Wyniki Wśród badanych było 38 kobiet i 57 mężczyzn w wieku 25 89 lat. W odniesieniu do wartości BMI wyodrębniono dwie grupy: 49 osób z prawidłową masą ciała norma (18,5 24,9 kg/m 2 ) oraz 46 osób z nadwagą i otyłością (o wartość powyżej 25 kg/m 2 ). Podział na dwie grupy wynikał z małej liczby osób otyłych. Średnia wieku w grupach kobiet i mężczyzn była zbliżona i wynosiła odpowiednio 62 i 64 lata, podobnie jak w grupach odpowiednich dla kategorii BMI 62 z prawidłowa masą ciała i 65 lat w grupie z nadwagą. Średnie wartości wskaźnika BMI oscylowały na granicy normy i nadwagi i wynosiły odpowiednio 25,49 w całej grupie badanych, 25,42 w grupie kobiet i 25,54 w grupie mężczyzn (tab. 1 i 2). Grupa osób z nadwagą/otyłością cechowała się gorszymi wartościami badanych wskaźników mniejszą liczbą zębów, większą średnią głębokością kieszonek oraz większą wartością API w porównaniu z grupą o prawidłowej wadze, ale nie były to różnice istotne statystycznie (tab. 1). W odniesieniu do płci w grupie nadwagi i otyłości znalazło się 45% kobiet i 51% mężczyzn, a średnia wartość BMI mieściła się w granicach nadwagi nie otyłości i była nieco większa u kobiet niż u mężczyzn 29,47 vs 28,40 (tab. 3). Zarówno kobiety, jak i mężczyźni z nadwagą mieli nieistotnie mniejszą liczbę zębów (odpowiednio 9,18 oraz 11,72) w porównaniu z grupą z wagą prawidłową (odpowiednio 13,9 oraz 12,04) (tab. 3). Z kolei średnia głębokość kieszonek w odniesieniu do płci badanych była większa w grupie kobiet z nadwagą (3,67 vs 3,35), ale mniejsza w tej grupie mężczyzn (3,33 vs 3,51). Odsetek miejsc z płytką nazębną w przestrzeniach międzyzębowych (API) był natomiast większy w grupach kobiet i mężczyzn z nadwagą w porównaniu z grupami o wadze prawidłowej. Wszystkie opisywane różnice nie były statystycznie istotne. U kobiet i mężczyzn z prawidłową masą ciała wartość API była bardzo zbliżona i wynosiła odpowiednio: 68,33 i 68,21%, co wskazywało na ko-

Tabela 1. Charakterystyka i porównanie średnich wartości badanych wskaźników w odniesieniu do wartości BMI Table 1. Characterization and comparison of average rates of searches parameters with reference to BMI rates Cecha (Characteristics) Wiek (lata) (Age years) Wszyscy badani (All participants) n=95 BMI = norma (BMI = normal weight) n = 49 BMI = nadwaga (BMI = overweight) n = 46 Test t x S min. maks. x S min. maks. x S min. maks. P 63,22 13,78 25,40 89,99 61,99 15,43 25,40 89,99 64,53 11,80 40,70 89,09 0,3719 BMI 25,49 4,29 17,69 38,30 22,39 1,81 17,69 24,96 28,80 3,65 25,00 38,30 0,0000 Cholesterol 171,60 45,15 85,00 312,00 169,27 45,02 88,00 280,00 174,09 45,65 85,00 312,00 0,6056 (mg/dl) HDL (mg/dl) 45,13 13,84 18,00 97,00 49,31 14,71 25,00 97,00 40,67 11,39 18,00 81,00 0,0020 (HDL cholesterol) LDL (mg/dl) 96,05 36,43 24,00 196,00 93,66 33,68 46,00 174,00 98,59 39,37 24,00 196,00 0,5131 (LDL cholesterol) Liczba zębów 11,84 7,91 1,00 28,00 12,84 8,48 1,00 28,00 10,78 7,20 1,00 25,00 0,2077 (Teeth number) PD 3,45 0,80 1,75 6,50 3,44 0,79 2,36 6,50 3,46 0,83 1,75 5,78 0,9195 (PD parameters) Wskaźnik API (API parameter) 70,42 18,39 18,00 100,00 68,27 18,05 35,00 100,00 72,72 18,67 18,00 100,00 0,2404 p prawdopodobieństwo testowe (test probability). x średnia arytmetyczna (arithmetical means). s odchylenie standardowe (standard deviation). n liczba badanych (number of subjects tested). min. minimalna wartość badanego wskaźnika (minimum value of the tested parameter). maks. maksymalna wartość badanego wskaźnika (maximum value of the tested parameter). BMI wskaźnik względnej masy ciała (body mass index). HDL cholesterol o dużejej gęstości (high-densitylipoprotein cholesterol). LDL cholesterol o niskiej gęstości (low-densitylipoprotein cholesterol). PD głębokość kieszonek (pocket depth). API aproksymalny wskaźnik płytki nazębnej (approximal plaque index). Tabela 2. Charakterystyka i porównanie średnich wartości badanych wskaźników w grupach kobiet i mężczyzn Table 2. Characterization and comparison of average rates of searched parameters among women and men Cecha Characteristic Wiek (lata) (Age years) Kobiety (Women) n =38 Mężczyźni (Men) n = 57 Test t x S min. maks. x S min. maks. P 62,13 15,46 25,40 89,09 63,94 12,63 35,84 89,99 0,5343 BMI 25,42 5,04 19,63 38,30 25,54 3,76 17,69 34,32 0,8908 Cholesterol (mg/dl) 184,45 47,73 88,00 312,00 163,04 41,59 85,00 275,00 0,0227 HDL (mg/dl) 49,74 12,03 33,00 86,00 42,05 14,20 18,00 97,00 0,0073 (HDL cholesterol) LDL (mg/dl) 104,97 38,30 46,00 196,00 90,09 34,19 24,00 166,00 0,0507 LDL cholestrol Czas dializoterapii (miesiące) 55,32 54,48 0,12 238,8 53,52 66,48 0,12 309,84 0,8924 (Dialysotherapy time months) Liczba zębów 11,79 8,96 1,00 28,00 11,88 7,21 1,00 27,00 0,9581 (Teeth number) PD (głębokość kieszonki) 3,49 0,77 2,61 5,78 3,42 0,83 1,75 6,50 0,6858 (PD parameter) Wskaźnik API (API parmeter) 70,55 21,66 25,00 100,00 70,33 16,06 18,00 100,00 0,9550

428 M. Cholewa, W. Ignasiak, M. Radwan-Oczko Tabela 3. Charakterystyka statystyczna i porównanie średnich (testy post hoc dwuczynnikowej analizy wariancji) wybranych wskaźników w grupach kobiet i mężczyzn w odniesieniu do BMI (wartości prawdopodobieństwa p < 0,05 czcionką pogrubioną) Table 3. Statistical characterization and comparison of the average of selected parameters (post hoc two-factor variance analysis test) among women and men with reference to BMI (probability rates are marked in bold p < 0,05) Cecha (Characteristic) norma (normal weight) n = 21 55,2% Kobiety (Women) nadwaga (overweight) n = 17 44,8% norma (normal weight) n = 28 49,1% Mężczyźni (Men) nadwaga (overweight) n = 29 50,9% Porównania post hoc testem NIR, prawdopodobieństwo p < 0,05 (Comparison post-hoc test NIR, probability rates p < 0,05) norma nadwaga (normal weight overweight) x S x S x S x S kobiety (women) mężczyźni (men) kobiety mężczyźni (women men) norma (normal weight) nad waga (overweight) Wiek (lata) 61,27 17,97 63,20 12,10 62,53 13,54 65,30 11,77 0,6704 0,4535 0,7544 0,6228 (Age years) BMI 22,14 1,66 29,47 4,86 22,58 1,92 28,40 2,74 0,0000 0,0000 0,5900 0,2229 Cholesterol 179,10 49,43 191,06 46,16 161,89 40,76 164,14 43,07 0,4115 0,8492 0,1833 0,0504 (mg/dl) HDL (mg/dl) 54,48 12,82 43,88 7,95 45,43 15,05 38,79 12,75 0,0131 0,0539 0,0165 0,1972 (HDL cholesterol) LDL (mg/dl) 101,05 37,46 109,82 39,92 88,12 30,05 92,00 38,20 0,4585 0,6863 0,2184 0,1098 (LDL cholesterol) Czas dializoterapii 56,04 53,64 54,48 57,12 73,92 85,68 33,96 30,6 0,9377 0,0146 0,3096 0,2703 (miesiące) (Dialysotherapy time months) Liczba zębów 13,90 10,08 9,18 6,75 12,04 7,14 11,72 7,41 0,0697 0,8819 0,4143 0,2936 (Teeth number) PD 3,35 0,67 3,67 0,86 3,51 0,87 3,33 0,80 0,2211 0,4320 0,4739 0,1899 (PD parameter) Wskaźnik API (API parameter) 68,33 20,40 73,29 23,46 68,21 16,46 72,38 15,67 0,4146 0,3990 0,9823 0,8721 nieczność interwencji stomatologicznej w celu usunięcia złogów płytki nazębnej. Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn z nadwagą analizowany wskaźnik przekraczał 70% (73,3 i 72,4%), podkreślając złą higienę jamy ustnej (tab. 1 3). W grupach kobiet i mężczyzn z nadwagą/otyłością czas dializoterapii był krótszy w porównaniu do grup z prawidłowymi wartościami BMI. W grupie mężczyzn różnica czasu była statystycznie istotna (tab. 3) Istotne różnice wystąpiły również w stężeniu cholesterolu i frakcji HDL między grupą kobiet i mężczyzn. Średnie wartości tych wskaźników mieściły się w normie, lecz u kobiet stężenia cholesterolu HDL i LDL były większe niż u mężczyzn (tab. 2). Omówienie Wzrastająca liczba osób z nadwagą i otyłością oraz cierpiących na tzw. choroby cywilizacyjne związane z nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie, skłaniają do poszukiwania związków przyczynowo-skutkowych problemów zdrowotnych osób z nadwagą [1, 5, 9, 11]. Szczególnie otyłość jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia, gdyż wraz z jej rozwojem wzrasta wskaźnik śmiertelności [27]. Nie jest jednak jednoznacznie wyjaśniona rola nadwagi i nieznacznej otyłości wśród osób dorosłych i starszych. Reid [28] w badaniach dotyczących gęstości mineralnej kości podkreśla, że nieco wyższe od normy wartości BMI przekładają się na bardziej korzystne wskaźniki mineralnej gęstości kości tłumacząc, że większe obciążenie szkieletu masą ciała wywołuje pozytywne zmiany w metabolizmie tkanki kostnej.

Stan przyzębia a wskaźnik BMI u chorych dializowanych badania pilotażowe 429 W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat stanu jamy ustnej i przyzębia osób z przewlekłą niewydolnością nerek w odniesieniu do wartości BMI. Z badań własnych wynika, że osoby z podwyższonymi wartościami BMI miały nieco mniejszą liczbę zębów, a wskaźnik API pokazywał duże nagromadzenie płytki nazębnej, co mogło indukować stan zapalny tkanek przyzębia brzeżnego. Ma to istotne znaczenie u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek poddawanych dializoterapii [18, 21 24]. Konopka et al. [29] oceniając stan przyzębia brzeżnego u osób ogólnie subiektywnie zdrowych, nie stwierdzili istotnych różnic w stopniu zaawansowania choroby przyzębia między osobami z podwyższonym wskaźnikiem BMI a osobami o prawidłowej masie ciała. Nie zauważono również powiązania otyłości ze zmniejszoną liczbą zębów. Zaobserwowano natomiast istotnie gorszą higienę związaną z obecnością płytki nazębnej i co się z tym wiąże większą rozległość stanu zapalnego, czego objawem było krwawienie dziąseł w czasie sondowania w powiązaniu z większą wartością BMI. Z kolei Al-Zahrani et al. [16] wskazali na związek między otyłością a częstością chorób przyzębia u młodych dorosłych osób. U osób z nadwagą stwierdzono pogłębienie kieszonek dziąsłowych, częstsze występowanie krwawienia przy zgłębnikowaniu, większą utratę przyczepu łącznotkankowego oraz gorszą higienę jamy ustnej związaną z obecnością płytki nazębnej. Również Nishida et al. [30]. stwierdzili, że otyłość jest niezależnym czynnikiem ryzyka destrukcji zapalnej tkanek przyzębia. W badaniach Genco et al. [31], wykazano natomiast pozytywną zależność między BMI a stopniem utraty przyczepu łącznotkankowego. Podstawowym czynnikiem choroby przyzębia są bakterie płytki nazębnej wchodzące w interakcje z wieloma mediatorami zapalnymi (np. CRP, TNF-α). U pacjentów z zaawansowaną chorobą przyzębia, leczonych dializami z powodu przewlekłej niewydolności nerek stwierdzono istotnie większe stężenie białek ostrej fazy (CRP) w porównaniu z pacjentami bez aktywnej choroby przyzębia [18, 32, 33]. Komórki tkanki tłuszczowej, adipocyty, wytwarzają wiele substancji biologicznie aktywnych, m.in. cytokin prozapalnych (TNF-α, IL-6, IL-8), białek ostrej fazy (CRP) oraz wielu enzymów i hormonów. Szczególnie leptyna i TNF-α mogą mieć wyraźny wpływ na rozwój chorób przyzębia (cyt. wg [34]), dlatego można założyć, iż wraz ze znacznym wzrostem tkanki tłuszczowej w organizmie zwiększa się ryzyko wystąpienia lub nasilenia choroby przyzębia. W badaniach własnych grupy kobiet i mężczyzn z nadwagą/otyłością były krócej leczone dializami w porównaniu do grup obu płci z prawidłowym BMI. Nie odnotowano różnic w odniesieniu do płci związanych z głębokością kieszonek bez względu na wartości BMI, natomiast średnia wartość API była znacznie wyższa u osób z nadwagą, przekraczała wartość 70% i wskazywała na niedostateczny poziom higieny jamy ustnej i konieczność interwencji stomatologicznej. Być może brak istotnie statystycznych różnic we wskaźnikach oceniających stan jamy ustnej między pacjentami o należnej masie ciała i osób z nadwagą wynikał z faktu, że zdecydowana większość pacjentów mieściła się w przedziale nadwagi, a nie znacznej otyłości. Właśnie otyłość może być źródłem reakcji, które osłabiają odpowiedź organizmu na drobnoustroje wywołujące zapalenie przyzębia. Poprawa stanu zdrowia jamy ustnej może w znacznym stopniu ograniczyć zagrożenie infekcjami u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek, a tym samym zmniejszyć wskaźnik śmiertelności, na co uwagę zwraca wielu badaczy [35 37]. Odpowiedź na pytanie: jakie jest powiązanie tych wskaźników i wpływ stanu jamy ustnej i uzębienia na stan ogólny wymaga dalszych badań i analiz na większej liczbie chorych tej grupy. W podsumowaniu należy podkreślić, że w badaniach własnych nie wykazano istotnych różnic w wartościach wskaźników oceniających stan jamy ustnej zarówno w odniesieniu do wartości BMI, jak i płci. W grupie pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych dializami, podwyższoną wartość BMI stwierdzono u 47% osób, w tym 45% kobiet i 51% mężczyzn. Charakteryzowali się oni gorszym stanem zdrowotnym jamy ustnej w odniesieniu do ocenianych wskaźników. Nie stwierdzono istotnych różnić między grupą kobiet i mężczyzn z podwyższonymi wartościami BMI. Badanie periodontologiczne nie należy do badań rutynowych wykonywanych u pacjentów leczonych z powodu przewlekłej niewydolności nerek. Rola stomatologa w opiece nad tą grupą pacjentów jest bardzo istotna i powinna zmierzać do usunięcia przyczyny stanu zapalnego przyzębia u wszystkich leczonych, a w szczególności u osób z nadwagą i otyłością. Piśmiennictwo [1] Biela U., Pająk A., Kaczmarczyk-Chałas K., Głuszek J., Tendera M., Waśkiewicz A., Kurjata P., Wyrzykowski B.: The frequency of appearing overweight and obesity among men and women at age 20 74. The results of WOBASZ programme. Kardiol. Pol. 2005, 63, 632 635 [in Polish].

430 M. Cholewa, W. Ignasiak, M. Radwan-Oczko [2] Chabros E., Charzewska J., Wajszczyk B., Rogalska-Niedźwiedź M., Chwojnowska Z., Fabiszewska J.: The frequency of appearing overweight and obesity among Warsaw teenagers. In: OBESITY epidemiology of 21th century. Eds.: Charzewska J., Bergman P., Kaczanowski K., Piechaczek H., AWF Warszawa 2006, 54 62 [in Polish]. [3] Chrzanowska M.: Overweight and obesity among children and teenagers from Warsaw according to the International standards. In: OBESITY epidemiology of 21th century. Eds.: Charzewska J., Bergman P., Kaczanowski K., Piechaczek H., AWF Warszawa 2006, 32 40 [in Polish]. [4] Flegal K.M., Carroll M.D., Ogden C.L., Johnson C.L.: Prevalence and trends in obesity among US adults, 1999 2000. JAMA 2002, 288, 1723 1727. [5] James W.P.T.: The epidemiology of obesity: the size of the problem. J. Intern. Med. 2008, 263, 336 352. [6] Janssen I., Katzmarzyk P.T., Ross R.: Body mass index, waist circumference and health risk. Evidence in support of current National Institude of Healt Guidelines. Arch. Intern. Med. 2002, 162, 2074 2079. [7] Artalejo R.F., Lopez Garcia E., Gutierrez-Fisac J.L., Banegas J.R., Lafuente Urdinguio P.J., Dominguez R.V.: Changes in the prevalence of overweight and obesity and their risk factors in Spain, 1987 1997. Prev. Med. 2002, 34, 72 81. [8] Schooling C.M., Lam T.H., Li Z.B., Ho S.Y., Chan W.M., Ho K.S., Tham M.K., Cowling B.J., Leung G.M.: Obesity, physical activity, and mortality in a prospective Chinese eldery cohort. Arch. Intern. Med. 2006, 166, 1498 1504. [9] Rywik S., Piotrowski W., Pająk A., Broda G., Rywik T.: Overweight and obesity metabolic disorders randomly selected Polish population at the age of 20 74; POL-MONICA BIS*. Med. Metabol. 2003, 2, 16 24. [10] Villareal D.T., Apovian C.M., Kushner R.F., Klein S.: Obesity in older adults: technical review and position statement of the America Society for Nutrition and NAASO, the Obesity Society. Am. J. Clin. Nutr. 2005, 82, 923 934. [11] Zdrojewski T., Babińska Z., Bandosz P., Kąkol M., Szpakowski P., Gnacińska M., Krupa-Wojciechowska B., Wyrzykowski B.: The connection of overweighat and obesity with higher blood pressure among selected Polish people group in 1997 and 2002. (NATPOL II, NATPOL III). Med. Metabol. 2002, 4, 32 [in Polish]. [12] Taylor E.N., Stampfer M.J., Curhan G.C.: Obesity, weight gain, and the risk of kidney stones. JAMA. 2005, 293, 455 462. [13] Wang Y., Chen X., Song Y., Caballero B, Cheskin L.J.: Association between obesity and kidney disease: A systemic review and meta-analysis. Kidney Int. 2008, 73, 19 33. [14] Perlstein M.I., Bissada N.F.: Influence of obesity and hypertension on the severity of periodontitis in rats. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1977, 43, 707 719. [15] Saito T., Shimazaki Y., Koga T., Tsuzuki M., Ohshima A.: Relationship between upper body obesity and periodontitis. J. Dent. Res. 2001, 80, 1631 1636. [16] Al-Zhrani M.S., Bissada N.F., Borawska E.A.: Obesity and periodontal disease in young, middle aged, and older adults. J. Periodontol. 2003, 74, 610 615. [17] Rahmati M.A., Craig R.G., Homel P., Kaysen G., Levin N.W.: Serum markers of periodontal disease status and inflammation in hemodialysis patients. Am. J. Kidney Dis. 2002, 40, 983 989. [18] Ismail G., Dumitriu H.T., Dumitriu A.S., Ismail F.B.: Periodontal disease: a covert source of inflammation in chronic kidney disease patients. Int. Nephrol. 2013, 515796 [19] Borawski J., Wilczyńska-Borawska M., Stokowska W., Myśliwiec M.: The periodontal status of pre-dialysis kidney disease and maintenance dialysis patients. Nephrol. Dial. Transplant. 2007, 22, 457 464. [20] Cenzig M.I., Sumer P., Cenzig S., Yavuz U.: The effect of the duration of the dialysis in hemodialysis patients on dental and periodontal findings. Oral Dis. 2009, 15, 336 341. [21] Franek E., Blaschyk R., Kolonko A., Mazur-Psonka L., Łangowska-Adamczyk H., Dragacz J., Kokot F., Więcek A.: The oral hygiene among hemodialysis patients with renal failure. Wiad. Lek. 2006, 59, 184 188 [in Polish]. [22] Kadiroglu K., Kadiroglu E., Sit D., Dag A., Yilmaz E.: Periodontitis is an important and occult source of inflammation in hemodialysis patients. Blood Purif. 2006, 24, 400 404. [23] Chen L.P., Hsu S.P., Peng Y.S., Chiang C.K., Hung K.Y.: Periodontal disease is associated with metabolic syndrome in hemodialysis patient. Nephrol. Dial. Transplant. 2011, 26, 4068 4073. [24] Proctor R., Kumar N., Stein A., Moles D.: Oral and dental aspects of chronic renal failure. J. Dent. Res. 2005, 84, 199 208. [25] Rasławska J., Dembowska E.: The chronic failure and hemodialysis and the oral condition. Dent. Med. Probl. 2011, 48, 405 411 [in Polish]. [26] Cole J.T., Bellizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. B.M.J. 2000, 320, 1 6. [27] Faeh D., Braun J., Tarnutzer S., Bopp M.: Obesity but not overweight is associated with increased mortality risk. Eur. J. Epidemiol. 2011, 26, 647 655. [28] Reid I.R.: Relationship between fat and bone. Osteoporos. Int. 2008, 19, 595 606. [29] Konopka T., Matuszewska A., Chrzęszczyk D., Zawada Ł.: The BMI rates and selected medical parameters. Dent. Med. Probl. 2011, 48, 189 197 [in Polish]. [30] Nishida N., Tanaka M., Hayashi N., Nagata H., Takeshita T., Nakayama K., Morimoto K., Shizu kuishi S.: Determination of smoking and obesity as periodontitis risks using the classification and regression tree method. J. Periodontol. 2005, 76, 923 928. [31] Genco R.J., Grossi S.G., Ho A., Nishimura F., Murayama Y.: A proposed model linking inflammation to obesity, diabetes, and periodontal infections. J. Periodontol. 2005, 76, 2075 2084.

Stan przyzębia a wskaźnik BMI u chorych dializowanych badania pilotażowe 431 [32] Franek E., Blaschyk R., Kolonko A., Mazur-Psonka L., Łangowska-Adamczyk H., Kokot F., Więcek A.: Chronic periodontitis in hemodialysis patients with chronic kidney disease is associated with elevated serum C-reactive protein concentration and greater intima-media thickness of the carotid artery. J. Nephrol. 2006, 19, 346 351. [33] Pejcic A., Kesic L.J., Milasin J.: C-reactive protein as a systemic marker of inflammation in periodontitis. Eur. J. Clin. Microbiol. Infect. Dis. 2011, 30, 407 414. [34] Gałecka-Wanatowicz D., Chomyszyn-Gajewska M.: Obesity in comparison to a periodontal tissues condition the flicking-over of all research materials. Czas. Stomatol. 2009, 62, 649 656 [in Polish]. [35] Craig R.G.: Destructive periodontal diseases, systemic inflammation, and atherosclerotic complications: the emerging role of the dental profession. J. Calif. Dent. Assoc. 2009, 37, 773 777. [36] Jagannathachary S., Kamaraj D.: Obesity and periodontal disease. J. Indian Soc. Periodontol. 2010, 14, 96 100. [37] Craig R.G.: Interactions between chronic renal disease and periodontal disease. Oral Dis. 2008, 14, 1 7. Adres do korespondencji: Marta Cholewa ul. Senatorska 28A 58-316 Wałbrzych e-mail: martac@o2.pl Praca wpłynęła do Redakcji: 18.07.2013 r. Po recenzji: 20.08.2013 r. Zaakceptowano do druku: 26.11.2013 r. Received: 18.07.2013 Revised: 20.08.2013 Accepted: 26.11.2013